Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yer də Ay kimi Günəşdən əks tərəfə doğru kölgə salır. Ay bədirlənmiş (dolun ay) olduqda bu kölgəyə daxil olur. Ay tutulması baş verir. Ay tutulması o zaman baş verir ki, Ayın dolun Ay fazası onun orbitinin düyünlərindən birinə və ya yaxınlığına təsadüf etsin. Yerin saldığı kölgə konusunun uzunluğu Yerin Günəşə nəzərən məsafəsindən asılıdır. Yer Günəşdən orta məsafədə olduqda konusun uzunluğu 1.380000 km olur, perihelidə olduqda 1.359000 km, afelidə olduqda 1.400000 km olur. Yerin kölgəsinin eni 9733 km-dir. Ay tutulması onun qərb tərəfinin kölgəyə daxil olması ilə başlayır və həmin kənarın kölgədən çıxması ilə bitir. 3h 8 davam edir. Tam tutulma max. 1h8, qismən bir neçə dəq davam edir.
Ay tutulması günəş təqviminə birbaşa bağlıdır. Görünən yeganə işıq Yerin kölgəsi vasitəsilə sınır. Mavi işığın səpilməsi nəticəsində Günəş doğuşu qırmızı göründüyündən bu işıq da qırmızı görünür.
Dünyanın yalnız müəyyən bir hissəsindən müşahidə oluna bilən Günəş tutulmasından fərqli olaraq Ayın tutulması Yerin gecə tərəfində hər hansı nöqtədən müşahidə oluna bilər. Ay tutulması bir neçə saat çəkir, Ayın kölgəsi isə kiçik olduğundan, Günəş tutulması hər yerdə yalnız bir neçə dəqiqə çəkir. Günəş tutulmalarından fərqli olaraq, ay tutulması dolunaydan daha zəif olduğundan, göz qorunması və ya xüsusi tədbirlər olmadan təhlükəsiz şəkildə izlənə bilər.
Ay tutulmasın növləri
Yer planetinin kölgəsi iki fərqli bölgəyə bölünə bilər: umbra və penumbra. Umbrada birbaşa günəş radiasiyası yoxdur, ancaq Günəşin böyük dərəcə ölçüsü nəticəsində, Günəş işığı dünyanın kölgəsinin kənarında qismən qumbara kimi partladılmışdır.
Penumbra Ayın səthinin incə qaranlığına səbəb olur. Xüsusi cür penumbral tutulma, Ayın yalnız Yer kürəsinin qumbarası içərisində olan bir qalıcı yanıqdır. Total penumbral tutulma nadirdir və baş verdikdə, göyə ən yaxın ay bu ayın qalan hissəsindən bir qədər qaranlıq görünə bilər.
Ayın yalnız bir hissəsi umbra daxil olduqda qismən ay tutulması baş verir. Ayın Yerin Umbranında tamamilə dövr etdiyi zaman, ümumi ay tutulması müşahidə edilir. Sürət ayda təxminən 107 dəqiqə (təxminən 2300 mil) davam edə bilər, lakin ayın kölgəsi ilə ilk və son təmas arasındakı ümumi müddət daha uzundur və dörd saata qədər davam edə bilər. Tutulma ayı Yerdən olan nisbi məsafələrin müddətinə təsir edə bilər. Xüsusilə ay, apogee yaxın olduqda, Yerin ən uzaq nöqtəsində orbitdə, orbital sürət ən yavaş olur. Yükünün diametri ayın orbital məsafəsində əhəmiyyətli dərəcədə düşmür. Belə ki, apogee yaxınlığında yerləşən kölgədə tamamilə qalan bir ay, ümumi müddəti uzadacaq.
Orta ay tutulması, ayın Yer kürəsinin ortasından keçdiyi ümumi ay tutulmasıdır. Bu nisbətən nadirdir.
Selenelion
Selenelion və ya selenhelion həm Günəş, həm də kölgəli Ay eyni anda görülə bilər. Bu Günəş doğulmasından və ya Günəş doğmasından əvvəl baş verə bilər və hər iki gövdə üfüqdə göydən tam olaraq dərhal görünür. Bu tənzimləmə hündürlüyə girmək adlanan fenomen adına gətirib çıxardı. Göründüyü görülə bilən günəşli və ya yüksək sıralar vardır. Ay Umbra'da dünyada olmasına baxmayaraq, həm Günəş, həm də kölgeli Ay eyni anda görülə bilər, çünki Yer atmosferinin işığının qırılması onun hər birinin həqiqi geometrik mövqeyindən daha çox göylərdə görünməsinə səbəb olur.
