Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sərdar sarayı (Xan sarayı) — İrəvan qalasının şimal-şərqində yerləşən keçmiş xan sarayı.
| Sərdar sarayı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə | Rusiya imperiyası |
| Şəhər |  İrəvan |
| Yerləşir | Hazırda sarayın yerində yerləşir. |
| Memar | Mirzə Cəfər Xoylu |
| Tikilmə tarixi | XVI-XVII əsrlər |
| Üslubu | Azərbaycan memarlığı |
| Vəziyyəti | Dağıdılıb |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Azərbaycan memarlığının şah əsərlərindən olan Xan sarayı, yaxud Sərdar sarayı 1578-ci ildə İrəvan bəylərbəyi Toxmaq xan tərəfindən tikdirilmiş və qala ilə üzbəüz, Zəngi çayının sağ sahilində iri bağ salınmışdı.1760–1770-ci illərdə İrəvan xanı Hüseynəli xan (1762–1783) tərəfindən təkmilləşdirilmişdir. 1827-ci ildə rusların İrəvanı işğal etməsindən sonra saray ciddi dağıntılara məruz qalmışdı. 1837-ci ildə tərtib edilmiş planda sarayın təqribən 1 hektar ərazini əhatə etdiyi aydın olmuşdur. Sarayda 19-cu əsrin ortalarında təmir-bərpa işləri aparılmışdır. 1867–1874-cü illərdə Xan sarayında dəfələrlə aparılan bərpa işlərini Mirzə Qədim İrəvani həyata keçirmişdir. XX əsrin əvvəllərindən etibarən Xan sarayı sürətli şəkildə dağıdılmağa başlanılmışdır. Saray hələ 1913-cü ildə erməni millətçilərinin təcavüzünə məruz qalaraq qismən dağıdılmışdı. 1918-ci ildə ermənilər sarayın binasını yerlə-yeksan etdilər. Səfəvi və Qacar dövrünə məxsus olan saray memarlığının gözəl bir nümunəsi yer üzündən silindi
Haqqında
Sərdar sarayının Böyük qəbul otağının divarında Sərdar Hüseyn xanın, qardaşı Həsən xanın, farsların əfsanəvi qəhrəmanı Fəraməzin, Fətəli şahın (1797–1834), Abbas Mirzənin (1784–1833) Rüstəm və Söhrabın portretləri vardı. Saray 1913–1918-ci illərdə ermənilərin təcavüzünə məruz qalmış, dağıdılmışdır. 1914-cü ildə sarayın tamamilə dağıdılmasından sonra Saraydakı portretlər çıxarılaraq Tiflisə aparılmış və onun içərisindəki portretlər sökülərək Gürcüstana aparılmışdır. Həmin əsərlər hazırda Gürcüstan Dövlət Muzeyində saxlanılmaqdadır. Xan sarayının yerlə-yeksan edilməsindən sonra onun ərazisində konyak zavodu inşa edilmişdir. 1918-ci ildə isə ermənilər sarayı tamamilə yerlə-yeksan etmişlər. Xan sarayının Güzgülü salonu və Xan bağındakı yay imarəti 1791-ci ildə Hüseynəli xanım oğlu Məhəmməd xan (1784–1805) Qacar tərəfindən inşa etdirilmiş, bununla da saray kompleksi tamamlanmışdı. Abidə 1810-cu ildə Hüseynqulu xanın hakimiyyəti dövründə əsaslı şəkildə təmir edilmiş və ona bir sıra yeni tikililər əlavə olunmuşdu.Xan sarayının divarlarındakı rəsm əsərləri isə 1815-ci ildə Təbriz rəssamlıq məktəbinin nümayəndəsi olan Mir Əbdürrza Xan tərəfindən tamamlanmışdı.Qərbi Azərbaycanda 1800-dən çox türk-müsəlman mənşəli tarixi-mədəniyyət abidəsi ya erməniləşdirilib, ya da tamam məhv edilib. Bunların arasında İrəvan sərdarlarının və xanlarının iqamətgahı olmuş İrəvan qalasındakı Sərdar sarayı və ya İrəvan Xan sarayı da var.
Sarayın tərtibatı
 |  | |||||||||
Divarları bəzəyən portret və süjetli kompozisiyalardan ibarət monumental boyakarlıq əsərlərindən ibarət olub. İrəvan Xan sarayının daxili tərtibatı haqqındakı yazılar, 1828-ci ildə rus rəssamı akademik V. Maşkovun, 1840-cı illərdə arxeoloq alim və rəssam Q. Qaqarinin, XIX əsrin 60-cı illərində fotoqraf D. Yermakovun, əsrin sonunda ingilis səyyahı H. Linçin bilavasitə naturadan çəkdiyi rəsm və fotolar sarayın bədii tərtibatı, divar rəsmlərinin məzmunu, forma və üslubu, professional sənətkarlıq və estetik xüsusiyyətləri haqqında fikir söyləməyə imkan verir.
