Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qafqaz uları (lat. Tetraogallus caucasicus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin toyuqkimilər dəstəsinin qırqovullar fəsiləsinin ular cinsinə aid heyvan növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.
| Qafqaz uları | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Dəstəüstü: Klad: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Qafqaz uları | ||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
Təsviri
Başının üstü, yanları, yüyəni və boynunun yuxarı hissəsi bozdur. Boynu kürəndir. Gözünün üstü, qulağının və boynunun yanları ağdır. Belində, döşünün qabaq tərəfində və çinədanı üzərində sarı xəttlər vardır. Dimdiyinin əsasında boğazının yanlarına və arxaya doğru tünd-sarı, şabalıdı zolaqlar keçir. Bel hissəsini və quyruğunun üstünü örtən lələklər tünd-bozdur. Dimdiyi açıq-qonurdur. Ayaqları yaşılıncıdır. Bədəninin yanlarında uzununa yerləşən qara, şabalıdı zolaqlar görünür.
Yayılması
Böyük Qafqaz üçün endem növdür. Böyük Qafqazın Azərbaycan ərazisinin Malamərc, Mük, Babadağ, Xınalıdağ, Qızıldağ, Şahdağın sıldırım qayalı, alp zonasının kserofit bitkili sahələrində yayılıb. Yuvalaması 2500–3500 m hündürlükdə qeyd edilir. Qışlama dövründə 1800–2000 m hündürlüyə qədər enir.
Həyat tərzi
Optimal yaşayış şəraiti axtarışında daima şaquli miqrasiya edir. Çoxlu miqdarda qayalı, daşlıqlı, yarğanlı sahələrin gölməçələr, kolluq arasında kserofit bitkilər olan yerlərdə yaşayır. Yaz ayında qar örtüyündən azad olmuş yerlərə keçirlər. Sürü halında yaşayan quşdur. Yuvalama dövründə cüt-cüt yaşamağa üstünlük verir. Qidalanma və hərəkət fəallığı yoxuş boyu olur. Uçarkən hər-hansı bir təpəcikdən qanad çalaraq qalxır, eniş istiqamətində süzərək uçur. Monoqamdır. Kürtyatma, balaların qidalandırılması və qorunmasında ancaq dişi fərd iştirak edir. Dağın cənub, cənub-qərb, cənub-şərq ekspozisiyasında qaya çıxıntısı altında çuxur eşib yuva qurur. Yuvanın dibi mamır, quru ot və tüklə döşənir. Yuvada 5-8 yaşıl-göy yumurta olur. Kürtyatma müddəti 28 sutka davam edir. Üç həftəlik cücələr 10-30 metr məsafəyə uça bilir. Erkəklər 2 yaşında cinsi yetişkənliyə çatır.
Sayı
Alp qurşağında 100 hektar sahəyə 0,5-19,1 fərd düşür. Yuvalama dövründə 100 hektara 12-31,5 fərd düşür. Alp çəmənliyində yazda məskunlaşma sıxlığı 100 ha-da ortalama 8,2, payızda 13,9 fərd təşkil edir. Azərbaycanda ümumi sayı 800-1000 fərd təşkil edir.
