Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnsan askaridi (lat. Ascaris lumbricoides) Dəyirmi qurdlar tipinin Nematodlar sinfinə aid olan növ.
| İnsan askaridi | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: İnsan askaridi | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Xarici quruluşu
İnsanın bağırsağında yaşayan ən iri yumru qurdlardan biridir. Erkəklərin uzunluğu 15-25 sm, dişilərin uzunluğu isə 20-40 sm-ə çatır. insan askaridi həm xarici, həm də daxili quruluşuna görə at askaridinə çox oxşardır. insan askaridi ondan bədən ölçüsünün nisbətən kiçik olmasına görə fərqlənir.insan askaridinin cinsi orqanlar sistemi güclü inkişaf etmişdir. Belə ki, 28 sm uzunluqda olan bir dişi askaridin hər bir cinsi borusunun uzunluğu 150 sm (ikisi birlikde 300 sm) olmaqla, bədən uzunluğundan 11 dəfə artıqdır. Bir dişi fərd bir gün müddətində 200000-ə qədər yumurta xaric edə bilir..
Həyat tərzi
Parazit həyat tərzi keçirir. Adətən askarid bağırsaqda az olur, lakin bir xəstədə 900-ə qədər askaridin olması halı da qeyd edilmişdir. Həmin parazitlərin törətdiyi ziyan qarın nahiyyəsində ağrılar, katar iştahın azalması və s, eləcə də qurdlar tərəfindən bağırsaq boşluğuna xüsusi zəhərli maddələrin-toksinlərin ifraz edilməsi ilə izah oluna bilər. Uşaqlarda askaridilər özləri fəal surətdə mədədən qida borusu ilə udlağa qalxır, ağız və burundan xaricə çıxır, yaxud nəfəs yoluna enib uşağı boğulma təhlükəsində qoyur. Yumurtalar bağırsaqdan çıxdıqdan sonra rütubətli şəraitdə inkişaf edir və bir aydan sonra onlarda artıq cavan sürfələr olur. Askaridlərin yumurtaları davamlıdır. Elə hallar olmuşdur ki, yumurtalar öz həyatilik qabiliyyətini itirmədən 4-5 il formalində qalmışdır. İnsanın yoluxması, daxilində sürfə olan yumurtaları çirkli su və qida vasitəssilə udmaqla baş verir. Bəzi ölkələrd askaridin geniş yayılması çox vaxt əhalinin məişət şəraitinin xüsusiyyətləri ilə əlaqəlidir.. Mayalanmış yumurtalar bağırsağa, oradan da nəcislə xarici mühitə düşür. insanın bağırsağında mayalanmış yumurtalar inkişaf edə bilmir. Onların inkişaf etməsi üçün zəngin oksigenli şəraitin olması tələb olunur. Oksigenli şəraitdə yumurtanın inkişafı nəticəsidə onun içərisində askaridin qurdvari sürfəsi əmələ gəlir. İqlim şəraitindən (temperatur, rütubət) asılı olaraq, yumurtanın bölünməsi və inkişafı müxtəlif müddətlərdə başa çatır. Yumurtanın inkişafı l50c temperaturda 40-45 gün,24oC temperaturda 10-15 gün,330C temperatur şəraitində isə 9-13 gün müddətində tamamlanır. Askaridin yumurtası temperaturun aşağı düşməsinə dözə bilir və uzun müddət yaşamaq qabiliyyətini saxlayır. Hətta, əlverişli şəraitdə 5-6 il qala bilmişdir. İri qurdlar bağırsağın selikli qişasını yeyirlər və bağırsaqdakı həzmə hazır olan qidaları, vitamin-mineralları mənimsəyirlər. Əvəzində özlərinin nəcislərini-ifrazatlarını buraxırlar. Zəhərli maddələr qana sorulub, bütün orqanlara yayılırlar. Nəticədə bir çox xəstəliklər yaranır: eroziyalar, xora, ishal ya qəbzlik, diş qıcama, selik axma, öyümə, qusma, allergiya, səpkilər, qaşınmalar, ləkələr, saçların tökülməsi, yorğunluq, baş ağrıları, qan azlığı və s. Onlar yoğun bağırsağa keçib, kolit, appendisit törədə bilirlər. Hətda bağırsağı deşib, çox təhlükəli peritonit də törədə bilirlər. Öd yollarına, öd kisəsinə, mədəaltı vəzin axarına keçəndə sarılıq və bu orqanlarda irinli iltihablaşmalar yaradırlar.
Yayılması
Askarid bütün dünyada yayılmışdır, ancaq Yaponiyada daha çox yayılmışdır. İnsan askaridinin inkişafında aralıq sahib iştirak etmir. İnsanın bağırsağında yaşayan yetkin askaridin yumurtaları nəcis vasitəsilə ətrafa yayılır.
İstinadlar
- V.A.Dogel “Onurğasızlar zoologiyası”. Bakı, “Maarif”, 1988, 288 səh.
- B.İ.Ağayev, Z.A.Zeynalova “Onurğasızlar Zoologiyası”. Bakı, “Təhsil”, 2008, 568 səh.
- V.A.Dogel “Onurğasızlar zoologiyası”. Bakı, “Maarif”, 1988, 288 səh.
