Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Qida maddələrinin həzm orqanlarının selikli qişasını örtən bioloji membranlardan qana və ya limfaya keçməsi sorulma
adlanır. Qida maddələrinin həzm sistemində sorulmasının mühüm bioloji əhəmiyyəti vardır. Mədənin selikli qişas- ında cüzi miqdarda duzlar, monosaxaridlər, spirt və su sorulur. Nazik bağırsaq yüksək soruculuq qabiliyyətinə malikdir. Orqanizm tərəfindən mənimsənilən qidanın 70–80% nazik bağırsağın selikli qişasında sorulur. Selikli qişadakı xovların səthi xeyli böyükdür. Məhz ona görə də nazik bağırsaqda sorulma mütənasib və sürətli gedir. Aminturşular nazik bağırsaqda sorulur. Aminturşuların zülala keçməsində bəzi maddələrin təsiri ilə öyrənilmişdir. Məsələn, üzvi maddələrdən 2,4 — dinitrofenol aminturşuların nazik bağırsaqda sorulmasını zəiflədir. Bu onu göstərir ki, aminturşuların sorulması prosesi fosfat turşusu ilə birləşir. Aminturşu qarışığına ATF-lər əlavə etdikdə aminturşuların sorulması güclənir, digər tərəfdən müəyyən edilmişdir ki, aminturşuların sorulması natrium kationu ilə də sürətlənir. Bu prosesin bu günə qədər dəqiq mexanizmi məlum deyildir. Lakin əldə olunan məlumata görə aminturşuların membrandan keçməsində ən azı beş nə- qlolunma sistemi iştirak edir. Bu sistemin hər biri spesifik fermentə malik olmaqla müəyyən aminturşular qrupunun sorulmasını təmin edir. Bunlar aşağıdakılardır:
- Neytral alfatik aminturşular;
- Tsiklik halqavi aminturşular;
- Əsasi aminturşular. Məsələn, lizin, arginin;
- Turş xassəyə malik aminturşular – asparagin aminturşusu;
- Pirrol halqası olan aminturşular.
Bu sistemin hər birində iştirak edən fermentlərin müvafiq aminturşularla birləşmə əmələ gətirməsində biokimyəvi rəqabət prinsipi vardır. Məsələn, nazik bağırsaqda leysinin miqdarı çox olduqda izoleysin və valinin qana sorulması çətinləşir. Aminturşuların membrandan keçməsi üçün xüsusi γ-qlütamintransferaza fermenti məlumdur. Bu ferment kofaktoru qlütation tripeptitdən ibarətdir. Qlutation γ-qlütamil-sistenil-qlisindən təşkil olunmuşdur. Qlutamin turşusundan əmələ gəlmiş γ-qlütation turşusunu dipeptidi hüceyrə tərkibinin daxilinə asan keçir. Beləliklə, qlütationun peptid əlaqəsinin enerjisi xaricdən hüceyrə daxiliniə daşınmasında istifadə olunur.
Aminturşuların transaminləşməsi (yenidən aminləşməsi)
Aminturşuların α-ketoturşu ilə qarşılıqlı təsirindən amin qrupunun keto qrupunu əvəz etməsinə transaminləşmə deyilir. İnsan orqanizmində bir-biri ilə substrat spesifikliyi ilə fərqlənən 10-dan artıq amintransferaza fermenti vardır. Bu fermentlərin təsiri, demək olar ki, bütün aminturşular transaminləşməyə məruz qalır. Yalnız lizin və treonin transaminləşmə reaksiyasında iştirak etmir. Transaminləşmə reaksiyasında akseptor rolunu α-ketoqlutar turşusu oynayır:
Transaminləşmə reaksiyası həm peptidlərin sintezində, həm də zülalların sintezində və onların katabolizmində müşahidə edilir. Amintransferazalar insanın bədəninin bütün üzvlərində vardır. Lakin transaminləşmə reaksiyası qaraciyərdə ən fəal gedir. İnsanın bədən üzvlərində transaminləşmə reaksiyası müxtəlif surətdə gedir. Məsələn, əzələlərdə süd turşusundan əlavə alanin də alınır. Təbii ki, alanin piroüzüm turşusundan alınır. Piroüzüm qlükoneogenezdə istifadə olunur. Qaraciyərdə aminturşusunun amin qrupu hesabına sidik cövhəri (karbamid) əmələ gəlir və orqanizmdən xaric edilir. Transaminləşmə reaksiyası 1937-ci ildə görkəmli biokimyaçılardan A. Braunştein və M. Krisman tərəfindən ixtira edilmişdir.
