Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əsas nitq hissələri – Müstəqil leksik mənaya malik olan, müəyyən əşyanı, əlaməti, miqdarı, hərəkəti və s. bildirilən, suala cavab verilən, şəkilçi qəbul edən, cümlədə bu və ya digər cümlə üzvü yerində işlənən nitq hissələri. Azərbaycan dilində 6 əsas nitq hissəsi var.
Növləri
Azərbaycan dilində isim, sifət, say, əvəzlik, feil, zərf olmaqla altı əsas nitq hissəsi var.
İsim
Ümumi qrammatik mənasına görə əşyanın adını bildirən əsas nitq hissəsinə isim deyilir. İsim kim? nə? hara? suallarından birinə cavab verir. İsmin özünəməxsus cəhətləri var ki, onları başqa nitq hissələrində görmürük.
İsmə məxsus xüsusiyyətlər:
- Konkret və ya mücərrəd olur.
- Ümumi və ya xüsusi olur.
- Tək və ya cəm olur.
- Mənsubiyyətə görə dəyişir.
- Hal şəkilçisi qəbul edir (hallanır).
- Şəxs (xəbərlik) şəkilçisi qəbul edir.
İsmə aid bu xüsusiyyətlərin içərisində ilk ikisini çıxmaq şərti ilə digərlərinin qrammatik (morfoloji) göstəriciləri (şəkilçiləri) var. İlk üç şərt yalnız ismə aid xüsusiyyətdir.
Sifət
Sifət əşyanın əlamət və keyfiyyətini bildirən əsas nitq hissəsidir. Sifət cümlədə ismə aid olub onu müxtəlif cəhətdən təyin edir:qara kəmər, şirin söhbət, dəhşətli insan, ağacdakı quş. Necə? nə cür? hansı? suallarından birinə cavab verir.
Sifətlərin mənaca aşağıdakı növləri var:
- Rəng bildirən sifətlər: göy, qırmızı, yaşıl və s.
- Dad bildirən sifətlər: şirin , turş , acı , dadlı və s.
- Keyfiyyət bildirən sifətlər: yaxşı , pis , çalışqan və s.
- Əlamət (görkəm) bildirən sifətlər: gözəl , kök , nurani və s.
- Forma bildirən sifətlər: uzun, əyri , incə , badamı və s.
- Həcm bildirən sifətlər: böyük , kiçik, enli və s.
Sifətə aid xüsusiyyətlər:
- Sifətlər əşyaya məxsus olur.
- Əşya ilə bərabər işləndikdə heç bir qrammatik şəkilçi qəbul etmir.
- Necə? nə cür? hansı? suallarından birinə cavab verir.
- Sifət aid olduğu ismi itirdikdə isimləşir (substantivləşir).
- İsimləşmədiyi zaman təyin və ismi xəbər, isimləşdiyi zaman isə mübtəda, tamamlıq və ismi xəbər ola bilir.
- Sifətlər əşyaya aid olur və onları müxtəlif cəhətdən izah edir.
Say
İsim əşyanın adını, sifət isə onun əlamətini bildirir. Əşyanın miqdarını və ya sırasını da əsəs nitq hissəsi olan say bildirir. Say neçə? nə qədər? neçənci? suallarından birinə cavab verir. Saylar, əsasən, milli sözlərimizdən ibarətdir.
Əvəzlik
Əvəzliyin əsas xüsusiyyəti bütün əsas nitq hissələrini əvəz etməkdir. Əvəzlik əvəz etdiyi əsas nitq hissəsinin sualına cavab verir. Məsələn: Əli (isim) gəldi, o (əvəzlik) gəldi.
- Əvəzliyin ismi əvəz etməsi: atam gəldi – O gəldi.
- Əvəzliyin sifəti əvəz etməsi: gözəl qız – bu qız
- Əvəzliyin sayı əvəz etməsi:beş kitab – neçə kitab
- Əvəzliyin zərfi əvəz etməsi:ucadan oxu – belə oxu
- Əvəzliyin əvəzliyi əvəz etməsi:O getdi – Kim getdi.
- Şəxs əvəzlikləri:mən,sən,o,biz,siz,onlar,
- İşarə əvəzlikləri:o,bu,elə,belə,həmin,həmən
- Qeyri-müəyyən əvəzliklər: hərə,hamı,hər kəs,kimsə,nəsə,filankəs,kim isə,nə isə
- Təyin əvəzlikləri:öz,hər,bütün,filan,eyni
- Sual əvəzlikləri: kim?,nə?,hara?,nə vaxt?, neçə? və.s
Feil
Ümumi qrammatik mənasına görə hərəkət bildirən əsas nitq hissəsinə feil deyilir. Qrammatik cəhətdən hərəkət geniş mənalı termindir. Bu termin bilavasitə hərəkət bildirən get, gəl, qaç və s. feillərə aid olduğu kimi, yaz, oxu, işlə, fikirləş, düşün, yat, dur, gül, ağla və s. kimi işlə, vəziyyətlə, halla, təfəkkürlə və s. əlaqədar olan hərəkətləri də əhatə edir. Bu baxımdan feillərin aşağıdakı leksik məna növləri meydana çıxır:
- İş feilləri: tikmək, kəsmək, sökmək, təmizləmək, rəngləmək və s.
- Hərəkət feilləri: getmək, gəlmək, qaçmaq və s.
- Nitq feilləri: danışmaq, söyləmək, susmaq və s.
- Təfəkkür feilləri: anlamaq, düşünmək, yad etmək və s.
- Hal–vəziyyət feilləri: ağarmaq, bozarmaq, incimək və s.
