Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
İslam bankçılığı — Bütün alqı-satqı və kirayə əməliyyatlarında yalnız real yəni göz önündə olan aktivlərə əsaslanan və şəriət qaydalarını özündə ehtiva edən bir iqtisadi mexanizm. Bu növ bankçılıqda faizlər (ərəbcə "Riba") qadağandır və əməliyyatlar xeyir və zərərdə "müştərəklik" prinsipi əsasında həyata keçirilir.
Tarixi
Müasir islam maliyyəsi keçən əsrin sonunda yeni təkan almışdır. Bu təkan Yaxın Şərq ölkələrinin neft sənayəsinin kəskin şəkildə inkişafı və bunun nəticəsi olaraq, müsəlman cəmiyyətində likvid vəsaitlərin artmasından irəli gəlmişdir. Yaranan vəziyyətdə İslam qanunvericiliyinin tələblərinə cavab verən maliyyə müəssisələrinin olmaması müasir İslam Maliyyəsinin yaranmasının mühüm səbəbinə çevrilmişdir. Qlobal maliyyə sisteminin tərkibində İslam Bankçılığı daha cox "faizsiz maliyyə" kimi xarakterizə olunmaqdadır. İlk dəfə olaraq bu sistem 1963–1966-cı illərdə Misir iqtisadçı aliminin hazırladığı bank modeli əsasında elə həmin ölkədə tətbiq edilmişdir. Dünya maliyyə sistemində İslam Bankçılığı üzrə aktivlərin ümumi həcmi 2011-ci il üzrə 1 trln. ABŞ dolları məbləğində olmuşdur. Hazırda islam bankçılığı geniş coğrafi kontingenti əhatə edərək, ABŞ-dən Çinədək dünyanın müxtəlif inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrində tətbiq edilir.
Regionlar üzrə
Qadağalar
İslam maliyyəsinin ənənəvi maliyyə sistemi ilə oxşarlığına baxmayaraq, İslam qanunvericiliyinin tələblərindən irəli gələn bir çox fərqləndirən xüsusiyyətləri də mövcuddur:
- Sələm (Riba) qadağandır;
- Pulun satış obyekti kimi istifadə oluna bilmədiyinə görə, alqı-satqı və ya lizinq əməliyyatlarının əsasında maddi aktivin mövcud olması vacibdir;
- İslam prinsiplərinə zidd olan maliyyə xidmətlərinin göstərilməsinə aid olan bütün növ fəaliyyətlərə, qumar biznesinə (Maisir), eləcə də tütün, spirtli içki, silah və bu kimi qadağa olunmuş məhsulların istehsalı, saxlanması və ya ticarəti üçün sərmayənin qoyulması icazəli deyildir.
- Hər növ risklərin qarşısının alınması üçün ticarət və maliyyə bazarlarında aparılan bütün əməliyyatlarda şəffaflığa və düzgünlüyə riayət olunmalıdır.
- İslam Maliyyə Institutların fəaliyyətinin İslam qanunvericiliyinə cavab verməsinə nəzarət etmək üçün Müstəqil Şəriət Komitəsinin (Shari’ah Advisory or Supervisory Board) yaradılması tələb olunur. Komitənin tərkibinə yalnız Fiqh-əl-Müamələ (İslam kommersiya qanunu) sahəsində ixtisaslı mütəxəssislər və İslam maliyyələşdirməsi sahəsində yüksək təcrübəli ekspertlər daxil ola bilər.
- Belə məhdudiyyətlərə baxmayaraq, İslam Maliyyə Institutlarının fəaliyyəti bazar iqtisadiyyatının tələbləri ilə ziddiyyət təşkil etmir, hətta faiz tutulmasından imtina etdiyinə baxmayaraq islam banklarının fəaliyyəti xeyriyyəçilik xarakteri daşımır, mənfəət və gəlirlər isə İslam qanunvericiliyi tərəfindən icazəli yollarla əldə olunur.
Əsas iştirakçıları
İslam maliyyə sisteminin əsas iştirakçıları aşağıdakılardır:
- Islam bankları. Onların fəaliyyəti ölkənin mövcud qanunvericilikləri ilə tənzimlənir. Məsələn, yalnız üç ölkədə — İran, Sudan və Pakistanda Şəriətin tələblərinə uyğun olaraq vahid qanunvericilik yaradılmışdır. Malayziyada İslam Bankçılığının tənzimlənməsi üçün ayrıca qanunvericilik mövcuddur, Böyük Britaniyada isə islam banklarının fəaliyyətinin asanlaşdırılması üçün ölkənin mövcud maliyyə qanunvericiliyinə müəyyən düzəlişlər edilmişdir;
- Ənənəvi bankların daxilində yaradılan "Islam Pəncərə"ləri;
- Digər Islam Maliyyə Institutları.
