Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Donald Ceyms Kram (22 aprel 1919[…] – 17 iyun 2001[…]) — amerikalı kimyaçı, 1987-ci ildə"Yüksək seçicilikli struktur spesifik qarşılıqlı təsirli molekulların təkmilləşdirilməsi və istifadəsinə görə" kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı olub , bu mükafatı həmkarları Jan-Mari Len və Çarlz Pedersen ilə paylaşdı. Bir karbonil qrupuna malik nukleofilik təsirin nəticəsini proqnozlaşdıran bir model Kram qaydası ilə tanınır. Len və Pedersen ilə birlikdə supramolekulyar kimya sahəsində qondarma "ev sahibi-qonaq" kompleksinin kimyasını qurdu.
| Donald Kram | |
|---|---|
| ing. Donald J. Cram | |
| Doğum tarixi | 22 aprel 1919[…] |
| Vəfat tarixi | 17 iyun 2001[…](82 yaşında) |
| Vəfat səbəbi | xərçəng xəstəliyi |
| Elm sahəsi | kimya |
| İş yeri | |
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |  |
Bioqrafiyası
D. Kram Vermont ştatının Çester şəhərində mühacir ailəsində doğulub böyüyüb boya başa çatmışdı. Atası Şotland əsilli , anası isə Alman əsilli idi. Atası Kram dörd yaşına çatmamış öldü və o, başqa uşaqların dəstəyi ilə böyüdü. Erkən yaşda işləməyə başladı, meyvə toplamaq, qəzet çatdırmaq, ev rəngləmək kimi işlərlə məşğul oldu ki , öz fortepiano dərslərini ödəmək üçün pul qazanmağa məcbur idi. On səkkiz yaşına kimi o, çox müxtəlif ixtisas üzrə çalışmışdır. D. Kram Nyu-Yorkun Long Island şəhərindəki Vinvuud Liseyində oxuyub. 1938–1941-ci illərdə Florida ştatının Vinter Park şəhərindəki Rollins Kollecində oxuyub və Milli Şərəf Təqaüdünə layiq görülüb. Orada kimya kafedrasında müəllim köməkçisi işləyib, çox fəal müəllim olub, xorda oxuyub, Pfi və Zeta Alfa Elison Cəmiyyətinin üzvü və Lamba Çi Alfanında fəalı olub. D. Kram təcrübələr üçün öz avadanlıqlarını yaratmaqla kollecdə bir qədər şöhrət qazandı. Rollinsdən 1941-ci ildə kimyadan bakalavr məzunu oldu. 1942-ci ildə Nebraska-Linkoln Universitetini magistr dərəcəsi ilə bitirdi. Üzvi kimyadan müəllimi Norman O. Kromvelin olub. Onun tədqiqat mövzusu "Aminoketonlar, heterosiklik ikincili aminlərin bromla doymamış ketonlarla reaksiyalarının mərhələli mexanizmi"olmuşdu. 1947-ci ildə D. Kram Harvard Universitetini üzvi kimya fəlsəfə doktoru adı ilə bitirdi[10]. Orada o, "2-(ketoalkil)-3hidroksi-1,4-naftoxinonların sintezi və reaksiyaları" adlı dissertasiya işini yazdı.
Karyerası
1942-ci ildən 1945-ci ilə qədər D. Kram Merck & Co-nun laboratoriyasında Maks Tişlerin rəhbərliyi altında penisilin üzərində tədqiqatlar apardı. O, dissertasiya işini Massaçusets Texnologiya İnstitutunda professor Con D. Robertsin rəhbərliyi altında aparıb. Karbon birləşməsinin nukleofil təsiri reaksiyasının nəticəsini proqnozlaşdıran asimmetrik induksiya qaydasını və ya Kram qaydasını kəşf etdi. Üzvi kimya üzrə bu barədə 350-dən çox monoqrafiya və 8 kitab nəşr etdirmişdi.
Elmi işi
D. Kram, Çarlz Pedersenin spesifik metal ionlarını tanıyan və seçici şəkildə birləşdirə bilən iki ölçülü üzvi birləşmələri olan yeni efirlərinin innovativ sintezini genişləndirdi. Kram bu strukturları üçölçülü strukturlara çevirən molekulları sintez edərək, onların üçölçülü strukturlarının bir-birini tamamlaması səbəbindən digər reagentlərlə seçici şəkildə qarşılıqlı təsir göstərə bilən müxtəlif formalı molekullar kütləsi yaratdı. Kramın işi sintezdə irəliyə doğru böyük bir addım idi: fermentləri və digər təbii molekulları təqlid edən strukturların yaradılması, onların davranışı strukturun xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilməsi. D. Kram həmçinin asimmetrik induksiya qaydasını (Kram qaydası) təklif edərək stereokimya üzərində iş aparmışdır.
