Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Harri Stek Sallivan — 1892-ci ildə 21 fevralında Nyu-York ştatında Noriç qəsəbəsi yaxınlığında fermada anadan olub. Uşaq ikən o tez-tez xəstələnərdi, şızefreniyaya tutulduğu üçün onun dostları olmamışdı. Demək olar ki, uşaqlıqda keçirtdiyi buneqativ səbəblərdən doloyı o, psixologiyaya meyl etmişdir. Orta məktəbi bitirdikdən sonra o Çikaqoya gəlir və Çikaqo Tibb kollecinə daxil olur. Kolleci bitirdikdən sonra o əsgərliyə gedir.
Sallivan 1917-ci ildə doktor dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra birinci Dünya müharibəsində hərbi həkim işləyir. 1922-ci ildə o, Müqəddəs Yelizaveta adlı şəhər xəstəxanasında işləməyə başlayır. Buarda o ilk dəfə ciddi psixiloji pozxunluqlardan əziyyət çəkən xəstələrin müalicəsi üçün radikal metidlardan istifadə etməyə başlayır.O çizofreniyya xəstəliyi üzərində tədqiqatlar aparır, həmçinin klinik psixoloq kimi də şöhrət qazanır.
Vaşinqtondan Tausona köçdükdən sonra o,1923-cü ildən etibarən həm Şeppard və E.Prattın xəstəxanasında həkim işləyi,r həm də Merilend Tibb məktəbində professor kimi fəaliyyət göstərir. Məhz Tausonda o, 1929-cu ildən etibarən öz nəzəriyyəsinin əsas müddəaları üzərində çalışmağa başlayır. O, 30-40-cı illərdə müxtəlif universitetlərdə psixiatriya və psixologiyaya dair mühazirələr oxumuşdur.
1943-1947 –ci illərdə Vaşinqton psixiatriya məktəblərində söylədiyi leksiyalar onun ölümündən sonra tələbələri tərəfindən nəşr edilmişdir. Onon ilk kitabı 1942-cü ildə “Psixiatriyada klinik tədqiqatlar”( Clinical studies in psychiatry) adı ilə nəşr edilmişdir. İlk leksiyaları isə 1947-ci ildə nəşr olunan “Psixiatrik müsahibə” (The psychiatric interview) adlı kitabda toplanışdır.
1940-1941-ci illərdə Sallivan hərbi çağırış xidmətində konsultant kimi işləmiş, ikinci dünya müharibəsi dövründəisə seçim mərhələsi, efektli liderlik və əxlaqi prireoritetlərin bərkidilməsi proqramları üzərində işləmişdi.1948-ci ildə YUNESKO-nun müxtəlif proyektlərində fəaliyyət göstərmiş, eləcə də “Xalqlararası münasibətlərə gərginliyin təsiri” layihəsi üzrə tədqiqatlar aparmışdır.
Təəssüf ki, Sallivan özü həyatda şəxsiyyətlərarası münasibətlərdə daim əziyyət çəkmişdir. Bu həmişə onun həyatının ən aktual problemi olmuşdur. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, məhz onun tədqiqatları nəticəsində insan şəxsiyyətinin formalaşması cəmiyyət çərçivəsində tam olaraq öyrənilmişdir. Desək ki, “başqalarını xilas edərək o özünü qurban etmışdir” doğru olar.
Sallivan 1949-cu ildə 14 yanvarda Parisdə vəfat etmişdir.Onun ailəsi olmamışdır və ondan qalan yalnız onun tədqiqatları, əlyazmaları və “Şəxsiyyətlərarası münasibətlər” nəzəriyyəsi oldu.
Nəzəriyyənin əsas anlayışları: Sallivan öz nəzəriyyəsini “şəxsiyyətlərarası psixiatriya nəzəriyyəsi” adlandırmışdır. Burda bilogoiyadan götürülmüş 3 prinsip əsas götürülür: sosial mövcudluq prinsipi funksional aktivlik prinsipi təşkilatçılıq prinsipi.
