Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Risk — dəyər kəsb edən hər hansı bir əmlakın, vəsaitin, vaxtın və s. itirilmə ehtimalıdır. Risk, arzuolunmaz bir hadisənin başvermə, yaxud gözlənilən bir hadisənin baş verməməsi ehtimalıdır. Risk, neqativ nəticələnə biləcək hər hansı hərəkət, yaxud hərəkətsizliklərdir. Risk, hər hansı bir işin, hərəkətin nəticəsinə 100% dəqiqliklə əmin olmadıqda meydana çıxır.
Bu məqaləni lazımdır. |
Riyazi düsturların çoxluğuna baxmayaraq, risklərin idarə edilməsini dəqiq elmlərə aid etmək çətindir. Əksinə, peşəkar risk-menecer saray münəcciminə bənzəyir ki, yalnız özünə məlum olan fəndlərin köməyilə gələcəyi xəbər verir.
Risk ehtimaldır, deməli onu miqdarca faizlərlə ifadə etmək mümkündür.
Risklərin başlıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar həmişə mövcuddur. Risklər – fəaliyyətin hər hansı növünün mütləq özünəməxsus artibutudur: heç nəyə 100% əmin olmaq olmaz. Bu, Merfi qanunlarından birini ifadə edir: "Əgər hər şey yaxşıdırsa, deməli siz nəyi isə görə bilməmisiniz".
Risk-menecerin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri təşkilatın risk-profilinin tərifidir. Mahiyyət etibarilə, söhbət təşkilatın idarə edilən tipik risklərinin siyahısının tərtibindən gedir ki, bunlar meydana çıxma tezliyinin azalması sırası ilə və ya potensial itkilərin ölçülərinin azalması sırası ilə yerləşdirilir.
Riskin xarakterik xüsusiyyətləri
Riskin bir sıra xarakterik xüsusiyyətləri var:
1. Qeyri-müəyyənlik:
Risk, ancaq hadisələrin gedişatının bir neçə istiqamətdə inkişaf etmə ehtimalı olduqda mövcuddur;
2. Zərər:
Risk, ancaq hadisələrin gedişatının itkiyə (ziyana), yaxud digər neqativ nəticələrə səbəb olma ehtimalı olduqda mövcuddur;
3. Analiz imkanı:
Risk, ancaq hadisənin "gözləyənlər"i tərəfindən subyektiv rəy formalaşdıqda və gələcək dövr üçün hadisələr keyfiyyət və kəmiyyət üzrə qiymətləndirildikdə mövcuddur;
4. Əhəmiyyətlilik:
Risk, gözlənilən hadisə əməli (praktik) əhəmiyyətə malik olduqda və ən azı bir subyektin maraqlarına aid olduqda mövcuddur. Risk mənsubiyyətsiz mövcud deyil.
Risklərin Klasifikasiyası
Risklərin bir çox klassifikasiyası mövcuddur. Mümkün nəticələrdən asılı olaraq risklər 2 qrupa ayrılır:
1. Xalis risklər - mənfi, yaxud "0" nəticə almaq mümkünlüyü;
2. Spekulyativ risklər — həm mənfi, həm də müsbət nəticələr almaq mümkünlüyü.
İqtisadiyyatın istənilən sahəsi, həm ticarət, həm xidmət, həm də istehsalat sahəsi öz fəaliyyət mexanizminə və mühitünə uyğun olan risklərə məruz qalır.
Bu cür risklərin qarşısını almaq, onların mənfi təsirinin həcmini azaltmaq məqsədilə hər bir şirkətdə risklərin qiymətləndirilməsi və onlara nəzarət sistemi yaradılmalıdır. Şirkətlərdə risklərin effektiv idarə etmə sisteminin formalaşdırılması şirkətin bütün maraqlı şəxslərinin mənafeyinə cavab verməklə, onun fəaliyyətinin səmərəliliyin təmin edilməsi istiqamətində ciddi addımdır.
Risklərin idarə olunması (risk-management) — xoşagəlməz nəticələrin meydana çıxması ehtimalının azaldılmasına və qərarların qəbulu zamanı mümkün itkilərin minimuma endirilməsinə istiqamələnmiş idarəetmə qərarlarının qəbulu və həyata keçirilməsi prosesidir.
Risk menecmentin məqsədləri
Risklərin idarə edilməsi biznesin lazımi mədəniyyət və insfrastrukturunu yaratmaqla, aşağıdakı məqsədlərə nail olmağı nəzərdə tutur:
1. Risklərin yaranmasının əsas səbəb və amillərinin tədqiqatı və ortaya çıxarılması;
2. Risklərin müyyən edilməsi, analizi və qiymətləndirilməsi;
3. Həyata keçirilmiş qiymətləndirilmə əsasında qərarın qəbul edilməsi;
5. Risk əleyhinə idarəedici təsirlərin hazırlanması;
6. Risklərin münasib səviyyəyə endirilməsi;
7. Risklərin idarə olunması ilə bağlı nəzərdə tutulmuş proqramın həyata keçirilməsinin təşkili;
8. Planlaşdırılmış işlərin icrasının yoxlanması;
9. Risk qərarlarının nəticələrinin analizi və qiymətləndirilməsi.
Bu səbəbdən müasir dövrdə bir çox şirkətlərdə risklərin idarə olunması sisteminin tətbiqinə xüsusi diqqət yetirilir.
Risk menecmentin tətbiq sahələri
Risklərin idarə edilməsinin bir çox tətbiq sahələri vardır ki, onlardan bəziləri aşağıdaklardan ibarətdir:
1. Strateji, əməliyyat və büdcə planlaşdırılması;
2. Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi;
3. İnformasiya təhlükəsizliyi;
4. Layihələrin idarə edilməsi;
5. Korporativ idarəetmə və s.
Korporativ idarəetmə sistemində mövcud olan ən böyük risklərdən biri aidiyyəti şəxslərin həm idarəetmə funksiyasına, həm də nəzarət funksiyasına cəlb edilməsi hesab edilir.