Kram qaydası
D. Kram qaydası asimmetrik sintez imkanını açır ki, bu da ilkin olaraq optik cəhətdən aktiv olmayan reagentlərdən optik aktiv birləşmələrin alınması üsuludur. Bu, ketonların diasteroselektiv reaksiyaları zamanı əmələ gələn mərkəzin üstünlük təşkil edən konfiqurasiyası ilə keton molekulunda artıq mövcud olan mərkəzin konfiqurasiyası ilə əlaqədardır. Keton radikal və karbonil qrupunun transoid düzülüşü ilə uyğunlaşmada reaksiya verir. Kram qaydasına uyğun olaraq, radikal hissənin yaxınlaşması əvəzedicilərdən daha kiçik olan tərəfdən həyata keçirilir. Ketonların mürəkkəb metal hidridləri, qələvi metallar, Na amalgam ilə reduksiyası zamanı, habelə ketonların orqanometalik birləşmələrlə reaksiyaları zamanı əmələ gələn spirtlərin konfiqurasiyalarını əlaqələndirmək üçün Kram qaydası istifadə olunur. D. Kram qaydası 1952-ci ildə təklif edilmişdi.
Tədris fəaliyyətləri
D. Kram 1947-ci ildə Los-Ancelesdəki Kaliforniya Universitetində yüksək səviyyəli müəllim vəzifəsinə işə alındı və 1955-ci ildə professor oldu. O, 1987-ci ildə təqaüdə çıxana qədər orada çalışdı. D. Kram məşhur müəllim idi, ümumilikdə o, 8000-ə yaxın tələbəyə dərs deyib və 200 aspiranturaya rəhbərlik edib. O, gitara çalmaqla və xalq mahnılarını oxumaqla tələbələrini əyləndirirdi.[10] O, bir dəfə demişdi: "Tədqiqatçı inancla, qeyri-müəyyən fikir və bir neçə çılğın təcrübə ilə yeni bir sahədə araşdırmaya başlayır. Zamanla müsbət və mənfi nəticələrin təsadüfi birləşməsi işi harasa istiqamətləndirir. Tədqiqat başa çatdıqda, tədqiqatçı onun necə başlamalı və necə aparılmalı olduğunu bilir".
Şəxsi həyatı
D. Kram karyerasının qurbansız olmadığını etiraf etmişdi. İlk həyat yoldaşı Jean Turner idi. O, həm də Rollinsin məzunu olub, 1941-ci ildə Kolumbiya Universitetində magistratura proqramına daxil olub və burada sosiologiya üzrə təhsil alıb. İkinci həyat yoldaşı isə keçmiş kimya professoru Ceyn idi. Kram eyni vaxtda yaxşı alim və ata ola bilməyəcəyinə inandığı üçün uşaq sahibi olmadı. D. Kram 2001-ci ildə 17 iyunda 82 yaşında xərçəngdən öldü.
Mükafatları
Aşağıdakı akademiyaların üzvü:
- ABŞ Milli Elmlər Akademiyası (1961),
- Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası (1967)
- Saul Vinstein, üzvi kimya kafedrasında müdir
- 1954 — Quggenhaim Təqaüdü
- 1965 — Sintetik Üzvi Kimyada Yaradıcı Əməyə görə Amerika Kimya Cəmiyyətinin Mükafatı
- 1974 — Artur Koup Mükafatı
- 1979 — Yüzillik Mükafatı
- 1984 — Amerika Kimya Cəmiyyəti, Cənubi Kaliforniya Tolman Mükafatı
- 1985 — Villard Gibbs mükafatı
- 1987 — Kimya üzrə Nobel Mükafatı
- 1989–3M Mühazirələri
- 1989 — Glenn T. Seaborg medalı
- 1992 — ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının Kimya Elmləri Mükafatı
- 1993 — ABŞ Milli Elm Medalı
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Donald J. Cram // Encyclopædia Britannica (ing.).
- http://www.nasonline.org/member-directory/deceased-members/56650.html.
- Donald J. Cram, Ph. D.: A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry. Дата обращения: 25 сентября 2010. Архивировано 20 июля 2011 года.
