Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alveokokk - (lat. Alveococcus multicularis) lenşəkilli qurdlardır.
| Alveokokk | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: yoxdur{{Plathelminthes}}, taksonun sistematikasını təsvir etməlidir Plathelminthes. ???: Alveokokk | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Ümumi xarakteristikası
Alveokokk xarici formasına görə exinokokka oxşasa da, ondan nisbətən kiçikliyi, başda qarmaqların sayının azlığı və balalığın kürə formasında olmasına görə fərqlənir. Alveokokkun uzunluğu 1,45-3,05 mm, eni isə 0,25-0,48 mm-dir. Başda 4 sormac, iki dairədə yerləşmiş qarmaqlardan (24-34 ədəd) ibarət tac vardır. Cinsi dəlik buğumun ön kənarında yerləşir. Parazitin yerləşməsi exinokokkda olduğu kimidir. Enikokkdan fərqli olaraq müəyyən coğrafi zonalarda, müxtəlif heyvanlarda və qismən insanda parazitlik etməyə uyğunlaşmışdır.
Yayılması
Parazit Avropanın şimal rayonlarında, Şimali Kanadada, Alyaskada, Berinq dənizi adalarında, Rusiyada isə Sibirdə geniş yayılmışdır.
İnkişaf dövriyyəsi
Alveokokkun lentşəkilli forması əsas sahib olan itin, canavarın, tülkünün və pişiyin bağırsağında, sürfə mərhələsi olan çoxyuvalı qovuq isə gəmiricilərdə, bəzən də insanda olur. Əsas sahiblərin bağırsağında cinsi yetişkənliyə çatmış lentşəkilli formanın axırıncı buğumunda yumurtalar ya bütöv buğumla, ya da bağırsağa düşmüş yumurta nəcislə birlikdə xarici mühitə çıxarılır. Aralıq sahiblər yumurtanı, ya da yumurta ilə dolu buğumu müxtəlif yem, su, meyvə ilə qəbul etdikdə və ümumi gigiyenik qaydalara riayət etmədikdə yoluxur. Həzm fermentinin təsirindən aralıq sahibin bağırsağına düşmüş alveokokk yumurtasının qabığı əriyir, içərisindən çıxan sürfə bağırsağın selikli qişasına daxil olur, oradan bağırsaq venasına, qaraciyərə, ağciyərə və digər orqanlara yayılır. İnsan bu parazit üçün aralıq sahiblər arasında fakultativ sahib hesab edilir. Müxtəlif aralıq sahiblərin və eləcə də insanın orqanına daxil olmuş onkosfer çoxsaylı kiçik (diametri 3–5 mm) qovuqcuqlardan ibarət bir iri qovuq əmələ gətirir. Bu böyük qovuq kəsiyinin quruluşu məsaməli pendirin kəsiyini xatırladır. Kiçik məsamələr, tünd-sarımtıl kütlə ilə dolu olub, içərisində bir başcıq yerləşir. Belə bir qovuq larvosista da adlanır. Larvosista və ya alveokokk qovuğu xaricə doğru tumurcuqlar verərək tədricən həcmcə böyüyür. Formalaşmış qovuğun səthi exinokokk qovuğundan fərqli olaraq kələ-kötür olur. Əsas sahib olan yırtıcı heyvanlar alveokokk qovuğu olan gəmiriciləri yedikdə, onların həzm aparatında qovuğun məsamələrindən xaric olmuş başcıqlar bağırsağın selikli qişasına yapışır və 1-1,5 ay ərzində cinsi yetişkənliyə çatır. Əsas sahibdə parazitin ömrü 3,5 aya kimidir.