Həmçinin Salliven Amerikada mövcud olan iki nəzəriyyələri – psixoanaliz və biheviorizm nəzəriyyələrini öz nəzəriyyəsində birləşdirmişdir. Harri Sallivan öz nəzəriyyəsində iki əsas qüvvənin insana təsir etdiyini söyləyir: birincisi gərginlikdir, ikincisi isə enerjinin transformasiyasııdır. Bu iki anlayışlar sırf fiziki mənada qəbul edilir. Belə ki, Nyutona görə cisimdə iki enerji mövcuddur: potensial və kinetik. Sallivana görə enerji insanda ya gərginlik kimi, yada ki, birbaşa fəaliyyətdə əks olunur. Gərginlik isə mənbəyinə görə uyğunlaşmış və uyğunlaşmışmamış olur. Enerjinin transformasiyası isə növbələşir və davranışın konkret obrazlarına çevrilir ki, bu da onun həyatının dinamikasına çevrilir. Bu həyat dinamikaları hissi və intelektual olaraq iki qrupa bölünür və patternlərə çevrilir. Hissi patternlər ağız, dodaq, əllərlə – fiziki təmaslarla, inlellektual patternləri isə hadisə və davranışlara məntiqi yanaşma tərzində, münasibətdə ifadə olunur. Sallivan insan mövcudluğunun əsasını onda aktiv olan koqnitiv sistemin varlığında görürdü.
Sallivana görə insan şəxsiyyəti anadangəlmə deyil, körpənin insanlarla ünsiyyətində, cəmiyyətlə təmasında formalaşır. Uşaq öz inkişafında bir neçə mərhələdən keçir. Bu mərhələlər biliklər sisteminin formalaşması əsasında müəyyən edilir ki, həmin dərəcələr bunlardır: prototoksis, parataksis, sintaksis. Prototoksis biliklərə ilkin ibtidai təsəvvür və təcrübələr daxildir. Zamanla bu biliklər insanın şüurunda başqa hisslərlə qarışır və üzə çıxdığı zaman dərk edilməz olur. Parataksis bilgilər səbəb-nəticə əlaqəli yaranan deduktiv təcrübə və təsəvvürlərdir. Lakin bu bilgilərin mənbəyi gizli və qarışıq, izahedilməz olur. Sintaksis bilgilər – yalnız insana məxsus olan bu bilgilər məntiq və təfəkkür vasitəsilə dərk edilməklə yanaşı, həm də simvollarla nəsildən-nəsilə ötürülmək imkanına malikdir. Bu biliklər idrakı və şüuru olan hər kəs tərəfindən qəbul edilir.
Hər bir mərhələdə uşaqda müəyyən bir model formalaşır.
Onun nəzəriyyəsinə görə tələbatlar insanlarda təlaşlqı yaradır. Sallivana görə insanlarda əsas və zonal tələbatlar vardır. Birinci dərəcəli (əsas) tələbatlara təlaşlıqdan qaçma və qayğıya olan tələbatları aid etmək olar. Təlaşlıqdan qaçma tələbatı insan şəxsiyyətində aparıcı rol oynayır və “Mən sistemi”nin formalaşmasına təsir göstərir.
Sallivan “Mən sistemi”nin 3 strukturunu ayırır: “yaxşı Mən”, “pis Mən” və “qeyri-Mən”. “Mən sistemi” uşağın ilk 12-18 aylarında formalaşır. Sallivan “Mən sistemi”ni şəxsiyyətin formalaşması strukturunun ilk bünövrə daşı hesab edirdi. Insanın özü haqqında pis fikiləri təlaşlığın yaranmasına səbəb olur. Psixologiyada insanların bir birini qavramasında stereotiplərin rolu haqqında baxışlar məhz Sallivana məxsusdur.
Məhz buna görə öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün insan iki növ fəaliyyətə meyl edir: dissosiasiya və məhdud seçmə.
Dissosiasiya zamanı insan müəyyən meyl və ehtiyacları şüuruna daxil etmək istəmir. Bu meyl və ehtiyaclar sosial norma və qanunlara uyğun olur. Lakin həmin meyl və ehtiyaclar onun yuxusuna fikirlərinə və digər şüursuz fəaliyyətində üzə çıxa bilir.
Məhdud seçmə zamanı insan görmək istəmədiyi əşya və hadisələri hiss etməməyə çalışır, onlardan qaçır. Əsasəndə qəbul etmək istəmədiyi hadisələri unutmaq üçün bu davranışdan istifadə edir. Sanki baş verənlər dondurulur.
