Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Əmanulla xan Naxçıvanski (15 iyun 1845, Naxçıvan, Gürcüstan-İmeretiya quberniyası – 1891) — polkovnik, sonuncu Naxçıvan xanı Ehsan xan Kəngərlinin nəvəsi, və hərbi xadim, general-leytenant İsmayıl xan Naxçıvanskinin oğludur. Natəvanın qızı Xanbikə xanımla ailə həyatı qurmuşdur. , Bəhram xan Naxçıvanski atasıdır.
| Əmanulla xan Naxçıvanski | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 15 iyun 1845 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1891 |
| Həyat yoldaşı | |
| Uşağı | |
| Atası | İsmayıl xan Naxçıvanski |
Həyatı
Aman xan (Əmanulla) İsmayıl xan oğlu Naxçıvanski 15 iyun 1845-ci ildə Naxçıvan şəhərində anadan olub. Onun doğum tarixi haqqında məlumat atası tam süvari generalı İsmayıl xanın 1895-ci ildə yazılmış xidmət kitabçasında göstərilibdir. İsmayıl xanın xidmət kitabçası 1895-ci ildə tərtib olunmuşdur və Rusiya Dövlət Hərbi Tarix Arxivinin 409-cu fondunda saxlanılır. İlk təhsilini ailə mühitində və babası I Ehsan xanın açdırdığı şəhər məktəbində alıb.
Rusiya Dövlət Hərbi Tarix Arxivinin 330-cu fondunda saxlanılan sənəddən məlum olur ki, ilk dəfə hərbi xidmətə Rusiya çarının xüsusi mühafizə dəstəsinin dördüncü manqasında silahdaşıyan kimi başlayıb. Həmin xidmətin tarixi də qeyd edilib: 1 may 1865-ci il. Qeyd edək ki, o vaxt onun 20 yaşı vardı. Bu vaxta qədər harada hərbi təhsil alması haqqında hələlikdə sənədlər tapılmayıb. Rusiya arxivindəki sənəddə "təhsil almayıb" yazılması inandırıcı deyil. Çünki Aman xanın atası Qafqazın həm məşhur generalı, həm də tanınmış ziyalılarından biri idi. Aman xanın təhsili ilə bağlı sənədləri axtarırıq. 13 sentyabr 1865-ci ildə Aman xan Sankt-Peterburqda mühafizə dəstəsində fəaliyyətə başlayır. Həmin il noyabr ayının 1-də yunker (gənc zabit) olan Aman xan özünün fəallığı ilə seçilir. Burada dörd il xidmət edəndən sonra ordudan tərxis olunur və Naxçıvana qayıdır. 1869-cu il avqustun 21-də Naxçıvan polisində gizir kimi fəaliyyətini davam etdirir. Çar sarayında xidmət edərkən "İmperator Aleksandr Nikolayeviçin mühafizə xidmətinə görə" adlı gümüş medalla təltif olunmuşdur. Bu medal Anna lenti ilə birgə verilmişdi və boyundan asmaq üçün idi.
Naxçıvan şəhərində işləyən və yaşayan Aman xan 1872-ci ildə Qarabağ xanı Mehdiqulu xanın nəvəsi Fatmabikə (Xanbikə) ilə ailə qurur. Xanbikənin anası şairə Xurşidbanu Natəvan Qarabağda atasının mülklərini idarə edirdi. Xurşidbanu həm ata, həm də ana tərəfdən Naxçıvan xanları ilə qohum idi. Onun atası Qarabağ xanları olmuş Cavanşirlərdən, anası isə Ziyadoğlu Qacarlardan olan Gəncə xanı Cavad xanın nəvəsi Bədircahan bəyim idi.