Risklərin idarə edilməsi risk-menecment iştirakçıları arasında səmərəli qarşılıqlı münasibətlərdən asılıdır. Risk-menecment prosesi şirkətin həm daxili, həm də xarici mühitində baş verir. Risklərin mükəmməl idarə edilməsini təmin edə bilmək üçün, ilk öncə, şirkət daxilində səmərəli qarşılıqlı əlaqə sistemini təşkil etmək lazımdır.
Korporativ idarəetmə strukturunda risklərin idarə edilməsi sisteminin yeri və rolu barədə əlavə məlumat üçün "Azərbaycan Korporativ İdarəetmə Standartları"na müraciət edilməsi məsləhət görülür.
Risklərin idarə edilməsi
Risklərin idarə edilməsi - yaradıcı prosesdir, onu mahnının və ya hətta bütöv bir simfoniyanın yaradılması ilə müqayisə etmək olar. Musiqidə melodiyaların müxtəlifliyi yeddi notdan yarandığı kimi, risklərin idarə edilməsi üçün də bir neçə əsas yanaşmadan istifadə edirlər:
1. Riskin qəbul edilməsi.
2. Riskin məhdudlaşdırılması.
3. Riskin təmin edilməsi.
4. Riskin sığortası.
5. Riskin satışı.
6. Riskdən yayınma.
1. Risklərin qəbul edilməsi:
Riskin qəbul edilməsi ən sadə, eyni zamanda, risklərin idarə edilməsinin ən çox yayılmış üsuludur. Bu yanaşmanın tətbiqi həmişə müəyyən əməliyyatın həyata keçirilməsindən gözlənilən faydalarla (gəlirlilik səviyyəsi) onunla bağlı olan riskin səviyyəsi arasında sağlam kompromisin olmasını nəzərdə tutur. Bu halda idarəetmə tədbirləri sövdənin bütün müsbət və mənfilərini müqayisə etməyə və şəxsi kapitalın zəruri həcminin olmasını təmin etməyə gətirilir.
Mühasibat uçotunda ehtiyat hazırlama cari xərclərin uçotu ilə ehtiyatın ixtisaslaşdırılmış uçotu riskə (bir qayda olaraq, bu, riskə məruz qalmış məbləğdənolan faizdir, yəni bu riskin pulla ifadəsidir) müəyyən ayırmaların edilməsini nəzərdə tutur. İdeya artıq bu gün mühasibat uçotunda sabah meydana çıxacaq itkiləri əks etdirməkdən ibarətdir.
Bir çox hallarda risklərin ehtiyata saxlanması vergi tutulan mənfəətin ölçüsünü aşağı salmağa və bununla da əlavə pul vəsaitlərinə qənaət etməyə kömək edə bilər. Əks halda biz mənfəətli müəssisə paradoksal fenomeninə malik oluruq ki, bu müəssisə sadəcə vergiləri ödəmək üçün vəsaiti olmadığından müflisləşir. Dövlət bunu çox gözəl başa düşərək, "vicdansız" vergi ödəyicilərini bu kimi cəlbedici imkandan məhrum etməkdə maraqlıdır və bir qayda olaraq, ehtiyata saxlama əməliyyatlarının siyahısı qanunvericiliklə möhkəmlənir. Müasir şəraitdə bu, ehtiyata saxlamanı bir çox müəssisələr üçün mürəkkəb də olmasa, mənasız edir, bu yanaşmanın yeganə müsbət cəhəti ondan ibarətdir ki, mühasibat uçotunda ehtiyat vergi orqanları tərəfindən nəzərə alınmaya bilər, təşkilatın qəbul etdiyi risklərə baxmayaraq, vergi tutulan mənfəət dəyişməz qalar. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bütün bunlar çox vaxt ehtiyat formalaşdırmağın arzu olunmaması kimi əks reaksiya doğurur – bununla da maliyyə hesabatlarında real vəziyyət təhrif edilmiş olur.
Maliyyə hesabatının təhrif edilməsini əyani surətdə ölkənin bank sisteminin sağlamlığına qayğı ilə yanaşan və bu yolla kommersiya banklarını əmanətçilərin pulları ilə risk etməyə məcbur etməyə cəhd edən, ehtiyatların formalaşdırılması qaydalarını diktə edən Mərkəzi bankın etdiyi kimi, Rusiyanın bank sistemində nümayiş etdirmək olar. Kommersiya bankları (ədalət naminə deyək ki, təkcə Rusiyada belə deyil) öz növbəsində, aşağıriskli sövdələr üzrə yol verilən ehtiyatlar yaratmağa çalışırlar ki, mənfəətə olan verginin məbləği maksimum şəkildə azalsın, iri və riskli əməliyyatlar üzrə isə, əksinə, azaltmağa çalışırlar. Bu, kapitalın çökməməsi (öz vəsaitlərinin) və bununla da bank fəaliyyətinin həmin Mərkəzi bank tərəfindən qoyulmuş mütləq normativlərinin pozulmasına yol verməmək üçün edilir.