Güzgülü zal və yay köşkünün divarlarını bəzəyən ilkin rəsmlərin müəllifi bəlli deyil. Dekorativ və süjetli divar rəsmləri həmin dövrdə mövcud olmuş sənət kanonlarına və ənənəyə əsaslanır. Divarların yuxarı səthində taxçalarda və taxçalararası pannolarda həndəsi və stilizə edilmiş nəbati motivlərdən ibarət dekorativ kompozisiyalar, gül-çiçəklərin, heyvan və quşların canlı, real təsvirləri verilib. Sarayın bədii tərtibatının əsasını portret təsvirləri və çoxfiqurlu süjetli kompozisiyalar təşkil edib. Bir sıra Avropa səyyahları müxtəlif vaxtlarda İrəvanda olmuş, Xan sarayını, onun Güzgülü zalını, qaladakı və şəhərdəki məscidləri, hovuz və hamamları, Zəngi çayından enib keçən yeraltı mərmər pilləkənli yolu öz əsərlərində təsvir ediblər. İngilis səyyahı H. Linç İrəvan sarayın Güzgülü zalını belə təsvir edib:
Şəbəkəli tağların saysız-hesabsız güzgüləri ətrafa büllur kimi şölə saçır. Salonun tavanı başdan-başa bəzəyə qərq olub. Tavanın aşağısı bolluca nəbati naxışlarla bəzənib ki, bunlar da əsasən süsən və qızılgüllərdən ibarətdir
Güzgülü zalın dərin çatma tağlı ön divarında ornamental pannolarla tavan arasında qalan zolaqda oxşar və eynibiçimli çərçivə daxilində Fətəli şahın, onun oğlu Abbas Mirzənin, İrəvan xanı Hüseynqulu xanın və qardaşı Həsən xanın, dastan qəhrəmanları Rüstəm Zalın, onun oğlu Zöhrabın portretləri, İran-rus müharibəsindən döyüş səhnələri təsvir olunubmuş. İrəvanın rus qoşunları tərəfindən işğalından (1829) sonra tədricən baxımsızlıq üzündən yararsız hala düşən, nəmişlikdən divar rəsmləri korlanan, karniz və tavanın güzgüləri qopub tökülən Xan sarayında qismən də olsa bərpa işləri aparılıb.
Bərpa işlərini Azərbaycan dəzgah boyakarlığının banisi Mirzə Qədim İrəvani (1825–1875) həyata keçirib. Sarayın bərpadan əvvəlki və sonrakı tərtibatına aid əyani materialın müqayisəli təhlili göstərir ki, divar rəsmlərinin ancaq bir hissəsi – portretlər və dekorativ pannolar bərpa edilib. Qalan rəsmləri bərpa etmək mümkün olmadığından onların yerində yeni ornamental-dekorativ pannolar çəkilib. Portretləri bərpa edərkən M. Q. İrəvani yeni texniki vasitələrlə, əvvəlkilərdən fərqlənən yeni əsərlər yaradıb. Böyük ölçülü kətan üzərində yağlı boyalarla işlənilib sonradan divara yapışdırılmış bu əsərlər əslində realist monumental boyakarlığın ilkin nümunələri idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Миклашевская Н. IV // Художники XIX века Мирза Кадым Эривани и Мир Мохсун Навваб. — Искусство Азербайджана. Баку: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. 1954.
- “İrəvan quberniyasının yaddaş kitabı”. . 1902.
- Erich Kettenhofen, George A. Bournoutian and Robert H. Hewsen. Encyclopædia Iranica. Erevan.
- "İrəvan Xanlığı Sərdar sarayının əmlakı". /teref.az. İstifadə tarixi: 12 iyun 2023.
- Luke H. C. Anatolica. London. 1924.
- Əziz Ələkbərli. Qərbi Azərbaycan abidələri (Azərbaycan). səh. 180. 2023-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-31.
- "İrəvanda bir saray vardı". medeniyyet.az. İstifadə tarixi: 12 iyun 2023.
- Nazim Mustafa. Erməni vandallarının yox etdiyi Xan sarayı. Bakı. 2016.
- "İrəvan saray kompleksi". anl.az. İstifadə tarixi: 12 iyun 2023.