- James , Laylin K. Nobel Laureates in Chemistry 1901–1992 (неопр.). — Washington, DC: American Chemical Society and Chemical Heritage Foundation, 1994. — С. 146pp. — .
- Donald J. Cram, Ph. D.: A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry. Дата обращения: 25 сентября 2010. Архивировано 20 июля 2011 года.
- Donald Cram, Nobel Laureate and UCLA Chemist, Dies at 82". Дата обращения: 19 июня 2001. Архивировано из оригинала 10 декабря 2012 года.
- University of Nebraska Research Library entry. Дата обращения: 9 декабря 2012. Архивировано из оригинала 18 февраля 2020 года.
- Harvard Library Hollis search
- Donald J. Cram, Ph. D.: A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry. Дата обращения: 25 сентября 2010. Архивировано 20 июля 2011 года.
- Donald J. Cram, Ph. D.: A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry. Дата обращения: 25 сентября 2010. Архивировано 20 июля 2011 года.
- Donald J. Cram. Autobiography. The Nobel Foundation. Архивировано 10 декабря 2012 года.
- Donald J. Cram, Ph. D.: A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry. Дата обращения: 25 сентября 2010. Архивировано 20 июля 2011 года.
- Donald Cram, Nobel Laureate and UCLA Chemist, Dies at 82". Дата обращения: 19 июня 2001. Архивировано из оригинала 10 декабря 2012 года.
- Крам, Дональд Джеймс на сайте Национальной академии наук США (англ.)
- Donald J. Cram (англ.). John Simon Guggenheim Foundation. gf.org. Дата обращения: 11 апреля 2019. Архивировано 2 ноября 2020 года.
- Donald J. Cram, Ph. D.: A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry. Дата обращения: 25 сентября 2010. Архивировано 20 июля 2011 года.
- "Donald Cram, Nobel Laureate and UCLA Chemist, Dies at 82". Дата обращения: 19 июня 2001. Архивировано из оригинала 10 декабря 2012 года.
- Donald J. Cram. Autobiography. The Nobel Foundation. Архивировано 10 декабря 2012 года.
- " Studies in Stereochemistry. X. The Rule of "Steric Control of Asymmetric Induction" in the Syntheses of Acyclic Systems Donald J. Cram, Fathy Ahmed Abd Elhafez J. Am. Chem. Soc.; 1952; 74(23); 5828–5835.". Дата обращения: 9 декабря 2012. Архивировано 30 октября 2008 года.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-29.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Donald Ceyms Kram 22 aprel 1919 17 iyun 2001 amerikali kimyaci 1987 ci ilde Yuksek secicilikli struktur spesifik qarsiliqli tesirli molekullarin tekmillesdirilmesi ve istifadesine gore kimya uzre Nobel mukafati laureati olub bu mukafati hemkarlari Jan Mari Len ve Carlz Pedersen ile paylasdi Bir karbonil qrupuna malik nukleofilik tesirin neticesini proqnozlasdiran bir model Kram qaydasi ile taninir Len ve Pedersen ile birlikde supramolekulyar kimya sahesinde qondarma ev sahibi qonaq kompleksinin kimyasini qurdu Donald Kraming Donald J CramDogum tarixi 22 aprel 1919 1919 04 22 Vefat tarixi 17 iyun 2001 2001 06 17 82 yasinda Vefat sebebi xerceng xesteliyiElm sahesi kimyaIs yeri Los Anceles Kaliforniya UniversitetiTehsili Rollins Kolleci d Harvard Universiteti 1947 Nebraska Linkoln UniversitetiUzvluyu ABS Milli Elmler Akademiyasi 1961 Amerika Incesenet ve Elmler AkademiyasiMukafatlariBioqrafiyasiD Kram Vermont statinin Cester seherinde muhacir ailesinde dogulub boyuyub boya basa catmisdi Atasi Sotland esilli anasi ise Alman esilli idi Atasi Kram dord yasina catmamis oldu ve o basqa usaqlarin desteyi ile boyudu Erken yasda islemeye basladi meyve toplamaq qezet catdirmaq ev renglemek kimi islerle mesgul oldu ki oz fortepiano derslerini odemek ucun pul qazanmaga mecbur idi On sekkiz yasina kimi o cox muxtelif ixtisas uzre calismisdir D Kram