Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd Məhəmmədoviç Hacıyev (ləzg. Мегьамед Мегьамедан хва Гьажиев; 1897 – 1958) ləzgi filoloqu-Qafqazşünası, filologiya elmləri doktoru, Dağıstanın ilk peşəkar filoloqlarından biridir. ilk böyük ləzgi-rusca lüğəti işləyib. Dörd dildə danışırdı: azərbaycan, tabasaran, rus və ərəb. Professor L. I. Jirkovun rəhbərliyi altında Moskvada aspiranturada ümumi dilçilik nəzəri təhsili aldı. Tezisin mövzusu ləzgi dilinin sintaksisinə həsr edilmişdir.
| Məhəmməd Məhəmmədoviç Hacıyev | |
|---|---|
| ləzg. Мегьамед Мегьамедан хва Гьажиев | |
| Doğum tarixi | 1897 |
| Vəfat tarixi | 1958 |
| Fəaliyyəti | filoloq |
| Elmi dərəcəsi | |
Bioqrafiya
Məhəmməd Hacıyev 10 dekabr 1897-ci ildə Kürə rayonunun Məhərrəmkənd kəndində varlı və təhsilli bir ailədə anadan olmuşdur. Gələcək alimin atası Məhəmməd, piyada olaraq Məkkəyə getdi və yalnız üç il sonra geri döndü. Kənddə atası Məkkədən qayıdana qədər ad verilməyən bir oğlu var idi. Alim Hacı-Məhəmmədin atasının ailəsinin dörd oğlu və bir qızı var idi: İbrahim, Məhəmməd (gələcək alim), Şafi, Mirzə və Hacıxanım.
Məhəmməd ən ağıllı uşaq idi. Əvvəlcə Məhərrəmkənd məscid məktəbində, 1906-cı ildə — atasının tikdiyi məktəbdə, sonra Alkadar və Qasımkənd mədrəsələrində oxudu. Kəndlərdən olan Həsən-Əfəndi əl-Ahtidən dərin bilik aldı. O, eyni zamanda ərəb və Azərbaycan dillərini öyrəndi. 1908–1912-ci illərdə Qasımkənd beş sinifli məktəbin şagirdi idi. 1913-cü ildə atasının fermasında işləyir. 1914-cü ildən müstəqil yaşamağa başladı, 1919-cu ildə şəxsi təsərrüfatında çalışdı. 1920-ci ilin yazında Dərbənddə müəllim kurslarına girdi və 1920-ci ilin payızında artıq müəllim və Məhərrəmkənd məktəbinin müdiri idi. 1921–1923-cü illərdə rəis vəzifəsində çalışmışdır. 1924-cü ilin yayında yenidən Azərbaycanın Quba şəhərində müəllim kurslarına daxil oldu. Payızda Dərbəndə köçdü və burada məktəbə müəllim təyin edildi. 1924-cü ilin sentyabrından 1925-ci ilin sentyabrınadək 3 nömrəli məktəbdə çalışdı, eyni zamanda 1920-ci ildən üzv olduğu təhsil işçiləri həmkarlar ittifaqının Dərbənd şöbəsinin məsul katibi vəzifəsini tutdu. Sonra bu həmkarlar ittifaqının Dağıstan regional şöbəsinin idarə heyətinin üzvü və məsul katibi seçildi. 1925-ci ilin payızında M. M. Hacıyev Mahaçqala şəhərinə köçdü. 1925–1929-cu illərdə əvvəlcə Rabpros bölgə şöbəsində məsul katib, sonra sədr, sonra yenidən katib vəzifələrində çalışdı. Sonra Xalq Maarif Komissarlığında, Dövlət Nəşriyyatında çalışdı, 1934-cü ildə Dağıstan Pedaqoji İnstitutuna daxil oldu. İnstitutdan əvvəl, ləzgi dilindən başqa, M. M. Hacıyev daha dörd dildə danışırdı: ərəb, rus, azərbaycan və tabasaran. Burada alman dilini də öyrənməyə başladı. O zaman 34 yaşında idi, böyük bir ailəsi (dörd oğlu) vardı, vərəmdən əziyyət çəkirdi.