Sallivan psixoanalitiklərin tələbatların şüursuz xarakteri haqqında fikirləri ilə, eləcə də aqressiv instinktin anadangəlmə olması ilə razılaşmamışdır. O əmin idi ki, aqressiya və təlaşlıq uşaqların ilk günlərində yaranır. Uşaq öz təlaşlıq hissini onun rahatlığına görə narahat olan anadan alır. Sonralar təlaşlıq hissinin yaranmasının digər səbəbləri yaranır. Bu da aqressiyanın yaranmasına gətirib çıxarır ki, insanda “yaxşı Mən” və “pis Mən”in dominantlığından asılı olaraq da situasiyanın həlli yolları dəyişir. “Mənfi Mən” dominant olduğu halda günahın kiminsə üzərinə atılması baş verir. Bu da müəyyən psixoloji müdafiə mexanizmlərinin aktivləşməsinə səbəb olur.
İnsan daim xeyir və şər arasında seçimdə olur, bir çox dinlər və qanunlar insana bu bu işdə kömək etməyə çalışsada, insan hər bir halda öz dünyagörüşünə və əxlaqi səviyyəsinə görə seçim edir.
Beləliklə, təəssüratlar üç mərhələdə baş verir: prototoksis, parataksis, sintaksis
Həmçinin iki qrup gərginlik mövcuddur:
- Ehtiyaclar
- Enerjinin transformasiyası
Ehtiyaclar da öz növbəsində iki növdə olur:
- Əsas ehtiyaclar
- Zanal ehtiyaclar
Əsas ehtiyaclara daxildir – şəxsiyyətlərarası və fizioloji.
Zonal ehtiyaclara isə daxildir – oral, genital və manual ehtiyaclar.
Gərginliklər ehtiyacların ödənilməsinə görə uyğunlaşmış və uyğunlaşmamış formada olur.
Enerjinin transformasiyası – ehityacların ödənilməsinə görə və ya narahatlığın dərəcəsini azaltmaq üçün açıq və gizli şəkildə fəaliyyətdə özünü göstərir.
Insan şəxsiyyətinin inkişafını altı mərhələyə bölür:
I. Körpəlik – 0-2 yaş arası,onun üçün əsas insan anadır, vacib olan ehtiyac nəvazişdir. Əsas prototoksis bilgi myaxşı ana və ya pis anadır.
II. Uşaqlıq – 2-6 yaş arası, əsas adamlar valideynlərdir. Vacib olan ehtiyac qorunma və diqqətdir.
III. Yuvenil əsr – 6-8,5 yaşarası, yeni tanışlar yaşıdları, insanlarla münasibətdə oriyentasiya olmaq istəyi.
IV. Gənclikqabağı dövr – 8,5-13 , tək dosta ehtiyac hisi yaranır.
V. Erkən gənclik- 13-15 qrup münasibətləri, müxtəlif insanlarla əlaqə və münasibətlər.
VI. Yetişkin gənclik – 15-dən yuxarı, fiziki yaxınlıq ehtiyaclarının yaranması, əks cinslərə maraq və meyl, özünü kəşf və təsdiqləmə ehtiyaclarının formalaşması.
Mənbə
- http://pcc.az/blog/arxivl%C9%99r/736 2017-08-12 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Harri Stek Sallivan 1892 ci ilde 21 fevralinda Nyu York statinda Noric qesebesi yaxinliginda fermada anadan olub Usaq iken o tez tez xestelenerdi sizefreniyaya tutuldugu ucun onun dostlari olmamisdi Demek olar ki usaqliqda kecirtdiyi buneqativ sebeblerden doloyi o psixologiyaya meyl etmisdir Orta mektebi bitirdikden sonra o Cikaqoya gelir ve Cikaqo Tibb kollecine daxil olur Kolleci bitirdikden sonra o esgerliye gedir Sallivan 1917 ci ilde doktor dissertasiyasini mudafie etdikden sonra birinci Dunya muharibesinde herbi hekim isleyir 1922 ci ilde o Muqeddes Yelizaveta adli seher xestexanasinda islemeye baslayir Buarda o ilk defe ciddi psixiloji pozxunluqlardan eziyyet ceken xestelerin mualicesi ucun radikal metidlardan istifade etmeye baslayir O cizofreniyya xesteliyi uzerinde tedqiqatlar aparir hemcinin klinik psixoloq kimi de sohret qazanir Vasinqtondan Tausona kocdukden sonra o 1923 cu ilden etibaren hem Seppard ve E Prattin xestexanasinda hekim isleyi r hem de Merilend Tibb mektebinde professor kimi fealiyyet gosterir Mehz Tausonda o 1929 cu ilden etibaren oz nezeriyyesinin esas muddealari uzerinde calismaga baslayir O 30 40 ci illerde muxtelif universitetlerde psixiatriya ve