2. Risklərin məhdudlaşdırılması
Risklərin məhdudlaşdırılması, bir qayda olaraq, risklərin qəbulunu müşayiət edir və təşkilatın və onun idarəetmə orqanlarının ayrı-ayrı vəzifəli şəxsləri və struktur yarımbölmələri arasında səlahiyyətlərin məhdudlaşdırılmasına yönəldilmiş bir sıra kompleks və kifayət qədər sərt inzibati tədbirlərin aparılmasını nəzərdə tutur. İdeya ayrı-ayrı şəxslərin və ya şəxslər qruplarının yalnız müəyyən edilmiş məbləğ və qabaqcadan müəyyən edilmiş müddətlər hüdudunda risklər etmək hüququnun rəsmi olaraq möhkəmləndirilməsindən ibarətdir. Bank sahəsində məhdudiyyətləri limit adlındırmaq qəbul edilmişdir.
Maraqların münaqişəsi meydana çıxarkən və mülahizələrdə yanlış fikirlərə gəlməmək üçün limitləri müəyyən etmək hüququ bir nəfərə deyil, bir qrup insanlara – kollegial idarəetmə orqanına verilir ki, bu orqana daha hərtərəfli və təcrübəli insanlar daxil edilməlidir.
Bir qayda olaraq, bu mühüm fiqurlar ali və orta manqanın rəhbərləridir. Limitlərin müəyyən edilməsi haqqında qəbul edilmiş qərarlar məcburi qaydada protokolda qeyd olunur.
Bir qayda olaraq, limitlərdən kredit (ödəniş riskləri) və fond (qısamüddətli maliyyə qoyuluşlarına daxil olan qiymətli kağızların kotirovkalarının əlverişsiz dəyişməsi riskləri) risklərinin məhdudlaşdırılması üçün istifadə olunur.
Kredit və fond risklərinin idarə edilməsi üçün limitlərin müəyyənləşdirilməsinin üç mühüm xüsusiyyəti vardır:
• limitləri nəinki ayrı-ayrı kontragentlər və ya qiymətli kağızların elementləri üçün, həm də holdinq strukturları üçün, o cümlədən onlarda olan və təşkilatın qarşılıqlı əlaqədə olduğu hər bir kontragentin ayrı-ayrılıqda sublimitləri də daxil olmaqla müəyyən etmək lazımdır;
• müəyyən edilmiş limitlər üzrə risklər müntəzəm olaraq qiymətləndirilməlidir;
• mütləq şərt müəssisənin yarımbölmələri və işçiləri tərəfindən müəyyən edilmiş limit intizamına nəzarətin təşkilidir.
Onu da yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, risklər kənar ölçülər deyil və onların səviyyəsi vaxt ötdükcə, xeyli dəyişə bilir. Ona görə də, onları vaxt keçdikcə yenidən qiymətləndirmək və lazım olduqda, müəyyən edilmiş limitlərin həcmlərini elə nəzərdən keçirmək lazımdır ki, limitdən tam istifadə zamanı riskin pulla qiyməti təşkilat üçün itkilərin çox da həddindən kənara çıxmasın. Risklərin müxtəlif növləri üçün yenidən qiymətdəndirmənin müxtəlif dövriliyini tətbiq etmək məqsədəuyğundur. Risklərin məhdudlaşdırılması metodunun tətbiqinin əsas xüsusiyyəti limit intizamına riayətə nəzarətdir.
3. Risklərin təmin edilməsi
Risklərin təmin edilməsini kredit və ya analoji risklərin idarə edilməsi üçün tətbiq etmək qəbul edilmişdir, halbuki, bu istifadə sahəsi təkcə bununla məhdudlaşmır. İdeya riskləri idarə edən şəxsin öz potensial itkilərini qabaqcadan müəyyən edilmiş təminat mənbəyi hesabına əvəz etmək kimi prioritet və qeyd-şərtsiz hüququnun almasından ibarətdir.
Təminatın bütün növlərini dörd əsas kateqoriyaya bölmək olar:
• üçüncü şəxslərin zəmanətləri
• qiymətli əşyaların girov qoyulması
• maddi əmlakın girov qoyulması
• tələb hüquqlarının girov qoyulması.
Təminat növləri kimi zəmanətlər, akkreditivlər, avalilər və s. təminat növləri kimi iqtisadi məzmununa görə bir-birindən çox az fərqlənir. Mahiyyət ondan ibarətdir ki, tərəflərdən birinin faktiki qabiliyyətinin olmadığı və ya müqavilə üzrə öhdəliyinin yerinə yetirməsindən imtina etməsi halında ikinci tərəf qarant (zəmanət verən, avilist, emitent, akkreditiv və s.) hesabına itkilərini bərpa edə bilsin. Bəzi hallarda təminat müəyyən əlverişsiz hadisələr (risklər) zamanı qarant rolunu oynayan sığortanı xatırladır. Burada başlıca mühüm məqamlar qarantın maliyyə sabitliyi və xeyirxah adıdır.
Daha bir təminat növü tələb hüquqlarının girovudur ki, bu, təminatlardan (zəmanətlərdən) sonuncuda qarant tərəfindən müstəqil iradəsini izahetməsinin olmasıdır. Tələb hüququ girovunda olan halda debitor borcu girov predmeti kimi çıxış edən borclunun öz arzuları adətən girov verəni maraqlandırmır. Bununla əlaqədar olaraq, borc saxlayan üçün əlavə qeyri-maliyyə riskləri və hüquqi çətinliklər meydana çıxa bilər. Ona görə də, əgər malların müvafiq partiyası artıq yoldadırsa, bu növün ən uğurlu variantı bütün hallarda ixrac akkreditivi üzrə tələb hüququnun girovu hesab edilir. Bu halda girov qoyan akkreditiv qoyulmuş bankın müştərisi olub, vəsaitlərin girov saxlayanın xeyrinə akseptsiz silinməsi haqqında sərəncam vermək ixtiyarındadır. Bank maliyyə sabitliyi və müsbət işgüzar nüfuzu olan müstəqil üçüncü şəxs kimi girov saxlayana öz girov hüquqlarını reallaşdırma zərurəti meydana çıxdığı halda bütün ödənişləri yerinə yetirəcəkdir.