Pedaqoji İnstitut o vaxt Kadrlar Evində yerləşirdi. Təhsilini işlə birləşdirdi. Masada otura bilməyəndə yatağımın arxasına yastıqlar qoyurdu və rus dilindən ləzgi dilinə parlaq tərcümələrimi edirdi. Çətinliklərə baxmayaraq, 1936-cı ildə institutu bitirib Milli Mədəniyyətlər Araşdırma İnstitutuna işləməyə getdi. O vaxtdan etibarən onun ləzgi dili üzərində işi başladı. Əvvəlcə dərslikləri və qəzet məqalələrini rus dilindən ləzgiyə tərcümə etdi. Biliyin yetərli olmadığını hiss edərək təhsilini davam etdirmək qərarına gəldi və eyni ildə Moskvaya gedərək aspiranturaya daxil oldu. Elmi məsləhətçisi Qafqaz və İran dilləri üzrə görkəmli mütəxəssis, "Ləzgi dilinin qrammatikası" nın müəllifi L. I. Jirkov idi. Onun dissertasiya mövzusu ləzgi dilinin sintaksisi ilə bağlı idi. Aspiranturanı müvəffəqiyyətlə bitirib, ləzgi dilinin sintaksisi ilə bağlı tezisini müdafiə edən M. M. Hacıyev Mahaçqalaya qayıtdı. Bir neçə il Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda Dağıstan dilləri sektorunun müdiri olaraq çalışdı, artıq filologiya elmləri namizədi və baş elmi işçi adıbı almışdı. O vaxtdan M. M. Hacıyev ləzgi dilinin ciddi elmi tədqiqatına başladı.
Yaradıcılıq
M. M. Hacıyevin tərtib etdiyi Rus-Ləzgi lüğətində 35000 söz var və 964 səhifədən ibarətdir. Sözlük ləzgi dilinin əsas lüğətini əhatə edir. Ləzgi dilinin ümumi lüğətinə əlavə olaraq, lüğətdə başqa dillərdən yeni sözlər də var. Lüğət girişlərində hər cür üslub yazıları var, deyimlər zəngin şəkildə təqdim olunur, sözlərin mənaları ətraflı şəkildə açılır, geniş təsvirli materialların siyahısı verilir. Bu lüğət sırf tərcümə deyil, tərcümə və izahlıdır, çünki ləzgi dilində bir çox rus sözünün tərcüməsinin ekvivalenti yoxdur. Lüğətdəki bu cür sözlər təsviri tərcümə və ya təfsirlə izah olunur.
1950-ci illərdə Dağıstanda Dağıstan dillərinin dialektlərinin sistematik şəkildə öyrənilməsi ilə əlaqədar çox böyük işlər görüldü. M. M. Hacıyev bu çətin işin öhdəsindən uğurla gəldi, çünki ləzgi ləhcələrini öyrənməyə başladı, arxasında zəngin bir dil təcrübəsi var idi. Bu işə ciddi və məsuliyyətlə yanaşdı. M. M. Hacıyev özü Azərbaycanın Qusar, Xudat və Kuba bölgələrinin otuz kəndində yeni və çox lazımlı materialları toplamaq üçün Azərbaycana bir neçə dəfə səfər etmişdi.
Tənqid
Qafqazşünaslıqda M. M. Hacıyev Dağıstan dillərinin sintaksisi üzrə ən savadlı mütəxəssis hesab olunur. Bu problemin əsas suallarına dair çoxlu məqalələr yazmışdır. 1939–1960-cı illərdə nəşr olunan ləzgi dilinin sintaksisinə dair bütün məktəb dərslikləri M. M. Hacıyev tərəfindən yazılmışdır. İki böyük monoqrafiyada "Ləzgi dilinin sintaksisi. Birinci hissə Sadə bir cümlə "(Mahaçqala, 1954) və" Ləzgi dilinin sintaksisi. II hissə. Mürəkkəb Cümlə "(Mahaçqala, 1963), namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının müdafiə olunduğu M. M. Hacıyev, XX əsrin bu cür görkəmli dilçilərini narahat edən bir çox mürəkkəb sintaktik problemləri əvvəlcə və müstəqil şəkildə həll etmişdir. M. M. Hacıyevin ləzgi dilində sadə və mürəkkəb cümlələrin sintaksisinə dair hər iki monoqrafiyası, materialı dərindən bildiyini və müəllifin geniş dil dünyagörüşünü sübut edir.