Azalma səbəbləri
Yaz ayında havanın orta temperaturunun aşağı olması nəticəsində qar örtüyü gec əriyir. Quşların çoxalması gecikir. Son nəticədə çoxalmada iştirak edən dişi fərdlər az olur. Berkut qartalın və böyük qırğının hücumlarına məruz qalır. Çoban itləri narahatlıq yaradır. Qanunsuz ovlanma halları olur.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Azərbaycanın Qırmızı kitabına, CİTES və Bern konvensiyalarına daxildir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Yuvalama sahəsində mal-qaranın otarılması və ot çalınması yasaq edilməlidir. Çox şaxtalı və qarlı illərdə əlavə qidalandırılması məqsədəuyğundur. Volyerdə çoxaldılıb təbiətə buraxılması yaxşı olar.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1998.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qafqaz ulari lat Tetraogallus caucasicus heyvanlar aleminin xordalilar tipinin quslar sinfinin toyuqkimiler destesinin qirqovullar fesilesinin ular cinsine aid heyvan novu Azerbaycanda tehlukede olan quslar siyahisina daxil edilmisdir Qafqaz ulariElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Desteustu Klad Deste ToyuqkimilerFesileustu Fesile QirqovullarYarimfesile QirqovullarTriba Cins UlarNov Qafqaz ulariBeynelxalq elmi adiTetraogallus caucasicus Pall 1811 Sekil axtarisiITIS 553829TesviriBasinin ustu yanlari yuyeni ve boynunun yuxari hissesi bozdur Boynu kurendir Gozunun ustu qulaginin ve boynunun yanlari agdir Belinde dosunun qabaq terefinde ve cinedani uzerinde sari xettler vardir Dimdiyinin esasinda bogazinin yanlarina ve arxaya dogru tund sari sabalidi zolaqlar kecir Bel hissesini ve quyrugunun ustunu orten lelekler tund bozdur Dimdiyi aciq qonurdur Ayaqlari yasilincidir Bedeninin yanlarinda uzununa yerlesen qara sabalidi zolaqlar gorunur YayilmasiBoyuk Qafqaz ucun endem novdur Boyuk Qafqazin Azerbaycan erazisinin Malamerc Muk Babadag Xinalidag Qizildag Sahdagin sildirim qayali alp zonasinin kserofit bitkili sahelerinde yayilib Yuvalamasi 2500 3500 m hundurlukde qeyd edilir Qislama dovrunde 1800 2000 m hundurluye qeder enir Heyat terziOptimal yasayis seraiti axtarisinda daima saquli miqrasiya edir Coxlu miqdarda qayali dasliqli yarganli sahelerin golmeceler kolluq arasinda kserofit bitkiler olan yerlerde yasayir Yaz ayinda qar ortuyunden azad olmus yerlere kecirler Suru halinda yasayan qusdur Yuvalama dovrunde cut cut yasamaga ustunluk verir Qidalanma ve hereket fealligi yoxus boyu olur Ucarken her hansi bir tepecikden qanad calaraq qalxir enis istiqametinde suzerek ucur Monoqamdir Kurtyatma balalarin qidalandirilmasi ve qorunmasinda ancaq disi ferd istirak edir Dagin cenub cenub qerb cenub serq ekspozisiyasinda qaya cixintisi altinda cuxur esib yuva qurur Yuvanin dibi mamir quru ot ve tukle dosenir Yuvada 5 8 yasil goy yumurta olur Kurtyatma muddeti 28 sutka davam edir Uc heftelik cuceler 10 30 metr mesafeye uca bilir Erkekler 2 yasinda cinsi yetiskenliye catir SayiAlp qursaginda 100 hektar saheye 0 5 19 1 ferd dusur Yuvalama dovrunde 100 hektara 12 31 5 ferd dusur Alp cemenliyinde yazda meskunlasma sixligi 100 ha da ortalama 8 2 payizda 13 9 ferd teskil edir Azerbaycanda umumi sayi 800 1000 ferd teskil edir Azalma sebebleriYaz ayinda havanin orta temperaturunun asagi olmasi neticesinde qar ortuyu gec eriyir Quslarin coxalmasi gecikir Son neticede coxalmada istirak eden disi ferdler az olur Berkut qartalin ve boyuk qirginin hucumlarina meruz qalir Coban itleri narahatliq yaradir Qanunsuz ovlanma hallari olur Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerAzerbaycanin Qirmizi kitabina CITES ve Bern konvensiyalarina daxildir Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerYuvalama sahesinde mal qaranin otarilmasi ve ot calinmasi yasaq edilmelidir Cox saxtali ve qarli illerde elave qidalandirilmasi meqsedeuygundur Volyerde coxaldilib tebiete buraxilmasi yaxsi olar IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1998 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3Hemcinin bax