Klinik təsviri
İnsanın qaraciyər, ağciyər və digər orqanlarında alveokokk qovuğunu təşkil edən ayrı-ayrı qovuqcuqların hər birində metabolizm prosesi getdiyindən, onların maddələr mübadiləsinin son məhsulları orqan və toxumalar arasında iltihab prosesi yaradır. Qovuq böyüdükcə yerləşdiyi orqan və toxumaları dağıdır, xəstədə qaraciyər toxumasının atrofiyası, öd hazırlanmasının pozulması, ağciyərlərin, limfa düyünlərinin, mərkəzi sinir sisteminin normal funksiyasının pozulması baş verir. Xəstəliyin klinik əlaməti, adətən, özünü çox gec büruzə verir. Bəzən yoluxmadan bir neçə il keçdikdən sonra özünü göstərir. Qaraciyər alveokokkunda xəstəliyin ilk əlaməti qaraciyərin böyüməsi və sonralar isə çox kəskin ağrıların baş verməsidir. Əksər vaxtlar xəstəliyin ilk əlaməti sağ qabırğaaltı nahiyədə ağırlıq və küt ağrılar, qaraciyərin hamar olmayan səthə malik olması və bəzi yerində sıxlaşmış (daşlaşmış) toxumalarla xarakterizə olunur. Alveokokkoz zamanı baş vermiş metastaz bədxassəli şişlərin metastazından fərqlənmir. Sonralar isə xəstədə sarılıq və təngnəfəslik baş verir. Xəstə alveokokk qovuğu ilə 8-20 ilə kimi yaşaya bilər. Bəzən (boyunda baş vermiş metastaz zamanı) ölüm tez baş verir.
Diaqnostikası
Alveokokkun diaqnozu exinokokka nisbətən daha çətindir. Xəstəliyin səbəbi əksər vaxtlar sürfənin inkişafının son mərhələlərində müəyyən edilir. Məhz bu vaxt müalicə də çətin olur, bu xəstəlik exinokokkozdan çətin ayırd edilir. Alvekokkoz exinokokkozda olduğu, kimi immunoloji və rentgenoloji metodla müəyyənləşdirilir. Qanda eozinofillərin sayının artması da ümumi diaqnostik hal ola bilər. Alveokokkoz zamanı onlar leykositlərin 20-25%-ni təşkil edir.
Ədəbiyyat
- C. Ə. Nəcəfov, R. Ə. Əliyev, Ə. P. Əzizov. Tibbi biologiya və genetikanın əsasları. Bakı - 2008, 839 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alveokokk lat Alveococcus multicularis lensekilli qurdlardir AlveokokkElmi tesnifatXETA taksonomik sablon yoxdur Plathelminthes taksonun sistematikasini tesvir etmelidir Plathelminthes AlveokokkBeynelxalq elmi adiEchinococcus multilocularis Leuck 1863Sekil axtarisiNCBI 6211EOL 2923038Umumi xarakteristikasiAlveokokk xarici formasina gore exinokokka oxsasa da ondan nisbeten kicikliyi basda qarmaqlarin sayinin azligi ve balaligin kure formasinda olmasina gore ferqlenir Alveokokkun uzunlugu 1 45 3 05 mm eni ise 0 25 0 48 mm dir Basda 4 sormac iki dairede yerlesmis qarmaqlardan 24 34 eded ibaret tac vardir Cinsi delik bugumun on kenarinda yerlesir Parazitin yerlesmesi exinokokkda oldugu kimidir Enikokkdan ferqli olaraq mueyyen cografi zonalarda muxtelif heyvanlarda ve qismen insanda parazitlik etmeye uygunlasmisdir YayilmasiParazit Avropanin simal rayonlarinda Simali Kanadada Alyaskada Berinq denizi adalarinda Rusiyada ise Sibirde genis yayilmisdir Inkisaf dovriyyesiAlveokokkun lentsekilli formasi esas sahib olan itin canavarin tulkunun ve pisiyin bagirsaginda surfe merhelesi olan coxyuvali qovuq ise gemiricilerde bezen de insanda olur Esas sahiblerin bagirsaginda cinsi yetiskenliye catmis lentsekilli formanin axirinci bugumunda