Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tarakanlar (lat. Blattidae) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin tarakankimilər dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi. Dünyada, 3500 tarakan növü var. Bunlardan yalnız 10 növ insanların yaşadıqları mühitlərə adaptasiya olunublar.
| Tarakanlar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Koqorta: Dəstəüstü: Dəstə: Fəsiləüstü: Epifəsilə: Fəsilə: Tarakanlar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
• Dişilər cütləşdikdən sonra yumurtalarını ətrafın vəziyyətinə görə uyğun bir yerə qoyurlar. • Lakin yumurta qoyma sadə olaraq gəzişdikləri gizli və isti yerlərə sığınacaq edirlər. • Ancaq dişilər yumurta paketini qoymadan əvvəl ən çox bir həftə bu paketin bir qismi abdomenin içində, bir qismi də çöldə dayanıq vəziyyətdə bərabərində daşımaqdadır. • Yumurta paketi 10–12 mm uzunluğunda və qaramtıl-qəhvəyi rəngdə olur. • Yumurta paketi içində iki sıralı olmaq üzrə ümumiyyətlə 16 ədəd yumurta olur, ancaq bu miqdar 14-18 arasında dəyişə bilər. • Yumurta paketi qoyduqdan sonra 2-3 ay içərisində açılmaqla, 30 °C'də isə bu müddət 5-6 həftə davam edə bilər. • Əgər yumurta paketləri sərin olan yerlərə qoyulubsa, bu halda qışı gözləmə halında keçirərək növbəti yazdan etibarən çıxmağa başlayırlar. • Bir dişi həyatı boyunca 6-10 ədəd yumurta paketi qoyur. • Ancaq bəzən bu miqdarın 25-dən daha çox olduğu da müşahidə edilə bilir. • Ümumiyyətlə, yumurta paketləri içərisindəki yumurtalardan az bir hissəsi açılmaqda və nimfalar yumurta paketinin iti olan tərəfini aralayaraq çölə çıxırlar. • Nimfalar yumurta paketini tərk etdikdən dərhal sonra paket bağlanaraq köhnə halını almaqda və sanki heç açılmamış kimi bir görünüş yaratmaqdadır. • Bəzən açılması gecikmiş olan yumurtalıqlardan çıxan nimfalar yumurta paketi içərisində bağlı qalaraq ölürlər. • Yeni çıxan nimfalar 6 mm boyunda, ağımtıl rəngdə olur, zaman keçdikcə rəngi qəhvəyiyə çevrilir və boyları böyüyür. • Nimfaların yetişkin hala gəlməsi üçün keçən zaman ətraf mühitin istiliyinə görə dəyişməklə birlikdə, ümumiyyətlə nimfa dövrü 10-12 ay qədər davam edə bilir. • Lakin isti olan yerlərdə bol qida olduğu təqdirdə bu müddət beş aya qədər azala bilməkdədir. • Buna qarşılıq sərin yerlərdə nimfa müddəti iki ilə qədər davam etməkdədir. • Erkək fərd nimfaları 7-8, dişi fərd nimfaları isə 9-10 köynək dəyişdirməklə və yetişkin mərhələyə çatırlar. • Dişilər yetişkin hala çatdıqdan 2-3 həftə sonra yumurta paketlərini qoymağa başlamaqla, yumurtaqoyma müddəti 1-2 həftə davam etməkdədir. Yetişkinlər isti yerlərdə 2-4 ay, sərin yerlərdə 7 ay qədər yaşaya bilirlər. Erkəklərin olmadığı və ya az olduğu yerlərdə dişilər döllənməmiş yumurta da qoya bilirlər. Bu yumurtalar bəzən inkişaf edərək açılır və bu yumurtalardan çıxmış fərdlərin hamısı dişilər olur. Lakin bu partenogenetik fərdlərdən çox azı yetişkin hala gələ bilir. Yetişkin fərdlər və nimfalar gündüzlər isti və qaranlıq yerlərdə gizlənirlər. Bunların bədənləri yastı olduğu üçün divardakı yarıq və çatlaqların arası, taxta aralıqları, qapı və pəncərə çərçivələrinin divarla birləşdiyi yerlərdəki çatlaqların içi, döşəmə taxtalarının arası, su və kanalizasiya borularının arxaları, şkaf altları, tualet altları və bunların divarla bitişmiş olan yerləri, tarakanların asanlıqla girərək gizlənmələrinə əlverişlidir. Bu kimi yerlərdə gündüzlər gizlənən böcəklər qaranlıq başladıqdan sonra çıxaraq aktiv hala keçir, qida və su tapmaq üçün ətrafa yayılırlar. Daha çox binaların rütubətliyerlərində, padvallarda, qida bol olduğu yerlərində daha çox inkişaf edirlər. Mənzillərin üst qatlarında daha az olduqlarımüşahidə edilməkdədir. Bunlar hər nə qədər binalar və bənzəri yerlərdə olsalar da xüsusilə yaz aylarında və isti yerlərdə zibillik, kanalizasiya və bənzəri kimi binalardan uzaq yerlərdə yaşadıqları da görülməkdədir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Beccaloni G., Eggleton P. Order Blattodea Brunner von Wattenwyl, 1882 (ing.). // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / Z. Zhang 2011. Vol. 3148, Iss. 1. P. 199–200. , 978-1-86977-850-7 doi:10.11646/ZOOTAXA.3148.1.37
