Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Tuareqlər — Böyük Səhranın yerli əhalisi.
Yayılması
Tuareqlər Timbuktu şəhərində yaşayırlar.
Timbuktu şəhərindəki Beynəlxlaq hava limanından çıxdıqdan sonra gözə ilk olaraq sarımtıllıq dəyir. Hər yer və hər şey sarıdır. Bu darıxdırıcı rəngin təsirini neytrallaşdıran isə insanların rəngarəng paltarıdır. Sakinlər sanki bu monotonluğu öz əlvan geyimləri ilə darmadağın edirlər. Ən çox gözə çarpan rəng isə göydür. Açıq göy rəngli əbaları burada yalnız tuareqlər geyinirlər. Elə şəhərin yaranması da bu qəbilənin adı ilə bağlıdır.
Yarıməfsanəvi məlumatlara görə, şəhərin əsasını XI əsrdə tuareq qəbiləsindən olan Buktu adlı bir qadın qoyub. Buktunun məskunlaşdığı yer Səhranın lap cənubunda, Niger çaylağından 12 km aralıqda yerləşirdi.
Köçəri tayfalar üçün bu yer gözəl istirahət məkanı idi. Tuareqlər adətləri üzrə yağış fəsli başlayanda səhralığa gedərdilər ki, yoluxucu xəstəliklərə tutulmasınlar. Lakin mal-qaranı səhralıqda dolaşdırmaq təhlükəli idi, ona görə də, onlara malqaranın saxlanılması üçün təhlükəsiz yer lazım idi. Buktunun yaratdığı kənddə isə bu şərait var idi. Kənddə su quyuları (bərbərcə - “tin”) olduğundan bura “Tin-Buktu” deyilməyə başladı.
Tədricən kəndə tuareqlərlə yanaşı Qərbi və Şimali Afriakda yaşayan ərəb, vanqara, sonqai, soninke, fulani qəbilələri də üz tutdular. Bura müxtəlif qəbilələrin görüş yerinə çevirildi ki, bu da öz növbəsində ticarətə böyük təkan verdi. Qəbilələr burada bir araya gəlir, istehsal etdiyi malları qızıla və yaxud lazımlı məmulatlara dəyişib qayıdardılar. Tegaza mədənlərindən çıxarılan duz, Boure və Bambuk mədənlərindən çıxarılan qızıl da Timbuktuya gətirilirdi. Beləcə, bir çox tacirlər burada məskunlaşır, kənd böyük bir şəhərə çevirilir. Timbuktu sakinləri əsasən Qao, Cenne, Dia və Kabura kimi Niger ətrafındakı böyük şəhərlərdən köçən Marka, Vanqara, Sarakole və Mandika xalqlarının nümayəndələri idi. Onlar palçıqdan orijinal evlər tikərdilər, tuareqlər isə çadırlar salardılar. Beləcə, Timbuktunun özünəməxsus arxitekturası yaranırdı. Regionda yaşayan müsəlman alimlərinin şəhərə köçməsi ilə burada ilk məscidlər inşa olunmağa başladı, əhali isə islamlaşırdı.
Tuareqlərin əsas məşğuliyyəti maldarlıq idi. Onlar köçəri dəvəçiliklə məşğul olurdular. Dəvədən əlavə Tuareqlər xırda buynuzlu mal - qara da saxlayırdılar. Əkinçilik onların həyatında ikinci dərəcədə idi. Qidalarının əsasını süd məhsulları təşkil edirdi. Ətdən az istifadə edirdilər. Çox az miqdarda tərəvəz bitkiləri becərirdilər. Buğda və darı yarmasından sıyıq hazırlayırdılar.
Geyimlərinə gəldikdə isə onlar uzun və enli köynəklər geyinirdilər. Kişilər sarğılardan istifadə edirdilər. Bəzən bu sarğıların uzunluğu hətta 40 metrə çatırdı. Onlar sarğı vasitəsilə üzlərini alınların, bağlayırdılar. Bir tək gözləri görünürdü. Gecələrdə onu çıxarmırdılar. Qadınlar isə əksinə olaraq üzü açıq gəzirdilər.
Qadınlar sərbəst həyat tərzi keçirirdilər. Onlar kişilərə nisbətən daha savadlı idilər. Qadınların mülkiyyət hüququ var idi. Ailədə və ağsaqqallar şurasında qadına böyük hörmət var idi. Nəsil ana xətti ilə hesablanırdı. Qadınlar Tifinaq adlı əlifbadan istifadə edrirdilər. Bu əlifba Numidiya əlifbası əsasında yaranmışdı. Yalnız samit səslərdən ibarət idi. Kişilər isə ərəb əlifbasında yazıb oxuyurdular.