- "Xan sarayı". iravan.preslib.az. 2023-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 12 iyun 2023.
- "ASərdar sarayı". ikisahil.az. İstifadə tarixi: 12 iyun 2023.
Mənbə
- Xan sarayı
- Кольчицкий, Александр. Зеркальный зал в Сардарском дворце, в гор. Эривани (1). Весь Кавказ. 1903. səh. 7-9.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Xan sarayi Serdar sarayi Xan sarayi Irevan qalasinin simal serqinde yerlesen kecmis xan sarayi Serdar sarayi40 10 23 sm e 44 30 08 s u Olke Rusiya imperiyasiSeher IrevanYerlesir Hazirda sarayin yerinde yerlesir Memar Mirze Cefer XoyluTikilme tarixi XVI XVII esrlerUslubu Azerbaycan memarligiVeziyyeti DagidilibSerdar sarayi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiAzerbaycan memarliginin sah eserlerinden olan Xan sarayi yaxud Serdar sarayi 1578 ci ilde Irevan beylerbeyi Toxmaq xan terefinden tikdirilmis ve qala ile uzbeuz Zengi cayinin sag sahilinde iri bag salinmisdi 1760 1770 ci illerde Irevan xani Huseyneli xan 1762 1783 terefinden tekmillesdirilmisdir 1827 ci ilde ruslarin Irevani isgal etmesinden sonra saray ciddi dagintilara meruz qalmisdi 1837 ci ilde tertib edilmis planda sarayin teqriben 1 hektar erazini ehate etdiyi aydin olmusdur Sarayda 19 cu esrin ortalarinda temir berpa isleri aparilmisdir 1867 1874 cu illerde Xan sarayinda defelerle aparilan berpa islerini Mirze Qedim Irevani heyata kecirmisdir XX esrin evvellerinden etibaren Xan sarayi suretli sekilde dagidilmaga baslanilmisdir Saray hele 1913 cu ilde ermeni milletcilerinin tecavuzune meruz qalaraq qismen dagidilmisdi 1918 ci ilde ermeniler sarayin binasini yerle yeksan etdiler Sefevi ve Qacar dovrune mexsus olan saray memarliginin gozel bir numunesi yer uzunden silindiHaqqindaSerdar sarayinin Boyuk qebul otaginin divarinda Serdar Huseyn xanin qardasi Hesen xanin farslarin efsanevi qehremani Feramezin Feteli sahin 1797 1834 Abbas Mirzenin 1784 1833 Rustem ve Sohrabin portretleri vardi Saray 1913 1918 ci illerde ermenilerin tecavuzune meruz qalmis dagidilmisdir 1914 cu ilde sarayin tamamile dagidilmasindan sonra Saraydaki portretler cixarilaraq Tiflise aparilmis ve onun icerisindeki portretler sokulerek Gurcustana aparilmisdir Hemin eserler hazirda Gurcustan Dovlet Muzeyinde saxlanilmaqdadir Xan sarayinin yerle yeksan edilmesinden sonra onun erazisinde konyak zavodu insa edilmisdir 1918 ci ilde ise ermeniler sarayi tamamile yerle yeksan etmisler Xan sarayinin Guzgulu salonu ve Xan bagindaki yay imareti 1791 ci ilde Huseyneli xanim oglu Mehemmed xan 1784 1805 Qacar terefinden insa etdirilmis bununla da saray kompleksi tamamlanmisdi Abide 1810 cu ilde Huseynqulu xanin hakimiyyeti dovrunde esasli sekilde temir edilmis ve ona bir sira yeni tikililer elave olunmusdu Xan sarayinin divarlarindaki resm eserleri ise 1815 ci ilde Tebriz ressamliq mektebinin numayendesi olan Mir Ebdurrza Xan terefinden tamamlanmisdi Qerbi Azerbaycanda 1800 den cox turk muselman menseli tarixi medeniyyet abidesi ya ermenilesdirilib ya da tamam mehv edilib Bunlarin arasinda Irevan serdarlarinin ve xanlarinin iqametgahi olmus Irevan qalasindaki Serdar sarayi ve ya Irevan Xan sarayi da var Sarayin tertibatiIrevan Serdar sarayi mermer daslari Heyder Eliyev Medeniyyet Merkezi Divarlari bezeyen portret ve sujetli kompozisiyalardan ibaret monumental boyakarliq eserlerinden ibaret olub Irevan Xan sarayinin daxili tertibati haqqindaki yazilar 1828 ci ilde rus ressami akademik V Maskovun 1840 ci illerde arxeoloq alim ve ressam Q Qaqarinin XIX esrin 60 ci illerinde fotoqraf D Yermakovun esrin