Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sergey Aleksandroviç Xudyakov (erm. Սերգեյ Ալեքսանդրի Խուդյակով) və ya Armenak Artem Xanferyans (erm. Արմենակ Արտեմ Խանֆերյանց; 26 dekabr 1901, Böyük Tağlar, Şuşa qəzası – 18 aprel 1950, Moskva) — erməni əsilli Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının hərbi xadimi, Aviasiya marşalı.
| Sergey Xudyakov | |
|---|---|
| erm. Սերգեյ Ալեքսանդրի Խուդյակով | |
 Sergey Aleksandroviç Xudyakovun 1944-cü ildə çəkilmiş fotosu. | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Арменак Артёмович Ханферянц Արմենակ Արտեմի Խանփերյանց |
| Doğum tarixi | 26 dekabr 1901 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 aprel 1950(48 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Vətəndaşlığı |  SSRİ |
| Təhsili | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti |  SSRİ Hava Qüvvələri |
| Qoşun növü | Hərbi hava qüvvələri |
| Xidmət illəri | 1918–1945 |
| Rütbəsi | Aviasiya marşalı. |
| Döyüşlər | Rusiya vətəndaş müharibəsi İkinci Dünya müharibəsi |
| Təltifləri |   |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Rusiya vətəndaş müharibəsi
Armenak Artem Xanferyans 1902-ci ilin 7 yanvar tarixində, Rusiya imperiyasının Yelizavetpol quberniyasına bağlı olan Şuşa qəzasının Böyük Tağlar kəndində anadan olmuşdur. 1908-ci ildə atasının vəfat etməsindən sonra anası üç uşağı tək böyütmək məcburiyyətində qalmışdır. İlk təhsilini Şuşa şəhərində yerləşən məktəblərdə aldıqdan sonra, işləmək üçün Bakı şəhərinə yollanmışdır. XX əsrin əvvəllərində Bakı, neft sənayesi sahəsindəki güclü inkişafı ilə tanınırdı və Armenak burada, əslən erməni olan neftxuda bazasında əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdur. 1918-ci ildə Bakıdakı bolşeviklərin əsas mətbuat orqanlarından biri olan İskra qəzetnin mətbəəsində çalışmış və qəzetin hazırlanması prosesində yaxından iştirak etmişdir.
Bakıda olduğu dövrdə bolşeviklərə qoşulan Armenak, Qızıl ordu sıralarına qatılmış və Azərbaycanın kommunistləşməsi prosesində rol almışdır. Rusiya vətəndaş müharibəsi zamanı Astraxan şəhərində olarkən Böyük Britaniya ordusuna məxsus gəmi tərəfindən, Armenakın olduğu Qızıl orduya məxsus gəmi batırılır və bu zaman Armenak Xanferyans, Sergey Xudyakov adlı rus əsilli bir bolşevik tərəfindən son anda xilas edilir. Sergey Xudyakov hadisədən az sonra müharibədə baş vermiş toqquşmaların birində öldürülür və Sergeyin ölümündən təsirlənən Armenak Xanferyans, dostunun xatirəsini əziz tutmaq üçün adını Sergey Xudyakov formasında dəyişdirilir və bu səbəbdəndir ki, tarix ədəbiyyatlarında ikinci adı ilə daha çox məşhurluq qazanmışdır..
1920-ci ilə qədər süvari zabit kimi Qızıl ordu sıralarında xidmətini davam etdirmişdir. 1929-cu ildə Xudyakov Tiflis şəhərində yerləşən süvari məktəbinə qəbul edilmiş, 1931-ci ildə aviasiya sahəsində təhsil almaq üçün Moskva şəhərində yerləşən Jukovski adına Hərbi Hava Akademiyasına yollanmışdır. Jukovski adına Hərbi Hava Akademiyasını fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra, 1937-ci ildə Hava Qərargahının Əməliyyat Şöbəsinin müdürü, növbəti il isə Logistika İdarəetmə sahəsindəki Hava Qüvvələri Birliyinin rəisi təyin olunmuşdur.