- Islam sığortası Təkaful.
- İslam kapital bazarı və onun daxilində olan investisiya bankları.
İslam bankçılığının əsas prinsipləri
İslam Bankçılığında iqtisadi münasibətlər əsasən tərəfdaşlıq prinsiplərinə söykənir. Belə ki, şəriklik prinsipi əsasında aparılan investisiya layihələrində bank, mənfəətlə yanaşı, biznes prosesində əmələ gələn zərərləri də müştəri ilə bölüşdürür. Bu da, öz növbəsində hər iki tərəfin məsuliyyətini ikiqat artırır. Həmçinin, İslam bankçılığı, bütün müqavilələrdə, gələcəkdə iqtisadi mübahisələrin yaranmasına səbəb ola biləcək qeyrimüəyyənlik xarakterli müddəaların mövcud olmasına yol vermir.
Vadiə əd Damənə
"Vadiə əd Damənə" ərəbcə "zəmanətli qoruma" deməkdir. "Vadiə əd Damənə" bir müqavilə forması olaraq, iki cürdür. Biri "Wadih yad Damanah", digəri isə "Wadih vəl Amanah" adlanır. "Wadih yad Damanah" əslində bizim dilimizdə "zəmanət", "Wadih vəl Amanah" isə "əmanət" deməkdir.
Xüsusiyyətləri
Islam bankçılığında 3 əsas şərt var ki, bunsuz göstərilən xidmətlər islam bankçılığına uyğun sayıla bilməz. Bunlardan biri indi Azərbaycanda geniş yayılan sələmlə oxşarlığı olan "riba"dır. "Sələm" sadəcə artan pul, "riba" isə həm artan, həm də azalan pul mənasındadır: ""Qurani Kərim"də onun adı "sələm" yaxud da "artan pul" yox, məhz "riba" göstərilib. "Riba" termin olaraq, onu özündə ehtiva edir ki, bu pul həm arta, həm də azala bilər. Yəni nə borc verənə, nə də borc alana zülm olmasın. Ribada borc alanın pulunun üzərinə pul gəlmir. Borc verənin isə verdiyi pulunun üzərindən azalmır. Bu, çox önəmli məsələdir. Çünki biz real həyatda adətən, sələmdən danışırıq. Sələm isə sadəcə artan pul olduğundan borc alanın haqqı tapdanır. Bu isə islam ənənələrinə ziddir". İslam bankçılığının ikinci mühüm şərti ğarar, üçüncüsü isə maisrdir. "Ğarar" qeyri-müəyyənlik deməkdir. Məsələn, kimsə məişət əşyası almaq üçün başqasından 100 manat borc götürüb və razılaşmaya əsasən, borc 3 gün ərzində ödənsə 101, 5 günə ödənsə 105 manat olacaq və sair. Yəni burada qiymət qeyri-müəyyən şəkildə dəyişir. "Maisr" isə bir növ qumar, şansa buraxmaq mənasındadır. Buna misal olaraq, sığortanı xidmətlərini qeyd etmək olar. Əslində isə sığorta xidməti sığorta ediləni ehtimal olunan risklərdən qorumaq üçündür. Ancaq sığorta sistemi daha çox qumar prinsiplərini özündə birləşdirən ehtimallara əsaslanır. İslam bankçılığında riba, ğarar və maisrin olması vacibdir və bu şərtlərdən biri olmadıqda təklif olunan xidmətlər islam bankçılığına uyğun sayılmır.