Aman xanın atasının nənəsi Tükəzban xanım İrəvan xanlarından – Dəvəli Qacarlardan olduğundan Kəngərlilərlə bu tayfalar arasında qohumluq, bir növ, təzələnmişdi. Elə bu səbəbdən də Xurşidbanu Natəvan qızını ata-babalarının (hər iki tərəfdən) qohumları və sədaqətli dostları olan general İsmayıl xanın oğlu Aman xana ərə vermişdi. Xanbikənin atası Dağıstanın Qaraqaytaq (kunuk) usmilərindən (xanlıqlarından) olan knyaz Xasay xan idi.
1877-ci ildə rus-türk müharibəsi başlayanda Aman xan İrəvandakı qeyri-nizami süvari polkuna səfərbərliyə çağırılır. 1877–1878-ci illərdə Aman xan atası İsmayıl xanla, əmisi II Kalbalı xanla və digər yaxın qohumları ilə birlikdə bu müharibədə iştirak etmişdir. 6 iyun 1877-ci ildə Bəyazid ətrafında gedən döyüşlərdə Aman xan ağır yaralanır. 23 gün atası İsmayıl xanla birlikdə Bəyazid qalasında mühasirənin sözlə ifadə edilə bilməyəcək dəhşətlərini və faciələrini yaşayır. 1877-ci ilin 19 dekabrında Rusiya çarının fərmanı ilə Saray Qvardiyasına məxsus kazak polkunda kornet (çar Rusiyasının süvari qoşunlarında zabit) rütbəsində hərbi xidmətə dəyişdirilir. 1878-ci il aprelin 25-də üçüncü dərəcəli Müqəddəs Anna (qılıncla və bantla birlikdə) ordeni ilə təltif edilir.
Bir vaxtlar onun nəvəsi Əxtər xanım (Əkbər xanın qızı) bu sətirlərin müəllifinə söyləmişdi ki, babası Aman xan Vladiqafqazda kazak polkunda hərbi xidmətdə olub, özü də yüksək rütbədə. Hətta nəql edirdi ki, babama Naxçıvanda hamı "Ataman Aman xan" deyirdi. Aman xan Naxçıvanski ilə Xanbikə xanım Usmiyevanın nikahından Bəhram xan (1872 — ?), Əkbər xan (1873–1961), Xaqan xan (? – ?), Kamran xan (? – ?), Ənvər xanım (? – 1910), Sənubər xanım (1888–1958) adlı övladları olmuşdur. Aman xanın Rusiya arxivlərindəki bəzi sənədlərdə familiyası Ehsanxanov kimi göstərilmişdir. Yəqin ki, bu, babası I Ehsan xanın şərəfinə belə yazılmışdır.
Aman xanın Naxçıvan şəhərində bir neçə mülkü olmuşdur. Əxtər xanımın dediyinə görə, Sovet hakimiyyəti onun mülklərini müsadirə etmiş, həbsxanaya çevirmişdi.
Ömrünün son illərini Naxçıvanda yaşayan, hərbi və mülki işlərlə məşğul olan Aman xan həm də Xok və Qıvraq kəndlərini idarə etmişdir. Xidmətləri müqabilində Rusiya hökuməti bu kəndləri tiyul olaraq ona bağışlamışdı. O, bu kəndlərdə maarif, mədəniyyət, quruculuq, təsərrüfat, ticarət işlərinə ciddi fikir vermiş və kənd sakinlərinə yaxından köməklik göstərmişdir. Məlumat üçün deyək ki, bu kəndlərin əhalisinin əksəriyyəti kəngərlilərdir (bu haqda sənədlər var – müəllif). Qıvraq kəndi Şahtaxtı gömrük-keçid məntəqəsinə yaxın yerləşdiyindən, o, burada qonaqlar üçün bir karvansara tikdirmişdi.
