Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xnum ya da Khnum (/kəˈnuːm/; ona Khnemu da deyilir) — Qədim Misir dinində yeri və insanları qildən (ya da lildən) yapmış qoç başlı tanrı.
| Misir Tanrıları | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| və ya |
Chnum / Chenmu / Chenemu . H̱nmw | ||||
| İdeoqram 1. |
| ||||
| İdeoqram 2. |
| ||||
| İdeoqram 3. |
| ||||
| və ya |
Chnum / Chenmu / Chenemu . H̱nmw | ||||
| Determinativ 1. |
| ||||
| Determinativ 2. |
| ||||
| Determinativ 3. |
| ||||
Misirin yaradan tanrısı
Nil çayında yerləşən Elefantina adasında tanrıca Satisin məbədinin xarabalıqları qalmaqdadır. Oranın divarlarının birində qoç başlı Xnum (hnmw) tanrısının Misirin qadın fironu olan Hatşepsutu qildən dulusçu çarxında yaradılması həkk olunmuşdur. Elefantinadan bütün Misirə yayılmış əsatirə görə Xnum bütün insanları və heyvanları Nil çayındaki lildən yaratmışdır.
Xnumla monoteist dinlərin arasında bənzərlik də bundadır. Orada Tanrı Adəm və Həvvanı gildən yapmış, onlara ruh vermişdir. Göründüyü kimi qədim misirlilər həmin inancı Xnumla bağlayırdılar.
Tanrı Xnum insan taleyini də çözürdü. Eyni zamanda Xnum münbitliyin tanrısı, Nil çayının qoruyucusu və su verilməsinin təminatçısı kimi də tanınmışdır. Həmdə Xnum bir çox başqa tanrıların məsələn, Amonun, Ranın) təcəssümü kimi qəbul olunurdu.
Hellinizm dönəmində Misirin sənətkar yaradıcı tanrı obrazı yunan və roma ənənəsinə və fəlsəfəsinə girmişdir. Orada ona "Demiurg/ δημιουργός " (insanlar üçün yaradan, sənətkar) deyirdilər. Ancaq monoteizmdəki Tanrıdan onun fərqi ondan ibarət olmişdur ki, o dünyanı heçdən deyil, mövcud olan xaosdan yaratmışdır. Qnostiklərə görə Demiurqos yerdə olan maddi dünyanın yaradıcısıdır. Onu Tanrı yaratmış, o isə aşağı dünyanı. Beləliklə Demiurq ikinci yaradandır. Həmdə qnostiklər materiyanı (yeri) şərlə eyniləşdirdiklərinə görə onu şərin substansiyası (ilk başlanqıcı) kimi qəbul edirdilər. İdealist fəlsəfələrdə isə bu adla dünyanı yaradan "ruh", "təfəkkür" adlandırılırdı.
Xnum tanrısının atası , qızı isə Anuket olmuşdur. Onun arvadları isə Menhit, Satis, Neyt, Nebtui idilər. Misir mifologiyasında, Babildə olduğu kimi, KA anlayışı olmuşdur. Buruda KA hər bir insanın mənəvi əkizidir. Ümuiyyətlə insanların və heyvanların yaradılış bu şəkildə təsəvvür edilirdi: Xnum dulusçu çarxında uşağı yaradır və ananın bətninə salır. O hətta tanrıları belə yaratmışdır.
Qoyun və mənəviyyat (ruh) qədim qipti dilində "ba" sözü ilə ifadə olunurdu. Buna görə də bu tanrı qoyun başlı olmuşdur. Burada qeyd edilməlidir ki, qoyun obrazları bir çox xalqların rəmzləri olmuşdur. Onların daşda həkk olunmuş təsvirləri və heykəlləri qədim Şümerdə də tapılmışdır.
Qədim türklərdə də qoyun təsvirləri olmuşdur. Azərbaycanın ərazisində türk tayfalarına məxsus olan çoxlu sayda qoyun heykəlləri tapılmışdır. Hətta bu heyvanın adı ilə Ağ Qoyunlu və Qara Qoyunlu dövlətləri adlandırılmışdırlar. Hətta Əhdi Ətiqdə və Əhdi Cədiddə peyğəmbərlər də qoyunları otaran çoban kimi təsvir olunurdular. Beləliklə, ehtimal etmək olar ki, bütün bunlar Misirdə ruhun və qoyunun eyni sözlə ifadə olunmasından irəli gəlmişdir.