Məhsullarının xüsusiyyətləri
İslam Bankçılığı məhsullarının bir çox ənənəvi bank məhsulları ilə oxşarlığı mövcuddur, lakin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti odur ki, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, bu məhsulların tətbiqi İslam qanunvericiliyi tərəfindən icazə olunan yollar ilə həyata keçirilir. Məsələn, İslam maliyyələşdirmə sisteminin əsas məhsullarından olan: Murabaha –ticarət sövdələşməsi, İcara — əmlakın icarəyə verilməsi, Muşaraka – şərikli investisiya fəaliyyəti, Müdaraba — əməkdaşlıq əsasında biznes layihələrin icrası Vakalə — vəkalət əsəsında maliyyə aktivlərinin idarəedilməsi və s
Nəzarət agentlikləri
İslam maliyyə təşkilatlarının fəaliyyətinin tənzimlənməsi üçün aşağıda sadalanan beynəlxalq müşahidə və nəzarət agentlikləri mövcuddur:
- AAOIFI (The Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions) — islam maliyyə institutları üçün mühasibat, audit və idarəetmə standartlarının müəyyənləşdirən müstəqil təşkilat. 1990-cı ildə Bəhreyndə yaradılmışdır. AAOIFI standartları Bəhreyn, Sudan, İordaniya və Qatar dövlətlərində əsas hesab olunur.
- IFSB (Islamic Financial Services Board) — 2002-ci ildə Malayziyada yaradılmış islam maliyyə xidmətləri şurası. Şuranın əsas fəaliyyəti islam maliyyə müəssisələri üçün standartların, qaydaların və texniki göstərişlərin tərtib olunmasından ibarətdir.
Beynəlxalq İslam Maliyyə Bazarı
(The International Islamic Financial Market) – Bəhreyn, Bruney, İndoneziya, Malayziya, Sudan dövlətlərinin mərkəzi bankları, valyuta agentlikləri və İslam İnkişaf Bankı tərəfindən təsis edilmişdir. Beynəlxalq İslam Maliyyə Bazarının fəaliyyəti islam maliyyə instrumentlərinin kontraktlarının təkmilləşdirilməsi və standartlaşdırılması, məhsulların işlənib hazırlanması və infrastrukturun inkişaf etdirilməsi, islam kapital bazarının və valyuta bazarlarının möhkəmləndirilməsi üçün əsas prinsiplərin və tövsiyələrin hazırlanması, həmçinin, ümumdünya birinci və ikinci islam kapital bazarının və qısamüddətli maliyyə bazarının, islam maliyyə instrumentləri bazarının inkişafı ilə bağlıdır.
İslam İnkişaf Bankı
(The Islamic Development Bank) – iştirakçı ölkələrdə iqtisadi və sosial inkişaf layihələrinin maliyyələşdirilməsi məqsədilə 1975-ci ildə İslam Konfransı Təşkilatının iştirakçı dövlətləri tərəfindən yaradılmışdır.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Nicat Muradzadə. "İslam Bankçılığı Alternativ Ola Bilərmi?". 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-28.
- (PDF). 2013-12-19 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-09.
- . 2016-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-09.
- . 2018-01-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-16.
- . 2017-09-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-12.
- http://mobil.hurriyet.com.tr/avrupada-ilk-faizsiz-bankacilik-29620070[ölü keçid]
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Islam bankciligi Butun alqi satqi ve kiraye emeliyyatlarinda yalniz real yeni goz onunde olan aktivlere esaslanan ve seriet qaydalarini ozunde ehtiva eden bir iqtisadi mexanizm Bu nov bankciliqda faizler erebce Riba qadagandir ve emeliyyatlar xeyir ve zererde mustereklik prinsipi esasinda heyata kecirilir TarixiMuasir islam maliyyesi kecen esrin sonunda yeni tekan almisdir Bu tekan Yaxin Serq olkelerinin neft senayesinin keskin sekilde inkisafi ve bunun neticesi olaraq muselman cemiyyetinde likvid vesaitlerin artmasindan ireli gelmisdir Yaranan veziyyetde Islam qanunvericiliyinin teleblerine cavab veren maliyye muessiselerinin olmamasi muasir Islam Maliyyesinin yaranmasinin muhum sebebine cevrilmisdir Qlobal maliyye sisteminin terkibinde Islam Bankciligi daha cox faizsiz maliyye kimi xarakterize olunmaqdadir Ilk defe olaraq bu sistem 1963 1966 ci illerde Misir iqtisadci