Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Ammonoidealar (Ammonoidea) – mühüm biostratiqrafik əhəmiyyəti olan qırılmış mollüskları əhatə edən yarımsinif. Əksər ammonitlərin qabıqları bir müstəvi üzərində yerləşən, bir-biri ilə təmasda olan və müxtəlif dərəcədə bir-birini örtən bir neçə dolaqdan ibarətdir. Belə qabıqlar üçün monomorf qabıq termini işlətmək məqsədəuyğundur. Ontogenezin müxtəlif mərhələlərində borucuqların yerləşmə forması müxtəlif olan ammonitlər üçün heteramorf qabıqlar xarakterikdir. Monomorf ammonoideaların qabıqlarının müxtəlifliyi, dolaqların bir-birini örtmə dərəcəsi və kəsiyinin forması ilə müəyyən olunur. İnvolyüt qabıqlardan (tam örtülmə) başlamış yarıminvolyüt (qismən örtülmə), evolyüt (son dolaq ancaq axırdan əvvəlki ilə təmasda olur) qabıqlaradək bütün keçid formalar müşahidə olunur. Yetkin ammonoidea qabıqlarının ölçüləri 2–3 sm-dən 30–40 sm-dək, müstəsna hallarda isə ammonit-nəhənglərin diametri 2 m çatır. Dolaqların təmas xəttləri tikiş adlanır. Qabığın orta hissəsində hər iki tərəfdə yerləşən oyuq-göbək adlanır. Qabıqların səthi hamar və relyefli (bəzəkli) olur. Formasından asılı olmayaraq ammonitlərin qabıqları, digər yarımsiniflərdə olduğu kimi, bir sıra kameralara bölünür. Yaşayış kamerası 0,5–2 dolağı əhatə edə bilər. Qısa kisə şəkilli və ya uzun soxulcan şəkilli yumşaq bədən əzələlər vasitəsilə yaşayış kamerasının arxa tərəfinə birləşir. Fraqmokonun kameraları qazla (hava), bəziləri isə maye ilə (hidrostatik) dolurmuş. Sifon dar, adətən qarın və bəzən (gec devon Clymeniida nümayəndələrində) kürək tərəfə yaxın yerləşir. Qısa septal borucuqları arxaya (paleozoy ammonoideyalərində) və irəliyə (mezozoy nümayəndələrində) səmtlənmişdir. Ammonoidealar əsas əlamətlərindən biri arakəsmə xətlərinin quruluşudur. Arakəsmələrin büzməli kənarı ilə qabıq arasında mürəkkəb birləşmə xəttində bir-birinə nisbətən əks istiqamətə yönəlmiş yəhər və qanad (pər) adlanan əyrilər ayrılır. Zamanca bir-birini əvəz edən dörd tip belə xətt ayrılır: aqoniatit (D), qoniatit (D-P), seratit (C3- T, K2), ammonit (T-K). Ammonoidealar dəstələrə bölünməsi qanad xəttinin quruluşuna, qabıqların ontogenez və filogenezdə dəyişilib mürəkkəbləşməsinə, həmçinin sifonun vəziyyətinə əsaslanır. Ammonoidealar 7 dəstəyə ayrılır: Agoniatitida (D-K), Goniatitida (D2-P), Clymeniida (D3), Ceratitida (P-T), Phylloceratida (T-K), Lytoceratida (T3-K), Ammonitida (J-K). Ammonoidealar arxistratiqrafik qrupudur. Bu orqanizm kompleksləri əsasında ümumi stratiqrafik bölgünün ən kiçik bölgüsü — zona ayrılır, regional və regionlararası korrelyasiyası aparılır. Devon — üst təbaşir.
| Ammonoidealar | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Ammonoidealar | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Həmçinin bax
Mənbə
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679 səhifə.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Ammonoidealar Ammonoidea muhum biostratiqrafik ehemiyyeti olan qirilmis mollusklari ehate eden yarimsinif Ekser ammonitlerin qabiqlari bir mustevi uzerinde yerlesen bir biri ile temasda olan ve muxtelif derecede bir birini orten bir nece dolaqdan ibaretdir Bele qabiqlar ucun monomorf qabiq termini isletmek meqsedeuygundur Ontogenezin muxtelif merhelelerinde borucuqlarin yerlesme formasi muxtelif olan ammonitler ucun heteramorf qabiqlar xarakterikdir Monomorf ammonoidealarin qabiqlarinin muxtelifliyi dolaqlarin bir birini ortme derecesi ve kesiyinin formasi ile mueyyen olunur Involyut qabiqlardan tam ortulme baslamis yariminvolyut qismen ortulme evolyut son dolaq ancaq axirdan evvelki ile temasda olur qabiqlaradek butun kecid formalar musahide olunur Yetkin ammonoidea qabiqlarinin olculeri 2 3 sm den 30 40 sm dek mustesna hallarda ise ammonit nehenglerin diametri 2 m catir Dolaqlarin temas xettleri tikis adlanir Qabigin orta hissesinde her iki terefde yerlesen oyuq gobek adlanir Qabiqlarin sethi hamar ve relyefli bezekli olur Formasindan asili olmayaraq ammonitlerin qabiqlari diger yarimsiniflerde oldugu kimi bir sira kameralara bolunur Yasayis kamerasi 0 5 2 dolagi ehate ede biler Qisa kise sekilli ve ya uzun soxulcan sekilli yumsaq beden ezeleler vasitesile yasayis kamerasinin arxa terefine birlesir Fraqmokonun kameralari qazla hava bezileri ise maye ile hidrostatik dolurmus Sifon dar adeten qarin ve bezen gec devon Clymeniida numayendelerinde kurek terefe yaxin yerlesir Qisa septal borucuqlari arxaya paleozoy ammonoideyalerinde ve ireliye mezozoy numayendelerinde semtlenmisdir Ammonoidealar esas elametlerinden biri arakesme xetlerinin qurulusudur Arakesmelerin buzmeli kenari ile qabiq arasinda murekkeb birlesme xettinde bir birine nisbeten eks istiqamete yonelmis yeher ve qanad per adlanan eyriler ayrilir Zamanca bir birini evez eden dord tip bele xett ayrilir aqoniatit D qoniatit D P seratit C3 T K2 ammonit T K Ammonoidealar destelere bolunmesi qanad xettinin qurulusuna qabiqlarin ontogenez ve filogenezde deyisilib murekkeblesmesine hemcinin sifonun veziyyetine esaslanir Ammonoidealar 7 desteye ayrilir Agoniatitida D K Goniatitida D2 P Clymeniida D3 Ceratitida P T Phylloceratida T K Lytoceratida T3 K Ammonitida J K Ammonoidealar arxistratiqrafik qrupudur Bu orqanizm kompleksleri esasinda umumi stratiqrafik bolgunun en kicik bolgusu zona ayrilir regional ve regionlararasi korrelyasiyasi aparilir Devon ust tebasir AmmonoidealarElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir AmmonoidealarBeynelxalq elmi adiAmmonoidea Zitt 1884Sekil axtarisiEOL 4783611FW 94110Hemcinin baxBiostratiqrafiya Mollusklar OntogenezMenbeGeologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 679 sehife