Aman xan Naxçıvanski təxminən 1891-ci ildə Naxçıvan şəhərində vəfat etmişdir. "Təxminən" ifadəsini ona görə yazırıq ki, onun vəfatı ilə bağlı hərbi məlumatı təsdiqləyəcək sənəd əldə etməmişik. Bununla bağlı Tiflisdə, Moskvada və Vladiqafqazda axtarışlarımız davam edir. Burada bir məsələni də hökmən qeyd etməliyik. Tədqiqatçı alim Bəylər Məmmədov yazdığı monoqrafiyada onun vəfatı tarixini 1884-cü il göstərir. Son illərin axtarışları göstərdi ki, bu fakt doğru deyil. Çünki onun sonbeşiyi Sənubər xanım 1888-ci ildə anadan olmuşdur. Aman xan Naxçıvan şəhərinin cənubunda yerləşən, İmamzadə türbəsinə bitişik olan I Kalbalı xan Kəngərlinin ailə sərdabəsində dəfn edilmişdir. Bu məlumatı ilk dəfə Əkbər xan Bəylər Məmmədova söyləmişdir. Burada bu incə məsələyə bir daha münasibət bildirmək yerinə düşərdi. Dindarlar belə deyirlər ki, türbədəki məzar imam qəbridir. Bu mübahisələrə son qoymaq üçün akademik İsmayıl Hacıyevlə birlikdə hazırladığımız əhatəli bir məqaləmiz "Şərq qapısı"nda işıq üzü görsə də, mütəxəssis memarlar, çox təəssüf ki, mübahisə doğuracaq məsələyə münasibətlərini bildirməyiblər. Axı burada tariximizin bir neçə yüzilinin səhifələrini yaratmış sərkərdələrin uyuduğu sərdabədən söhbət gedir. O sərdabədən ki, hələ 1926-cı ildə arxeoloq memar Sısoyev rəsmi olaraq onun Naxçıvan xanlarının məqbərəsi olduğunu bəyan etmişdir. Bunu naxçıvanlı ağsaqqallar və ağbirçəklər də təsdiqləyirdilər. Niyə bu mübahisəli məsələ sabaha qalsın, gələcək tədqiqatçılar üçün sual doğursun?! İmam türbəsinə xüsusi keçidlə bağlı olan iri günbəzli bina Naxçıvan xanlarının ailə sərdabəsidir.
Aman xan vəfat edəndə Əkbər xanın 18 yaşı vardı və o, atasının İmamzadə kompleksində dəfn olunduğunu yaxşı bilirdi. Çox təəssüflər ki, biz bu haqda vaxtilə yazmamışıq.
Aman xan vəfat edəndə atası İsmayıl xan sağ idi və onun Qafqaz Canişinliyində böyük nüfuzu vardı. Bir də ki, tapdığımız bir sənəddə Aman xan Bəyazid qəhrəmanı general İsmayıl xanın oğlu kimi yazılmışdır.
Məsələnin digər tərəfi də var. Həmin illərdə Qafqazın hər yerində xalq öz sevimli hərbçi oğullarını ibadətgahlarda dəfn edirdi.
Tiflisdəki Gürcüstan Milli Arxivindən tapdığımız sənədlərdə I Kalbalı xan İslamın tərəfdarı kimi göstərilmişdir. Bu, həqiqətdir. I Kalbalı xan da öz babaları kimi Şah İsmayıl Xətainin sədaqətli davamçısı olmuşdur və onun rəhbərlik etdiyi Kəngərli süvariləri atlarının başlarına qırmızı kaporlar bağlamışlar. 1920-ci ilədək döyüşlərdə belə, qızılbaşlar olduqlarını gizlətməmişlər. Bizcə, rəssamlar I Kalbalı xanın rəsmini çəkəndə bunu unutmamalıdırlar. Gürcü çarı II İraklinin papağına diqqət etsək, bir çox məsələlər biz tədqiqatçılara aydın olar. II İrakliyədək müsəlman gürcü çarları şiə təriqətində olmuşlar. Təsadüfi deyil ki, I Kalbalı xan II İraklinin müsəlmanlığı qəbul etmiş oğlu Aleksandrı (İskəndəri) Naxçıvanda və İrəvanda gizli terrorçulardan məharətlə qoruyurdu. Belə maraqlı bir haşiyədən sonra qayıdaq əsas mətləbimizə.
