Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Equus heminous kulan (Türkmən qulanı, lat. Equus hemionus kulan) — Atlar, cinsinə, Qulan növünə aid olan yarımnöv. Bu yarımnöv əsasən Türkmənistan və Qazaxıstanın daşlı platolarında yaşayır.
| Türkmən qulanı | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Türkmən qulanı | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
2008-ci ildə Türkmən qulanı nəsli kəsilməkdə olan növlər siyahısına və Türkmənistan Qırmızı kitabına daxil edilmişdir.
XX əsrin 40-cı illərində bu yarımnövün ancaq Badıx yüksəkliklərində qalması məlum olmuşdur (Türkmənistanın cənubu). XX əsrin 50–90-cı illərində bu canlıların çoxaldılması məqsədilə Türkmənistan və Qazaxıstanda tədbirlər həyata keçirilmişdir. Hazır ki, məlumata görə Türmən qulanı yalnız 7 reintroduksiya ərazisində saxlanılmışdır. Digər ərazilərdə isə bu canlılar brokonerlikdən, digər ev heyvanlarının təzyiqindən əziyyət çəkir. Bu yarımnövün baza populyasiyası Badxız qoruğunda 1990–2014-cü illər ərzində sayı 95 % azalmışdır. Belə ki, əvvəllər sayı 6000 olan populyasiya 2013-cü ildə 200 başa qədər azalıb. İri reintroduksiya bölgəsi olan Altın Əməll Milli artım tendensiyası müşahidə edilir. Burada sayları 2500–3000 baş arasında dəyişir. Ancaq artım imkanları ərazi məhdudiyyəti səbəbindən yoxdur.
Yarımnöbə təhlükə törədə biləcək faktorlar:
- Yaşadığı ərazilərin kənd təsərrüfatına cəlb olunması;
- ev heyvanları tərəfindən olan rəqabət;
- qida məqsədilə ovlanması;
- qorunmayan ərazilərdə ovlanması;
- quraqlıq və yaşadığı ərazinin ekstremal qış şəraiti.
Əslində istər türkmənistan istərsə Qazaxıstanda bu canlıların ovlanmasına qadağa olsa da, onlar üçün əsas təhlükə brokonerlikdir. Brokonerlik bu canlıların bütünlüklə nəslinin kəsilməsinə səbəb ola bilər.
Türkmənistanın İran və Əfqanıstanla sərhəddində sərt mühafizə zolağı onların cənuba yayılmasını əngəlləyir. Populyasiyanın böyük qismi qoruqlarda yaşasa da mövsümü olaraq onun sərhədləri kənarına çıxması müşahidə edilir.
Populyasiya
Yetkin Türkmən qulanlarının sayı 1600–2000 baş olaraq qiymətləndirilir.
Qazaxıstan:
1. Atın Əməl Milli parkı ərazisində 2500–3000 olaraq qiymətləndirilir. Artım müşahidə edilsə də ərazi buna imkan vermir.
2. Andasay qoruğunda isə 1986–90-cı illərdə 120 baş qulan olmuşdur. 2006–11-ci illərdə 95 baş qədər azalmışdır. Hazır ki vəziyyəti barədə məlumat yoxdur.
3. Barsakelmes adası ətrafəı ərazilərdə 1953–64-cü illərdə 19 baş olmuşdur. Hazırda isə populyasiyanın sayı 347 başdır
Türkmənistan:
1. Badxız. 420 baş, azalma tendensiyası vardır.
2. Cənubi Kopetdağda 1979–89-cu illərdə 48 baş olmuşdur. Hazırda saylarıə 100 başdır.
3. Boldumsazda 1981-ci ildə 18 baş təbiətə buraxılmışdır. Hazırda sayları 10–15 başdır.
4. Qərbi kopetdağda 1988–89-cu ill’rd’ 47 baş olmuşdur. Hazırda 13 baş qalmışdır.
Özbəkistan/Türkmənistan:
1. 1983–87-ci illərdə təbiətə 100 baş buraxılmışdır. Hazırda sayları 350–400 başdır. Artım müşahidə edilir. Baxdızda əsas populyasiyanın yerləşməsinə baxmayaraq onların sayının kəskin azalması onu göstərir ki cəmi iki ərazidə bu canlıların artımı onların ümumi nəsil kəsilməsinə maneə ola bilməyəcək. Baxdız qoruğunda xüsusən yay ayları qulanlar qorunan ərazini tərk edirlər. Su arxasınca Kuşka və İslim çayları sahillərinə qədər hərəkət edirlər. Qorunan ərazilərdən kənarda isə onlar yerli sakinlərlə konflikt yaşamalı olurlar. Xüsuisi ilə otlaqların insanılar tərəfindən mənimsənilməsi böyük çətinliklər yaradır.