psixologiyaya dair muhazireler oxumusdur 1943 1947 ci illerde Vasinqton psixiatriya mekteblerinde soylediyi leksiyalar onun olumunden sonra telebeleri terefinden nesr edilmisdir Onon ilk kitabi 1942 cu ilde Psixiatriyada klinik tedqiqatlar Clinical studies in psychiatry adi ile nesr edilmisdir Ilk leksiyalari ise 1947 ci ilde nesr olunan Psixiatrik musahibe The psychiatric interview adli kitabda toplanisdir 1940 1941 ci illerde Sallivan herbi cagiris xidmetinde konsultant kimi islemis ikinci dunya muharibesi dovrundeise secim merhelesi efektli liderlik ve exlaqi prireoritetlerin berkidilmesi proqramlari uzerinde islemisdi 1948 ci ilde YUNESKO nun muxtelif proyektlerinde fealiyyet gostermis elece de Xalqlararasi munasibetlere gerginliyin tesiri layihesi uzre tedqiqatlar aparmisdir Teessuf ki Sallivan ozu heyatda sexsiyyetlerarasi munasibetlerde daim eziyyet cekmisdir Bu hemise onun heyatinin en aktual problemi olmusdur Butun bu cetinliklere baxmayaraq mehz onun tedqiqatlari neticesinde insan sexsiyyetinin formalasmasi cemiyyet cercivesinde tam olaraq oyrenilmisdir Desek ki basqalarini xilas ederek o ozunu qurban etmisdir dogru olar Sallivan 1949 cu ilde 14 yanvarda Parisde vefat etmisdir Onun ailesi olmamisdir ve ondan qalan yalniz onun tedqiqatlari elyazmalari ve Sexsiyyetlerarasi munasibetler nezeriyyesi oldu Nezeriyyenin esas anlayislari Sallivan oz nezeriyyesini sexsiyyetlerarasi psixiatriya nezeriyyesi adlandirmisdir Burda bilogoiyadan goturulmus 3 prinsip esas goturulur sosial movcudluq prinsipi funksional aktivlik prinsipi teskilatciliq prinsipi Hemcinin Salliven Amerikada movcud olan iki nezeriyyeleri psixoanaliz ve biheviorizm nezeriyyelerini oz nezeriyyesinde birlesdirmisdir Harri Sallivan oz nezeriyyesinde iki esas quvvenin insana tesir etdiyini soyleyir birincisi gerginlikdir ikincisi ise enerjinin transformasiyasiidir Bu iki anlayislar sirf fiziki menada qebul edilir Bele ki Nyutona gore cisimde iki enerji movcuddur potensial ve kinetik Sallivana gore enerji insanda ya gerginlik kimi yada ki birbasa fealiyyetde eks olunur Gerginlik ise menbeyine gore uygunlasmis ve uygunlasmismamis olur Enerjinin transformasiyasi ise novbelesir ve davranisin konkret obrazlarina cevrilir ki bu da onun heyatinin dinamikasina cevrilir Bu heyat dinamikalari hissi ve intelektual olaraq iki qrupa bolunur ve patternlere cevrilir Hissi patternler agiz dodaq ellerle fiziki temaslarla inlellektual patternleri ise hadise ve davranislara mentiqi yanasma terzinde munasibetde ifade olunur Sallivan insan movcudlugunun esasini onda aktiv olan koqnitiv sistemin varliginda gorurdu Sallivana gore insan sexsiyyeti anadangelme deyil korpenin insanlarla unsiyyetinde cemiyyetle temasinda formalasir Usaq oz inkisafinda bir nece merheleden kecir Bu merheleler bilikler sisteminin formalasmasi esasinda mueyyen edilir ki hemin dereceler bunlardir prototoksis parataksis sintaksis Prototoksis biliklere ilkin ibtidai tesevvur ve tecrubeler daxildir Zamanla bu bilikler insanin suurunda basqa hisslerle qarisir ve uze cixdigi zaman derk edilmez olur Parataksis bilgiler sebeb netice elaqeli yaranan deduktiv tecrube ve tesevvurlerdir Lakin bu bilgilerin menbeyi gizli ve qarisiq izahedilmez olur Sintaksis bilgiler yalniz insana mexsus olan bu bilgiler mentiq ve tefekkur vasitesile derk edilmekle yanasi hem de simvollarla nesilden nesile oturulmek imkanina malikdir Bu bilikler idraki ve suuru olan her kes terefinden qebul edilir Her bir merhelede usaqda mueyyen bir model