Aman xanın vaxtsız vəfatından sonra onun ailəsinə atası himayədarlıq etmişdir. 1908-ci ildə İsmayıl xan vəfat edir və Aman xanın övladları əziyyətlərlə üzləşməli olurlar.
Aman xanın övladları Naxçıvanın yağılardan müdafiəsi və tərəqqisi üçün böyük işlər görmüşlər.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Aman xan Naxçıvanski: tanımalı və tanıtmalı olduğumuz şəxsiyyət". 2016-03-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-25.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Emanulla xan Naxcivanski 15 iyun 1845 Naxcivan Gurcustan Imeretiya quberniyasi 1891 polkovnik sonuncu Naxcivan xani Ehsan xan Kengerlinin nevesi ve herbi xadim general leytenant Ismayil xan Naxcivanskinin ogludur Natevanin qizi Xanbike xanimla aile heyati qurmusdur Behram xan Naxcivanski atasidir Emanulla xan NaxcivanskiSexsi melumatlarDogum tarixi 15 iyun 1845 1845 06 15 Dogum yeri Naxcivan Naxcivan qezasi Gurcustan Imeretiya quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1891Heyat yoldasi Xanbike xanimUsagi Behram xan NaxcivanskiAtasi Ismayil xan NaxcivanskiHeyatiAman xan Emanulla Ismayil xan oglu Naxcivanski 15 iyun 1845 ci ilde Naxcivan seherinde anadan olub Onun dogum tarixi haqqinda melumat atasi tam suvari generali Ismayil xanin 1895 ci ilde yazilmis xidmet kitabcasinda gosterilibdir Ismayil xanin xidmet kitabcasi 1895 ci ilde tertib olunmusdur ve Rusiya Dovlet Herbi Tarix Arxivinin 409 cu fondunda saxlanilir Ilk tehsilini aile muhitinde ve babasi I Ehsan xanin acdirdigi seher mektebinde alib Rusiya Dovlet Herbi Tarix Arxivinin 330 cu fondunda saxlanilan senedden melum olur ki ilk defe herbi xidmete Rusiya carinin xususi muhafize destesinin dorduncu manqasinda silahdasiyan kimi baslayib Hemin xidmetin tarixi de qeyd edilib 1 may 1865 ci il Qeyd edek ki o vaxt onun 20 yasi vardi Bu vaxta qeder harada herbi tehsil almasi haqqinda helelikde senedler tapilmayib Rusiya arxivindeki senedde tehsil almayib yazilmasi inandirici deyil Cunki Aman xanin atasi Qafqazin hem meshur generali hem de taninmis ziyalilarindan biri idi Aman xanin tehsili ile bagli senedleri axtaririq 13 sentyabr 1865 ci ilde Aman xan Sankt Peterburqda muhafize destesinde fealiyyete baslayir Hemin il noyabr ayinin 1 de yunker genc zabit olan Aman xan ozunun fealligi ile secilir Burada dord il xidmet edenden sonra ordudan terxis olunur ve Naxcivana qayidir 1869 cu il avqustun 21 de Naxcivan polisinde gizir kimi fealiyyetini davam etdirir Car sarayinda xidmet ederken Imperator Aleksandr Nikolayevicin muhafize xidmetine gore adli gumus medalla teltif olunmusdur Bu medal Anna lenti ile birge verilmisdi ve boyundan asmaq ucun idi Naxcivan seherinde isleyen ve yasayan Aman xan 1872 ci ilde Qarabag xani Mehdiqulu xanin nevesi Fatmabike Xanbike ile aile qurur Xanbikenin anasi saire Xursidbanu Natevan Qarabagda atasinin mulklerini idare edirdi Xursidbanu hem ata hem de ana terefden Naxcivan xanlari ile qohum idi Onun atasi Qarabag xanlari