2018-ci ilin İlk Möhtəşəm Ay tutulması.
2018-ci il 31 yanvar tarixində, 152 il öncə yaşanmış, Möhtəşəm Ay tutulmasının təkrarı yaşanacaq. Bu tutulma bütün dünyanın maraqla gözlədiyi hadisədir. Çünki bu cür göy üzü hadisəsi sonuncu dəfə 31 mart 1866-cı ildə baş vermişdir. Yəni 152 il öncə. Tutulma Super Mavi Qanlı Ay adlanır. Super Mavi Qanlı Ay nə deməkdir?. Super Ay Dünyaya ən yaxın olduğu nöqtədə Ayın normadan daha böyük görsənməsinə verilən addır. Bu cür adlandırılmasının səbəbi isə Ayın dünyaya daha çox yaxın, daha parlaq olmasıdır. Bu vəziyyət 411 gündən bir yaşanır. Qanlı Ay tutulmasında Dünya Günəş ilə Ayın arasına girib və öz kölgəsini Ayın üzərinə salması ilə olur. Qanlı Ay olaraq adlandırılan Ayın əslində qanla heç bir əlaqəsi yoxdur. Ayın üzərinə Günəşin şüaları kənardan əks olunduğu və dünya atmosferi içərisindən keçdiyi üçün Ay qızıl rəngə bürünür. Bunada Qanlı Ay tutulması deyilir. Bəs Mavi Ay tutulması nədir? Mavi Ay isə təqvimdə bir ayda iki bədirləşmiş ayın yaşanmasıdır. 2 yanvarda yaşanmış Dolu ay yanvarın sonunda yaşanan dolu ayın əksi olacaq. Ona görə də 31 yanvarda yaşanan ikinci bədirləşmiş ay Super Mavi Ay olaraq adlanır. Tutulma Mavi Ay adlansada tamda mavi deyildir. Atmosferdə baş verən hadisələrə əsasən Ay mavi kimi görsənəcək. Mavi Ay orta hesabla 2,5 ildən bir meydana gəlir. Tutulma 1 saat 17 dəqiqə müddətində davam edəcək. Bu proses Bakı vaxtilə 15:48 də dünyanın kölgəsinə girməsiylə başlayacaq, 16:54-də tam tutulma baş verəcək, 18:11-ə kimi davam edəcək və tutulma Azərbaycanda da müşahidə ediləcək. Mütəxəssislərin hesablamasına görə bir sonraki Super Mavi Qanlı Ay tutulması 152-il sonra yaşanacaq.
Zamanlama
Ümumi ay tutulmalarının vaxtı müəyyən şəxslər tərəfindən təyin edilir.
- P1 (İlk əlaqə): Penumbral tutulmanın başlanğıcı. Dünyanın penumbrası Ayın xarici ətraflarına toxunur.
- U1 (İkinci şəxs): qismən həbs başlanğıcı. Yerin çətiri Ayın xarici ətraflarına toxunur.
- U2 (Üçüncü əlaqə): Ümumi həbs başlanğıcı. Ayın səthi tamamilə Yer kürəsinin içindədir.
- Ən tutulma: Tutulma dövrünün zirvəsi. Ay Yerin Umbra mərkəzinə ən yaxındır.
- U3 (Dördüncü əlaqə): Eclipse nəticə. Ayın xarici şapkası Yerin Umbranından çıxır.
- U4 (Beşinci əlaqə): qismən tutulmanın nəticəsi. Yerin şemsiyesi Ayın səthini tərk edir.
- P4 (Altıncı əlaqə): Penumbral tutulmanın nəticəsi. Dünya artıq yara ayağını əlaqələndirir.
Aşağıdakı miqyaslı (Danjon şkalası), ay tutulmalarının ümumi qaranlığını qiymətləndirmək üçün André Danjon tərəfindən hazırlanmışdır:
- L = 0: Çox qorusun. Ay, xüsusilə ortada görünməzdir.
- L = 1: Qara rəng tutma, boz və ya qəhvəyi rəng. Təəccüblər yalnız az fərqli ola bilər.
- L = 2: dərin qırmızı və ya pasla saxlanılır. Çox karanlık mərkəzi kölgə, şüurun xarici kənarı nisbətən düz.