Türkmənsitanda qulanlarla bağlı situasiya dəqiq deyildir. Populyasiyanın say qiymətləndirilməsi və müəyyənləşdirmə diapozonu aydın deyil.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Equus heminous kulan Turkmen qulani lat Equus hemionus kulan Atlar cinsine Qulan novune aid olan yarimnov Bu yarimnov esasen Turkmenistan ve Qazaxistanin dasli platolarinda yasayir Turkmen qulaniElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Turkmen qulaniBeynelxalq elmi adiEquus hemionus kulan Colin Groves amp Vratislav Mazak 1967Sekil axtarisiITIS 926179NCBI 73334 2008 ci ilde Turkmen qulani nesli kesilmekde olan novler siyahisina ve Turkmenistan Qirmizi kitabina daxil edilmisdir XX esrin 40 ci illerinde bu yarimnovun ancaq Badix yuksekliklerinde qalmasi melum olmusdur Turkmenistanin cenubu XX esrin 50 90 ci illerinde bu canlilarin coxaldilmasi meqsedile Turkmenistan ve Qazaxistanda tedbirler heyata kecirilmisdir Hazir ki melumata gore Turmen qulani yalniz 7 reintroduksiya erazisinde saxlanilmisdir Diger erazilerde ise bu canlilar brokonerlikden diger ev heyvanlarinin tezyiqinden eziyyet cekir Bu yarimnovun baza populyasiyasi Badxiz qorugunda 1990 2014 cu iller erzinde sayi 95 azalmisdir Bele ki evveller sayi 6000 olan populyasiya 2013 cu ilde 200 basa qeder azalib Iri reintroduksiya bolgesi olan Altin Emell Milli artim tendensiyasi musahide edilir Burada saylari 2500 3000 bas arasinda deyisir Ancaq artim imkanlari erazi mehdudiyyeti sebebinden yoxdur Yarimnobe tehluke torede bilecek faktorlar Yasadigi erazilerin kend teserrufatina celb olunmasi ev heyvanlari terefinden olan reqabet qida meqsedile ovlanmasi qorunmayan erazilerde ovlanmasi quraqliq ve yasadigi erazinin ekstremal qis seraiti Eslinde ister turkmenistan isterse Qazaxistanda bu canlilarin ovlanmasina qadaga olsa da onlar ucun esas tehluke brokonerlikdir Brokonerlik bu canlilarin butunlukle neslinin kesilmesine sebeb ola biler Turkmenistanin Iran ve Efqanistanla serheddinde sert muhafize zolagi onlarin cenuba yayilmasini engelleyir Populyasiyanin boyuk qismi qoruqlarda yasasa da movsumu olaraq onun serhedleri kenarina cixmasi musahide edilir PopulyasiyaYetkin Turkmen qulanlarinin sayi 1600 2000 bas olaraq qiymetlendirilir Qazaxistan 1 Atin Emel Milli parki erazisinde 2500 3000 olaraq qiymetlendirilir Artim musahide edilse de erazi buna imkan vermir 2 Andasay qorugunda ise 1986 90 ci illerde 120 bas qulan olmusdur 2006 11 ci illerde 95 bas qeder azalmisdir Hazir ki veziyyeti barede melumat yoxdur 3 Barsakelmes adasi etrafei erazilerde 1953 64 cu illerde 19 bas olmusdur Hazirda ise populyasiyanin sayi 347 basdir Turkmenistan 1 Badxiz 420 bas azalma tendensiyasi vardir 2 Cenubi Kopetdagda 1979 89 cu illerde 48 bas olmusdur Hazirda saylarie 100 basdir 3 Boldumsazda 1981 ci ilde 18 bas tebiete buraxilmisdir Hazirda saylari 10 15 basdir 4 Qerbi kopetdagda 1988 89 cu ill rd 47 bas olmusdur Hazirda 13 bas qalmisdir Ozbekistan Turkmenistan 1 1983 87 ci illerde tebiete 100 bas buraxilmisdir Hazirda saylari 350 400 basdir Artim musahide edilir Baxdizda esas populyasiyanin yerlesmesine baxmayaraq onlarin sayinin keskin azalmasi onu gosterir ki cemi iki erazide bu canlilarin artimi onlarin umumi nesil kesilmesine manee ola bilmeyecek Baxdiz qorugunda xususen yay aylari qulanlar qorunan erazini terk edirler Su arxasinca Kuska ve Islim caylari sahillerine qeder hereket edirler Qorunan erazilerden kenarda ise onlar yerli sakinlerle konflikt yasamali olurlar Xusuisi ile otlaqlarin insanilar terefinden menimsenilmesi boyuk cetinlikler yaradir Turkmensitanda qulanlarla bagli situasiya deqiq deyildir Populyasiyanin say qiymetlendirilmesi ve mueyyenlesdirme diapozonu aydin deyil Hemcinin baxQulanIstinadlarMammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Equus hemionus IUCNredlist org 2017 11 07 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 01 Xarici kecidler