Mükafatlar
SSRİ Ali Soveti M. M. Hacıyevi "" ordeni, Qafqazın Müdafiəsinə görə, 1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Şücaətli Əməyinə görə medallarla, RSFSR Təhsil Xalq Komissarlığı Təhsildə Mükəmməllik Nişanı ilə təltif etdi.
İstinadlar
- "ГАДЖИЕВ МАГОМЕД МАГОМЕДОВИЧ". 2021-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-03.
- "Магомед Магомедович Гаджиев (1897—1958)". 2021-10-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-03.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed Mehemmedovic Haciyev lezg Megamed Megamedan hva Gazhiev 1897 1958 lezgi filoloqu Qafqazsunasi filologiya elmleri doktoru Dagistanin ilk pesekar filoloqlarindan biridir ilk boyuk lezgi rusca lugeti isleyib Dord dilde danisirdi azerbaycan tabasaran rus ve ereb Professor L I Jirkovun rehberliyi altinda Moskvada aspiranturada umumi dilcilik nezeri tehsili aldi Tezisin movzusu lezgi dilinin sintaksisine hesr edilmisdir Mehemmed Mehemmedovic Haciyevlezg Megamed Megamedan hva GazhievDogum tarixi 1897Vefat tarixi 1958Fealiyyeti filoloqElmi derecesi filologiya elmleri doktoruBioqrafiyaMehemmed Haciyev 10 dekabr 1897 ci ilde Kure rayonunun Meherremkend kendinde varli ve tehsilli bir ailede anadan olmusdur Gelecek alimin atasi Mehemmed piyada olaraq Mekkeye getdi ve yalniz uc il sonra geri dondu Kendde atasi Mekkeden qayidana qeder ad verilmeyen bir oglu var idi Alim Haci Mehemmedin atasinin ailesinin dord oglu ve bir qizi var idi Ibrahim Mehemmed gelecek alim Safi Mirze ve Hacixanim Mehemmed en agilli usaq idi Evvelce Meherremkend mescid mektebinde 1906 ci ilde atasinin tikdiyi mektebde sonra Alkadar ve Qasimkend medreselerinde oxudu Kendlerden olan Hesen Efendi el Ahtiden derin bilik aldi O eyni zamanda ereb ve Azerbaycan dillerini oyrendi 1908 1912 ci illerde Qasimkend bes sinifli mektebin sagirdi idi 1913 cu ilde atasinin fermasinda isleyir 1914 cu ilden musteqil yasamaga basladi 1919 cu ilde sexsi teserrufatinda calisdi 1920 ci ilin yazinda Derbendde muellim kurslarina girdi ve 1920 ci ilin payizinda artiq muellim ve Meherremkend mektebinin mudiri idi 1921 1923 cu illerde reis vezifesinde calismisdir 1924 cu ilin yayinda yeniden Azerbaycanin Quba seherinde muellim kurslarina daxil oldu Payizda Derbende kocdu ve burada mektebe muellim teyin edildi 1924 cu ilin sentyabrindan 1925 ci ilin sentyabrinadek 3 nomreli mektebde calisdi eyni zamanda 1920 ci ilden uzv oldugu tehsil iscileri hemkarlar ittifaqinin Derbend sobesinin mesul katibi vezifesini tutdu Sonra bu hemkarlar ittifaqinin Dagistan regional sobesinin idare heyetinin uzvu ve mesul katibi secildi 1925 ci ilin payizinda M M Haciyev Mahacqala seherine kocdu 1925 1929 cu illerde evvelce Rabpros bolge sobesinde mesul katib sonra sedr sonra yeniden katib vezifelerinde calisdi Sonra Xalq Maarif Komissarliginda Dovlet Nesriyyatinda calisdi 1934 cu ilde Dagistan Pedaqoji Institutuna daxil oldu Institutdan evvel lezgi dilinden basqa M M Haciyev daha dord dilde danisirdi ereb rus azerbaycan ve tabasaran Burada alman dilini de oyrenmeye basladi O zaman 34 yasinda idi boyuk bir ailesi dord oglu vardi veremden eziyyet cekirdi Pedaqoji Institut o vaxt Kadrlar Evinde yerlesirdi Tehsilini isle birlesdirdi Masada otura bilmeyende yatagimin arxasina yastiqlar qoyurdu ve rus dilinden lezgi