- L = 3: kərpic qırmızı tutma. Umbral kölgəsi ümumiyyətlə parlaq və ya sarı bir ağızdır.
- L = 4: çox parlaq mis-qırmızı və ya narıncı. Umbral kölgəsi mavi və çox parlaq ağız margin var.
Ay və günəş tutulması
Günəş və ayın günəş tutulması arasında bir qarışıqlıq var. Hər ikisi də günəş, yer və ay arasındakı qarşılıqlı əlaqəni ehtiva edir, lakin onların qarşılıqlı əlaqəsi baxımından çox fərqlidir.
Ay, tamamilə yox deyil, çünki Yer atmosferi Umbrai'yi kölgə konusuna girən günəş işığı səbəbindən keçir. Yerin atmosferi yoxdursa, Ay tutulma zamanı tamamilə qaranlıq olardı. Qırmızı rənglənmə baş verir; çünki Aya çatan günəş şüaları səpələnmiş yerin atmosferinin uzun və sıx bir qatından keçməlidir. İşığın atmosferdən keçdiyi zaman daha uzun dalğa uzunluqları üstünlük təşkil edir, çünki daha qısa dalğa boyu hava molekulları və kiçik partiküllər tərəfindən daha çox yayılacaqdır. Bu nəticə işığın qırmızı olduğu anlamına gəlir. Günəş batışları və günəş enerjisi göyü qırmızı rəngə çevirən eyni təsirdir; Problemin alternativ bir şəkildə düşünülməsi Günəşin Yerin arxasında olduğu kimi müəyyən olunduğunu (ya da yüksələn) göründüyünü göstərir.
Ümumiyyətlə, atmosfer daha tozlu olduqda, digər dalğa uzunluğunda olan işıqlar (qırmızı işıq ilə müqayisədə) çox artacaq və nəticədə işıq daha qırmızı rəng yaradır. Bu, alınan mis-qırmızı rəngin bir aydan digərinə dəyişməsinə səbəb olur. Volkaniyalar böyük miqdarda atmosferə toz atmağı diqqət çəkir və tutulmadan qısa bir müddət əvvəl meydana gələn böyük bir partlama görünən rəngə böyük təsir göstərə bilər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- . 2020-11-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-07.
- Hannu Karttunen. Fundamental Astronomy 2017-09-07 at the Wayback Machine. Springer.
- "In Search of Selenelion" 2011-12-20 at the Wayback Machine. Observing Blog — SkyandTelescope.com. 2010–06–26. Retrieved 2011–12–08.
- http://www.nkpi.az/index.php?page=read&id=783[ölü keçid]
- Clarke, Kevin. "On the nature of eclipses" 2017-06-14 at the Wayback Machine. Inconstant Moon. Cyclopedia Selenica. Retrieved 19 December2010.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-08-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-06.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yer de Ay kimi Gunesden eks terefe dogru kolge salir Ay bedirlenmis dolun ay olduqda bu kolgeye daxil olur Ay tutulmasi bas verir Ay tutulmasi o zaman bas verir ki Ayin dolun Ay fazasi onun orbitinin duyunlerinden birine ve ya yaxinligina tesaduf etsin Yerin saldigi kolge konusunun uzunlugu Yerin Gunese nezeren mesafesinden asilidir Yer Gunesden orta mesafede olduqda konusun uzunlugu 1 380000 km olur perihelide olduqda 1 359000 km afelide olduqda 1 400000 km olur Yerin kolgesinin eni 9733 km dir Ay tutulmasi onun qerb terefinin kolgeye daxil olmasi ile baslayir ve hemin kenarin kolgeden cixmasi ile bitir 3h 8 davam edir Tam tutulma max 1h8 qismen bir nece deq davam edir Ay tutulmasi gunes teqvimine birbasa baglidir Gorunen yegane isiq Yerin kolgesi vasitesile sinir Mavi isigin sepilmesi neticesinde Gunes dogusu qirmizi gorunduyunden bu isiq da qirmizi gorunur Dunyanin yalniz mueyyen bir hissesinden musahide oluna bilen Gunes tutulmasindan ferqli olaraq Ayin tutulmasi Yerin gece terefinde her hansi noqteden musahide oluna biler Ay tutulmasi bir nece saat cekir Ayin kolgesi ise kicik oldugundan Gunes tutulmasi her yerde yalniz