Aminsizləşmə
Aminsizləşmə reaksiyası nəticəsində aminturşuları ammonyak itirərək keto turşulara çevrilir. Ümumiyyətlə, orqanizmdə aminsizləşmə ilə transaminləşmə paralel gedir və onların sayı həmişə sabit qalır. Aminsizləşmə reaksiyayasının təsirindən ən tez qlütamin turşusu alınır. Əsasən qlütamidehidrogenaza fermentinin təsiri ilə qlütamin turşusu oksidləşdirici aminsizləşməyə məruz qalır. Burada koferment rolunu NAD+ oynayır:
![image]()
Ping Pong Bi Bi mechanism of PLP dependent enzyme catalyzed transamination. Aminotransferase reaction occurs in two stages consisting of three steps: Transimination, Tautomerisation and Hydolysis. In the first stage, alpha amino group of the aminoacid is transferred to PLP yielding an alpha ketoacid and PMP. In the second stage of the reaction, in which the amino group of PMP is transferred to a different alpha Ketoacid to yield a new alpha amino acid and PLP. - Reaksiyanın mexanizmi
- RNH2 + R'NH− → RR'NH + NH2−
- İkili aminlər Ni katalizatorunun iştirakı ilə alınır:
- R4N+ + NH2CH2CH2OH → R3N + RN+H2CH2CH2OH
- Aminlər də aminsizləşməyə uğrayır.
Orqanizmdə ammonyakın zərərsizləşdirilməsi
Sidik vasitəsilə xaric olan karbamidin miqdarı 25–30 qr olur. Aşağıdakı proseslər nəticəsində ammonyak alınır:
- Aminturşuların aminsizləşməsi;
- Biogen aminturşuların (histidin, serotonin, histamin və s.) aminsizləşməsi;
- Turş əsaslı aminturşuların (quanin, adenin) aminsizləşməsi;
- Aminturşuların amidlərinin (aspargin və qlütamin) aminsizləşməsi;
- Pirimidin əsaslarının (sitozin, urasil) parçalanması.
Ammonyak olduqca zəhərli maddə olub, sinir hüceyrələrinə təsir edir. Onun bədəndə toplanması sinir sistemini qıcıqlandırır. Ona görə də toxumada əmələ gələn ammonyakı zərərsizləşdirmək lazımdır. Bu aşağıdakı yollarla həyata keçirilir:
- Karbamidin əmələ gəlməsi;
- Transaminləşmə reaksiyası və ya aminləşmənin reduksiya edilməsi;
- Aspargin və qlütamin turşusu amidlərinin əmələ gəlməsi;
- Ammonium duzlarının əmələ gəlməsi:
Ammonyakın zərərsizləşdirilməsinin əsas yolu karbamidin alınmasıdır. Hələ keçən əsrdə rus alimləri M. V. Nenski və S. S. Salazkin ammonyak və karbonat turşusunun təsirindən karbamid almışdır. H. Krebs və Qeyzenleyt müəyyən etmişlər ki, karbamidin alınmasında ornitin turşusu katalitik təsir göstərir və digər tərəfdən karbamidin alınması dövrü xarakter daşıyır. Koqen və Ratner aydınlaşdırmışlar ki, bu dövrün ilk mərhələsində karbamoilfosfat alınır. Bunun üçün bir molekul karbamidə üç molekul ATF sərf olunur. Karbamid orqanizm üçün zərərsiz birləşmədir. O, əsasən qaraciyərdə əmələ gəlir, çünki orada onun əmələ gəlmə- si üçün lazım olan fermentlər vardır. Əgər qaraciyərin funksiyası hər hansı bir səbəbdən pozulsa, onda orqnizmdə karbamidin əmələ gəlməyə bilər. Baş beyində sidik cövhərinin sintezi üçün bütün fermentlər var. Yalnız karboamoilfosfatsintetaza çatışmır. Ona görə də orada sidik cövhəri əmələ gəlmir. Qaraciyərin funksiyası pozulduqda, sidiyin əmələ gəlməsi çətinləşir və karbamidin miqdarı azalır.
Karbamidin əmələ gəlməsinin dövranı
Reduksiya ilə aminləşmə və ya yenidən aminləşmə səmərəsiz bir proses olub, ammonyakın birləşdirilməsində az rol oynayır. Ammonyak zərərsizləşdirilməsinin ən başlıca yolu qlütamin turşusunun alınmasıdır. Bu prosesdə qlütaminsintetaza fermenti iştirak edir. Qlütaminin alınması orqanizmin müxtəlif üzvlərinin toxumalarında gedir. Qlütaminin alınması prosesi ən aktiv əzələlərdə, beyində və qaraciyərdə baş verir. Əmələ gəlmiş qlütamin qana keçir və bağırsaq hüceyrəsi vasitəsilə udulur. Bağırsaqlarda axan qanda çoxlu miqdarda alanin olur. Ehtimal edilir ki, qlütamindən alanin alınır. Bu çevrilmələrin səbəbi hələ də məlum deyildir. Qapı venası ilə qanda olan alanin qaraciyər vasitəsilə tutulur və qlükoneogenez üçün istifadə edilir. Bu halda alanindəki amin qrupu karbamidə zəncir vasitəsilə birləşdrilir. Karbamidin dövranına ornitin dövranı da deyirlər. H. Krebs və K. Xenzeleyt tərəfindən karbamid dövranı 1932-ci ildə kəşf edilmişdir.