Nyu Yorkun Long Island seherindeki Vinvuud Liseyinde oxuyub 1938 1941 ci illerde Florida statinin Vinter Park seherindeki Rollins Kollecinde oxuyub ve Milli Seref Teqaudune layiq gorulub Orada kimya kafedrasinda muellim komekcisi isleyib cox feal muellim olub xorda oxuyub Pfi ve Zeta Alfa Elison Cemiyyetinin uzvu ve Lamba Ci Alfaninda feali olub D Kram tecrubeler ucun oz avadanliqlarini yaratmaqla kollecde bir qeder sohret qazandi Rollinsden 1941 ci ilde kimyadan bakalavr mezunu oldu 1942 ci ilde Nebraska Linkoln Universitetini magistr derecesi ile bitirdi Uzvi kimyadan muellimi Norman O Kromvelin olub Onun tedqiqat movzusu Aminoketonlar heterosiklik ikincili aminlerin bromla doymamis ketonlarla reaksiyalarinin merheleli mexanizmi olmusdu 1947 ci ilde D Kram Harvard Universitetini uzvi kimya felsefe doktoru adi ile bitirdi 10 Orada o 2 ketoalkil 3hidroksi 1 4 naftoxinonlarin sintezi ve reaksiyalari adli dissertasiya isini yazdi Karyerasi1942 ci ilden 1945 ci ile qeder D Kram Merck amp Co nun laboratoriyasinda Maks Tislerin rehberliyi altinda penisilin uzerinde tedqiqatlar apardi O dissertasiya isini Massacusets Texnologiya Institutunda professor Con D Robertsin rehberliyi altinda aparib Karbon birlesmesinin nukleofil tesiri reaksiyasinin neticesini proqnozlasdiran asimmetrik induksiya qaydasini ve ya Kram qaydasini kesf etdi Uzvi kimya uzre bu barede 350 den cox monoqrafiya ve 8 kitab nesr etdirmisdi Elmi isiD Kram Carlz Pedersenin spesifik metal ionlarini taniyan ve secici sekilde birlesdire bilen iki olculu uzvi birlesmeleri olan yeni efirlerinin innovativ sintezini genislendirdi Kram bu strukturlari ucolculu strukturlara ceviren molekullari sintez ederek onlarin ucolculu strukturlarinin bir birini tamamlamasi sebebinden diger reagentlerle secici sekilde qarsiliqli tesir gostere bilen muxtelif formali molekullar kutlesi yaratdi Kramin isi sintezde ireliye dogru boyuk bir addim idi fermentleri ve diger tebii molekullari teqlid eden strukturlarin yaradilmasi onlarin davranisi strukturun xususiyyetleri ile mueyyen edilmesi D Kram hemcinin asimmetrik induksiya qaydasini Kram qaydasi teklif ederek stereokimya uzerinde is aparmisdir Kram qaydasiD Kram qaydasi asimmetrik sintez imkanini acir ki bu da ilkin olaraq optik cehetden aktiv olmayan reagentlerden optik aktiv birlesmelerin alinmasi usuludur Bu ketonlarin diasteroselektiv reaksiyalari zamani emele gelen merkezin ustunluk teskil eden konfiqurasiyasi ile keton molekulunda artiq movcud olan merkezin konfiqurasiyasi ile elaqedardir Keton radikal ve karbonil qrupunun transoid duzulusu ile uygunlasmada reaksiya verir Kram qaydasina uygun olaraq radikal hissenin yaxinlasmasi evezedicilerden daha kicik olan terefden heyata kecirilir Ketonlarin murekkeb metal hidridleri qelevi metallar Na amalgam ile reduksiyasi zamani habele ketonlarin orqanometalik birlesmelerle reaksiyalari zamani emele gelen spirtlerin konfiqurasiyalarini elaqelendirmek ucun Kram qaydasi istifade olunur D Kram qaydasi 1952 ci ilde teklif edilmisdi Tedris fealiyyetleriD Kram 1947 ci ilde Los Ancelesdeki Kaliforniya Universitetinde yuksek seviyyeli muellim vezifesine ise alindi ve 1955 ci ilde professor oldu O 1987 ci ilde teqaude cixana qeder orada calisdi D Kram meshur muellim idi umumilikde o 8000 e yaxin telebeye ders deyib ve 200 aspiranturaya rehberlik edib O gitara calmaqla ve xalq mahnilarini oxumaqla telebelerini eylendirirdi 10 O bir defe demisdi Tedqiqatci inancla qeyri mueyyen fikir ve bir nece cilgin tecrube ile yeni bir sahede arasdirmaya baslayir Zamanla musbet ve menfi neticelerin tesadufi birlesmesi isi harasa istiqametlendirir