aliminin hazirladigi bank modeli esasinda ele hemin olkede tetbiq edilmisdir Dunya maliyye sisteminde Islam Bankciligi uzre aktivlerin umumi hecmi 2011 ci il uzre 1 trln ABS dollari mebleginde olmusdur Hazirda islam bankciligi genis cografi kontingenti ehate ederek ABS den Cinedek dunyanin muxtelif inkisaf etmis ve inkisaf etmekde olan olkelerinde tetbiq edilir Regionlar uzreQadagalarIslam maliyyesinin enenevi maliyye sistemi ile oxsarligina baxmayaraq Islam qanunvericiliyinin teleblerinden ireli gelen bir cox ferqlendiren xususiyyetleri de movcuddur Selem Riba qadagandir Pulun satis obyekti kimi istifade oluna bilmediyine gore alqi satqi ve ya lizinq emeliyyatlarinin esasinda maddi aktivin movcud olmasi vacibdir Islam prinsiplerine zidd olan maliyye xidmetlerinin gosterilmesine aid olan butun nov fealiyyetlere qumar biznesine Maisir elece de tutun spirtli icki silah ve bu kimi qadaga olunmus mehsullarin istehsali saxlanmasi ve ya ticareti ucun sermayenin qoyulmasi icazeli deyildir Her nov risklerin qarsisinin alinmasi ucun ticaret ve maliyye bazarlarinda aparilan butun emeliyyatlarda seffafliga ve duzgunluye riayet olunmalidir Islam Maliyye Institutlarin fealiyyetinin Islam qanunvericiliyine cavab vermesine nezaret etmek ucun Musteqil Seriet Komitesinin Shari ah Advisory or Supervisory Board yaradilmasi teleb olunur Komitenin terkibine yalniz Fiqh el Muamele Islam kommersiya qanunu sahesinde ixtisasli mutexessisler ve Islam maliyyelesdirmesi sahesinde yuksek tecrubeli ekspertler daxil ola biler Bele mehdudiyyetlere baxmayaraq Islam Maliyye Institutlarinin fealiyyeti bazar iqtisadiyyatinin telebleri ile ziddiyyet teskil etmir hetta faiz tutulmasindan imtina etdiyine baxmayaraq islam banklarinin fealiyyeti xeyriyyecilik xarakteri dasimir menfeet ve gelirler ise Islam qanunvericiliyi terefinden icazeli yollarla elde olunur Esas istirakcilariIslam maliyye sisteminin esas istirakcilari asagidakilardir Islam banklari Onlarin fealiyyeti olkenin movcud qanunvericilikleri ile tenzimlenir Meselen yalniz uc olkede Iran Sudan ve Pakistanda Serietin teleblerine uygun olaraq vahid qanunvericilik yaradilmisdir Malayziyada Islam Bankciliginin tenzimlenmesi ucun ayrica qanunvericilik movcuddur Boyuk Britaniyada ise islam banklarinin fealiyyetinin asanlasdirilmasi ucun olkenin movcud maliyye qanunvericiliyine mueyyen duzelisler edilmisdir Enenevi banklarin daxilinde yaradilan Islam Pencere leri Diger Islam Maliyye Institutlari Islam sigortasi Tekaful Islam kapital bazari ve onun daxilinde olan investisiya banklari Islam bankciliginin esas prinsipleriIslam Bankciliginda iqtisadi munasibetler esasen terefdasliq prinsiplerine soykenir Bele ki seriklik prinsipi esasinda aparilan investisiya layihelerinde bank menfeetle yanasi biznes prosesinde emele gelen zererleri de musteri ile bolusdurur Bu da oz novbesinde her iki terefin mesuliyyetini ikiqat artirir Hemcinin Islam bankciligi butun muqavilelerde gelecekde iqtisadi mubahiselerin yaranmasina sebeb ola bilecek qeyrimueyyenlik xarakterli muddealarin movcud olmasina yol vermir Vadie ed Damene Vadie ed Damene erebce zemanetli qoruma demekdir Vadie ed Damene bir muqavile formasi olaraq iki curdur Biri Wadih yad Damanah digeri ise Wadih vel Amanah adlanir Wadih yad Damanah eslinde bizim dilimizde zemanet Wadih vel Amanah ise emanet demekdir XususiyyetleriIslam bankciliginda 3 esas sert var ki bunsuz gosterilen xidmetler islam bankciligina uygun sayila bilmez Bunlardan biri indi Azerbaycanda genis yayilan selemle oxsarligi olan riba dir Selem sadece artan pul riba ise hem artan hem de azalan pul menasindadir Qurani Kerim de onun adi selem yaxud da artan pul yox mehz riba gosterilib Riba termin olaraq onu ozunde ehtiva edir ki bu pul hem arta hem de azala biler Yeni ne borc verene ne de borc