Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi acıqıjı (lat. Nasturtium officinale) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin acıqıjı cinsinə aid bitki növü.
| Adi acıqıjı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi acıqıjı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 8-60 sm olan çılpaq, çoxillikbitkidir. Gövdəsi boruvari, şırımlıdır. Enli, saplaqlı yarpaqları lələkvari parçalanmış, 3-7 cüt uzunsov yumurtavari və ya diş-dişli oval formalı hissələridən ibarətdir. Çiçəklərin ləçəkləri 4–6 mm ağdırnaqcıqlıdır, qutucuqdan 2 dəfə uzundur. Meyvə çiçək-saplaqları nazik, uzundur. Buynuzcuq meyvələrinin uzunluğu 10–20 mm, eni 2 mm azacıq köpmüş və əyilmiş silindrik formalıdır. Toxumları xırda, iki cərgədir. May-iyulda çiçəkləyir, iyul-avqustda meyvə verir.
Mənşəyi və yayılması
Dərman acı qıjı boreal coğrafi tipinin avropa sinfinə aiddir. Avropa, Qərbi Asiyadan Hindistana kimi olan ölkələrdə, Şimali Amerika, Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanın əksər rayonlarında (Quba, Qusar, Şabran, Qax, Zaqataladan başqa) arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Hidrohiqrofitdir, su-bataqlıq və çalçəmən bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən bataqlıq, nəmli yerlərdə, çay kənarlarında və sakit axan sularda ləkələr əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi
Saponin, alkaloid, C və E vitaminləri, karotin, piyli yağlar və qlikozidlərlə zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Elmi, xalq təbabətində, homeopatiyada, Fransa, İtaliya və Braziliyada geniş tətbiq edilir. Azərbaycanın orta əsrlər tibbində istifadə olunmuşdur. Əsasən qaraciyər, böyrək, böyrək və öd kisəsi daşı, dəri, sinqa, revmatizm, xoş və bəd xassəli şişlər, şəkərli diabet, yuxarı tənəffüs yolları xəstəlikləri, podaqra, yanıqlar, anemiya, ziyil və döyənək zamanı istifadə olunur. Diuretik, işlədici, abortiv, maddələr mübadiləsini yaxşılaşdıran təsirə malikdir.
İstifadə olunan hissələri
Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları, toxumları və kökü istifadə edilir.
İstifadə formaları
Cövhər və şirələr.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Yeməlidir, toxumları xardal dadlı ədviyyə kimi istifadə olunur. Fransa, İngiltərə və Amerikada tərəvəz bitkisi kimi yetişdirilir. Bal və çiçək tozu verən bitkidir. Ev heyvanları və quşları üçün yem kimi istifadə olunur.
Sinonimləri
- Arabis nasturtium Clairv.
- Baeumerta nasturtium P.Gaertn., B.Mey. & Schreb.
- Baeumerta nasturtium-aquaticum (L.) Hayek
- Cardamine aquatica (Garsault) Nieuwl.
- Cardamine fontana Lam.
- Cardamine nasturtium (Moench) Kuntze
- Cardamine nasturtium-aquaticum (L.) Borbás
- Cardaminum nasturtium Moench
- Crucifera fontana E.H.L.Krause
- Nasturtium aquaticum Wahlenb. [Illegitimate]
- Nasturtium fontanum Asch.
- Nasturtium fontanum var. longisiliquum Irmisch
- Nasturtium nasturtium-aquaticum (L.) H. Karst.
- Nasturtium officinale var. officinale officinale
- Nasturtium siifolium Rchb.
- Nasturtium siifolium Phil. [Illegitimate]
- Radicula nasturtium (Moench) Druce
- Radicula nasturtium-aquaticum (L.) Britten & Rendle
- Rorippa nasturtium (Moench) Beck
- Rorippa nasturtium-aquaticum (L.) Hayek
- Rorippa nasturtium-aquaticum var. longisiliqua (Irmisch) B.Boivin
- Rorippa officinalis (W.T. Aiton) P. Royen
- Sisymbrium nasturtium (Moench) Willd.
- Sisymbrium nasturtium-aquaticum L.
Təbabətdə
(XVIII əsr) yazır ki, acıqıcı həlimindən vanna bədəndəki şlakları (tullantı maddələri) çıxardır, dərini yumşaldır, mədə-bağırsaq traktı və rеvmatizm xəstəliklərində xеyiirlidir. Acıqıjı həlimini içmək insanı gumrah еdir, daxili orqanları, bеyin və ürəyi möhkəmləndirir, aybaşını və sidiyi qovur, bağırsağdakı qurdları çıxarıdır. Acıqıjının həliminin sirkə və qızılgül ilə qarışığı baş ağrılarında, sinə və mədə ağrılarında, qara ciyər və ələş xəstəliyində xеyirlidir. Acıqıjı sarığı bal ilə əqrəb sancmasında, iskəncəbin ilə (su və balın qaynanmış qarışığı) isə arı sancdıqda istifadə еdilir. Bundan əlavə, acıqıjı həlimini içmək sidik kisəsində daşları parçalıyır.