Bu gün üçün hecləşdirmə – bazar risklərindən müdafiənin daha universal üsuludur ki, bunların meydana çıxma səbəbləri bazar qiymətlərinin, istər bu, konkret mal və xidmətlərin qiymətləri olsun, istər qiymətli kağızlar, xarici valyuta mübadiləsi kursları olsun, istərsə də kreditlər üzrə dərəcələr və s. dəyişkənliyində ehtiva edir. Nəzərdən keçirilən metodun mahiyyəti açıq möaqelərə müvafiq aktivlərə bazar qiymətlərinin qalxması və ya düşməsi haqqında zidd mülahizələrin yol verilməməsindən ibarətdir. Başqa sözlə, açıq mövqe yarandığı halda dərhal zidd bazar mövqeyini tutmaq zəruridir.
Məsələn, mal yolda olarkən və alıcı tərəfindən ödəniş həyata keçirilməyənə qədər kursu aşağı düşə bilən xarici valyutada ixrac müqaviləsi bağladıqdan sonra, müəssisə faktiki olaraq özü üçün riskli uzun mövqe açır. Bu halda əks qısa mövqe açmaq yolu ilə valyuta riski hecləşdirmək – maraqlandıran kursla xarici valyutanın satılması üçün forvard müqaviləsi bağlamaq olar. Forvard müqaviləsini bir qayda olaraq, birbaşa valyuta birjası vasitəsilə, FOREX bazarı və ya xidmətedici bankın köməyilə bağlamaq mümkündür. Əgər söhbət valyuta aktivindən (debitor borcu) yox, qiymətli kağızlardan və ya hər hansı xammaldan (neft, əlvan metallar, almazlar, kənd təsərrüfatı malları və s.) getsəydi, onda fyuçers müqavilələrindən danışmaq daha düzgün olardı. Forvard müqaviləsinin fyuçers müqaviləsindən fərqi yalnız sonuncuda həcmlərin (bazar lotları), müddətlərin və baza aktivinin keyfiyyətinin standartlaşdırılmasından ibarətdir.
4. Risklərin sığortası
Sığorta, demək olar ki, risklərin idarə edilməsinin ən yayılmış üsuludur. Sığortanın vəziyyətləri məlumdur. Hətta belə bir yanlışlıq hiss oluna bilər ki, sığorta bütün dərdlərin dərmanıdır. Ona görə də, risklərin idarə edilməsi kimi sığortanın da müsbət yox, mənfi cəhətlərindən danışmağa dəyər.
• Birincisi, obyektiv səbəblərə görə, sığorta – rsiklərin idarə edilməsi metodlarının ən bahalısıdır ki, bu onun cəlbediciliyini azaldır və müəssisə üçün böyük itkilərlə xarakterizə olunan risklərdən müdafiənin tətbiqi dairəsini daraldır, bununla belə, onların meydana gəlmə ehtimalını nisbətən aşağı salır.
• İkincisi, sığortaçı müəssisə üçün müəyyən risklər meydana çıxarsa, zəmanət verənə çevrilir. Bu o deməkdir ki, sığortanın köməyilə idarəetmə təsiri həyata keçirilən istənilən risk kredit riskinə transformasiya olunur, yəni sığorta edən tərəfindən ödənilməmə riskinə keçir. Öz növbəsində, bu, sıorta edənin maliyyə sabitliyinin və işgüzar adının qiymətləndirilməsinə gətirib çıxarır. Kredit riski bu halda mühüm göstəricidir: onun aşağı düşməsi ilə sığorta xidmətlərinin dəyəri proporsional olaraq artacaqdır.
• Üçüncüsü, maraqların münaqişəsini də yaddan çıxarmaq lazım deyil, belə ki, o, labüd olaraq sığorta halının baş verməsi ilə meydana çıxır. Ona görə də, sığortaçının hərəkətləri çox vaxt ona yönəldilir ki, sığorta əvəzlərini uzun müddət ödəməsin.
5. Risklərin satışı
Tələb təklifi doğurur. Ona görə də təşkilatların fəaliyyətində onların üzərinə götürə bilməyəcəkləri risklər yaranacaq ki, bunları almaq arzusunda olanlar da tapılacaq. Bu, texnologiyası çox sadə olan müstəqil biznes növüdür: riskə məruz qalan aktiv müəyyən diskontu olan üçüncü şəxsdən bilərəkdən alınır. Alıcının iqtisadi qazancı ondan ibarətdir ki, diskontun dərəcəsi alınan aktivin məruz qaldığı riskin səviyyəsindən yüksəkdir. Ona görə də, hətta itkilər olarsa (aktivin qiymətdən düşməsi), alınan riskin təsiri ilə alıcı mənfəət əldə etmək imkanına malikdir.
Bu metod əsasən kredit riskinin idarə edilməsi üçün istifadə olunur. Kredit riskinin idarə edilməsi üçün daha yaxşı alıcılar kimi faktorinq xidməti göstərən banklar (debitor borcların remaliyyələşdirilməsi) və ya ikinci bazarda müxtəlif vekselləri, girov kağızlarını alanlar, həmçinin borcların yığılması üzrə (kollektor xidmətləri) ixtisaslaşdırılmış agentliklərdir.
Risklərin satışının daha bir üsulu aktivlərin sekyurizasiyasından – müəyyən aktivlərlə, məsələn, kredit portfeli və ya investisiya qiymətli kağızlar portfeli ilə təmin edilmiş birja borc qiymətli kağızlarının buraxılışından ibarətdir. Risklərin satışının bu növü qeyri-maliyyə təşkilatları üçün o qədər də aktual deyil və Rusiyada kifayət qədər inkişaf etməmişdir.