diline parlaq tercumelerimi edirdi Cetinliklere baxmayaraq 1936 ci ilde institutu bitirib Milli Medeniyyetler Arasdirma Institutuna islemeye getdi O vaxtdan etibaren onun lezgi dili uzerinde isi basladi Evvelce derslikleri ve qezet meqalelerini rus dilinden lezgiye tercume etdi Biliyin yeterli olmadigini hiss ederek tehsilini davam etdirmek qerarina geldi ve eyni ilde Moskvaya gederek aspiranturaya daxil oldu Elmi meslehetcisi Qafqaz ve Iran dilleri uzre gorkemli mutexessis Lezgi dilinin qrammatikasi nin muellifi L I Jirkov idi Onun dissertasiya movzusu lezgi dilinin sintaksisi ile bagli idi Aspiranturani muveffeqiyyetle bitirib lezgi dilinin sintaksisi ile bagli tezisini mudafie eden M M Haciyev Mahacqalaya qayitdi Bir nece il Tarix Dil ve Edebiyyat Institutunda Dagistan dilleri sektorunun mudiri olaraq calisdi artiq filologiya elmleri namizedi ve bas elmi isci adibi almisdi O vaxtdan M M Haciyev lezgi dilinin ciddi elmi tedqiqatina basladi YaradiciliqM M Haciyevin tertib etdiyi Rus Lezgi lugetinde 35000 soz var ve 964 sehifeden ibaretdir Sozluk lezgi dilinin esas lugetini ehate edir Lezgi dilinin umumi lugetine elave olaraq lugetde basqa dillerden yeni sozler de var Luget girislerinde her cur uslub yazilari var deyimler zengin sekilde teqdim olunur sozlerin menalari etrafli sekilde acilir genis tesvirli materiallarin siyahisi verilir Bu luget sirf tercume deyil tercume ve izahlidir cunki lezgi dilinde bir cox rus sozunun tercumesinin ekvivalenti yoxdur Lugetdeki bu cur sozler tesviri tercume ve ya tefsirle izah olunur 1950 ci illerde Dagistanda Dagistan dillerinin dialektlerinin sistematik sekilde oyrenilmesi ile elaqedar cox boyuk isler goruldu M M Haciyev bu cetin isin ohdesinden ugurla geldi cunki lezgi lehcelerini oyrenmeye basladi arxasinda zengin bir dil tecrubesi var idi Bu ise ciddi ve mesuliyyetle yanasdi M M Haciyev ozu Azerbaycanin Qusar Xudat ve Kuba bolgelerinin otuz kendinde yeni ve cox lazimli materiallari toplamaq ucun Azerbaycana bir nece defe sefer etmisdi TenqidQafqazsunasliqda M M Haciyev Dagistan dillerinin sintaksisi uzre en savadli mutexessis hesab olunur Bu problemin esas suallarina dair coxlu meqaleler yazmisdir 1939 1960 ci illerde nesr olunan lezgi dilinin sintaksisine dair butun mekteb derslikleri M M Haciyev terefinden yazilmisdir Iki boyuk monoqrafiyada Lezgi dilinin sintaksisi Birinci hisse Sade bir cumle Mahacqala 1954 ve Lezgi dilinin sintaksisi II hisse Murekkeb Cumle Mahacqala 1963 namizedlik ve doktorluq dissertasiyalarinin mudafie olundugu M M Haciyev XX esrin bu cur gorkemli dilcilerini narahat eden bir cox murekkeb sintaktik problemleri evvelce ve musteqil sekilde hell etmisdir M M Haciyevin lezgi dilinde sade ve murekkeb cumlelerin sintaksisine dair her iki monoqrafiyasi materiali derinden bildiyini ve muellifin genis dil dunyagorusunu subut edir MukafatlarSSRI Ali Soveti M M Haciyevi Seref Nisani ordeni Qafqazin Mudafiesine gore 1941 1945 ci iller Boyuk Veten Muharibesinde Sucaetli Emeyine gore medallarla RSFSR Tehsil Xalq Komissarligi Tehsilde Mukemmellik Nisani ile teltif etdi Istinadlar GADZhIEV MAGOMED MAGOMEDOVICh 2021 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 03 Magomed Magomedovich Gadzhiev 1897 1958 2021 10 03 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 03