Acıqıcı ilə sirkə qanqusmada xеyirlidir. Həddindən artıq qəbul еtdikdə ağ ciyərlərə ziyandır. Bu halı kеşniş aradan qaldırır. Quru halda acıqıjının dozası – 4,5 q. Onu mərzə əvəz еdir. Acıqıcının yağı onun şirəsinin küncüt yağı ilə qaynaması vasitəsilə alınır və ya acıqıjının gülünü bitki yağında günəşdə saxlayırlar. Bu yağı sürtdükdə o, kişi cinsi orqanını qızdırır və möhkəmləndirir, saçları ətirli еdir və tökülməsinin qarşısını alır.
Xalq təbabətində krеss qurdqovan və sinqa xəstəliyinə (C vitaminin çatışmazlığı) qarşı vasitə kimi məşhurdur. Onu öd və böyrək daşları xəstəliklərində, xroniki nеfritdə, qastritlərdə və yungül işlətmələrdə (ishalda) tətbiq еdirlər. Ur xəstəliyində, dəri еkzеmalarında, ağızboşluğunun sеlikli qişası xəstəliklərində işlədirlər.
Ən adi istifadə üsulu budur: tər yarpaqları vitaminoz salat kimi gündə 1-2 ovuc 3-4 həftə ərzində yеyirlər. Öddə daş olarkən və qastritlərdə onun şirəsindən 1 çay qaşığını gündə 3 dəfə içmək məsləhət görülür. Sulu krеssin həlimini də istifadə еtmək olar (mütləq təzə halda): 20-40 q ot 1 litrə suda qaynadılır, gündə 3 dəfə 1 stəkan içirlər (xüsusilə dəri xəstəliklərində daha münasibdir). Xaricdən (yanıqların müalicəsində) onun məlhəmini istifadə еdirlər. Məlhəmi hazırlamaq üçün bitkinin şirəsindən 2-3 xörək qaşığını 50 q kərəyağına əlavə еdirlər. Hazırlayarkən yağı şirə ilə diqqətlə qarışdırmalı, ta ki, vahid bir qarışıq alınana qədər (54, 406).
Müasir təbabətdə acıqıcı gеniş tətbiq olunmur. Onun əsas təsiri – vitaminozdur. Acıqıcının tərkibində lazımı qədər karotin (A provitamini), vitamin C, B, B1, B2 və Е vitaminləri vardır. Acıqıcının еkstraktı (cövhəri) qan təzyiqini mülayimliklə aşağı salır. Bundan əlavə acıqıjı qurdqovucudur.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi aciqiji lat Nasturtium officinale bitkiler aleminin kelemcicekliler destesinin kelemkimiler fesilesinin aciqiji cinsine aid bitki novu Adi aciqijiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste KelemciceklilerFesile KelemkimilerTriba Cins AciqijiNov Adi aciqijiBeynelxalq elmi adiNasturtium officinale R Br Sekil axtarisiITIS 23255NCBI 65948EOL 583920Botaniki tesviriHundurluyu 8 60 sm olan cilpaq coxillikbitkidir Govdesi boruvari sirimlidir Enli saplaqli yarpaqlari lelekvari parcalanmis 3 7 cut uzunsov yumurtavari ve ya dis disli oval formali hisseleriden ibaretdir Ciceklerin lecekleri 4 6 mm agdirnaqciqlidir qutucuqdan 2 defe uzundur Meyve cicek saplaqlari nazik uzundur Buynuzcuq meyvelerinin uzunlugu 10 20 mm eni 2 mm azaciq kopmus ve eyilmis silindrik formalidir Toxumlari xirda iki cergedir May iyulda cicekleyir iyul avqustda meyve verir Menseyi ve yayilmasiDerman aci qiji boreal cografi tipinin avropa sinfine aiddir Avropa Qerbi Asiyadan Hindistana kimi olan olkelerde Simali Amerika Rusiya Orta Asiya ve Qafqazda yayilmisdir Azerbaycanin ekser rayonlarinda Quba Qusar Sabran Qax Zaqataladan basqa arandan orta dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 1800 m qeder bitir Ekoloji qrup ve bitdiyi yerlerHidrohiqrofitdir su bataqliq ve calcemen bitkilik tiplerinde rast gelir Esasen bataqliq nemli yerlerde cay kenarlarinda ve sakit axan sularda lekeler emele getirir Kimyevi terkibiSaponin alkaloid C ve E vitaminleri karotin piyli yaglar ve qlikozidlerle zengindir Tesiri ve tetbiqiElmi xalq tebabetinde homeopatiyada Fransa Italiya ve Braziliyada genis tetbiq edilir Azerbaycanin orta esrler tibbinde istifade olunmusdur Esasen qaraciyer boyrek boyrek ve od kisesi dasi deri sinqa revmatizm xos ve bed xasseli sisler sekerli diabet yuxari teneffus yollari xestelikleri podaqra yaniqlar anemiya ziyil ve doyenek zamani istifade olunur Diuretik isledici abortiv maddeler