6. Risklərdən yayınma
Bu metodun mahiyyəti təşkilat üçün müəyyən qədər olan risklərlə bağlı olan əməliyyatları həyata keçirməməkdən ibarətdir. İlk baxışdan sadə görünməyinə baxmayaraq, bu metodun tətbiqi üçün təşkilatın ştatında həyata keçiriləcək əməliyyata riskliliyin səviyyəsinin düzgün qiymətini verməyə qadir olan əməkdaşların olması zəruridir. Bundan başqa, gözlənilən gəlirləri, potensial itkiləri və təşkilat üçün onların nəticələrini müəyyən edə bilən kollegial idarəetmə orqanının olması vacibdir. Bütövlükdə, bu metodun inzibati-təşkilati (bürokratik) tətbiqi mexanizmi ona oxşardır ki, bir qədər əvvəl nəzərdən keçirilmiş risklərin məhdudlaşdırılması metodu üçün tələb olunur.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-16.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Risk deyer kesb eden her hansi bir emlakin vesaitin vaxtin ve s itirilme ehtimalidir Risk arzuolunmaz bir hadisenin basverme yaxud gozlenilen bir hadisenin bas vermemesi ehtimalidir Risk neqativ neticelene bilecek her hansi hereket yaxud hereketsizliklerdir Risk her hansi bir isin hereketin neticesine 100 deqiqlikle emin olmadiqda meydana cixir Risk menecmentBu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Riyazi dusturlarin coxluguna baxmayaraq risklerin idare edilmesini deqiq elmlere aid etmek cetindir Eksine pesekar risk menecer saray muneccimine benzeyir ki yalniz ozune melum olan fendlerin komeyile geleceyi xeber verir Risk ehtimaldir demeli onu miqdarca faizlerle ifade etmek mumkundur Risklerin baslica xususiyyeti ondan ibaretdir ki onlar hemise movcuddur Riskler fealiyyetin her hansi novunun mutleq ozunemexsus artibutudur hec neye 100 emin olmaq olmaz Bu Merfi qanunlarindan birini ifade edir Eger her sey yaxsidirsa demeli siz neyi ise gore bilmemisiniz Risk menecerin qarsisinda duran muhum vezifelerden biri teskilatin risk profilinin terifidir Mahiyyet etibarile sohbet teskilatin idare edilen tipik risklerinin siyahisinin tertibinden gedir ki bunlar meydana cixma tezliyinin azalmasi sirasi ile ve ya potensial itkilerin olculerinin azalmasi sirasi ile yerlesdirilir Riskin xarakterik xususiyyetleriRiskin bir sira xarakterik xususiyyetleri var 1 Qeyri mueyyenlik Risk ancaq hadiselerin gedisatinin bir nece istiqametde inkisaf etme ehtimali olduqda movcuddur 2 Zerer Risk ancaq hadiselerin gedisatinin itkiye ziyana yaxud diger neqativ neticelere sebeb olma ehtimali olduqda movcuddur 3 Analiz imkani Risk ancaq hadisenin gozleyenler i terefinden subyektiv rey formalasdiqda ve gelecek dovr ucun hadiseler keyfiyyet ve kemiyyet uzre qiymetlendirildikde movcuddur 4 Ehemiyyetlilik Risklerin novleri Risk gozlenilen hadise emeli praktik ehemiyyete malik olduqda ve en azi bir subyektin maraqlarina aid olduqda movcuddur Risk mensubiyyetsiz movcud deyil Risklerin KlasifikasiyasiRisklerin bir cox klassifikasiyasi movcuddur Mumkun neticelerden asili olaraq riskler 2 qrupa ayrilir 1 Xalis riskler menfi yaxud 0 netice almaq mumkunluyu 2 Spekulyativ riskler hem menfi hem de musbet neticeler almaq mumkunluyu Iqtisadiyyatin istenilen sahesi hem ticaret hem xidmet hem de istehsalat sahesi oz fealiyyet mexanizmine ve muhitune uygun olan risklere meruz qalir Bu cur risklerin qarsisini almaq onlarin menfi tesirinin hecmini azaltmaq meqsedile her bir sirketde risklerin qiymetlendirilmesi ve onlara nezaret sistemi yaradilmalidir Sirketlerde risklerin effektiv idare etme sisteminin formalasdirilmasi sirketin butun maraqli sexslerinin menafeyine cavab vermekle onun fealiyyetinin semereliliyin temin edilmesi istiqametinde ciddi addimdir Risklerin idare olunmasi risk management xosagelmez neticelerin meydana cixmasi ehtimalinin azaldilmasina ve qerarlarin qebulu zamani mumkun itkilerin minimuma endirilmesine istiqamelenmis idareetme qerarlarinin qebulu ve heyata kecirilmesi prosesidir Risk menecmentin meqsedleriRisklerin idare edilmesi biznesin lazimi medeniyyet ve insfrastrukturunu yaratmaqla asagidaki meqsedlere nail olmagi nezerde tutur Risk menecment ferqleri 1 Risklerin yaranmasinin esas sebeb ve amillerinin tedqiqati ve ortaya cixarilmasi 2 Risklerin muyyen edilmesi analizi ve qiymetlendirilmesi 3 Heyata kecirilmis qiymetlendirilme esasinda qerarin qebul edilmesi 5 Risk eleyhine idareedici tesirlerin hazirlanmasi 6 Risklerin munasib seviyyeye endirilmesi 7 Risklerin idare olunmasi ile bagli nezerde tutulmus proqramin heyata kecirilmesinin teskili 8 Planlasdirilmis islerin icrasinin yoxlanmasi 9 Risk qerarlarinin neticelerinin analizi ve qiymetlendirilmesi Bu sebebden muasir