İkinci Dünya müharibəsi
1941-ci ilin 22 iyun tarixində Üçüncü Reyxin, Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqına hücum etməsi ilə İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsi açılmışdır. Müharibənin ilk günündən, döyüş qatılan Xudyakov qısa zamanda hərbi vəzifə pilləsində dörd rütbə yüksəlmişdir.Böyük Vətən Müharibəsi illərində, SSRİ Hərbi Hava Qüvvələrinin qərargah rəisi və Şərq Cəbhəsinin Hərbi Hava Qüvvələrinin komandiri, Qırmızı Ordunun Hərbi Hava Qüvvələrinin qərargah rəisi, 1-ci Hərbi Ordu komandiri və Qırmızı Ordunun Hava Qüvvələri komandirinin müavini kimi müxtəlif yüksək postlarda çalışmışdır.
Onun komandanlığı altında olan aviasiya dəstələri Rjev-Sıçevka istiqamətində Qərb Cəbhəsi qüvvələrinin hücumunda iştirak etmişdir və Rjev-Vyzama əməliyyatında SSRİ quru qoşunlarının hərəkətini havadan dəstəkləmişdir. 1943-cü ildə Marşal Xudyakov tərəfindən Kursk və Dnepr uğrunda aparılan döyüşlərin aviasiya dəstəyi koordinasiya edilmiş və eyni zamanda Voronej şəhərinin azad olunmasına əməliyyatında da iştirak etmişdir. 1943-cü ildə Xudyakovka sovet nümayəndə heyətinin Tehran konfransındakı uçuşunu təşkil etmək əmri verilmişdir. Pəhləvilər sülaləsinin hakimiyyətdə olduğu dövrdə, 1943-cü ildə Tehran şəhərində baş tutmuş Tehran konfransında SSRİ-ni İosif Stalin təmsil etmişdir.
1944-cü ilin avqust ayında Qırmızı Ordu Hərbi Hava Qüvvələrinin qərargah rəisi və komandir müavini təyin olunan Xudyakova SSRİ rəhbərliyi tərəfindən Dnepr uğrunda aparılan döyüşün qələbə ilə tamamlanması göstərişi verilmişdir. Dnepr döyüşlərindən sonra İasi-Kişinev cəbhəsinə aparılan əməliyyatlarda iştirak etmişdir. 1944-cü ilin avqust ayında SSRİ Ali Sovetinin qərarına əsasən Sergey Xudyakova, Aviasiya marşalı ali hərbi rütbəsi verilmişdir.
1945-ci ilin fevral ayında Böyük Üçlük (Vinston Çörçill, Franklin Delano Ruzvelt və İosif Stalin) olaraq adlandırılan şəxslərin iştirakı ilə baş tutmuş Yalta konfransında hərbi müşavir kimi iştirak etmişdir. Müharibənin sonlarına yaxın Yaponiya İmperator ordusuna qarşı Uzaq Şərqdə aparılan əməliyyatlarda XII Hava Ordusunun komandiri kimi iştirak etmişdir.
Həbs
1946-cı ilin 14 dekabr tarixində Sergey Xudyakov Zabaykal diyarının Çita şəhərində həbs olunmuşdur. Çita şəhərində həbs edildikdən sonra, paytaxt Moskva şəhərinə aparılmışdır. Moskvada baş tutmuş məhkəmədə Xudyakov Böyük Britaniyanın xüsusi xidmət orqanları ilə əməkdaşlıqda və SSRİ üçün mühüm sayılan aviasiya ilə bağlı məlumatları düşmənə ötürməkdə təqsirləndirilmişdir. Dörd ilə yaxın davam edən istintaq və məhkəmə proseslərinin ardından, Sergey Xudyakov günahkar görürlərək, 1949-cu ildə edam cəzasına məhkum edilmişdir. Edam hökmü 1950-ci ilin 18 aprel tarixində gerçəkləşdirilmiş və marşal həmin gün Don məzarlığında dəfn edilmişdir.
1951-ci ilin 13 yanvar tarixində həyat yoldaşı və gənc oğlu vətən xainin ailə üzvü olduqları ittihamı ilə günahlandırılaraq Krasnoyarsk diyarının Tasayevski bölgəsinə sürgün edilmişdir. 2 ilə yaxın sürgündə yaşayan ailə, yalnız 1953-cü ilin 27 mart tarixində SSRİ Ali Soveti vermiş olduğu qərara əsasən əvf edilmişdir və ailə bundan sonra Moskva şəhərinə qayıtmışdır.
Reabilitasiya
İosif Stalinin 1953-cü ilin 5 mart tarixində vəfat etməsindən sonra siyasi motivlərlə repressiyaya məruz qalmış yüzlərlə şəxs haqqında bağışlanma qərarı çıxarılmışdır. 1954-cü ilin avqust ayında SSRİ Baş Hərbi Prokurorluğu tərəfindən Sergey Xudyakovla bağlı aparılmış 100384 nömrəli arxiv istintaq materiallarına yenidən bağılması ilə bağlı qərar verilmişdir. Hərbi prokuror tərəfindən arxiv sübutlarının Ali Məhkəmənin Hərbi Kollegiyasında yenidən baxılmaqla bağlı müraciət edilmiş və kifayət qədər sübutların olmaması səbəbindən cəzanın ləğvi təklif edilmişdir. 1954-cü ilin 18 avqust tarixində SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının qərarına əsasən 1950-ci ilin 18 aprel tarixində Armenak Artem Xanferyans - Sergey Aleksandroviç Xudyakov haqqında çıxarılmış hökm, kifayət qədər dəlillərin olmaması səbəbindən ləğv edilmişdir.
SSRİ Ali Sovetinin 1965-ci ilin 6 iyun tarixində vermiş olduğu başqa bir qərarla Sergey Xudyakovun Aviasiya marşalı ali hərbi rütbəsi və ona verilmiş mükafatlar şəxsin özünə qaytarılmışdır. Xudyakov haqqında bir çox xatirə kitabı və monoqrafiyalar yazılmışdır və Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının müxtəlif şəhərlərində yerləşən küçə və prospektlər marşalın şərəfinə adlandırılmışdır. Anadan olduğu Böyük Tağlar kəndində yerləşən ev, Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının rəhbərliyi tərəfindən ev muzeyinə çevirilmişdir. 2005-ci ilin 1 aprel tarixində verilmiş fərmana əsasən Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrinin akademiyası Sergey Xudyakovun adını daşıyır.
Mükafatlar
![image]()
Lenin ordeni (3 dəfə)![image]()
![image]()
![image]()
![image]()
Suvorov ordeni
![image]()
![image]()
Dəmir Xaç
Ədəbiyyat
- Саркисов А. Судьба маршала. // «Коммунист», № 147, 22 июня 1988.
- Мороз В. Маршал Худяков: неразгаданная тайна. // «Красная звезда», 24 января 2007.
- АП РФ, оп. 57, д. 100, л. 61.
- Гурунц Л. К. Наедине с собой или как докричаться до вас, потомки. — , 2002.
- Вирабян А. Знаменитые арцахцы. — , 1992. — С. 63—65.
İstinadlar
- Ով ով է. հայեր (erm.). / red. Հ. Այվազյան Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. C. 1. S. 525.
- Худяков Сергей Александрович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Erməni Sovet Ensiklopediyası (erm.). / red. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- Л. А Головкова. «Сухановская тюрьма: спецобъект 110»// 58 (Серия) (Том 3), Возвращение, 2009. Стр. 98
- Леонид Млечин. «КГБ. Председатели органов госбезопасности. Рассекреченные судьбы» // Litres, 2011. Стр.
- Г. И. Какагасанов. «Народы Кавказа в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг: материалы Международной научной конференции, посвященной 60-летию Победы советского народа в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» // Ин-т ЯЭ ДНЦ РАН, 2005. Стр. 70
- Armenia: The Survival of a Nation Arxivləşdirilib 2012-07-13 at Archive.today
- S. M. Plokhy. Yalta: The Price of Peace. Penguin Publishing Group. 2010. səh. 212. ISBN . 2019-12-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-24.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sergey Aleksandrovic Xudyakov erm Սերգեյ Ալեքսանդրի Խուդյակով ve ya Armenak Artem Xanferyans erm Արմենակ Արտեմ Խանֆերյանց 26 dekabr 1901 Boyuk Taglar Susa qezasi 18 aprel 1950 Moskva ermeni esilli Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinin herbi xadimi Aviasiya marsali Sergey Xudyakoverm Սերգեյ Ալեքսանդրի ԽուդյակովSergey Aleksandrovic Xudyakovun 1944 cu ilde cekilmis fotosu Sexsi melumatlarDogum adi Armenak Artyomovich Hanferyanc Արմենակ Արտեմի ԽանփերյանցDogum tarixi 26 dekabr 1901 1901 12 26 Dogum yeri Boyuk Taglar Susa qezasi Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 18 aprel 1950 1950 04 18 48 yasinda Vefat yeri Moskva RSFSR SSRIDefn yeri Donskoye qebiristanligi d Vetendasligi SSRITehsili Jukovski adina Herbi Hava Akademiyasi 1936 Herbi fealiyyetiMensubiyyeti SSRI Hava QuvveleriQosun novu Herbi hava quvveleriXidmet illeri 1918 1945Rutbesi Aviasiya marsali Doyusler Rusiya vetendas muharibesi Ikinci Dunya muharibesiTeltifleri Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiRusiya vetendas muharibesi Armenak Artem Xanferyans 1902 ci ilin 7 yanvar tarixinde Rusiya imperiyasinin Yelizavetpol quberniyasina bagli olan Susa qezasinin Boyuk Taglar kendinde anadan olmusdur 1908 ci ilde atasinin vefat etmesinden sonra anasi uc usagi tek boyutmek mecburiyyetinde qalmisdir Ilk tehsilini Susa seherinde yerlesen mekteblerde aldiqdan sonra islemek ucun Baki seherine yollanmisdir XX esrin evvellerinde Baki neft senayesi sahesindeki guclu inkisafi ile taninirdi ve Armenak burada eslen ermeni olan neftxuda bazasinda emek fealiyyeti ile mesgul olmusdur 1918 ci ilde Bakidaki bolseviklerin esas metbuat orqanlarindan biri olan Iskra qezetnin metbeesinde calismis ve qezetin hazirlanmasi prosesinde yaxindan istirak etmisdir Bakida oldugu dovrde bolseviklere qosulan Armenak Qizil ordu siralarina qatilmis ve Azerbaycanin kommunistlesmesi prosesinde rol almisdir Rusiya vetendas muharibesi zamani Astraxan seherinde olarken Boyuk Britaniya ordusuna mexsus gemi terefinden Armenakin oldugu Qizil orduya mexsus gemi batirilir ve bu zaman Armenak Xanferyans Sergey Xudyakov adli rus esilli bir bolsevik terefinden son anda xilas edilir Sergey Xudyakov hadiseden az sonra muharibede bas vermis toqqusmalarin birinde oldurulur ve Sergeyin olumunden tesirlenen Armenak Xanferyans dostunun xatiresini eziz tutmaq ucun adini Sergey Xudyakov formasinda deyisdirilir ve bu sebebdendir ki tarix edebiyyatlarinda ikinci adi ile daha cox meshurluq qazanmisdir 1920 ci ile qeder suvari zabit kimi Qizil ordu siralarinda xidmetini davam etdirmisdir 1929 cu ilde Xudyakov Tiflis seherinde yerlesen suvari mektebine qebul edilmis 1931 ci ilde aviasiya sahesinde tehsil almaq ucun Moskva seherinde yerlesen Jukovski adina Herbi Hava Akademiyasina yollanmisdir Jukovski adina Herbi Hava Akademiyasini ferqlenme diplomu ile bitirdikden sonra 1937 ci ilde Hava Qerargahinin Emeliyyat Sobesinin muduru novbeti il ise Logistika Idareetme sahesindeki Hava Quvveleri Birliyinin reisi teyin olunmusdur Ikinci Dunya muharibesi Sergey Xudyakov Krim Respublikasinin Yalta seherinde yerlesen Livadiya sarayinda kecirilmis Yalta konfransi zamani Marsal ayaq uste Iosif Stalinin arxasinda dayanmisdir 1945 fevral 1941 ci ilin 22 iyun tarixinde Ucuncu Reyxin Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqina hucum etmesi ile Ikinci Dunya muharibesinde Serq cebhesi acilmisdir Muharibenin ilk gununden doyus qatilan Xudyakov qisa zamanda herbi vezife pillesinde dord rutbe yukselmisdir Boyuk Veten Muharibesi illerinde SSRI Herbi Hava Quvvelerinin qerargah reisi ve Serq Cebhesinin Herbi Hava Quvvelerinin komandiri Qirmizi Ordunun Herbi Hava Quvvelerinin qerargah reisi 1 ci Herbi Ordu komandiri ve Qirmizi Ordunun Hava Quvveleri komandirinin muavini kimi muxtelif yuksek postlarda calismisdir Onun komandanligi altinda olan aviasiya desteleri Rjev Sicevka istiqametinde Qerb Cebhesi quvvelerinin hucumunda istirak etmisdir ve Rjev Vyzama emeliyyatinda SSRI quru qosunlarinin hereketini havadan desteklemisdir 1943 cu ilde Marsal Xudyakov terefinden Kursk ve Dnepr ugrunda aparilan doyuslerin aviasiya desteyi koordinasiya edilmis ve eyni zamanda Voronej seherinin azad olunmasina emeliyyatinda da istirak etmisdir 1943 cu ilde Xudyakovka sovet numayende heyetinin Tehran konfransindaki ucusunu teskil etmek emri verilmisdir Pehleviler sulalesinin hakimiyyetde oldugu dovrde 1943 cu ilde Tehran seherinde bas tutmus Tehran konfransinda SSRI ni Iosif Stalin temsil etmisdir 1944 cu ilin avqust ayinda Qirmizi Ordu Herbi Hava Quvvelerinin qerargah reisi ve komandir muavini teyin olunan Xudyakova SSRI rehberliyi terefinden Dnepr ugrunda aparilan doyusun qelebe ile tamamlanmasi gosterisi verilmisdir Dnepr doyuslerinden sonra Iasi Kisinev cebhesine aparilan emeliyyatlarda istirak etmisdir 1944 cu ilin avqust ayinda SSRI Ali Sovetinin qerarina esasen Sergey Xudyakova Aviasiya marsali ali herbi rutbesi verilmisdir 1945 ci ilin fevral ayinda Boyuk Ucluk Vinston Corcill Franklin Delano Ruzvelt ve Iosif Stalin olaraq adlandirilan sexslerin istiraki ile bas tutmus Yalta konfransinda herbi musavir kimi istirak etmisdir Muharibenin sonlarina yaxin Yaponiya Imperator ordusuna qarsi Uzaq Serqde aparilan emeliyyatlarda XII Hava Ordusunun komandiri kimi istirak etmisdir Hebs 1946 ci ilin 14 dekabr tarixinde Sergey Xudyakov Zabaykal diyarinin Cita seherinde hebs olunmusdur Cita seherinde hebs edildikden sonra paytaxt Moskva seherine aparilmisdir Moskvada bas tutmus mehkemede Xudyakov Boyuk Britaniyanin xususi xidmet orqanlari ile emekdasliqda ve SSRI ucun muhum sayilan aviasiya ile bagli melumatlari dusmene oturmekde teqsirlendirilmisdir Dord ile yaxin davam eden istintaq ve mehkeme proseslerinin ardindan Sergey Xudyakov gunahkar gorurlerek 1949 cu ilde edam cezasina mehkum edilmisdir Edam hokmu 1950 ci ilin 18 aprel tarixinde gerceklesdirilmis ve marsal hemin gun Don mezarliginda defn edilmisdir 1951 ci ilin 13 yanvar tarixinde heyat yoldasi ve genc oglu veten xainin aile uzvu olduqlari ittihami ile gunahlandirilaraq Krasnoyarsk diyarinin