bir nece deqiqe cekir Gunes tutulmalarindan ferqli olaraq ay tutulmasi dolunaydan daha zeif oldugundan goz qorunmasi ve ya xususi tedbirler olmadan tehlukesiz sekilde izlene biler Ay tutulmasin novleriYer planetinin kolgesi iki ferqli bolgeye bolune biler umbra ve penumbra Umbrada birbasa gunes radiasiyasi yoxdur ancaq Gunesin boyuk derece olcusu neticesinde Gunes isigi dunyanin kolgesinin kenarinda qismen qumbara kimi partladilmisdir Penumbra Ayin sethinin ince qaranligina sebeb olur Xususi cur penumbral tutulma Ayin yalniz Yer kuresinin qumbarasi icerisinde olan bir qalici yaniqdir Total penumbral tutulma nadirdir ve bas verdikde goye en yaxin ay bu ayin qalan hissesinden bir qeder qaranliq gorune biler Ayin yalniz bir hissesi umbra daxil olduqda qismen ay tutulmasi bas verir Ayin Yerin Umbraninda tamamile dovr etdiyi zaman umumi ay tutulmasi musahide edilir Suret ayda texminen 107 deqiqe texminen 2300 mil davam ede biler lakin ayin kolgesi ile ilk ve son temas arasindaki umumi muddet daha uzundur ve dord saata qeder davam ede biler Tutulma ayi Yerden olan nisbi mesafelerin muddetine tesir ede biler Xususile ay apogee yaxin olduqda Yerin en uzaq noqtesinde orbitde orbital suret en yavas olur Yukunun diametri ayin orbital mesafesinde ehemiyyetli derecede dusmur Bele ki apogee yaxinliginda yerlesen kolgede tamamile qalan bir ay umumi muddeti uzadacaq Orta ay tutulmasi ayin Yer kuresinin ortasindan kecdiyi umumi ay tutulmasidir Bu nisbeten nadirdir Selenelion Selenelion ve ya selenhelion hem Gunes hem de kolgeli Ay eyni anda gorule biler Bu Gunes dogulmasindan ve ya Gunes dogmasindan evvel bas vere biler ve her iki govde ufuqde goyden tam olaraq derhal gorunur Bu tenzimleme hundurluye girmek adlanan fenomen adina getirib cixardi Gorunduyu gorule bilen gunesli ve ya yuksek siralar vardir Ay Umbra da dunyada olmasina baxmayaraq hem Gunes hem de kolgeli Ay eyni anda gorule biler cunki Yer atmosferinin isiginin qirilmasi onun her birinin heqiqi geometrik movqeyinden daha cox goylerde gorunmesine sebeb olur 2018 ci ilin Ilk Mohtesem Ay tutulmasi 2018 ci il 31 yanvar tarixinde 152 il once yasanmis Mohtesem Ay tutulmasinin tekrari yasanacaq Bu tutulma butun dunyanin maraqla gozlediyi hadisedir Cunki bu cur goy uzu hadisesi sonuncu defe 31 mart 1866 ci ilde bas vermisdir Yeni 152 il once Tutulma Super Mavi Qanli Ay adlanir Super Mavi Qanli Ay ne demekdir Super Ay Dunyaya en yaxin oldugu noqtede Ayin normadan daha boyuk gorsenmesine verilen addir Bu cur adlandirilmasinin sebebi ise Ayin dunyaya daha cox yaxin daha parlaq olmasidir Bu veziyyet 411 gunden bir yasanir Qanli Ay tutulmasinda Dunya Gunes ile Ayin arasina girib ve oz kolgesini Ayin uzerine salmasi ile olur Qanli Ay olaraq adlandirilan Ayin eslinde qanla hec bir elaqesi yoxdur Ayin uzerine Gunesin sualari kenardan eks olundugu ve dunya atmosferi icerisinden kecdiyi ucun Ay qizil renge burunur Bunada Qanli Ay tutulmasi deyilir Bes Mavi Ay tutulmasi nedir Mavi Ay ise teqvimde bir ayda iki bedirlesmis ayin yasanmasidir 2 yanvarda yasanmis Dolu ay yanvarin sonunda yasanan dolu ayin eksi olacaq Ona gore de 31 yanvarda yasanan ikinci bedirlesmis ay Super Mavi Ay olaraq adlanir Tutulma Mavi Ay adlansada tamda mavi deyildir Atmosferde bas veren hadiselere esasen Ay mavi kimi gorsenecek Mavi Ay orta hesabla 2 5 ilden bir meydana gelir Tutulma 1 saat 17 deqiqe muddetinde davam edecek Bu proses Baki vaxtile 