dovrde bir cox sirketlerde risklerin idare olunmasi sisteminin tetbiqine xususi diqqet yetirilir Risk menecmentin tetbiq saheleriRisklerin idare edilmesinin bir cox tetbiq saheleri vardir ki onlardan bezileri asagidaklardan ibaretdir 1 Strateji emeliyyat ve budce planlasdirilmasi 2 Ekologiya ve etraf muhitin muhafizesi 3 Informasiya tehlukesizliyi 4 Layihelerin idare edilmesi 5 Korporativ idareetme ve s Korporativ idareetme sisteminde movcud olan en boyuk risklerden biri aidiyyeti sexslerin hem idareetme funksiyasina hem de nezaret funksiyasina celb edilmesi hesab edilir Risklerin idare edilmesi risk menecment istirakcilari arasinda semereli qarsiliqli munasibetlerden asilidir Risk menecment prosesi sirketin hem daxili hem de xarici muhitinde bas verir Risklerin mukemmel idare edilmesini temin ede bilmek ucun ilk once sirket daxilinde semereli qarsiliqli elaqe sistemini teskil etmek lazimdir Korporativ idareetme strukturunda risklerin idare edilmesi sisteminin yeri ve rolu barede elave melumat ucun Azerbaycan Korporativ Idareetme Standartlari na muraciet edilmesi meslehet gorulur Risklerin idare edilmesiRisklerin idare edilmesi yaradici prosesdir onu mahninin ve ya hetta butov bir simfoniyanin yaradilmasi ile muqayise etmek olar Musiqide melodiyalarin muxtelifliyi yeddi notdan yarandigi kimi risklerin idare edilmesi ucun de bir nece esas yanasmadan istifade edirler Risk menecment 2 1 Riskin qebul edilmesi 2 Riskin mehdudlasdirilmasi 3 Riskin temin edilmesi 4 Riskin sigortasi 5 Riskin satisi 6 Riskden yayinma 1 Risklerin qebul edilmesi Riskin qebul edilmesi en sade eyni zamanda risklerin idare edilmesinin en cox yayilmis usuludur Bu yanasmanin tetbiqi hemise mueyyen emeliyyatin heyata kecirilmesinden gozlenilen faydalarla gelirlilik seviyyesi onunla bagli olan riskin seviyyesi arasinda saglam kompromisin olmasini nezerde tutur Bu halda idareetme tedbirleri sovdenin butun musbet ve menfilerini muqayise etmeye ve sexsi kapitalin zeruri hecminin olmasini temin etmeye getirilir Muhasibat ucotunda ehtiyat hazirlama cari xerclerin ucotu ile ehtiyatin ixtisaslasdirilmis ucotu riske bir qayda olaraq bu riske meruz qalmis meblegdenolan faizdir yeni bu riskin pulla ifadesidir mueyyen ayirmalarin edilmesini nezerde tutur Ideya artiq bu gun muhasibat ucotunda sabah meydana cixacaq itkileri eks etdirmekden ibaretdir Bir cox hallarda risklerin ehtiyata saxlanmasi vergi tutulan menfeetin olcusunu asagi salmaga ve bununla da elave pul vesaitlerine qenaet etmeye komek ede biler Eks halda biz menfeetli muessise paradoksal fenomenine malik oluruq ki bu muessise sadece vergileri odemek ucun vesaiti olmadigindan muflislesir Dovlet bunu cox gozel basa duserek vicdansiz vergi odeyicilerini bu kimi celbedici imkandan mehrum etmekde maraqlidir ve bir qayda olaraq ehtiyata saxlama emeliyyatlarinin siyahisi qanunvericilikle mohkemlenir Muasir seraitde bu ehtiyata saxlamani bir cox muessiseler ucun murekkeb de olmasa menasiz edir bu yanasmanin yegane musbet ceheti ondan ibaretdir ki muhasibat ucotunda ehtiyat vergi orqanlari terefinden nezere alinmaya biler teskilatin qebul etdiyi risklere baxmayaraq vergi tutulan menfeet deyismez qalar Onu da qeyd etmek lazimdir ki butun bunlar cox vaxt ehtiyat formalasdirmagin arzu olunmamasi kimi eks reaksiya dogurur bununla da maliyye hesabatlarinda real veziyyet tehrif edilmis olur Maliyye hesabatinin tehrif edilmesini eyani suretde olkenin bank sisteminin saglamligina qaygi ile yanasan ve bu yolla kommersiya banklarini emanetcilerin pullari ile risk etmeye mecbur etmeye cehd eden ehtiyatlarin formalasdirilmasi qaydalarini dikte eden Merkezi bankin etdiyi kimi Rusiyanin bank sisteminde numayis etdirmek olar Kommersiya banklari edalet namine deyek ki tekce Rusiyada bele deyil oz novbesinde asagiriskli sovdeler uzre yol verilen ehtiyatlar yaratmaga calisirlar ki menfeete olan verginin meblegi maksimum sekilde azalsin iri ve riskli emeliyyatlar uzre ise eksine azaltmaga calisirlar Bu kapitalin cokmemesi oz vesaitlerinin ve bununla da bank fealiyyetinin hemin Merkezi bank terefinden qoyulmus mutleq normativlerinin pozulmasina yol vermemek ucun edilir 2 Risklerin mehdudlasdirilmasi Risklerin mehdudlasdirilmasi bir qayda olaraq risklerin qebulunu musayiet edir ve teskilatin ve onun idareetme orqanlarinin ayri ayri vezifeli sexsleri ve struktur yarimbolmeleri arasinda selahiyyetlerin mehdudlasdirilmasina yoneldilmis bir sira kompleks ve kifayet qeder sert inzibati tedbirlerin aparilmasini nezerde tutur Ideya ayri ayri sexslerin ve ya