yumurtalar ya butov bugumla ya da bagirsaga dusmus yumurta necisle birlikde xarici muhite cixarilir Araliq sahibler yumurtani ya da yumurta ile dolu bugumu muxtelif yem su meyve ile qebul etdikde ve umumi gigiyenik qaydalara riayet etmedikde yoluxur Hezm fermentinin tesirinden araliq sahibin bagirsagina dusmus alveokokk yumurtasinin qabigi eriyir icerisinden cixan surfe bagirsagin selikli qisasina daxil olur oradan bagirsaq venasina qaraciyere agciyere ve diger orqanlara yayilir Insan bu parazit ucun araliq sahibler arasinda fakultativ sahib hesab edilir Muxtelif araliq sahiblerin ve elece de insanin orqanina daxil olmus onkosfer coxsayli kicik diametri 3 5 mm qovuqcuqlardan ibaret bir iri qovuq emele getirir Bu boyuk qovuq kesiyinin qurulusu mesameli pendirin kesiyini xatirladir Kicik mesameler tund sarimtil kutle ile dolu olub icerisinde bir basciq yerlesir Bele bir qovuq larvosista da adlanir Larvosista ve ya alveokokk qovugu xarice dogru tumurcuqlar vererek tedricen hecmce boyuyur Formalasmis qovugun sethi exinokokk qovugundan ferqli olaraq kele kotur olur Esas sahib olan yirtici heyvanlar alveokokk qovugu olan gemiricileri yedikde onlarin hezm aparatinda qovugun mesamelerinden xaric olmus basciqlar bagirsagin selikli qisasina yapisir ve 1 1 5 ay erzinde cinsi yetiskenliye catir Esas sahibde parazitin omru 3 5 aya kimidir Klinik tesviriInsanin qaraciyer agciyer ve diger orqanlarinda alveokokk qovugunu teskil eden ayri ayri qovuqcuqlarin her birinde metabolizm prosesi getdiyinden onlarin maddeler mubadilesinin son mehsullari orqan ve toxumalar arasinda iltihab prosesi yaradir Qovuq boyudukce yerlesdiyi orqan ve toxumalari dagidir xestede qaraciyer toxumasinin atrofiyasi od hazirlanmasinin pozulmasi agciyerlerin limfa duyunlerinin merkezi sinir sisteminin normal funksiyasinin pozulmasi bas verir Xesteliyin klinik elameti adeten ozunu cox gec buruze verir Bezen yoluxmadan bir nece il kecdikden sonra ozunu gosterir Qaraciyer alveokokkunda xesteliyin ilk elameti qaraciyerin boyumesi ve sonralar ise cox keskin agrilarin bas vermesidir Ekser vaxtlar xesteliyin ilk elameti sag qabirgaalti nahiyede agirliq ve kut agrilar qaraciyerin hamar olmayan sethe malik olmasi ve bezi yerinde sixlasmis daslasmis toxumalarla xarakterize olunur Alveokokkoz zamani bas vermis metastaz bedxasseli sislerin metastazindan ferqlenmir Sonralar ise xestede sariliq ve tengnefeslik bas verir Xeste alveokokk qovugu ile 8 20 ile kimi yasaya biler Bezen boyunda bas vermis metastaz zamani olum tez bas verir DiaqnostikasiAlveokokkun diaqnozu exinokokka nisbeten daha cetindir Xesteliyin sebebi ekser vaxtlar surfenin inkisafinin son merhelelerinde mueyyen edilir Mehz bu vaxt mualice de cetin olur bu xestelik exinokokkozdan cetin ayird edilir Alvekokkoz exinokokkozda oldugu kimi immunoloji ve rentgenoloji metodla mueyyenlesdirilir Qanda eozinofillerin sayinin artmasi da umumi diaqnostik hal ola biler Alveokokkoz zamani onlar leykositlerin 20 25 ni teskil edir EdebiyyatC E Necefov R E Eliyev E P Ezizov Tibbi biologiya ve genetikanin esaslari Baki 2008 839 seh