- B.İ.Ağayev, Z.A.Zeynalova “Onurğasızlar Zoologiyası”. Bakı, “Təhsil”, 2008, 568 səh.
- "Asksris lumbricoides". 2021-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-17.
- V.A.Dogel “Onurğasızlar zoologiyası”. Bakı, “Maarif”, 1988, 288 səh.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Insan askaridi lat Ascaris lumbricoides Deyirmi qurdlar tipinin Nematodlar sinfine aid olan nov Insan askaridiElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Insan askaridiBeynelxalq elmi adiAscaris lumbricoides L 1758Sekil axtarisiNCBI 6252EOL 3598509Xarici qurulusuInsanin bagirsaginda yasayan en iri yumru qurdlardan biridir Erkeklerin uzunlugu 15 25 sm disilerin uzunlugu ise 20 40 sm e catir insan askaridi hem xarici hem de daxili qurulusuna gore at askaridine cox oxsardir insan askaridi ondan beden olcusunun nisbeten kicik olmasina gore ferqlenir insan askaridinin cinsi orqanlar sistemi guclu inkisaf etmisdir Bele ki 28 sm uzunluqda olan bir disi askaridin her bir cinsi borusunun uzunlugu 150 sm ikisi birlikde 300 sm olmaqla beden uzunlugundan 11 defe artiqdir Bir disi ferd bir gun muddetinde 200000 e qeder yumurta xaric ede bilir Heyat terziParazit heyat terzi kecirir Adeten askarid bagirsaqda az olur lakin bir xestede 900 e qeder askaridin olmasi hali da qeyd edilmisdir Hemin parazitlerin toretdiyi ziyan qarin nahiyyesinde agrilar katar istahin azalmasi ve s elece de qurdlar terefinden bagirsaq bosluguna xususi zeherli maddelerin toksinlerin ifraz edilmesi ile izah oluna biler Usaqlarda askaridiler ozleri feal suretde mededen qida borusu ile udlaga qalxir agiz ve burundan xarice cixir yaxud nefes yoluna enib usagi bogulma tehlukesinde qoyur Yumurtalar bagirsaqdan cixdiqdan sonra rutubetli seraitde inkisaf edir ve bir aydan sonra onlarda artiq cavan surfeler olur Askaridlerin yumurtalari davamlidir Ele hallar olmusdur ki yumurtalar oz heyatilik qabiliyyetini itirmeden 4 5 il formalinde qalmisdir Insanin yoluxmasi daxilinde surfe olan yumurtalari cirkli su ve qida vasitessile udmaqla bas verir Bezi olkelerd askaridin genis yayilmasi cox vaxt ehalinin meiset seraitinin xususiyyetleri ile elaqelidir Mayalanmis yumurtalar bagirsaga oradan da necisle xarici muhite dusur insanin bagirsaginda mayalanmis yumurtalar inkisaf ede bilmir Onlarin inkisaf etmesi ucun zengin oksigenli seraitin olmasi teleb olunur Oksigenli seraitde yumurtanin inkisafi neticeside onun icerisinde askaridin qurdvari surfesi emele gelir Iqlim seraitinden temperatur rutubet asili olaraq yumurtanin bolunmesi ve inkisafi muxtelif muddetlerde basa catir Yumurtanin inkisafi l50c temperaturda 40 45 gun 24oC temperaturda 10 15 gun 330C temperatur seraitinde ise 9 13 gun muddetinde tamamlanir Askaridin yumurtasi temperaturun asagi dusmesine doze bilir ve uzun muddet yasamaq qabiliyyetini saxlayir Hetta elverisli seraitde 5 6 il qala bilmisdir Iri qurdlar bagirsagin selikli qisasini yeyirler ve bagirsaqdaki hezme hazir olan qidalari vitamin minerallari menimseyirler Evezinde ozlerinin necislerini ifrazatlarini buraxirlar Zeherli maddeler qana sorulub butun orqanlara yayilirlar Neticede bir cox xestelikler yaranir eroziyalar xora ishal ya qebzlik dis qicama selik axma oyume qusma allergiya sepkiler qasinmalar lekeler saclarin tokulmesi yorgunluq bas agrilari qan azligi ve s Onlar yogun bagirsaga kecib kolit appendisit torede bilirler Hetda bagirsagi desib cox tehlukeli peritonit de torede bilirler Od yollarina od kisesine medealti vezin axarina kecende sariliq ve bu orqanlarda irinli iltihablasmalar yaradirlar YayilmasiAskarid butun dunyada yayilmisdir ancaq Yaponiyada daha cox yayilmisdir Insan askaridinin inkisafinda araliq sahib istirak etmir Insanin bagirsaginda yasayan yetkin askaridin yumurtalari necis vasitesile etrafa yayilir IstinadlarV A Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki Maarif 1988 288 seh B I Agayev Z A Zeynalova Onurgasizlar Zoologiyasi Baki Tehsil 2008 568 seh V A Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki Maarif 1988 288 seh B I Agayev Z A Zeynalova Onurgasizlar Zoologiyasi Baki Tehsil 2008 568 seh Asksris lumbricoides 2021 01 28 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 17 V A Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki Maarif 1988 288 seh Hemcinin bax