formalasir Onun nezeriyyesine gore telebatlar insanlarda telaslqi yaradir Sallivana gore insanlarda esas ve zonal telebatlar vardir Birinci dereceli esas telebatlara telasliqdan qacma ve qaygiya olan telebatlari aid etmek olar Telasliqdan qacma telebati insan sexsiyyetinde aparici rol oynayir ve Men sistemi nin formalasmasina tesir gosterir Sallivan Men sistemi nin 3 strukturunu ayirir yaxsi Men pis Men ve qeyri Men Men sistemi usagin ilk 12 18 aylarinda formalasir Sallivan Men sistemi ni sexsiyyetin formalasmasi strukturunun ilk bunovre dasi hesab edirdi Insanin ozu haqqinda pis fikileri telasligin yaranmasina sebeb olur Psixologiyada insanlarin bir birini qavramasinda stereotiplerin rolu haqqinda baxislar mehz Sallivana mexsusdur Mehz buna gore oz tehlukesizliyini temin etmek ucun insan iki nov fealiyyete meyl edir dissosiasiya ve mehdud secme Dissosiasiya zamani insan mueyyen meyl ve ehtiyaclari suuruna daxil etmek istemir Bu meyl ve ehtiyaclar sosial norma ve qanunlara uygun olur Lakin hemin meyl ve ehtiyaclar onun yuxusuna fikirlerine ve diger suursuz fealiyyetinde uze cixa bilir Mehdud secme zamani insan gormek istemediyi esya ve hadiseleri hiss etmemeye calisir onlardan qacir Esasende qebul etmek istemediyi hadiseleri unutmaq ucun bu davranisdan istifade edir Sanki bas verenler dondurulur Sallivan psixoanalitiklerin telebatlarin suursuz xarakteri haqqinda fikirleri ile elece de aqressiv instinktin anadangelme olmasi ile razilasmamisdir O emin idi ki aqressiya ve telasliq usaqlarin ilk gunlerinde yaranir Usaq oz telasliq hissini onun rahatligina gore narahat olan anadan alir Sonralar telasliq hissinin yaranmasinin diger sebebleri yaranir Bu da aqressiyanin yaranmasina getirib cixarir ki insanda yaxsi Men ve pis Men in dominantligindan asili olaraq da situasiyanin helli yollari deyisir Menfi Men dominant oldugu halda gunahin kiminse uzerine atilmasi bas verir Bu da mueyyen psixoloji mudafie mexanizmlerinin aktivlesmesine sebeb olur Insan daim xeyir ve ser arasinda secimde olur bir cox dinler ve qanunlar insana bu bu isde komek etmeye calissada insan her bir halda oz dunyagorusune ve exlaqi seviyyesine gore secim edir Belelikle teessuratlar uc merhelede bas verir prototoksis parataksis sintaksis Hemcinin iki qrup gerginlik movcuddur Ehtiyaclar Enerjinin transformasiyasi Ehtiyaclar da oz novbesinde iki novde olur Esas ehtiyaclar Zanal ehtiyaclar Esas ehtiyaclara daxildir sexsiyyetlerarasi ve fizioloji Zonal ehtiyaclara ise daxildir oral genital ve manual ehtiyaclar Gerginlikler ehtiyaclarin odenilmesine gore uygunlasmis ve uygunlasmamis formada olur Enerjinin transformasiyasi ehityaclarin odenilmesine gore ve ya narahatligin derecesini azaltmaq ucun aciq ve gizli sekilde fealiyyetde ozunu gosterir Insan sexsiyyetinin inkisafini alti merheleye bolur I Korpelik 0 2 yas arasi onun ucun esas insan anadir vacib olan ehtiyac nevazisdir Esas prototoksis bilgi myaxsi ana ve ya pis anadir II Usaqliq 2 6 yas arasi esas adamlar valideynlerdir Vacib olan ehtiyac qorunma ve diqqetdir III Yuvenil esr 6 8 5 yasarasi yeni tanislar yasidlari insanlarla munasibetde oriyentasiya olmaq isteyi IV Genclikqabagi dovr 8 5 13 tek dosta ehtiyac hisi yaranir V Erken genclik 13 15 qrup munasibetleri muxtelif insanlarla elaqe ve munasibetler VI Yetiskin genclik 15 den yuxari fiziki yaxinliq ehtiyaclarinin yaranmasi eks cinslere maraq ve meyl ozunu kesf ve tesdiqleme ehtiyaclarinin formalasmasi Menbehttp pcc az blog arxivl C9 99r 736 2017 08 12 at the Wayback Machine