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tarakanlar lat Blattidae heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin tarakankimiler destesine aid heyvan fesilesi Dunyada 3500 tarakan novu var Bunlardan yalniz 10 nov insanlarin yasadiqlari muhitlere adaptasiya olunublar TarakanlarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarKoqorta PolineopteralarDesteustu Deste TarakankimilerFesileustu Epifesile Fesile TarakanlarBeynelxalq elmi adiBlattidaeSekil axtarisiITIS 102402NCBI 6974EOL 680FW 71738 Disiler cutlesdikden sonra yumurtalarini etrafin veziyyetine gore uygun bir yere qoyurlar Lakin yumurta qoyma sade olaraq gezisdikleri gizli ve isti yerlere siginacaq edirler Ancaq disiler yumurta paketini qoymadan evvel en cox bir hefte bu paketin bir qismi abdomenin icinde bir qismi de colde dayaniq veziyyetde beraberinde dasimaqdadir Yumurta paketi 10 12 mm uzunlugunda ve qaramtil qehveyi rengde olur Yumurta paketi icinde iki sirali olmaq uzre umumiyyetle 16 eded yumurta olur ancaq bu miqdar 14 18 arasinda deyise biler Yumurta paketi qoyduqdan sonra 2 3 ay icerisinde acilmaqla 30 C de ise bu muddet 5 6 hefte davam ede biler Eger yumurta paketleri serin olan yerlere qoyulubsa bu halda qisi gozleme halinda kecirerek novbeti yazdan etibaren cixmaga baslayirlar Bir disi heyati boyunca 6 10 eded yumurta paketi qoyur Ancaq bezen bu miqdarin 25 den daha cox oldugu da musahide edile bilir Umumiyyetle yumurta paketleri icerisindeki yumurtalardan az bir hissesi acilmaqda ve nimfalar yumurta paketinin iti olan terefini aralayaraq cole cixirlar Nimfalar yumurta paketini terk etdikden derhal sonra paket baglanaraq kohne halini almaqda ve sanki hec acilmamis kimi bir gorunus yaratmaqdadir Bezen acilmasi gecikmis olan yumurtaliqlardan cixan nimfalar yumurta paketi icerisinde bagli qalaraq olurler Yeni cixan nimfalar 6 mm boyunda agimtil rengde olur zaman kecdikce rengi qehveyiye cevrilir ve boylari boyuyur Nimfalarin yetiskin hala gelmesi ucun kecen zaman etraf muhitin istiliyine gore deyismekle birlikde umumiyyetle nimfa dovru 10 12 ay qeder davam ede bilir Lakin isti olan yerlerde bol qida oldugu teqdirde bu muddet bes aya qeder azala bilmekdedir Buna qarsiliq serin yerlerde nimfa muddeti iki ile qeder davam etmekdedir Erkek ferd nimfalari 7 8 disi ferd nimfalari ise 9 10 koynek deyisdirmekle ve yetiskin merheleye catirlar Disiler yetiskin hala catdiqdan 2 3 hefte sonra yumurta paketlerini qoymaga baslamaqla yumurtaqoyma muddeti 1 2 hefte davam etmekdedir Yetiskinler isti yerlerde 2 4 ay serin yerlerde 7 ay qeder yasaya bilirler Erkeklerin olmadigi ve ya az oldugu yerlerde disiler dollenmemis yumurta da qoya bilirler Bu yumurtalar bezen inkisaf ederek acilir ve bu yumurtalardan cixmis ferdlerin hamisi disiler olur Lakin bu partenogenetik ferdlerden cox azi yetiskin hala gele bilir Yetiskin ferdler ve nimfalar gunduzler isti ve qaranliq yerlerde gizlenirler Bunlarin bedenleri yasti oldugu ucun divardaki yariq ve catlaqlarin arasi taxta araliqlari qapi ve pencere cercivelerinin divarla birlesdiyi yerlerdeki catlaqlarin ici doseme taxtalarinin arasi su ve kanalizasiya borularinin arxalari skaf altlari tualet altlari ve bunlarin divarla bitismis olan yerleri tarakanlarin asanliqla girerek gizlenmelerine elverislidir Bu kimi yerlerde gunduzler gizlenen bocekler qaranliq basladiqdan sonra cixaraq aktiv hala kecir qida ve su tapmaq ucun etrafa yayilirlar Daha cox binalarin rutubetliyerlerinde padvallarda qida bol oldugu yerlerinde daha cox inkisaf edirler Menzillerin ust qatlarinda daha az olduqlarimusahide edilmekdedir Bunlar her ne qeder binalar ve benzeri yerlerde olsalar da xususile yaz aylarinda ve isti yerlerde zibillik kanalizasiya ve benzeri kimi binalardan uzaq yerlerde yasadiqlari da gorulmekdedir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Beccaloni G Eggleton P Order Blattodea Brunner von Wattenwyl 1882 ing Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness Z Zhang 2011 Vol 3148 Iss 1 P 199 200 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7 doi 10 11646 ZOOTAXA 3148 1 37Hemcinin bax