15 48 de dunyanin kolgesine girmesiyle baslayacaq 16 54 de tam tutulma bas verecek 18 11 e kimi davam edecek ve tutulma Azerbaycanda da musahide edilecek Mutexessislerin hesablamasina gore bir sonraki Super Mavi Qanli Ay tutulmasi 152 il sonra yasanacaq ZamanlamaUmumi ay tutulmalarinin vaxti mueyyen sexsler terefinden teyin edilir P1 Ilk elaqe Penumbral tutulmanin baslangici Dunyanin penumbrasi Ayin xarici etraflarina toxunur U1 Ikinci sexs qismen hebs baslangici Yerin cetiri Ayin xarici etraflarina toxunur U2 Ucuncu elaqe Umumi hebs baslangici Ayin sethi tamamile Yer kuresinin icindedir En tutulma Tutulma dovrunun zirvesi Ay Yerin Umbra merkezine en yaxindir U3 Dorduncu elaqe Eclipse netice Ayin xarici sapkasi Yerin Umbranindan cixir U4 Besinci elaqe qismen tutulmanin neticesi Yerin semsiyesi Ayin sethini terk edir P4 Altinci elaqe Penumbral tutulmanin neticesi Dunya artiq yara ayagini elaqelendirir Asagidaki miqyasli Danjon skalasi ay tutulmalarinin umumi qaranligini qiymetlendirmek ucun Andre Danjon terefinden hazirlanmisdir L 0 Cox qorusun Ay xususile ortada gorunmezdir L 1 Qara reng tutma boz ve ya qehveyi reng Teeccubler yalniz az ferqli ola biler L 2 derin qirmizi ve ya pasla saxlanilir Cox karanlik merkezi kolge suurun xarici kenari nisbeten duz L 3 kerpic qirmizi tutma Umbral kolgesi umumiyyetle parlaq ve ya sari bir agizdir L 4 cox parlaq mis qirmizi ve ya narinci Umbral kolgesi mavi ve cox parlaq agiz margin var Ay ve gunes tutulmasiGunes ve ayin gunes tutulmasi arasinda bir qarisiqliq var Her ikisi de gunes yer ve ay arasindaki qarsiliqli elaqeni ehtiva edir lakin onlarin qarsiliqli elaqesi baximindan cox ferqlidir Ay tamamile yox deyil cunki Yer atmosferi Umbrai yi kolge konusuna giren gunes isigi sebebinden kecir Yerin atmosferi yoxdursa Ay tutulma zamani tamamile qaranliq olardi Qirmizi renglenme bas verir cunki Aya catan gunes sualari sepelenmis yerin atmosferinin uzun ve six bir qatindan kecmelidir Isigin atmosferden kecdiyi zaman daha uzun dalga uzunluqlari ustunluk teskil edir cunki daha qisa dalga boyu hava molekullari ve kicik partikuller terefinden daha cox yayilacaqdir Bu netice isigin qirmizi oldugu anlamina gelir Gunes batislari ve gunes enerjisi goyu qirmizi renge ceviren eyni tesirdir Problemin alternativ bir sekilde dusunulmesi Gunesin Yerin arxasinda oldugu kimi mueyyen olundugunu ya da yukselen gorunduyunu gosterir Umumiyyetle atmosfer daha tozlu olduqda diger dalga uzunlugunda olan isiqlar qirmizi isiq ile muqayisede cox artacaq ve neticede isiq daha qirmizi reng yaradir Bu alinan mis qirmizi rengin bir aydan digerine deyismesine sebeb olur Volkaniyalar boyuk miqdarda atmosfere toz atmagi diqqet cekir ve tutulmadan qisa bir muddet evvel meydana gelen boyuk bir partlama gorunen renge boyuk tesir gostere biler Hemcinin baxGunes tutulmasi Gunes tutulmasi 20 mart 2015 Istinadlar 2020 11 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 11 07 Hannu Karttunen Fundamental Astronomy 2017 09 07 at the Wayback Machine Springer In Search of Selenelion 2011 12 20 at the Wayback Machine Observing Blog SkyandTelescope com 2010 06 26 Retrieved 2011 12 08 http www nkpi az index php page read amp id 783 olu kecid Clarke Kevin On the nature of eclipses 2017 06 14 at the Wayback Machine Inconstant Moon Cyclopedia Selenica Retrieved 19 December2010 Arxivlenmis suret 2022 08 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 06