Dinləri isə hal - hazırda İslam dinidir. Bununla belə şimal əhalisi arasında totemizmdə qalmaqda idi. Onlar həm tayfa həm də qəbilədirlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Tuareqler Boyuk Sehranin yerli ehalisi YayilmasiTuareqler Timbuktu seherinde yasayirlar Timbuktu seherindeki Beynelxlaq hava limanindan cixdiqdan sonra goze ilk olaraq sarimtilliq deyir Her yer ve her sey saridir Bu darixdirici rengin tesirini neytrallasdiran ise insanlarin rengareng paltaridir Sakinler sanki bu monotonlugu oz elvan geyimleri ile darmadagin edirler En cox goze carpan reng ise goydur Aciq goy rengli ebalari burada yalniz tuareqler geyinirler Ele seherin yaranmasi da bu qebilenin adi ile baglidir Yarimefsanevi melumatlara gore seherin esasini XI esrde tuareq qebilesinden olan Buktu adli bir qadin qoyub Buktunun meskunlasdigi yer Sehranin lap cenubunda Niger caylagindan 12 km araliqda yerlesirdi Koceri tayfalar ucun bu yer gozel istirahet mekani idi Tuareqler adetleri uzre yagis fesli baslayanda sehraliga gederdiler ki yoluxucu xesteliklere tutulmasinlar Lakin mal qarani sehraliqda dolasdirmaq tehlukeli idi ona gore de onlara malqaranin saxlanilmasi ucun tehlukesiz yer lazim idi Buktunun yaratdigi kendde ise bu serait var idi Kendde su quyulari berberce tin oldugundan bura Tin Buktu deyilmeye basladi Tedricen kende tuareqlerle yanasi Qerbi ve Simali Afriakda yasayan ereb vanqara sonqai soninke fulani qebileleri de uz tutdular Bura muxtelif qebilelerin gorus yerine cevirildi ki bu da oz novbesinde ticarete boyuk tekan verdi Qebileler burada bir araya gelir istehsal etdiyi mallari qizila ve yaxud lazimli memulatlara deyisib qayidardilar Tegaza medenlerinden cixarilan duz Boure ve Bambuk medenlerinden cixarilan qizil da Timbuktuya getirilirdi Belece bir cox tacirler burada meskunlasir kend boyuk bir sehere cevirilir Timbuktu sakinleri esasen Qao Cenne Dia ve Kabura kimi Niger etrafindaki boyuk seherlerden kocen Marka Vanqara Sarakole ve Mandika xalqlarinin numayendeleri idi Onlar palciqdan orijinal evler tikerdiler tuareqler ise cadirlar salardilar Belece Timbuktunun ozunemexsus arxitekturasi yaranirdi Regionda yasayan muselman alimlerinin sehere kocmesi ile burada ilk mescidler insa olunmaga basladi ehali ise islamlasirdi Tuareqlerin esas mesguliyyeti maldarliq idi Onlar koceri devecilikle mesgul olurdular Deveden elave Tuareqler xirda buynuzlu mal qara da saxlayirdilar Ekincilik onlarin heyatinda ikinci derecede idi Qidalarinin esasini sud mehsullari teskil edirdi Etden az istifade edirdiler Cox az miqdarda terevez bitkileri becerirdiler Bugda ve dari yarmasindan siyiq hazirlayirdilar Geyimlerine geldikde ise onlar uzun ve enli koynekler geyinirdiler Kisiler sargilardan istifade edirdiler Bezen bu sargilarin uzunlugu hetta 40 metre catirdi Onlar sargi vasitesile uzlerini alinlarin baglayirdilar Bir tek gozleri gorunurdu Gecelerde onu cixarmirdilar Qadinlar ise eksine olaraq uzu aciq gezirdiler Qadinlar serbest heyat terzi kecirirdiler Onlar kisilere nisbeten daha savadli idiler Qadinlarin mulkiyyet huququ var idi Ailede ve agsaqqallar surasinda qadina boyuk hormet var idi Nesil ana xetti ile hesablanirdi Qadinlar Tifinaq adli elifbadan istifade edrirdiler Bu elifba Numidiya elifbasi esasinda yaranmisdi Yalniz samit seslerden ibaret idi Kisiler ise ereb elifbasinda yazib oxuyurdular Dinleri ise hal hazirda Islam dinidir Bununla bele simal ehalisi arasinda totemizmde qalmaqda idi Onlar hem tayfa hem de qebiledirler