sexsler qruplarinin yalniz mueyyen edilmis mebleg ve qabaqcadan mueyyen edilmis muddetler hududunda riskler etmek huququnun resmi olaraq mohkemlendirilmesinden ibaretdir Bank sahesinde mehdudiyyetleri limit adlindirmaq qebul edilmisdir Maraqlarin munaqisesi meydana cixarken ve mulahizelerde yanlis fikirlere gelmemek ucun limitleri mueyyen etmek huququ bir nefere deyil bir qrup insanlara kollegial idareetme orqanina verilir ki bu orqana daha herterefli ve tecrubeli insanlar daxil edilmelidir Bir qayda olaraq bu muhum fiqurlar ali ve orta manqanin rehberleridir Limitlerin mueyyen edilmesi haqqinda qebul edilmis qerarlar mecburi qaydada protokolda qeyd olunur Bir qayda olaraq limitlerden kredit odenis riskleri ve fond qisamuddetli maliyye qoyuluslarina daxil olan qiymetli kagizlarin kotirovkalarinin elverissiz deyismesi riskleri risklerinin mehdudlasdirilmasi ucun istifade olunur Kredit ve fond risklerinin idare edilmesi ucun limitlerin mueyyenlesdirilmesinin uc muhum xususiyyeti vardir limitleri neinki ayri ayri kontragentler ve ya qiymetli kagizlarin elementleri ucun hem de holdinq strukturlari ucun o cumleden onlarda olan ve teskilatin qarsiliqli elaqede oldugu her bir kontragentin ayri ayriliqda sublimitleri de daxil olmaqla mueyyen etmek lazimdir mueyyen edilmis limitler uzre riskler muntezem olaraq qiymetlendirilmelidir mutleq sert muessisenin yarimbolmeleri ve iscileri terefinden mueyyen edilmis limit intizamina nezaretin teskilidir Onu da yaddan cixarmaq lazim deyil ki riskler kenar olculer deyil ve onlarin seviyyesi vaxt otdukce xeyli deyise bilir Ona gore de onlari vaxt kecdikce yeniden qiymetlendirmek ve lazim olduqda mueyyen edilmis limitlerin hecmlerini ele nezerden kecirmek lazimdir ki limitden tam istifade zamani riskin pulla qiymeti teskilat ucun itkilerin cox da heddinden kenara cixmasin Risklerin muxtelif novleri ucun yeniden qiymetdendirmenin muxtelif dovriliyini tetbiq etmek meqsedeuygundur Risklerin mehdudlasdirilmasi metodunun tetbiqinin esas xususiyyeti limit intizamina riayete nezaretdir 3 Risklerin temin edilmesi Risklerin temin edilmesini kredit ve ya analoji risklerin idare edilmesi ucun tetbiq etmek qebul edilmisdir halbuki bu istifade sahesi tekce bununla mehdudlasmir Ideya riskleri idare eden sexsin oz potensial itkilerini qabaqcadan mueyyen edilmis teminat menbeyi hesabina evez etmek kimi prioritet ve qeyd sertsiz huququnun almasindan ibaretdir Teminatin butun novlerini dord esas kateqoriyaya bolmek olar ucuncu sexslerin zemanetleri qiymetli esyalarin girov qoyulmasi maddi emlakin girov qoyulmasi teleb huquqlarinin girov qoyulmasi Teminat novleri kimi zemanetler akkreditivler avaliler ve s teminat novleri kimi iqtisadi mezmununa gore bir birinden cox az ferqlenir Mahiyyet ondan ibaretdir ki tereflerden birinin faktiki qabiliyyetinin olmadigi ve ya muqavile uzre ohdeliyinin yerine yetirmesinden imtina etmesi halinda ikinci teref qarant zemanet veren avilist emitent akkreditiv ve s hesabina itkilerini berpa ede bilsin Bezi hallarda teminat mueyyen elverissiz hadiseler riskler zamani qarant rolunu oynayan sigortani xatirladir Burada baslica muhum meqamlar qarantin maliyye sabitliyi ve xeyirxah adidir Daha bir teminat novu teleb huquqlarinin girovudur ki bu teminatlardan zemanetlerden sonuncuda qarant terefinden musteqil iradesini izahetmesinin olmasidir Teleb huququ girovunda olan halda debitor borcu girov predmeti kimi cixis eden borclunun oz arzulari adeten girov vereni maraqlandirmir Bununla elaqedar olaraq borc saxlayan ucun elave qeyri maliyye riskleri ve huquqi cetinlikler meydana cixa biler Ona gore de eger mallarin muvafiq partiyasi artiq yoldadirsa bu novun en ugurlu varianti butun hallarda ixrac akkreditivi uzre teleb huququnun girovu hesab edilir Bu halda girov qoyan akkreditiv qoyulmus bankin musterisi olub vesaitlerin girov saxlayanin xeyrine akseptsiz silinmesi haqqinda serencam vermek ixtiyarindadir Bank maliyye sabitliyi ve musbet isguzar nufuzu olan musteqil ucuncu sexs kimi girov saxlayana oz girov huquqlarini reallasdirma zerureti meydana cixdigi halda butun odenisleri yerine yetirecekdir Bu gun ucun heclesdirme bazar risklerinden mudafienin daha universal usuludur ki bunlarin meydana cixma sebebleri bazar qiymetlerinin ister bu konkret mal ve xidmetlerin qiymetleri olsun ister qiymetli kagizlar xarici valyuta mubadilesi kurslari olsun isterse de kreditler uzre dereceler ve s deyiskenliyinde ehtiva edir Nezerden kecirilen metodun mahiyyeti aciq moaqelere muvafiq aktivlere bazar qiymetlerinin qalxmasi