olmus Cavansirlerden anasi ise Ziyadoglu Qacarlardan olan Gence xani Cavad xanin nevesi Bedircahan beyim idi Aman xanin atasinin nenesi Tukezban xanim Irevan xanlarindan Develi Qacarlardan oldugundan Kengerlilerle bu tayfalar arasinda qohumluq bir nov tezelenmisdi Ele bu sebebden de Xursidbanu Natevan qizini ata babalarinin her iki terefden qohumlari ve sedaqetli dostlari olan general Ismayil xanin oglu Aman xana ere vermisdi Xanbikenin atasi Dagistanin Qaraqaytaq kunuk usmilerinden xanliqlarindan olan knyaz Xasay xan idi 1877 ci ilde rus turk muharibesi baslayanda Aman xan Irevandaki qeyri nizami suvari polkuna seferberliye cagirilir 1877 1878 ci illerde Aman xan atasi Ismayil xanla emisi II Kalbali xanla ve diger yaxin qohumlari ile birlikde bu muharibede istirak etmisdir 6 iyun 1877 ci ilde Beyazid etrafinda geden doyuslerde Aman xan agir yaralanir 23 gun atasi Ismayil xanla birlikde Beyazid qalasinda muhasirenin sozle ifade edile bilmeyecek dehsetlerini ve facielerini yasayir 1877 ci ilin 19 dekabrinda Rusiya carinin fermani ile Saray Qvardiyasina mexsus kazak polkunda kornet car Rusiyasinin suvari qosunlarinda zabit rutbesinde herbi xidmete deyisdirilir 1878 ci il aprelin 25 de ucuncu dereceli Muqeddes Anna qilincla ve bantla birlikde ordeni ile teltif edilir Bir vaxtlar onun nevesi Exter xanim Ekber xanin qizi bu setirlerin muellifine soylemisdi ki babasi Aman xan Vladiqafqazda kazak polkunda herbi xidmetde olub ozu de yuksek rutbede Hetta neql edirdi ki babama Naxcivanda hami Ataman Aman xan deyirdi Aman xan Naxcivanski ile Xanbike xanim Usmiyevanin nikahindan Behram xan 1872 Ekber xan 1873 1961 Xaqan xan Kamran xan Enver xanim 1910 Senuber xanim 1888 1958 adli ovladlari olmusdur Aman xanin Rusiya arxivlerindeki bezi senedlerde familiyasi Ehsanxanov kimi gosterilmisdir Yeqin ki bu babasi I Ehsan xanin serefine bele yazilmisdir Aman xanin Naxcivan seherinde bir nece mulku olmusdur Exter xanimin dediyine gore Sovet hakimiyyeti onun mulklerini musadire etmis hebsxanaya cevirmisdi Omrunun son illerini Naxcivanda yasayan herbi ve mulki islerle mesgul olan Aman xan hem de Xok ve Qivraq kendlerini idare etmisdir Xidmetleri muqabilinde Rusiya hokumeti bu kendleri tiyul olaraq ona bagislamisdi O bu kendlerde maarif medeniyyet quruculuq teserrufat ticaret islerine ciddi fikir vermis ve kend sakinlerine yaxindan komeklik gostermisdir Melumat ucun deyek ki bu kendlerin ehalisinin ekseriyyeti kengerlilerdir bu haqda senedler var muellif Qivraq kendi Sahtaxti gomruk kecid menteqesine yaxin yerlesdiyinden o burada qonaqlar ucun bir karvansara tikdirmisdi Aman xan Naxcivanski texminen 1891 ci ilde Naxcivan seherinde vefat etmisdir Texminen ifadesini ona gore yaziriq ki onun vefati ile bagli herbi melumati tesdiqleyecek sened elde etmemisik Bununla bagli Tiflisde Moskvada ve Vladiqafqazda axtarislarimiz davam edir Burada bir meseleni de hokmen qeyd etmeliyik Tedqiqatci alim Beyler Memmedov yazdigi monoqrafiyada