alana zulm olmasin Ribada borc alanin pulunun uzerine pul gelmir Borc verenin ise verdiyi pulunun uzerinden azalmir Bu cox onemli meseledir Cunki biz real heyatda adeten selemden danisiriq Selem ise sadece artan pul oldugundan borc alanin haqqi tapdanir Bu ise islam enenelerine ziddir Islam bankciliginin ikinci muhum serti garar ucuncusu ise maisrdir Garar qeyri mueyyenlik demekdir Meselen kimse meiset esyasi almaq ucun basqasindan 100 manat borc goturub ve razilasmaya esasen borc 3 gun erzinde odense 101 5 gune odense 105 manat olacaq ve sair Yeni burada qiymet qeyri mueyyen sekilde deyisir Maisr ise bir nov qumar sansa buraxmaq menasindadir Buna misal olaraq sigortani xidmetlerini qeyd etmek olar Eslinde ise sigorta xidmeti sigorta edileni ehtimal olunan risklerden qorumaq ucundur Ancaq sigorta sistemi daha cox qumar prinsiplerini ozunde birlesdiren ehtimallara esaslanir Islam bankciliginda riba garar ve maisrin olmasi vacibdir ve bu sertlerden biri olmadiqda teklif olunan xidmetler islam bankciligina uygun sayilmir Mehsullarinin xususiyyetleriIslam Bankciligi mehsullarinin bir cox enenevi bank mehsullari ile oxsarligi movcuddur lakin esas ferqlendirici xususiyyeti odur ki yuxarida qeyd olundugu kimi bu mehsullarin tetbiqi Islam qanunvericiliyi terefinden icaze olunan yollar ile heyata kecirilir Meselen Islam maliyyelesdirme sisteminin esas mehsullarindan olan Murabaha ticaret sovdelesmesi Icara emlakin icareye verilmesi Musaraka serikli investisiya fealiyyeti Mudaraba emekdasliq esasinda biznes layihelerin icrasi Vakale vekalet esesinda maliyye aktivlerinin idareedilmesi ve sNezaret agentlikleriIslam maliyye teskilatlarinin fealiyyetinin tenzimlenmesi ucun asagida sadalanan beynelxalq musahide ve nezaret agentlikleri movcuddur AAOIFI The Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions islam maliyye institutlari ucun muhasibat audit ve idareetme standartlarinin mueyyenlesdiren musteqil teskilat 1990 ci ilde Behreynde yaradilmisdir AAOIFI standartlari Behreyn Sudan Iordaniya ve Qatar dovletlerinde esas hesab olunur IFSB Islamic Financial Services Board 2002 ci ilde Malayziyada yaradilmis islam maliyye xidmetleri surasi Suranin esas fealiyyeti islam maliyye muessiseleri ucun standartlarin qaydalarin ve texniki gosterislerin tertib olunmasindan ibaretdir Beynelxalq Islam Maliyye Bazari The International Islamic Financial Market Behreyn Bruney Indoneziya Malayziya Sudan dovletlerinin merkezi banklari valyuta agentlikleri ve Islam Inkisaf Banki terefinden tesis edilmisdir Beynelxalq Islam Maliyye Bazarinin fealiyyeti islam maliyye instrumentlerinin kontraktlarinin tekmillesdirilmesi ve standartlasdirilmasi mehsullarin islenib hazirlanmasi ve infrastrukturun inkisaf etdirilmesi islam kapital bazarinin ve valyuta bazarlarinin mohkemlendirilmesi ucun esas prinsiplerin ve tovsiyelerin hazirlanmasi hemcinin umumdunya birinci ve ikinci islam kapital bazarinin ve qisamuddetli maliyye bazarinin islam maliyye instrumentleri bazarinin inkisafi ile baglidir Islam Inkisaf Banki The Islamic Development Bank istirakci olkelerde iqtisadi ve sosial inkisaf layihelerinin maliyyelesdirilmesi meqsedile 1975 ci ilde Islam Konfransi Teskilatinin istirakci dovletleri terefinden yaradilmisdir IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Nicat Muradzade Islam Bankciligi Alternativ Ola Bilermi 2021 10 26 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 28 PDF 2013 12 19 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 09 2016 03 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 09 2018 01 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 16 2017 09 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 12 http mobil hurriyet com tr avrupada ilk faizsiz bankacilik 29620070 olu kecid Hemcinin baxXarici kecidler