Qədim türklər Misirlə hər zaman əlaqədə olmuşdurlar. Hələ ən eramızdan öncə 3-cü minillikdə "hiksoslar" adlanan xalq Misiri ələ keçirmiş, orada öz çarlıqlarını qurmuşdurlar. Bir çox bilginlər onların elə türklər olduqlarını ehtimal edirlər. Daha sonra, artıq islamlaşmadan sonra, min ilə yaxın vaxt ərzində Misiri İxşidilər, Tuluninlər, Məmlüklər, Osmanlılar kimi türk soylu xanədanlar yönətirdilər. Beləliklə türklərin mifologiyasına qoyun obrazları bu ilişkilərin sonu keçə bilərdi. Başqa tərəfdən, hər şeyin tərsinə olduğunu də ehtimal etmək olar. Ola bilsin, Misir mifologiyasına qoyun obrazları elə türklərdən keçib.
-
![image]()
Elefantina adasında Xnum məbədinin xarabalığı.
Mənbə
Misir mifologiyasında insanların və canlıların yaradılışı və qoyun obrazları // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri.
Ədəbiyyat
- Shaw, Ian. The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford University Press. 2000.
- Bechtel, F. (1907). "Ammon" . The Catholic Encyclopedia I. New York: Robert Appleton Company.
- Wilkinson, Richard H., The Complete Temples of Ancient Egypt, Thames and Hudson, 2000.
- Kathryn Bard, Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt, Psychology Press, 1999.
Həmdə bax
- (Dünya dinlərində qoyun)
İstinadlar
- Die Lesung und Aussprache "Chnum" ist aus dem Griechischen bekannt (Erman & Grapow [Hrsg.]: Wörterbuch der ägyptischen Sprache, Band III, S. 381). Jede Sprache hat historische Schreibungen, die wenig mit Logik zu tun haben - hier „Chnum“ statt „Chenemu“, obwohl das 'w' der Transskription eindeutig am Ende des Wortes steht, und die tatsächlich geschriebenen Ägyptische Hieroglyphen eigentlich als „Chenem-u“ zu lesen wären.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xnum ya da Khnum keˈnuːm ona Khnemu da deyilir Qedim Misir dininde yeri ve insanlari qilden ya da lilden yapmis qoc basli tanri Misir Tanrilarive ya Chnum Chenmu Chenemu H nmwIdeoqram 1 Ideoqram 2 Ideoqram 3 ve ya Chnum Chenmu Chenemu H nmwDeterminativ 1 Determinativ 2 Determinativ 3 baxmuzakireredakteMisirin yaradan tanrisiNil cayinda yerlesen Elefantina adasinda tanrica Satisin mebedinin xarabaliqlari qalmaqdadir Oranin divarlarinin birinde qoc basli Xnum hnmw tanrisinin Misirin qadin fironu olan Hatsepsutu qilden duluscu carxinda yaradilmasi hekk olunmusdur Elefantinadan butun Misire yayilmis esatire gore Xnum butun insanlari ve heyvanlari Nil cayindaki lilden yaratmisdir Xnumla monoteist dinlerin arasinda benzerlik de bundadir Orada Tanri Adem ve Hevvani gilden yapmis onlara ruh vermisdir Gorunduyu kimi qedim misirliler hemin inanci Xnumla baglayirdilar Tanri Xnum insan taleyini de cozurdu Eyni zamanda Xnum munbitliyin tanrisi Nil cayinin qoruyucusu ve su verilmesinin teminatcisi kimi de taninmisdir Hemde Xnum bir cox basqa tanrilarin meselen Amonun Ranin tecessumu kimi qebul olunurdu Hellinizm doneminde Misirin senetkar yaradici tanri obrazi yunan ve roma enenesine ve felsefesine girmisdir Orada ona Demiurg dhmioyrgos insanlar ucun yaradan senetkar deyirdiler Ancaq monoteizmdeki Tanridan onun ferqi