Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Meşə — Nisbətən böyük və ya kiçik sahədə yerləşən, bir-birinə və bitdiyi şəraitə, yəni bitkilərə, iqlimə, heyvanlar aləminə və s. təsir edən, burada birgə və ziddiyət şəraitində inkişaf edən ağac bitkiləri topluluğuna "meşə" deyilir. Meşələrin bir çox növü olur məsələn: rütubətli ekvatorial meşələr, enliyarpaqlı meşələr, iynəyarpaqlı (tayqa) meşələri. Məsələn: çinar ağacı,şam ağacı,iydə ağacı,qoz ağacı, meyvə ağacı
Ümumi məlumatlar
Dünya üzrə meşə örtüyünün sahəsi 4 milyard hektardır. Bunun 809 milyon hektarı Rusiya Federasiyasının, 478 milyon hektarı Braziliyanın, 310 milyon hektarı Kanadanın və 303 milyon hektarı ABŞ-nin payına düşür.
Son 200 ildə dünya üzrə meşə ərazilərinin sahəsi 2 dəfədən çox azalmışdır. XVIII–XIX əsrlərdə indiki Azərbaycan ərazisinin 35%-i meşə ilə örtülü olmuşdur. Hazırda Azərbaycan meşələrinin ümumi sahəsi 1213.7 min hektardır. Bu da Azərbaycan ərazisinin 11,8%-ni təşkil edir. Bu rəqəm Rusiya Federasiyasında 44%, Latviyada 41%, Gürcüstanda 39% təşkil edir. 1 hektar meşə 200 insanı xilas edir.
Əsas xüsusiyyətləri
Meşənin əsas xüsusiyyətləri bitki örtüyünün altında formalaşan mikroiqlimdir. Meşənin mikroiqlimi ətraf mühitin iqlimindən fərqlidir. Açıq ərazilərdən fərqli olaraq meşədə qış mövsümündə havanın temperaturu 3–5 °C yüksək olur. İsti yay günlərində isə əksinə, temperatur bir neçə dərəcə aşağı enir.
Meşədə rütubətlilik də yüksək səviyyədə olur. Ağacların çətiri günəş şüalarının qarşısını kəsərək kölgəlik əmələ gətirir və güclü küləklərin qarşısını alır. Bütün bu amillər müxtəlif meşə bitkiləri və heyvanların həyatı üçün əlverişli yaşayış mühiti yaradır. Ağacların çətiri altında toxumlar da inkişaf edir.
Ekosistemi
Meşə ekosistemi özü-özünü tənzim edir. Meşədəki ağaclar, kol, ot bitkiləri ömrünü başa vurduqda onların əvəzində yeni bitkilər inkişaf edir və yaranan boşluqlar bərpa olunur. Toxunulmamış qədim meşələrə Yer kürəsinin yalnız ən ucqar guşələrində təsadüf olunur. Planetdəki meşələrin əksər hissəsi çox zaman insan fəaliyyətinin təsiri altında olduğuna görə sonradan bərpa olunmuş meşə sahələri hesab edilir.
Meşə ekosisteminə daxil olan bütün komponentlər bir-biri ilə sıx əlaqədə olur. Məsələn, quşlar meyvə və toxumlarla qidalanaraq toxumların uzaq məsafəyə yayılmasında iştirak edirlər. Ağac göbələklərinin inkişafı ağaclardan asılıdır. Məhv olmuş ağacların budaqlarının və gövdəsinin çürüməsində iştirak edən göbələklər mineral maddələrin torpağa qayıtmasına kömək edirlər.
Meşə ekosistemini süni şəkildə yaratmaq çox çətindir. Meşənin müxtəlif tərkib hissələri arasında qarşılıqlı əlaqə uzun illər ərzində formalaşır. Sıx bitki örtüyü əmələ gəldikdən və heyvanların yaşayış şəraiti formalaşdıqdan sonra mikroiqlim yaranır. Daha sonra meşənin özünü tənzimləmə qabiliyyəti bütün təbii prosesləri nizamlayır. Qocaman ağaclar məhv olduqca yerini cavan ağaclar tutur.
