Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rusiya — Polşa müharibəsi (1654–1667) — Rusiyanın Mallorosiya və Belarus uğrunda Polşa ilə müharibəsi.
| Rusiya - Polşa müharibəsi (1654 - 1667) | |||
|---|---|---|---|
 Rusiya - Polşa müharibəsi (1654 - 1667) | |||
| Tarix | 1654 - 1667 | ||
| Yeri | Malorossiya, Belarus | ||
| Nəticəsi | Reç Pospolitanın şərq vilayətlərini itirməsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Müharibənin səbəbləri
Polşa tərəfindən 1417-ci əsrlərdə tutulan və ortodoksal xristianların (pravoslav) yaşadığı torpaqlara iddiaları. 1648-ci ildə Polşa Mallorosiyadakı( Kiyev, Bratslav və Çerniqov vilayətləri, Zaporojya şırımları) üsyandan sonra Polşa faktiki olaraq bu əraziyə nəzarətini itirdi.
Moskvanın müharibəyə hazırlığı
Rus hərbi xidmətinə xarici muzdluların qəbuluna icazə verildi. 1653-cü ildə Niderlandda 20 000 tüfəng və 30 000 pud barıt alındı, 20 zabit muzda götürüldü. İsveçdə həmin il daha 20 000 tüfəng alındı. Sürətlə avropalı tipində ordu yaradılmağa başlandı. Generallar , de Spempe, Kilseki, Dalyel rus çarı Aleksey Mixayloviçin hərbi məsləhətçiləri oldular.
Polyak və rus ordularının vəziyyəti
Rus qoşunları kimi polyak qoşunları özündə iki sistemi birləşdirirdi – müxtəlif növ feodal çərik və əsaslanan yerli və, daimi nizami strukturu olan avropalı. Hər iki orduda xeyli sayda avropalı muzdlular, eləcə də çoxsaylı atlı kazak və tatar dəstələri vardı. Hərbi birləşmələrdə avropalı nümunəyə görə təşkilatlanma taktikası ümumavropa standartlarına cavab verirdi. Şəhərlərin və qalaların mühasirələrinin təşkili də dövrün tələblərinə uyğun idi: və tikilirdi, lağımlar və mühasirə toplarından, o cümlədən mortiralardan istifadə olunurdu. Qoşunların hərəkəti vaxtı istifadə olunurdu.
Müharibəyə bəhanə
Malorosiyalı və ortodoks şlyaxtanın Malorossiyanın Moskvaya birləşdirilməsi xahişinə cavabın gecikdirilməsinə cavab olaraq 1651-ci ildə Zaporojye qoşununun getmanı Boqdan Mixayloviç Xmelnitski Osmanlı sultanı IV Mehmedə Malorossiyanı və Zaporojyanı öz vassallığına qəbul etməyi xahiş etdi. O həmin ilin iyulunda razılığını verdi və onları öz vassalı elan etdi. Rus hökuməti buna imkan vermək istəmirdi, buna görə 1653-cü ilin 1 oktyabrında Moskvada yığışan Zemski sobor Malorossiyanın himayə haqqında xahişinə müsbət cavab vermək qərarı verildi. 23 oktyabr 1653-ci ildə I Aleksey Polşa kralı II Yan Kazimir Vazeyə müharibə elan etdi. 8 yanvar 1654-ci ildə Pereyaslavlda Zaporojye, Kiyev, Bratslav, Çerniqov voyevodalığını və beş kazak alayı Moskvanın himayəsinə keçdilər. 27 fevral 1654-ci ildə Moskvadan çıxan səhra ordusu Polşa sərhədində cəmləşməyə başladı.
Moskvanın məqsədi
Ortodoks xristianların yaşadığı Reç Pospolitanın şərq ərazilərinin birləşdirilməsi, cənub-şərqi Baltikyanıda vacib strateji məntəqələrin nəzarətə götürülməsi.
Tərəflərin ordu komandanlıqları
- Moskva: I Aleksey Mixayloviç, knyazlar , Yakov Kudenetoviç Çerkasskiy; boyarlar , Vasili Buturlin, knyaz Romodanovski, getman Boqdan Xmelnitski.
- Reç Pospolita: Kral II Yan Kazimir, Polşanın tam tac getmanı Stefan Çarnetski, böyük Litva getmanı Pavel Yan Sapeqa, Litva getmanı II Yanuş Radzivil, Zaporojye qoşununun getmanı
- Krım: xan IV Mehəmmed Gəray
Hərbi əməliyyatlar ərazisi
Reç Pospolita – qərb( Dnepr və Neman çaylarının yuxarı axarı hövzəsi), şimal-qərb (Qərbi Dvina çayının yuxarı axarı hövzəsi) və cənub-qərb(Malorossiya) döyüş meydanı.
Malorrossiya istiqamətinin xüsusiyətləri
Malorossiyadakı əməliyatların özəlliyi ondan ibarət idi ki onlar ruslarla polyaklar arasında yerli vətəndaş müharibəsi fonunda davam edirdi. Bu müharibədə malorossiyalı şlyaxtanın bir hissəsi ya Moskvanın ya da Reç Pospolitanın, sona yaxın isə Türkiyənin tərəfində çıxış edirdilər. Krım xanı Polşanın müttəfiqi idi.
Mərhələləri
1654-cü il kampaniyasında bütün istiqamətlərdə moskvalı qoşunlar və malorosiyalı kazaklar hucum əməliyatları aparırdı. 1655-ci ildə Moskva-Malorossiya qoşunları Polşa-Krım qoşunlarına qarşı cənub-qərbdə müdafiə əməliyatları aparırdı. Qərb və şimal-qərb istiqamətlərdə Moskvanın uğurlu hucumu davam edirdi. 1655-ci ilin iyulunda Polşa ilə müharibəyə başlayan İsveç Moskvaya hərbi ittifaq təklif etdi. Lakin çar I Aleksey isveçlilərin Zaporojye kazakları ilə gizli danışıqlarından qıcıqlanaraq, nəinki bu ittifaqdan imtina etdi, həm də kəskin surətdə Moskva –İsveç münasibətlərinin pozulmasına rəvac verdi ki bu da 17 may 1656-ci ildə başlamasına gətirdi.
1656 – 1658-ci illər atəşkəsi
1656-ci ilin iyulunda Polşaya qarşı rusların hərbi əməliyatları dayandırırldı. başladı. 27 iyul 1657-ci ildə Boqadan Xmelnitski öldü, həmin ilin 26 avqustunda, Boqdan Xmelnitskinin dövründə başlayan Zaporojye və Malorossiya şlyaxtasının bir hissəsinin Polşaya doğru yönlənməsi siyasətini davam etdirən İvan Vıqovski getman seçildi. Malorossiyada vətəndaş müharibəsi başladı. 6 sentyabr 1658-ci ildə Vıqovski Qadyaçe şəhərində, Malorossiyanın Polşanın vassalı olması barədə polyaklarla sülh müqaviləsi imzaladı. Moskvaya qarşı hərbi əməliyatlar bərpa edildi.
Döyüş əməliyyatları
- 1658-ci il kampaniyası
Rus ordusunun uğurla polyak-Zaporojya qoşunlarına müqavimət göstərdiyi qərb istiqamətində davam edirdi.
- 1659-ci il kampaniyası
Əsasən cənub-qərb istiqamətində davam edirdi. Burada Krım-Polşa qoşunları və onların malorossiyalı müttəfiqləri rus ordusunu və onun malorossiyalı müttəfiqlərini köhnə rus-polyak sərhədinin arxasına sıxışdıra bildilər. Lakin Malorossiyada getman İvan Vıqovskiye qarşı başlayan üsyan rus qoşunlarına itirilmiş mövqelərini qaytarmaq imkanı verdi. 17 oktyabrda yeni getman seçildi.
- 1660-ci il kampaniyası
Rsu qoşunlarının qərb istiqamətində hcumu ilə başladı, sonra bu ilin sonuna dayandırılan polyak əks-hucumu ilə əvəzləndi. 8oktyabrda getman Yuriy Xmelnitski polyakların tərəfinə keçdi. tərəfdarları ilə əleyhdarları arasındakı bölünmə 1660-cı ildə Malorossiyanın soltaylı(Moskva) və sağtaylı(Reç Pospolita) bölünməsinə gətirdi.
- 1661-ci il kampaniyasında döyüş əməliyatları şimal-qərb və cənub –qərb istiqamətlərində uğursuz davam edirdi.
- 1662-ci il kampaniyası
Polyak qoşunlarının qərb istiqaməintdə uğurlu hucumu və Krım tatarlarının və onların malorossiyalı müttəfiqlərinin cənub-qərb istiqamətində uğursuz hucumu ilə qeyd olundu. Getman Yuri Xmelnitski məğlubiyətdən sonra qaçdı, və onun titulunu,Polşanın Malorrossiya müttəfiqlərinin sağtaylı kazak qoşunların yeni getmanı olan polkovnik Pavel Teterya özbaşına mənimsədi.
- 1663-cü il döyüş əməliyatları polyak-krımlı və onların malorossiyalı müttəfiqlərinin rus qoşunlarına və onun malorossiyalı müttəfiqlərinə qarşı hucum əməliyatları aparan cənub-qərb istiqamətində davam edirdi. Hucum keçmiş rus-polyak sərhədində dayandırılıdı. Soltaylı getman titulunu Zaporojye qoşununun koşevoyu İvan Brüxovetski qəbul etdi.
- 1664-cü il kampaniyası rusların və soltaylı kazakların cənub-qərb istiqamətində uğurlu hucumu ilə qeyd olundu.
- 1665-ci il kapmaniyası böyu rus ordusu və müttəfiqləri cənub-qərn istiqamətində uğurla hərəkət edirdilər. Şimal-q
Qərb istiqamətində ancaq yerli əhəmiyətli döyüşlər gedirdi.
Rusiya-Polşa müharibəsinin sonu
26 aprel 1666-ci ildə Mstislav uyezdinin Andrusovo kəndində Polşa ilə Rusiya arasında sülh danışıqları başladı. 20 yanvar 1667-ci ildə burada . Bu sülhə görə Rusiyaya Smolensk eləcə də 1605 – 1618-ci il müharibəsində itirdiyi bütün qalan torpaqlar(Doroqobuj, Belya, Nevel, Krasnıy Velij, Çerniqovla və Starodubla birlikdə Seversk torpağı) qaytarılırdı. Polşa Malorossiyanın sol tayını Rusiyanınkı tanıdı. Müqaviləyə görə, Kiyev müvəqqəti olaraq Rusiyaya keçirdi. Zaporojye şırımı Rusiya ilə Polşanın birgə idarəsinə keçirdi.
Mənbə
- Голицын Н.С. Русская военная история. СПб., 1878. Ч. II. С. 594 – 615; 632 – 651.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rusiya Polsa muharibesi 1654 1667 Rusiyanin Mallorosiya ve Belarus ugrunda Polsa ile muharibesi Rusiya Polsa muharibesi 1654 1667 Rusiya Polsa muharibesi 1654 1667 Tarix 1654 1667Yeri Malorossiya BelarusNeticesi Rec Pospolitanin serq vilayetlerini itirmesiMunaqise terefleriRusiya imperiyasi Kazak Hetmanligi 1654 1657 1659 1660 Rec Pospolita Krim xanligi 1654 1666 Kazak Hetmanligi 1660 1663 Komandan lar I Aleksey Boqdan Xmelnitski Vasili Buturlin II Yan Kazimir Stefan Carnetski xan IV Mehemmed Geray Itkilernamelum namelum Vikianbarda elaqeli mediafayllarMuharibenin sebebleriPolsa terefinden 1417 ci esrlerde tutulan ve ortodoksal xristianlarin pravoslav yasadigi torpaqlara iddialari 1648 ci ilde Polsa Mallorosiyadaki Kiyev Bratslav ve Cerniqov vilayetleri Zaporojya sirimlari usyandan sonra Polsa faktiki olaraq bu eraziye nezaretini itirdi Moskvanin muharibeye hazirligiRus herbi xidmetine xarici muzdlularin qebuluna icaze verildi 1653 cu ilde Niderlandda 20 000 tufeng ve 30 000 pud barit alindi 20 zabit muzda goturuldu Isvecde hemin il daha 20 000 tufeng alindi Suretle avropali tipinde ordu yaradilmaga baslandi Generallar de Spempe Kilseki Dalyel rus cari Aleksey Mixaylovicin herbi meslehetcileri oldular Polyak ve rus ordularinin veziyyetiRus qosunlari kimi polyak qosunlari ozunde iki sistemi birlesdirirdi muxtelif nov feodal cerik ve esaslanan yerli ve daimi nizami strukturu olan avropali Her iki orduda xeyli sayda avropali muzdlular elece de coxsayli atli kazak ve tatar desteleri vardi Herbi birlesmelerde avropali numuneye gore teskilatlanma taktikasi umumavropa standartlarina cavab verirdi Seherlerin ve qalalarin muhasirelerinin teskili de dovrun teleblerine uygun idi ve tikilirdi lagimlar ve muhasire toplarindan o cumleden mortiralardan istifade olunurdu Qosunlarin hereketi vaxti istifade olunurdu Muharibeye behaneI Aleksey Malorosiyali ve ortodoks slyaxtanin Malorossiyanin Moskvaya birlesdirilmesi xahisine cavabin gecikdirilmesine cavab olaraq 1651 ci ilde Zaporojye qosununun getmani Boqdan Mixaylovic Xmelnitski Osmanli sultani IV Mehmede Malorossiyani ve Zaporojyani oz vassalligina qebul etmeyi xahis etdi O hemin ilin iyulunda raziligini verdi ve onlari oz vassali elan etdi Rus hokumeti buna imkan vermek istemirdi buna gore 1653 cu ilin 1 oktyabrinda Moskvada yigisan Zemski sobor Malorossiyanin himaye haqqinda xahisine musbet cavab vermek qerari verildi 23 oktyabr 1653 ci ilde I Aleksey Polsa krali II Yan Kazimir Vazeye muharibe elan etdi 8 yanvar 1654 ci ilde Pereyaslavlda Zaporojye Kiyev Bratslav Cerniqov voyevodaligini ve bes kazak alayi Moskvanin himayesine kecdiler 27 fevral 1654 ci ilde Moskvadan cixan sehra ordusu Polsa serhedinde cemlesmeye basladi Moskvanin meqsediOrtodoks xristianlarin yasadigi Rec Pospolitanin serq erazilerinin birlesdirilmesi cenub serqi Baltikyanida vacib strateji menteqelerin nezarete goturulmesi Tereflerin ordu komandanliqlariII Yan KazimirMoskva I Aleksey Mixaylovic knyazlar Yakov Kudenetovic Cerkasskiy boyarlar Vasili Buturlin knyaz Romodanovski getman Boqdan Xmelnitski Rec Pospolita Kral II Yan Kazimir Polsanin tam tac getmani Stefan Carnetski boyuk Litva getmani Pavel Yan Sapeqa Litva getmani II Yanus Radzivil Zaporojye qosununun getmani Krim xan IV Mehemmed GerayHerbi emeliyyatlar erazisiRec Pospolita qerb Dnepr ve Neman caylarinin yuxari axari hovzesi simal qerb Qerbi Dvina cayinin yuxari axari hovzesi ve cenub qerb Malorossiya doyus meydani Malorrossiya istiqametinin xususiyetleriMalorossiyadaki emeliyatlarin ozelliyi ondan ibaret idi ki onlar ruslarla polyaklar arasinda yerli vetendas muharibesi fonunda davam edirdi Bu muharibede malorossiyali slyaxtanin bir hissesi ya Moskvanin ya da Rec Pospolitanin sona yaxin ise Turkiyenin terefinde cixis edirdiler Krim xani Polsanin muttefiqi idi MerheleleriBoqdan Xmelnitski 1654 cu il kampaniyasinda butun istiqametlerde moskvali qosunlar ve malorosiyali kazaklar hucum emeliyatlari aparirdi 1655 ci ilde Moskva Malorossiya qosunlari Polsa Krim qosunlarina qarsi cenub qerbde mudafie emeliyatlari aparirdi Qerb ve simal qerb istiqametlerde Moskvanin ugurlu hucumu davam edirdi 1655 ci ilin iyulunda Polsa ile muharibeye baslayan Isvec Moskvaya herbi ittifaq teklif etdi Lakin car I Aleksey isveclilerin Zaporojye kazaklari ile gizli danisiqlarindan qiciqlanaraq neinki bu ittifaqdan imtina etdi hem de keskin suretde Moskva Isvec munasibetlerinin pozulmasina revac verdi ki bu da 17 may 1656 ci ilde baslamasina getirdi 1656 1658 ci iller ateskesierefesindeki veziyet 1656 ci ilin iyulunda Polsaya qarsi ruslarin herbi emeliyatlari dayandirirldi basladi 27 iyul 1657 ci ilde Boqadan Xmelnitski oldu hemin ilin 26 avqustunda Boqdan Xmelnitskinin dovrunde baslayan Zaporojye ve Malorossiya slyaxtasinin bir hissesinin Polsaya dogru yonlenmesi siyasetini davam etdiren Ivan Viqovski getman secildi Malorossiyada vetendas muharibesi basladi 6 sentyabr 1658 ci ilde Viqovski Qadyace seherinde Malorossiyanin Polsanin vassali olmasi barede polyaklarla sulh muqavilesi imzaladi Moskvaya qarsi herbi emeliyatlar berpa edildi Doyus emeliyyatlari1658 ci il kampaniyasi Rus ordusunun ugurla polyak Zaporojya qosunlarina muqavimet gosterdiyi qerb istiqametinde davam edirdi 1659 ci il kampaniyasi Esasen cenub qerb istiqametinde davam edirdi Burada Krim Polsa qosunlari ve onlarin malorossiyali muttefiqleri rus ordusunu ve onun malorossiyali muttefiqlerini kohne rus polyak serhedinin arxasina sixisdira bildiler Lakin Malorossiyada getman Ivan Viqovskiye qarsi baslayan usyan rus qosunlarina itirilmis movqelerini qaytarmaq imkani verdi 17 oktyabrda yeni getman secildi 1660 ci il kampaniyasi Rsu qosunlarinin qerb istiqametinde hcumu ile basladi sonra bu ilin sonuna dayandirilan polyak eks hucumu ile evezlendi 8oktyabrda getman Yuriy Xmelnitski polyaklarin terefine kecdi terefdarlari ile eleyhdarlari arasindaki bolunme 1660 ci ilde Malorossiyanin soltayli Moskva ve sagtayli Rec Pospolita bolunmesine getirdi 1661 ci il kampaniyasinda doyus emeliyatlari simal qerb ve cenub qerb istiqametlerinde ugursuz davam edirdi 1662 ci il kampaniyasi Polyak qosunlarinin qerb istiqameintde ugurlu hucumu ve Krim tatarlarinin ve onlarin malorossiyali muttefiqlerinin cenub qerb istiqametinde ugursuz hucumu ile qeyd olundu Getman Yuri Xmelnitski meglubiyetden sonra qacdi ve onun titulunu Polsanin Malorrossiya muttefiqlerinin sagtayli kazak qosunlarin yeni getmani olan polkovnik Pavel Teterya ozbasina menimsedi 1663 cu il doyus emeliyatlari polyak krimli ve onlarin malorossiyali muttefiqlerinin rus qosunlarina ve onun malorossiyali muttefiqlerine qarsi hucum emeliyatlari aparan cenub qerb istiqametinde davam edirdi Hucum kecmis rus polyak serhedinde dayandirilidi Soltayli getman titulunu Zaporojye qosununun kosevoyu Ivan Bruxovetski qebul etdi 1664 cu il kampaniyasi ruslarin ve soltayli kazaklarin cenub qerb istiqametinde ugurlu hucumu ile qeyd olundu 1665 ci il kapmaniyasi boyu rus ordusu ve muttefiqleri cenub qern istiqametinde ugurla hereket edirdiler Simal q Qerb istiqametinde ancaq yerli ehemiyetli doyusler gedirdi Rusiya Polsa muharibesinin sonu26 aprel 1666 ci ilde Mstislav uyezdinin Andrusovo kendinde Polsa ile Rusiya arasinda sulh danisiqlari basladi 20 yanvar 1667 ci ilde burada Bu sulhe gore Rusiyaya Smolensk elece de 1605 1618 ci il muharibesinde itirdiyi butun qalan torpaqlar Doroqobuj Belya Nevel Krasniy Velij Cerniqovla ve Starodubla birlikde Seversk torpagi qaytarilirdi Polsa Malorossiyanin sol tayini Rusiyaninki tanidi Muqavileye gore Kiyev muveqqeti olaraq Rusiyaya kecirdi Zaporojye sirimi Rusiya ile Polsanin birge idaresine kecirdi MenbeGolicyn N S Russkaya voennaya istoriya SPb 1878 Ch II S 594 615 632 651