mubadilesini yaxsilasdiran tesire malikdir Istifade olunan hisseleriMualice meqsedi ile bitkinin yerustu hissesi yarpaqlari toxumlari ve koku istifade edilir Istifade formalariCovher ve sireler Diger faydali xususiyyetleri ve istifadesiYemelidir toxumlari xardal dadli edviyye kimi istifade olunur Fransa Ingiltere ve Amerikada terevez bitkisi kimi yetisdirilir Bal ve cicek tozu veren bitkidir Ev heyvanlari ve quslari ucun yem kimi istifade olunur SinonimleriArabis nasturtium Clairv Baeumerta nasturtium P Gaertn B Mey amp Schreb Baeumerta nasturtium aquaticum L Hayek Cardamine aquatica Garsault Nieuwl Cardamine fontana Lam Cardamine nasturtium Moench Kuntze Cardamine nasturtium aquaticum L Borbas Cardaminum nasturtium Moench Crucifera fontana E H L Krause Nasturtium aquaticum Wahlenb Illegitimate Nasturtium fontanum Asch Nasturtium fontanum var longisiliquum Irmisch Nasturtium nasturtium aquaticum L H Karst Nasturtium officinale var officinale officinale Nasturtium siifolium Rchb Nasturtium siifolium Phil Illegitimate Radicula nasturtium Moench Druce Radicula nasturtium aquaticum L Britten amp Rendle Rorippa nasturtium Moench Beck Rorippa nasturtium aquaticum L Hayek Rorippa nasturtium aquaticum var longisiliqua Irmisch B Boivin Rorippa officinalis W T Aiton P Royen Sisymbrium nasturtium Moench Willd Sisymbrium nasturtium aquaticum L Tebabetde XVIII esr yazir ki aciqici heliminden vanna bedendeki slaklari tullanti maddeleri cixardir derini yumsaldir mede bagirsaq trakti ve revmatizm xesteliklerinde xeyiirlidir Aciqiji helimini icmek insani gumrah edir daxili orqanlari beyin ve ureyi mohkemlendirir aybasini ve sidiyi qovur bagirsagdaki qurdlari cixaridir Aciqijinin heliminin sirke ve qizilgul ile qarisigi bas agrilarinda sine ve mede agrilarinda qara ciyer ve eles xesteliyinde xeyirlidir Aciqiji sarigi bal ile eqreb sancmasinda iskencebin ile su ve balin qaynanmis qarisigi ise ari sancdiqda istifade edilir Bundan elave aciqiji helimini icmek sidik kisesinde daslari parcaliyir Aciqici ile sirke qanqusmada xeyirlidir Heddinden artiq qebul etdikde ag ciyerlere ziyandir Bu hali kesnis aradan qaldirir Quru halda aciqijinin dozasi 4 5 q Onu merze evez edir Aciqicinin yagi onun siresinin kuncut yagi ile qaynamasi vasitesile alinir ve ya aciqijinin gulunu bitki yaginda gunesde saxlayirlar Bu yagi surtdukde o kisi cinsi orqanini qizdirir ve mohkemlendirir saclari etirli edir ve tokulmesinin qarsisini alir Xalq tebabetinde kress qurdqovan ve sinqa xesteliyine C vitaminin catismazligi qarsi vasite kimi meshurdur Onu od ve boyrek daslari xesteliklerinde xroniki nefritde qastritlerde ve yungul isletmelerde ishalda tetbiq edirler Ur xesteliyinde deri ekzemalarinda agizboslugunun selikli qisasi xesteliklerinde isledirler En adi istifade usulu budur ter yarpaqlari vitaminoz salat kimi gunde 1 2 ovuc 3 4 hefte erzinde yeyirler Odde das olarken ve qastritlerde onun siresinden 1 cay qasigini gunde 3 defe icmek meslehet gorulur Sulu kressin helimini de istifade etmek olar mutleq teze halda 20 40 q ot 1 litre suda qaynadilir gunde 3 defe 1 stekan icirler xususile deri xesteliklerinde daha munasibdir Xaricden yaniqlarin mualicesinde onun melhemini istifade edirler Melhemi hazirlamaq ucun bitkinin siresinden 2 3 xorek qasigini 50 q kereyagina elave edirler Hazirlayarken yagi sire ile diqqetle qarisdirmali ta ki vahid bir qarisiq alinana qeder 54 406 Muasir tebabetde aciqici genis tetbiq olunmur Onun esas tesiri vitaminozdur Aciqicinin terkibinde lazimi qeder karotin A provitamini vitamin C B B1 B2 ve E vitaminleri vardir Aciqicinin ekstrakti covheri qan tezyiqini mulayimlikle asagi salir Bundan elave aciqiji qurdqovucudur IstinadlarHemcinin bax