Meşələrin qırılması
Əhali artımı meşələrin azalmasına güclü təsir göstərir, meşələr kənd təsərrüfatının ehtiyacları üçün, ticarət, yanacaq və s. məqsədlə qırılır. Əkinçilik və maldarlıq yaranarkən bütün quru səthinin 56%-i meşə ilə örtülmüşdü. Hazırda isə bu göstərici 30%-ə enmişdir. Meşələrin məhv edilməsi prosesi xüsusilə Avropaya toxunmuşdur. Əgər VII əsrə qədər burada meşələr bütün ərazinin 80%-ni tuturdusa, hazırda bu, cəmi 30% təşkil edir. Rusiyada, ABŞ-də, Kanadada, Hindistanda, Çində, Braziliyada meşələr kütləvi sürətdə qırılmışdır. Bütün bunlar torpağın tullantılarla çirklənməsinə səbəb olan "istixana effekti"nə şərait yaradır. İsti torpağı qızdıraraq atmosferdəki karbon səddini dəf edib, kosmik fəzaya çıxa bilmir, torpağı isitməklə temperaturu qaldırır. Yerin hərarətinin +10 °C artması belə dünya kataklizminə gətirib çıxara bilər, qütb buzlaqlarının əriməsi sürətlənər, mütəxəssislərin hesablamalarına görə, artıq XXI əsrin ortalarında dünya okeanının səviyyəsi 1–5 metr qalxa bilər ki, bu da Yerin bir sıra regionlarının – Maldiv adalarının, Sankt-Peterburqun, Nil deltasının, Azərbaycan hüdudlarında Xəzər dənizinin cənub sahillərinin su altında qalmasına səbəb olar. Havanın qızması ABŞ-də, Rusiyada, Çində və digər ölkələrdə quraqlığın artması ilə müşayiət olunmuşdur.
Optimal meşəlik
Optimal meşəlik müəyyən meşəbitmə şəraitindən özünün məqsədyönlü vəzifəsini daha yaxşı yerinə yetirən meşəlik. Optimal meşəlik yaradarkən ən mühüm komponent meşəliyin optimal tərkibi və optimal strukturu hesab olunur. Meşəliyin optimal tərkibi məsələsinin həllində ağac cinslərinin meşəbitmə şəraitində tələbatını, digər ağaclarla dinamik əlaqəsini, məhsuldarlığını, quruluşunu, əmtəəliyini və müxtəlif tərkibli meşəliyin təsərrüfatı qiymətini təyin etmək lazımdır. Meşəliyin optimal strukturunu təyin edən əsas amil ağaclığın sıxlığı (doluluğu) sayılır. Rekreasiya təzyiqi altında olan və torpaqqoruyucu funksiyalı meşələrin optimal tərkibi və strukturu Optimal meşəlikdə əsasən estetik və qoruyucu planda daha effektli olmalıdır.
İstinadlar
- . 2015-03-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-02.
- Məktəb meşəçiliyinin yaradılması [ölü keçid]
- Məmmədov Q. Ş., Xəlilov M. Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008
Mənbə
- Meşələrin bərpası və artırılması üzrə Milli Proqram uğurla həyata keçirilir [ölü keçid]
- Meşələr
- Meşəbərpa tədbirləri 2009-01-02 at the Wayback Machine
- DEYƏSƏN, MEŞƏLƏRİN BƏRPASI MİLLİ PROQRAMI İFLASA UĞRAYIB [ölü keçid]
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mese Nisbeten boyuk ve ya kicik sahede yerlesen bir birine ve bitdiyi seraite yeni bitkilere iqlime heyvanlar alemine ve s tesir eden burada birge ve ziddiyet seraitinde inkisaf eden agac bitkileri topluluguna mese deyilir Meselerin bir cox novu olur meselen rutubetli ekvatorial meseler enliyarpaqli meseler iyneyarpaqli tayqa meseleri Meselen cinar agaci sam agaci iyde agaci qoz agaci meyve agaciUmumi melumatlarDunya uzre mese ortuyunun sahesi 4 milyard hektardir Bunun 809 milyon hektari Rusiya Federasiyasinin 478 milyon hektari Braziliyanin 310 milyon hektari Kanadanin ve 303 milyon hektari ABS nin payina dusur Son 200 ilde dunya uzre mese erazilerinin sahesi 2 defeden cox azalmisdir XVIII XIX esrlerde indiki Azerbaycan erazisinin 35 i mese ile ortulu olmusdur Hazirda Azerbaycan meselerinin umumi sahesi 1213 7 min hektardir Bu da Azerbaycan erazisinin 11 8 ni teskil edir Bu reqem Rusiya Federasiyasinda 44 Latviyada 41 Gurcustanda 39 teskil edir 1 hektar mese 200 insani xilas edir Esas xususiyyetleriMesenin esas xususiyyetleri bitki ortuyunun altinda formalasan mikroiqlimdir Mesenin mikroiqlimi etraf muhitin iqliminden ferqlidir Aciq erazilerden ferqli olaraq mesede qis movsumunde havanin temperaturu 3 5 C yuksek olur Isti yay gunlerinde ise eksine temperatur bir nece derece asagi enir Mesede rutubetlilik de yuksek seviyyede