sonunda ingilis seyyahi H Lincin bilavasite naturadan cekdiyi resm ve fotolar sarayin bedii tertibati divar resmlerinin mezmunu forma ve uslubu professional senetkarliq ve estetik xususiyyetleri haqqinda fikir soylemeye imkan verir Guzgulu zal ve yay koskunun divarlarini bezeyen ilkin resmlerin muellifi belli deyil Dekorativ ve sujetli divar resmleri hemin dovrde movcud olmus senet kanonlarina ve eneneye esaslanir Divarlarin yuxari sethinde taxcalarda ve taxcalararasi pannolarda hendesi ve stilize edilmis nebati motivlerden ibaret dekorativ kompozisiyalar gul ciceklerin heyvan ve quslarin canli real tesvirleri verilib Sarayin bedii tertibatinin esasini portret tesvirleri ve coxfiqurlu sujetli kompozisiyalar teskil edib Bir sira Avropa seyyahlari muxtelif vaxtlarda Irevanda olmus Xan sarayini onun Guzgulu zalini qaladaki ve seherdeki mescidleri hovuz ve hamamlari Zengi cayindan enib kecen yeralti mermer pillekenli yolu oz eserlerinde tesvir edibler Ingilis seyyahi H Linc Irevan sarayin Guzgulu zalini bele tesvir edib Sebekeli taglarin saysiz hesabsiz guzguleri etrafa bullur kimi sole sacir Salonun tavani basdan basa bezeye qerq olub Tavanin asagisi bolluca nebati naxislarla bezenib ki bunlar da esasen susen ve qizilgullerden ibaretdir Guzgulu zalin derin catma tagli on divarinda ornamental pannolarla tavan arasinda qalan zolaqda oxsar ve eynibicimli cercive daxilinde Feteli sahin onun oglu Abbas Mirzenin Irevan xani Huseynqulu xanin ve qardasi Hesen xanin dastan qehremanlari Rustem Zalin onun oglu Zohrabin portretleri Iran rus muharibesinden doyus sehneleri tesvir olunubmus Irevanin rus qosunlari terefinden isgalindan 1829 sonra tedricen baximsizliq uzunden yararsiz hala dusen nemislikden divar resmleri korlanan karniz ve tavanin guzguleri qopub tokulen Xan sarayinda qismen de olsa berpa isleri aparilib Berpa islerini Azerbaycan dezgah boyakarliginin banisi Mirze Qedim Irevani 1825 1875 heyata kecirib Sarayin berpadan evvelki ve sonraki tertibatina aid eyani materialin muqayiseli tehlili gosterir ki divar resmlerinin ancaq bir hissesi portretler ve dekorativ pannolar berpa edilib Qalan resmleri berpa etmek mumkun olmadigindan onlarin yerinde yeni ornamental dekorativ pannolar cekilib Portretleri berpa ederken M Q Irevani yeni texniki vasitelerle evvelkilerden ferqlenen yeni eserler yaradib Boyuk olculu ketan uzerinde yagli boyalarla islenilib sonradan divara yapisdirilmis bu eserler eslinde realist monumental boyakarligin ilkin numuneleri idi Hemcinin baxIrevan xanligi Ermenistanda olan mescidlerIstinadlarMiklashevskaya N IV Hudozhniki XIX veka Mirza Kadym Erivani i Mir Mohsun Navvab Iskusstvo Azerbajdzhana Baku Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1954 Irevan quberniyasinin yaddas kitabi 1902 Erich Kettenhofen George A Bournoutian and Robert H Hewsen Encyclopaedia Iranica Erevan Irevan Xanligi Serdar sarayinin emlaki teref az Istifade tarixi 12 iyun 2023 Luke H C Anatolica London 1924 Eziz Elekberli Qerbi Azerbaycan abideleri Azerbaycan seh 180 2023 07 02 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 31 Irevanda bir saray vardi medeniyyet az Istifade tarixi 12 iyun 2023 Nazim Mustafa Ermeni vandallarinin yox etdiyi Xan sarayi Baki 2016 Irevan saray kompleksi anl az Istifade tarixi 12 iyun 2023 Xan sarayi iravan preslib az 2023 02 09 tarixinde Istifade tarixi 12 iyun 2023 ASerdar sarayi ikisahil az Istifade tarixi 12 iyun 2023 MenbeXan sarayi Kolchickij Aleksandr Zerkalnyj zal v Sardarskom dvorce v gor Erivani 1 Ves Kavkaz 1903 seh 7 9 Xarici kecidler