Ədəbiyyat
- http://elibrary.bsu.az 2017-07-21 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qida maddelerinin hezm orqanlarinin selikli qisasini orten bioloji membranlardan qana ve ya limfaya kecmesi sorulma adlanir Qida maddelerinin hezm sisteminde sorulmasinin muhum bioloji ehemiyyeti vardir Medenin selikli qisas inda cuzi miqdarda duzlar monosaxaridler spirt ve su sorulur Nazik bagirsaq yuksek soruculuq qabiliyyetine malikdir Orqanizm terefinden menimsenilen qidanin 70 80 nazik bagirsagin selikli qisasinda sorulur Selikli qisadaki xovlarin sethi xeyli boyukdur Mehz ona gore de nazik bagirsaqda sorulma mutenasib ve suretli gedir Amintursular nazik bagirsaqda sorulur Amintursularin zulala kecmesinde bezi maddelerin tesiri ile oyrenilmisdir Meselen uzvi maddelerden 2 4 dinitrofenol amintursularin nazik bagirsaqda sorulmasini zeifledir Bu onu gosterir ki amintursularin sorulmasi prosesi fosfat tursusu ile birlesir Amintursu qarisigina ATF ler elave etdikde amintursularin sorulmasi guclenir diger terefden mueyyen edilmisdir ki amintursularin sorulmasi natrium kationu ile de suretlenir Bu prosesin bu gune qeder deqiq mexanizmi melum deyildir Lakin elde olunan melumata gore amintursularin membrandan kecmesinde en azi bes ne qlolunma sistemi istirak edir Bu sistemin her biri spesifik fermente malik olmaqla mueyyen amintursular qrupunun sorulmasini temin edir Bunlar asagidakilardir Neytral alfatik amintursular Tsiklik halqavi amintursular Esasi amintursular Meselen lizin arginin Turs xasseye malik amintursular asparagin amintursusu Pirrol halqasi olan amintursular Bu sistemin her birinde istirak eden fermentlerin muvafiq amintursularla birlesme emele getirmesinde biokimyevi reqabet prinsipi vardir Meselen nazik bagirsaqda leysinin miqdari cox olduqda izoleysin ve valinin qana sorulmasi cetinlesir Amintursularin membrandan kecmesi ucun xususi g qlutamintransferaza fermenti melumdur Bu ferment kofaktoru qlutation tripeptitden ibaretdir Qlutation g qlutamil sistenil qlisinden teskil olunmusdur Qlutamin tursusundan emele gelmis g qlutation tursusunu dipeptidi huceyre terkibinin daxiline asan kecir Belelikle qlutationun peptid elaqesinin enerjisi xaricden huceyre daxilinie dasinmasinda istifade olunur Amintursularin transaminlesmesi yeniden aminlesmesi Amintursularin a ketotursu ile qarsiliqli tesirinden amin qrupunun keto qrupunu evez etmesine transaminlesme deyilir Insan orqanizminde bir biri ile substrat spesifikliyi ile ferqlenen 10 dan artiq amintransferaza fermenti vardir Bu fermentlerin tesiri demek olar ki butun amintursular transaminlesmeye meruz qalir Yalniz lizin ve treonin transaminlesme reaksiyasinda istirak etmir Transaminlesme reaksiyasinda akseptor rolunu a ketoqlutar tursusu oynayir Aminotransfer reaction between an and an alpha keto acid Transaminlesme reaksiyasi hem peptidlerin sintezinde hem de zulallarin sintezinde ve onlarin katabolizminde musahide edilir Amintransferazalar insanin bedeninin butun uzvlerinde vardir Lakin transaminlesme reaksiyasi qaraciyerde en feal gedir Insanin beden uzvlerinde transaminlesme reaksiyasi muxtelif suretde gedir Meselen ezelelerde sud tursusundan elave alanin de alinir Tebii ki alanin pirouzum tursusundan alinir Pirouzum qlukoneogenezde istifade olunur Qaraciyerde amintursusunun amin qrupu hesabina sidik covheri karbamid emele gelir ve orqanizmden xaric edilir Transaminlesme reaksiyasi 1937 ci ilde gorkemli biokimyacilardan A Braunstein ve M Krisman terefinden ixtira edilmisdir AminsizlesmeAminsizlesme reaksiyasi neticesinde amintursulari ammonyak itirerek keto tursulara cevrilir Umumiyyetle orqanizmde aminsizlesme ile transaminlesme paralel gedir ve onlarin sayi hemise sabit qalir Aminsizlesme