Tasayevski bolgesine surgun edilmisdir 2 ile yaxin surgunde yasayan aile yalniz 1953 cu ilin 27 mart tarixinde SSRI Ali Soveti vermis oldugu qerara esasen evf edilmisdir ve aile bundan sonra Moskva seherine qayitmisdir Reabilitasiya Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinda aviasiya marsali Sergey Xudyakovun xatiresine nesr edilmis zerf 1981 Iosif Stalinin 1953 cu ilin 5 mart tarixinde vefat etmesinden sonra siyasi motivlerle repressiyaya meruz qalmis yuzlerle sexs haqqinda bagislanma qerari cixarilmisdir 1954 cu ilin avqust ayinda SSRI Bas Herbi Prokurorlugu terefinden Sergey Xudyakovla bagli aparilmis 100384 nomreli arxiv istintaq materiallarina yeniden bagilmasi ile bagli qerar verilmisdir Herbi prokuror terefinden arxiv subutlarinin Ali Mehkemenin Herbi Kollegiyasinda yeniden baxilmaqla bagli muraciet edilmis ve kifayet qeder subutlarin olmamasi sebebinden cezanin legvi teklif edilmisdir 1954 cu ilin 18 avqust tarixinde SSRI Ali Mehkemesinin Herbi Kollegiyasinin qerarina esasen 1950 ci ilin 18 aprel tarixinde Armenak Artem Xanferyans Sergey Aleksandrovic Xudyakov haqqinda cixarilmis hokm kifayet qeder delillerin olmamasi sebebinden legv edilmisdir SSRI Ali Sovetinin 1965 ci ilin 6 iyun tarixinde vermis oldugu basqa bir qerarla Sergey Xudyakovun Aviasiya marsali ali herbi rutbesi ve ona verilmis mukafatlar sexsin ozune qaytarilmisdir Xudyakov haqqinda bir cox xatire kitabi ve monoqrafiyalar yazilmisdir ve Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinin muxtelif seherlerinde yerlesen kuce ve prospektler marsalin serefine adlandirilmisdir Anadan oldugu Boyuk Taglar kendinde yerlesen ev Qondarma Dagliq Qarabag Respublikasinin rehberliyi terefinden ev muzeyine cevirilmisdir 2005 ci ilin 1 aprel tarixinde verilmis fermana esasen Ermenistan Herbi Hava Quvvelerinin akademiyasi Sergey Xudyakovun adini dasiyir Mukafatlar Lenin ordeni 3 defe Qirmizi Bayraq ordeni Qirmizi Ulduz ordeni 1941 1945 ci iller Boyuk Veten muharibesinde Almaniya uzerinde qelebeye gore medali Suvorov ordeni Fexri Legion ordeni Demir XacEdebiyyatRuscaSarkisov A Sudba marshala Kommunist 147 22 iyunya 1988 Moroz V Marshal Hudyakov nerazgadannaya tajna Krasnaya zvezda 24 yanvarya 2007 AP RF op 57 d 100 l 61 Gurunc L K Naedine s soboj ili kak dokrichatsya do vas potomki 2002 Virabyan A Znamenitye arcahcy 1992 S 63 65 IstinadlarՈվ ով է հայեր erm red Հ Այվազյան Երևան Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն 2005 C 1 S 525 Hudyakov Sergej Aleksandrovich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Ermeni Sovet Ensiklopediyasi erm red Վ Համբարձումյան Կ Խուդավերդյան Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն 1974 L A Golovkova Suhanovskaya tyurma specobekt 110 58 Seriya Tom 3 Vozvrashenie 2009 Str 98 Leonid Mlechin KGB Predsedateli organov gosbezopasnosti Rassekrechennye sudby Litres 2011 Str G I Kakagasanov Narody Kavkaza v Velikoj Otechestvennoj vojne 1941 1945 gg materialy Mezhdunarodnoj nauchnoj konferencii posvyashennoj 60 letiyu Pobedy sovetskogo naroda v Velikoj Otechestvennoj vojne 1941 1945 gg In t YaE DNC RAN 2005 Str 70 Armenia The Survival of a Nation Arxivlesdirilib 2012 07 13 at Archive today S M Plokhy Yalta The Price of Peace Penguin Publishing Group 2010 seh 212 ISBN 978 1 101 18992 4 2019 12 13 tarixinde Istifade tarixi 2019 07 24