olur Agaclarin cetiri gunes sualarinin qarsisini keserek kolgelik emele getirir ve guclu kuleklerin qarsisini alir Butun bu amiller muxtelif mese bitkileri ve heyvanlarin heyati ucun elverisli yasayis muhiti yaradir Agaclarin cetiri altinda toxumlar da inkisaf edir EkosistemiMese ekosistemi ozu ozunu tenzim edir Mesedeki agaclar kol ot bitkileri omrunu basa vurduqda onlarin evezinde yeni bitkiler inkisaf edir ve yaranan bosluqlar berpa olunur Toxunulmamis qedim meselere Yer kuresinin yalniz en ucqar guselerinde tesaduf olunur Planetdeki meselerin ekser hissesi cox zaman insan fealiyyetinin tesiri altinda olduguna gore sonradan berpa olunmus mese saheleri hesab edilir Mese ekosistemine daxil olan butun komponentler bir biri ile six elaqede olur Meselen quslar meyve ve toxumlarla qidalanaraq toxumlarin uzaq mesafeye yayilmasinda istirak edirler Agac gobeleklerinin inkisafi agaclardan asilidir Mehv olmus agaclarin budaqlarinin ve govdesinin curumesinde istirak eden gobelekler mineral maddelerin torpaga qayitmasina komek edirler Mese ekosistemini suni sekilde yaratmaq cox cetindir Mesenin muxtelif terkib hisseleri arasinda qarsiliqli elaqe uzun iller erzinde formalasir Six bitki ortuyu emele geldikden ve heyvanlarin yasayis seraiti formalasdiqdan sonra mikroiqlim yaranir Daha sonra mesenin ozunu tenzimleme qabiliyyeti butun tebii prosesleri nizamlayir Qocaman agaclar mehv olduqca yerini cavan agaclar tutur Meselerin qirilmasiEhali artimi meselerin azalmasina guclu tesir gosterir meseler kend teserrufatinin ehtiyaclari ucun ticaret yanacaq ve s meqsedle qirilir Ekincilik ve maldarliq yaranarken butun quru sethinin 56 i mese ile ortulmusdu Hazirda ise bu gosterici 30 e enmisdir Meselerin mehv edilmesi prosesi xususile Avropaya toxunmusdur Eger VII esre qeder burada meseler butun erazinin 80 ni tuturdusa hazirda bu cemi 30 teskil edir Rusiyada ABS de Kanadada Hindistanda Cinde Braziliyada meseler kutlevi suretde qirilmisdir Butun bunlar torpagin tullantilarla cirklenmesine sebeb olan istixana effekti ne serait yaradir Isti torpagi qizdiraraq atmosferdeki karbon seddini def edib kosmik fezaya cixa bilmir torpagi isitmekle temperaturu qaldirir Yerin heraretinin 10 C artmasi bele dunya kataklizmine getirib cixara biler qutb buzlaqlarinin erimesi suretlener mutexessislerin hesablamalarina gore artiq XXI esrin ortalarinda dunya okeaninin seviyyesi 1 5 metr qalxa biler ki bu da Yerin bir sira regionlarinin Maldiv adalarinin Sankt Peterburqun Nil deltasinin Azerbaycan hududlarinda Xezer denizinin cenub sahillerinin su altinda qalmasina sebeb olar Havanin qizmasi ABS de Rusiyada Cinde ve diger olkelerde quraqligin artmasi ile musayiet olunmusdur Optimal meselikOptimal meselik mueyyen mesebitme seraitinden ozunun meqsedyonlu vezifesini daha yaxsi yerine yetiren meselik Optimal meselik yaradarken en muhum komponent meseliyin optimal terkibi ve optimal strukturu hesab olunur Meseliyin optimal terkibi meselesinin hellinde agac cinslerinin mesebitme seraitinde telebatini diger agaclarla dinamik elaqesini mehsuldarligini qurulusunu emteeliyini ve muxtelif terkibli meseliyin teserrufati qiymetini teyin etmek lazimdir Meseliyin optimal strukturunu teyin eden esas amil agacligin sixligi dolulugu sayilir Rekreasiya tezyiqi altinda olan ve torpaqqoruyucu funksiyali meselerin optimal terkibi ve strukturu Optimal meselikde esasen estetik ve qoruyucu planda daha effektli olmalidir Istinadlar 2015 03 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 06 02 Mekteb meseciliyinin yaradilmasi olu kecid Memmedov Q S Xelilov M Y Ensiklopedik ekoloji luget Baki 2008MenbeMeselerin berpasi ve artirilmasi uzre Milli Proqram ugurla heyata kecirilir olu kecid Meseler Meseberpa tedbirleri 2009 01 02 at the Wayback Machine DEYESEN MESELERIN BERPASI MILLI PROQRAMI IFLASA UGRAYIB olu kecid Xarici kecidlerVikianbarda Mese ile elaqeli mediafayllar var Hemcinin baxTala