onun vefati tarixini 1884 cu il gosterir Son illerin axtarislari gosterdi ki bu fakt dogru deyil Cunki onun sonbesiyi Senuber xanim 1888 ci ilde anadan olmusdur Aman xan Naxcivan seherinin cenubunda yerlesen Imamzade turbesine bitisik olan I Kalbali xan Kengerlinin aile serdabesinde defn edilmisdir Bu melumati ilk defe Ekber xan Beyler Memmedova soylemisdir Burada bu ince meseleye bir daha munasibet bildirmek yerine duserdi Dindarlar bele deyirler ki turbedeki mezar imam qebridir Bu mubahiselere son qoymaq ucun akademik Ismayil Haciyevle birlikde hazirladigimiz ehateli bir meqalemiz Serq qapisi nda isiq uzu gorse de mutexessis memarlar cox teessuf ki mubahise doguracaq meseleye munasibetlerini bildirmeyibler Axi burada tariximizin bir nece yuzilinin sehifelerini yaratmis serkerdelerin uyudugu serdabeden sohbet gedir O serdabeden ki hele 1926 ci ilde arxeoloq memar Sisoyev resmi olaraq onun Naxcivan xanlarinin meqberesi oldugunu beyan etmisdir Bunu naxcivanli agsaqqallar ve agbircekler de tesdiqleyirdiler Niye bu mubahiseli mesele sabaha qalsin gelecek tedqiqatcilar ucun sual dogursun Imam turbesine xususi kecidle bagli olan iri gunbezli bina Naxcivan xanlarinin aile serdabesidir Aman xan vefat edende Ekber xanin 18 yasi vardi ve o atasinin Imamzade kompleksinde defn olundugunu yaxsi bilirdi Cox teessufler ki biz bu haqda vaxtile yazmamisiq Aman xan vefat edende atasi Ismayil xan sag idi ve onun Qafqaz Canisinliyinde boyuk nufuzu vardi Bir de ki tapdigimiz bir senedde Aman xan Beyazid qehremani general Ismayil xanin oglu kimi yazilmisdir Meselenin diger terefi de var Hemin illerde Qafqazin her yerinde xalq oz sevimli herbci ogullarini ibadetgahlarda defn edirdi Tiflisdeki Gurcustan Milli Arxivinden tapdigimiz senedlerde I Kalbali xan Islamin terefdari kimi gosterilmisdir Bu heqiqetdir I Kalbali xan da oz babalari kimi Sah Ismayil Xetainin sedaqetli davamcisi olmusdur ve onun rehberlik etdiyi Kengerli suvarileri atlarinin baslarina qirmizi kaporlar baglamislar 1920 ci iledek doyuslerde bele qizilbaslar olduqlarini gizletmemisler Bizce ressamlar I Kalbali xanin resmini cekende bunu unutmamalidirlar Gurcu cari II Iraklinin papagina diqqet etsek bir cox meseleler biz tedqiqatcilara aydin olar II Irakliyedek muselman gurcu carlari sie teriqetinde olmuslar Tesadufi deyil ki I Kalbali xan II Iraklinin muselmanligi qebul etmis oglu Aleksandri Iskenderi Naxcivanda ve Irevanda gizli terrorculardan meharetle qoruyurdu Bele maraqli bir hasiyeden sonra qayidaq esas metlebimize Aman xanin vaxtsiz vefatindan sonra onun ailesine atasi himayedarliq etmisdir 1908 ci ilde Ismayil xan vefat edir ve Aman xanin ovladlari eziyyetlerle uzlesmeli olurlar Aman xanin ovladlari Naxcivanin yagilardan mudafiesi ve tereqqisi ucun boyuk isler gormusler IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Aman xan Naxcivanski tanimali ve tanitmali oldugumuz sexsiyyet 2016 03 12 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 25