ve ya dusmesi haqqinda zidd mulahizelerin yol verilmemesinden ibaretdir Basqa sozle aciq movqe yarandigi halda derhal zidd bazar movqeyini tutmaq zeruridir Meselen mal yolda olarken ve alici terefinden odenis heyata kecirilmeyene qeder kursu asagi duse bilen xarici valyutada ixrac muqavilesi bagladiqdan sonra muessise faktiki olaraq ozu ucun riskli uzun movqe acir Bu halda eks qisa movqe acmaq yolu ile valyuta riski heclesdirmek maraqlandiran kursla xarici valyutanin satilmasi ucun forvard muqavilesi baglamaq olar Forvard muqavilesini bir qayda olaraq birbasa valyuta birjasi vasitesile FOREX bazari ve ya xidmetedici bankin komeyile baglamaq mumkundur Eger sohbet valyuta aktivinden debitor borcu yox qiymetli kagizlardan ve ya her hansi xammaldan neft elvan metallar almazlar kend teserrufati mallari ve s getseydi onda fyucers muqavilelerinden danismaq daha duzgun olardi Forvard muqavilesinin fyucers muqavilesinden ferqi yalniz sonuncuda hecmlerin bazar lotlari muddetlerin ve baza aktivinin keyfiyyetinin standartlasdirilmasindan ibaretdir 4 Risklerin sigortasi Sigorta demek olar ki risklerin idare edilmesinin en yayilmis usuludur Sigortanin veziyyetleri melumdur Hetta bele bir yanlisliq hiss oluna biler ki sigorta butun derdlerin dermanidir Ona gore de risklerin idare edilmesi kimi sigortanin da musbet yox menfi cehetlerinden danismaga deyer Birincisi obyektiv sebeblere gore sigorta rsiklerin idare edilmesi metodlarinin en bahalisidir ki bu onun celbediciliyini azaldir ve muessise ucun boyuk itkilerle xarakterize olunan risklerden mudafienin tetbiqi dairesini daraldir bununla bele onlarin meydana gelme ehtimalini nisbeten asagi salir Ikincisi sigortaci muessise ucun mueyyen riskler meydana cixarsa zemanet verene cevrilir Bu o demekdir ki sigortanin komeyile idareetme tesiri heyata kecirilen istenilen risk kredit riskine transformasiya olunur yeni sigorta eden terefinden odenilmeme riskine kecir Oz novbesinde bu siorta edenin maliyye sabitliyinin ve isguzar adinin qiymetlendirilmesine getirib cixarir Kredit riski bu halda muhum gostericidir onun asagi dusmesi ile sigorta xidmetlerinin deyeri proporsional olaraq artacaqdir Ucuncusu maraqlarin munaqisesini de yaddan cixarmaq lazim deyil bele ki o labud olaraq sigorta halinin bas vermesi ile meydana cixir Ona gore de sigortacinin hereketleri cox vaxt ona yoneldilir ki sigorta evezlerini uzun muddet odemesin 5 Risklerin satisi Teleb teklifi dogurur Ona gore de teskilatlarin fealiyyetinde onlarin uzerine goture bilmeyecekleri riskler yaranacaq ki bunlari almaq arzusunda olanlar da tapilacaq Bu texnologiyasi cox sade olan musteqil biznes novudur riske meruz qalan aktiv mueyyen diskontu olan ucuncu sexsden bilerekden alinir Alicinin iqtisadi qazanci ondan ibaretdir ki diskontun derecesi alinan aktivin meruz qaldigi riskin seviyyesinden yuksekdir Ona gore de hetta itkiler olarsa aktivin qiymetden dusmesi alinan riskin tesiri ile alici menfeet elde etmek imkanina malikdir Bu metod esasen kredit riskinin idare edilmesi ucun istifade olunur Kredit riskinin idare edilmesi ucun daha yaxsi alicilar kimi faktorinq xidmeti gosteren banklar debitor borclarin remaliyyelesdirilmesi ve ya ikinci bazarda muxtelif vekselleri girov kagizlarini alanlar hemcinin borclarin yigilmasi uzre kollektor xidmetleri ixtisaslasdirilmis agentliklerdir Risklerin satisinin daha bir usulu aktivlerin sekyurizasiyasindan mueyyen aktivlerle meselen kredit portfeli ve ya investisiya qiymetli kagizlar portfeli ile temin edilmis birja borc qiymetli kagizlarinin buraxilisindan ibaretdir Risklerin satisinin bu novu qeyri maliyye teskilatlari ucun o qeder de aktual deyil ve Rusiyada kifayet qeder inkisaf etmemisdir 6 Risklerden yayinma Bu metodun mahiyyeti teskilat ucun mueyyen qeder olan risklerle bagli olan emeliyyatlari heyata kecirmemekden ibaretdir Ilk baxisdan sade gorunmeyine baxmayaraq bu metodun tetbiqi ucun teskilatin statinda heyata kecirilecek emeliyyata riskliliyin seviyyesinin duzgun qiymetini vermeye qadir olan emekdaslarin olmasi zeruridir Bundan basqa gozlenilen gelirleri potensial itkileri ve teskilat ucun onlarin neticelerini mueyyen ede bilen kollegial idareetme orqaninin olmasi vacibdir Butovlukde bu metodun inzibati teskilati burokratik tetbiqi mexanizmi ona oxsardir ki bir qeder evvel nezerden kecirilmis risklerin mehdudlasdirilmasi metodu ucun teleb olunur Istinadlar Arxivlenmis suret 2022 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2017 01 16 Arxivlenmis suret 2022 06 18 tarixinde Istifade tarixi 2017 01 16