reaksiyayasinin tesirinden en tez qlutamin tursusu alinir Esasen qlutamidehidrogenaza fermentinin tesiri ile qlutamin tursusu oksidlesdirici aminsizlesmeye meruz qalir Burada koferment rolunu NAD oynayir Ping Pong Bi Bi mechanism of PLP dependent enzyme catalyzed transamination Aminotransferase reaction occurs in two stages consisting of three steps Transimination Tautomerisation and Hydolysis In the first stage alpha amino group of the aminoacid is transferred to PLP yielding an alpha ketoacid and PMP In the second stage of the reaction in which the amino group of PMP is transferred to a different alpha Ketoacid to yield a new alpha amino acid and PLP Reaksiyanin mexanizmiRNH2 R NH RR NH NH2 Ikili aminler Ni katalizatorunun istiraki ile alinir R4N NH2CH2CH2OH R3N RN H2CH2CH2OH Aminler de aminsizlesmeye ugrayir Orqanizmde ammonyakin zerersizlesdirilmesiSidik vasitesile xaric olan karbamidin miqdari 25 30 qr olur Asagidaki prosesler neticesinde ammonyak alinir Amintursularin aminsizlesmesi Biogen amintursularin histidin serotonin histamin ve s aminsizlesmesi Turs esasli amintursularin quanin adenin aminsizlesmesi Amintursularin amidlerinin aspargin ve qlutamin aminsizlesmesi Pirimidin esaslarinin sitozin urasil parcalanmasi Ammonyak olduqca zeherli madde olub sinir huceyrelerine tesir edir Onun bedende toplanmasi sinir sistemini qiciqlandirir Ona gore de toxumada emele gelen ammonyaki zerersizlesdirmek lazimdir Bu asagidaki yollarla heyata kecirilir Karbamidin emele gelmesi Transaminlesme reaksiyasi ve ya aminlesmenin reduksiya edilmesi Aspargin ve qlutamin tursusu amidlerinin emele gelmesi Ammonium duzlarinin emele gelmesi NH3 HCl NH4Cl displaystyle mathsf NH 3 HCl rightarrow NH 4 Cl Ammonyakin zerersizlesdirilmesinin esas yolu karbamidin alinmasidir Hele kecen esrde rus alimleri M V Nenski ve S S Salazkin ammonyak ve karbonat tursusunun tesirinden karbamid almisdir H Krebs ve Qeyzenleyt mueyyen etmisler ki karbamidin alinmasinda ornitin tursusu katalitik tesir gosterir ve diger terefden karbamidin alinmasi dovru xarakter dasiyir Koqen ve Ratner aydinlasdirmislar ki bu dovrun ilk merhelesinde karbamoilfosfat alinir Bunun ucun bir molekul karbamide uc molekul ATF serf olunur Karbamid orqanizm ucun zerersiz birlesmedir O esasen qaraciyerde emele gelir cunki orada onun emele gelme si ucun lazim olan fermentler vardir Eger qaraciyerin funksiyasi her hansi bir sebebden pozulsa onda orqnizmde karbamidin emele gelmeye biler Bas beyinde sidik covherinin sintezi ucun butun fermentler var Yalniz karboamoilfosfatsintetaza catismir Ona gore de orada sidik covheri emele gelmir Qaraciyerin funksiyasi pozulduqda sidiyin emele gelmesi cetinlesir ve karbamidin miqdari azalir Karbamidin emele gelmesinin dovraniReduksiya ile aminlesme ve ya yeniden aminlesme semeresiz bir proses olub ammonyakin birlesdirilmesinde az rol oynayir Ammonyak zerersizlesdirilmesinin en baslica yolu qlutamin tursusunun alinmasidir Bu prosesde qlutaminsintetaza fermenti istirak edir Qlutaminin alinmasi orqanizmin muxtelif uzvlerinin toxumalarinda gedir Qlutaminin alinmasi prosesi en aktiv ezelelerde beyinde ve qaraciyerde bas verir Emele gelmis qlutamin qana kecir ve bagirsaq huceyresi vasitesile udulur Bagirsaqlarda axan qanda coxlu miqdarda alanin olur Ehtimal edilir ki qlutaminden alanin alinir Bu cevrilmelerin sebebi hele de melum deyildir Qapi venasi ile qanda olan alanin qaraciyer vasitesile tutulur ve qlukoneogenez ucun istifade edilir Bu halda alanindeki amin qrupu karbamide zencir vasitesile birlesdrilir Karbamidin dovranina ornitin dovrani da deyirler H Krebs ve K Xenzeleyt terefinden karbamid dovrani 1932 ci ilde kesf edilmisdir Edebiyyathttp elibrary bsu az 2017 07 21 at the Wayback Machine