Tedqiqat basa catdiqda tedqiqatci onun nece baslamali ve nece aparilmali oldugunu bilir Sexsi heyatiD Kram karyerasinin qurbansiz olmadigini etiraf etmisdi Ilk heyat yoldasi Jean Turner idi O hem de Rollinsin mezunu olub 1941 ci ilde Kolumbiya Universitetinde magistratura proqramina daxil olub ve burada sosiologiya uzre tehsil alib Ikinci heyat yoldasi ise kecmis kimya professoru Ceyn idi Kram eyni vaxtda yaxsi alim ve ata ola bilmeyeceyine inandigi ucun usaq sahibi olmadi D Kram 2001 ci ilde 17 iyunda 82 yasinda xercengden oldu MukafatlariAsagidaki akademiyalarin uzvu ABS Milli Elmler Akademiyasi 1961 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi 1967 Saul Vinstein uzvi kimya kafedrasinda mudir 1954 Quggenhaim Teqaudu 1965 Sintetik Uzvi Kimyada Yaradici Emeye gore Amerika Kimya Cemiyyetinin Mukafati 1974 Artur Koup Mukafati 1979 Yuzillik Mukafati 1984 Amerika Kimya Cemiyyeti Cenubi Kaliforniya Tolman Mukafati 1985 Villard Gibbs mukafati 1987 Kimya uzre Nobel Mukafati 1989 3M Muhazireleri 1989 Glenn T Seaborg medali 1992 ABS Milli Elmler Akademiyasinin Kimya Elmleri Mukafati 1993 ABS Milli Elm MedaliIstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Donald J Cram Encyclopaedia Britannica ing http www nasonline org member directory deceased members 56650 html Donald J Cram Ph D A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry Data obrasheniya 25 sentyabrya 2010 Arhivirovano 20 iyulya 2011 goda James Laylin K Nobel Laureates in Chemistry 1901 1992 neopr Washington DC American Chemical Society and Chemical Heritage Foundation 1994 S 146pp ISBN 0 8412 2459 5 Donald J Cram Ph D A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry Data obrasheniya 25 sentyabrya 2010 Arhivirovano 20 iyulya 2011 goda Donald Cram Nobel Laureate and UCLA Chemist Dies at 82 Data obrasheniya 19 iyunya 2001 Arhivirovano iz originala 10 dekabrya 2012 goda University of Nebraska Research Library entry Data obrasheniya 9 dekabrya 2012 Arhivirovano iz originala 18 fevralya 2020 goda Harvard Library Hollis search Donald J Cram Ph D A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry Data obrasheniya 25 sentyabrya 2010 Arhivirovano 20 iyulya 2011 goda Donald J Cram Ph D A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry Data obrasheniya 25 sentyabrya 2010 Arhivirovano 20 iyulya 2011 goda Donald J Cram Autobiography The Nobel Foundation Arhivirovano 10 dekabrya 2012 goda Donald J Cram Ph D A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry Data obrasheniya 25 sentyabrya 2010 Arhivirovano 20 iyulya 2011 goda Donald Cram Nobel Laureate and UCLA Chemist Dies at 82 Data obrasheniya 19 iyunya 2001 Arhivirovano iz originala 10 dekabrya 2012 goda Kram Donald Dzhejms na sajte Nacionalnoj akademii nauk SShA angl Donald J Cram angl John Simon Guggenheim Foundation gf org Data obrasheniya 11 aprelya 2019 Arhivirovano 2 noyabrya 2020 goda Donald J Cram Ph D A 1941 Rollins College Chemistry Alumnus and winner of the 1987 Nobel Prize in Chemistry Data obrasheniya 25 sentyabrya 2010 Arhivirovano 20 iyulya 2011 goda Donald Cram Nobel Laureate and UCLA Chemist Dies at 82 Data obrasheniya 19 iyunya 2001 Arhivirovano iz originala 10 dekabrya 2012 goda Donald J Cram Autobiography The Nobel Foundation Arhivirovano 10 dekabrya 2012 goda Studies in Stereochemistry X The Rule of Steric Control of Asymmetric Induction in the Syntheses of Acyclic Systems Donald J Cram Fathy Ahmed Abd Elhafez J Am Chem Soc 1952 74 23 5828 5835 Data obrasheniya 9 dekabrya 2012 Arhivirovano 30 oktyabrya 2008 goda Arxivlenmis suret 2023 03 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 29