ondan ibaret olmisdur ki o dunyani hecden deyil movcud olan xaosdan yaratmisdir Qnostiklere gore Demiurqos yerde olan maddi dunyanin yaradicisidir Onu Tanri yaratmis o ise asagi dunyani Belelikle Demiurq ikinci yaradandir Hemde qnostikler materiyani yeri serle eynilesdirdiklerine gore onu serin substansiyasi ilk baslanqici kimi qebul edirdiler Idealist felsefelerde ise bu adla dunyani yaradan ruh tefekkur adlandirilirdi Xnum tanrisinin atasi qizi ise Anuket olmusdur Onun arvadlari ise Menhit Satis Neyt Nebtui idiler Misir mifologiyasinda Babilde oldugu kimi KA anlayisi olmusdur Buruda KA her bir insanin menevi ekizidir Umuiyyetle insanlarin ve heyvanlarin yaradilis bu sekilde tesevvur edilirdi Xnum duluscu carxinda usagi yaradir ve ananin betnine salir O hetta tanrilari bele yaratmisdir Qoyun ve meneviyyat ruh qedim qipti dilinde ba sozu ile ifade olunurdu Buna gore de bu tanri qoyun basli olmusdur Burada qeyd edilmelidir ki qoyun obrazlari bir cox xalqlarin remzleri olmusdur Onlarin dasda hekk olunmus tesvirleri ve heykelleri qedim Sumerde de tapilmisdir Qedim turklerde de qoyun tesvirleri olmusdur Azerbaycanin erazisinde turk tayfalarina mexsus olan coxlu sayda qoyun heykelleri tapilmisdir Hetta bu heyvanin adi ile Ag Qoyunlu ve Qara Qoyunlu dovletleri adlandirilmisdirlar Hetta Ehdi Etiqde ve Ehdi Cedidde peygemberler de qoyunlari otaran coban kimi tesvir olunurdular Belelikle ehtimal etmek olar ki butun bunlar Misirde ruhun ve qoyunun eyni sozle ifade olunmasindan ireli gelmisdir Qedim turkler Misirle her zaman elaqede olmusdurlar Hele en eramizdan once 3 cu minillikde hiksoslar adlanan xalq Misiri ele kecirmis orada oz carliqlarini qurmusdurlar Bir cox bilginler onlarin ele turkler olduqlarini ehtimal edirler Daha sonra artiq islamlasmadan sonra min ile yaxin vaxt erzinde Misiri Ixsidiler Tuluninler Memlukler Osmanlilar kimi turk soylu xanedanlar yonetirdiler Belelikle turklerin mifologiyasina qoyun obrazlari bu iliskilerin sonu kece bilerdi Basqa terefden her seyin tersine oldugunu de ehtimal etmek olar Ola bilsin Misir mifologiyasina qoyun obrazlari ele turklerden kecib Elefantina adasinda Xnum mebedinin xarabaligi MenbeMisir mifologiyasinda insanlarin ve canlilarin yaradilisi ve qoyun obrazlari Felsefe elmleri doktoru Aydin Elizadenin sehifeleri EdebiyyatShaw Ian The Oxford History of Ancient Egypt Oxford University Press 2000 Bechtel F 1907 Ammon The Catholic Encyclopedia I New York Robert Appleton Company Wilkinson Richard H The Complete Temples of Ancient Egypt Thames and Hudson 2000 Kathryn Bard Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt Psychology Press 1999 Hemde baxDunya dinlerinde qoyunIstinadlarDie Lesung und Aussprache Chnum ist aus dem Griechischen bekannt Erman amp Grapow Hrsg Worterbuch der agyptischen Sprache Band III S 381 Jede Sprache hat historische Schreibungen die wenig mit Logik zu tun haben hier Chnum statt Chenemu obwohl das w der Transskription eindeutig am Ende des Wortes steht und die tatsachlich geschriebenen Agyptische Hieroglyphen eigentlich als Chenem u zu lesen waren