Zərf
Zərf hərəkəti müxtəlif cəhətlərdən izah edən nitq hissəsidir.
- Zərf cümlədə, əsasən, feilə aid olaraq, onun tərzini, zamanını, yerini və miqdarını bildirir. Məsələn: yaxşı danışır, çox oxuyanda, yuxarı getmək, dünən gələn və s.
- Zərflər necə? nə cür? nə zaman? haçan? nə vaxt? hara? nə qədər? və s. suallarından birinə cavab olur.
Həmçinin bax
İstinadlar
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Esas nitq hisseleri Musteqil leksik menaya malik olan mueyyen esyani elameti miqdari hereketi ve s bildirilen suala cavab verilen sekilci qebul eden cumlede bu ve ya diger cumle uzvu yerinde islenen nitq hisseleri Azerbaycan dilinde 6 esas nitq hissesi var NovleriAzerbaycan dilinde isim sifet say evezlik feil zerf olmaqla alti esas nitq hissesi var Isim Esas meqale Isim Umumi qrammatik menasina gore esyanin adini bildiren esas nitq hissesine isim deyilir Isim kim ne hara suallarindan birine cavab verir Ismin ozunemexsus cehetleri var ki onlari basqa nitq hisselerinde gormuruk Isme mexsus xususiyyetler Konkret ve ya mucerred olur Umumi ve ya xususi olur Tek ve ya cem olur Mensubiyyete gore deyisir Hal sekilcisi qebul edir hallanir Sexs xeberlik sekilcisi qebul edir Isme aid bu xususiyyetlerin icerisinde ilk ikisini cixmaq serti ile digerlerinin qrammatik morfoloji gostericileri sekilcileri var Ilk uc sert yalniz isme aid xususiyyetdir Sifet Esas meqale Sifet nitq hissesi Sifet esyanin elamet ve keyfiyyetini bildiren esas nitq hissesidir Sifet cumlede isme aid olub onu muxtelif cehetden teyin edir qara kemer sirin sohbet dehsetli insan agacdaki qus Nece ne cur hansi suallarindan birine cavab verir Sifetlerin menaca asagidaki novleri var Reng bildiren sifetler goy qirmizi yasil ve s Dad bildiren sifetler sirin turs aci dadli ve s Keyfiyyet bildiren sifetler yaxsi pis calisqan ve s Elamet gorkem bildiren sifetler gozel kok nurani ve s Forma bildiren sifetler uzun eyri ince badami ve s Hecm bildiren sifetler boyuk kicik enli ve s Sifete aid xususiyyetler Sifetler esyaya mexsus olur Esya ile beraber islendikde hec bir qrammatik sekilci qebul etmir Nece ne cur hansi suallarindan birine cavab verir Sifet aid oldugu ismi itirdikde isimlesir substantivlesir Isimlesmediyi zaman teyin ve ismi xeber isimlesdiyi zaman ise mubteda tamamliq ve ismi xeber ola bilir Sifetler esyaya aid olur ve onlari muxtelif cehetden izah edir Say Esas meqale Say Isim esyanin adini sifet ise onun elametini bildirir Esyanin miqdarini ve ya sirasini da eses nitq hissesi olan say bildirir Say nece ne qeder necenci suallarindan birine cavab verir Saylar esasen milli sozlerimizden ibaretdir Evezlik Esas meqale Evezlik Evezliyin esas xususiyyeti butun esas nitq hisselerini evez etmekdir Evezlik evez etdiyi esas nitq hissesinin sualina cavab verir Meselen Eli isim geldi o evezlik geldi Evezliyin ismi evez etmesi atam geldi O geldi Evezliyin sifeti evez etmesi gozel qiz bu qiz Evezliyin sayi evez etmesi bes kitab nece kitab Evezliyin zerfi evez etmesi ucadan oxu bele oxu Evezliyin evezliyi evez etmesi O getdi Kim getdi Sexs evezlikleri men sen o biz siz onlar Isare evezlikleri o bu ele bele hemin hemen Qeyri mueyyen evezlikler here hami her kes kimse nese filankes kim ise ne ise Teyin evezlikleri oz her butun filan eyni Sual evezlikleri kim ne hara ne vaxt nece ve sFeil Esas meqale Feil Umumi qrammatik menasina gore hereket bildiren esas nitq hissesine feil deyilir Qrammatik cehetden hereket genis menali termindir Bu termin bilavasite hereket bildiren get gel qac ve s feillere aid oldugu kimi yaz oxu isle fikirles dusun yat dur gul agla ve s kimi isle veziyyetle halla tefekkurle ve s elaqedar olan hereketleri de ehate edir Bu baximdan feillerin asagidaki leksik mena novleri meydana cixir Is feilleri tikmek kesmek sokmek temizlemek renglemek ve s Hereket feilleri getmek gelmek qacmaq ve s Nitq feilleri danismaq soylemek susmaq ve s Tefekkur feilleri anlamaq dusunmek yad etmek ve s Hal veziyyet feilleri agarmaq bozarmaq incimek ve s Zerf Esas meqale Zerf nitq hissesi Zerf hereketi muxtelif cehetlerden izah eden nitq hissesidir Zerf cumlede esasen feile aid olaraq onun terzini zamanini yerini ve miqdarini bildirir Meselen yaxsi danisir cox oxuyanda yuxari getmek dunen gelen ve s Zerfler nece ne cur ne zaman hacan ne vaxt hara ne qeder ve s suallarindan birine cavab olur Hemcinin baxNitq hissesi Komekci nitq hisseleriIstinadlar Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin