Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zic-elxani («Elxani astronomik cədvəli») — Nəsirəddin Tusinin əsəri çoxlu astronomik, riyazi və coğrafi cədvəlləri ilə məşhurdur. Planetlərin geosentirik orbitinin əsas elementləri verilən bu əsərdə riyaziyyat və nücum elminə dair mükəmməl ümumiləşdirmələr aparan alimin bu əsərini bəzən «Elxani təqvimi» deyə də tanıyırlar.
Əsər haqqında
Dünyanın bir çox nüfuzlu kitabxanalarında bu əsərin nüsxələrinə rast gəlinir, çünki, «Zic-i elxani» əsərində 1700 illik astronomiya müşahidələri öz təcrübəsini dəqiq bir surətdə ortaya çıxartmışdır.
Planetlərin sutkalıq orta hərəkti haqqındakı məlumatlar son dərəcə dəqiqliklə hesablanmışdır ki, bu da müasir astronomiya cihazlarının köməyi ilə əldə edilən dəqiq məlumatlardan çox cüzi bir surətdə fərqlənmişdir. «Zic-i elxani» əsərində verilən cədvəllər dörd kitabdan ibarətdir, bu əsrin birinci kitabında yunan, fars, yəhudi, ərəb və türk təqvimləri barədə məlumat verilir və bu təqvimlərin birindən digərinə keçmək üsulları izah olunur. İkinci kitabda isə ulduzların yerdəyişməsi və onların ekliptik koordinatlar üzrə yerləşməsi barədə söhbət açılır.
«Zic-i elxani» əsərinin üçüncü və dördüncü kitablarında isə astrologiya məsələlərinə toxunulur. Tusinin «Zic-i elxani» əsərində riyaziyyata, coğrafiyaya və astronomiyaya aid verdiyi cədvəllər öz dövrünün elmi informasiyasına görə çox qabaqcıl bir mövqeyə malik idi. Bu cədvəllər içərisində altımışlıq say sistemində sinusun və tangesin (döngənin və toxunanın) üçrəqəmli triqonometriya cədvəlləri verilmişdir. Bu dövrdə məşhur olan 256 şəhərin coğrafi koordinatların cədvəlinə da rast gəlmək mümkündür.
Məşhur səyyah və kaşif Xristofor Kolumbun müəllimi, tanınmış italyan alimi Paolo dal Pozzo Toskanelli Tusinin «Zic-i elxani» əsərində verdiyi cədvəllərdən istifadə edirmiş. Professor Həbibulla Məmmədbəyli bu əsərdə uzunluq dairəsinin ölçüsünü Qrinviçdən 34-35 dərəcə qərbdən götürüldüyü fikirinə əsaslanaraq, belə bir fərziyyə irəli sürmüşdü ki, Tusi hələ X. Kolumbdan çox-çox əvvələr materikin varlığından xəbərdar imişlər. Çünki, Qrinviçdən 34-35 dərəcə qərbdə yerləşən uzunluq dairəsinin ölçüsü də elə məhz Cənubi Amerika materikinin şərqinə aid olan ərazilərdən keçir. Görünür ki, Kolumbun Hindistana dəniz yolu axtarmaq bəhanəsilə dünya səyahətinə çıxmasına cəsarət verən də elə məhz Tusinin «Zic-i elxani» əsərində verilən məlumatlar olmuşdu. Bu da bizə bunu deməyə əsas verir ki, Tusi bilavasitə olaraq böyük coğrafi kəşlərin yaranmasında da bir vəsilə rolunu oynamışdı.
Alman astronomu İohann Keplerin 1627-ci ildə hazırladığı «Tabulae Rodolphinae» («Rudolf сədvəlləri») adlı əsərə qədər 350 il boyunca astronomiya sahəsində «Zic-i elxani» əsəri əsas mənbə kimi istifadə olunmuşdur. İstanbulun Kandilli rəsədxanasının kitabxanasında bu əsərin bir nüsxəsi qorunub saxlanmışdır. H. Məhəmmədbəyli «Zic-i elxani»nin bir nüsxəsini də Tusinin oğlu tərəfindən köçrüldüyünü və bu nüsxənin Paris kitabxanalarında olduğunu da qeyd etmişdir.
Mənbə
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov. "Nəsirəddin Tusinin Müdriklik Fəlsəfəsi", Bakı, 2012. s.40-42.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- “ZİC-ELXANİ” ƏSƏRİ AVROPALI DƏNİZ SƏYYAHLARI ÜÇÜN VACİB MƏNBƏ OLA BİLƏRDİ - II HİSSƏ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zic elxani Elxani astronomik cedveli Nesireddin Tusinin eseri coxlu astronomik riyazi ve cografi cedvelleri ile meshurdur Planetlerin geosentirik orbitinin esas elementleri verilen bu eserde riyaziyyat ve nucum elmine dair mukemmel umumilesdirmeler aparan alimin bu eserini bezen Elxani teqvimi deye de taniyirlar Eser haqqindaDunyanin bir cox nufuzlu kitabxanalarinda bu eserin nusxelerine rast gelinir cunki Zic i elxani eserinde 1700 illik astronomiya musahideleri oz tecrubesini deqiq bir suretde ortaya cixartmisdir Planetlerin sutkaliq orta herekti haqqindaki melumatlar son derece deqiqlikle hesablanmisdir ki bu da muasir astronomiya cihazlarinin komeyi ile elde edilen deqiq melumatlardan cox cuzi bir suretde ferqlenmisdir Zic i elxani eserinde verilen cedveller dord kitabdan ibaretdir bu esrin birinci kitabinda yunan fars yehudi ereb ve turk teqvimleri barede melumat verilir ve bu teqvimlerin birinden digerine kecmek usullari izah olunur Ikinci kitabda ise ulduzlarin yerdeyismesi ve onlarin ekliptik koordinatlar uzre yerlesmesi barede sohbet acilir Zic i elxani eserinin ucuncu ve dorduncu kitablarinda ise astrologiya meselelerine toxunulur Tusinin Zic i elxani eserinde riyaziyyata cografiyaya ve astronomiyaya aid verdiyi cedveller oz dovrunun elmi informasiyasina gore cox qabaqcil bir movqeye malik idi Bu cedveller icerisinde altimisliq say sisteminde sinusun ve tangesin dongenin ve toxunanin ucreqemli triqonometriya cedvelleri verilmisdir Bu dovrde meshur olan 256 seherin cografi koordinatlarin cedveline da rast gelmek mumkundur Meshur seyyah ve kasif Xristofor Kolumbun muellimi taninmis italyan alimi Paolo dal Pozzo Toskanelli Tusinin Zic i elxani eserinde verdiyi cedvellerden istifade edirmis Professor Hebibulla Memmedbeyli bu eserde uzunluq dairesinin olcusunu Qrinvicden 34 35 derece qerbden goturulduyu fikirine esaslanaraq bele bir ferziyye ireli surmusdu ki Tusi hele X Kolumbdan cox cox evveler materikin varligindan xeberdar imisler Cunki Qrinvicden 34 35 derece qerbde yerlesen uzunluq dairesinin olcusu de ele mehz Cenubi Amerika materikinin serqine aid olan erazilerden kecir Gorunur ki Kolumbun Hindistana deniz yolu axtarmaq behanesile dunya seyahetine cixmasina cesaret veren de ele mehz Tusinin Zic i elxani eserinde verilen melumatlar olmusdu Bu da bize bunu demeye esas verir ki Tusi bilavasite olaraq boyuk cografi keslerin yaranmasinda da bir vesile rolunu oynamisdi Alman astronomu Iohann Keplerin 1627 ci ilde hazirladigi Tabulae Rodolphinae Rudolf sedvelleri adli esere qeder 350 il boyunca astronomiya sahesinde Zic i elxani eseri esas menbe kimi istifade olunmusdur Istanbulun Kandilli resedxanasinin kitabxanasinda bu eserin bir nusxesi qorunub saxlanmisdir H Mehemmedbeyli Zic i elxani nin bir nusxesini de Tusinin oglu terefinden kocrulduyunu ve bu nusxenin Paris kitabxanalarinda oldugunu da qeyd etmisdir MenbeNamiq Abbasov Rehim Hesenov Nesireddin Tusinin Mudriklik Felsefesi Baki 2012 s 40 42 Hemcinin baxElxaniler Tehriri OqlidisXarici kecidler ZIC ELXANI ESERI AVROPALI DENIZ SEYYAHLARI UCUN VACIB MENBE OLA BILERDI II HISSE