Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orqanizm (lat. organismus – qururam, q.yun. ὄργανον − alət) — diri orqanizm, diri varlıq, canlı orqanizm, canlı varlıq — biologiya sahəsində heyvan, bitki, kif, mikrob kimi tək bir vücud əmələ gətirən yekdil sistemdir. Hüceyrədən ibarət olub, qeyri-canlı materiyadan onu fərqləndirən amillərə malik olan bioloji vücuddur. Bilinən bütün orqanizmlər bu xarakterlərin bir çoxuna sahibdir: nizamlılıq, böyümə və bölünmə, inkişaf, çoxalma, maddələr mübadiləsi, qıcıqlanma, uyğunlaşma (adaptasiya) və xarici mühitlə daxili mühitin fiziki və kimyəvi tarazlığını saxlama (). Biologiyanın əsas predmetidir.
Orqan
Mənşəyinə, quruluşuna və yerinə yetirdiyi funksiyalara görə bir-birinə oxşar hüceyrələr və hüceyrəarası maddələr birləşib toxumanı əmələ gətirir. Orqan (üzv) bədənin müəyyən forması, quruluşu, yeri olan, bir və ya bir neçə funksiyanı yerinə yetirən hissəsinə deyilir. Orqanların bir qismi bədən boşluğunda yerləşir ki, bunlara daxili orqanlar deyilir. Hər bir orqan bir neçə toxumadan əmələ gəlmişdir, lakin bunlardan biri həmişə çoxluq təşkil edir və orqanın əsas funksiyasını müəyyən edir.
Yüksək orqanizmlərdə hər bir orqanda qan damarları və sinirlər vardır. Quruluşuna, vəzifəsinə və inkişafına görə bir-birinə oxşar orqanların məcmusuna orqanlar sistemi deyilir. Ümumi funksiyanı birgə yerinə yetirən müxtəlif quruluşa və inkişafa malik ayrı-ayrı orqanların və ya orqanlar sisteminin məcmusu aparat adlanır.
İnsan orqanizmi aşağıdakı sistem və aparatlardan ibarətdir: istinad-hərəkət aparatı, qan sistemi, ürək-damar sistemi, tənəffüs sistemi, həzm sistemi, sidik-cinsiyyət sistemi, daxili sekresiya vəziləri (endokrin sistemi), duyğu orqanları sistemi, sinir sistemi.
Hüceyrələrin kimyəvi tərkibi
Dövri sistemdə olan təxminən 110 elementdən 80-ə qədəri hüceyrədə rast gəlinir. Lakin bunlardan yalnız 27 elementin hüceyrədə müxtəlif funksiya yerinə yetirdiyi müəyyən edilmişdir. Hüceyrədə kütlə payı 0,001%-dən çox olan elementlər makroelementlər, 0,001%-dən 0,000001%-ə qədər olanlar isə mikroelementlər hesab olunur.
| Element | Canlı orqanizmlərdə, % | Yer qabığında, % | Dəniz suyunda, % |
|---|---|---|---|
| Oksigen | 65–75 | 49,2 | 85,8 |
| Karbon | 15–18 | 0,4 | 0,0035 |
| Azot | 1,5–3,0 | 0,04 | 0,37 |
| Fosfor | 0,2–1,0 | 0,1 | 0,003 |
| Dəmir | 0,01–0,015 | 4,2 | 0,00015 |
| Xlor | 0,05–0,10 | 0,2 | 0,06 |
Hüceyrənin qeyri-üzvi birləşmələri
Hüceyrənin qeyri-üzvi birləşmələrinə su və mineral duzlar aiddir. Su — hüceyrənin tərkibində ən çox olan maddədir. Onun hüceyrədə miqdarı orqanizmin növündən, yaşayış şəraitindən, hüceyrənin tipindən və funksional fəaliyyətindən asılı olaraq müxtəlifdir. Məsələn, su insanın sümük toxumasının 20%-ni, baş beyinin hüceyrələrinin 85%-ni təşkil edir.
Hüceyrənin üzvi birləşmələri
Canlı orqanizmlərin üzvi birləşmələrinə zülallar, yağlar, karbohidratlar, nuklein turşuları, ATF və vitaminlər aiddir. Orqanizmdə üzvi birləşmələr bəzən kiçik, bəzən isə iri molekul, polimer şəklində olur. Biopolimerlər. Polimerlər kiçikmolekullu birləşmələrdən — monomerlərdən əmələ gəlir. Əgər polimeri uzun bir zəncir kimi təsəvvür etsək, onun çoxlu sayda təkrar olunan hər bir halqası monomerlərə uyğun gələcək. Bəzi polimerlər eyni növ, digərləri isə müxtəlif növ monomer halqalarından təşkil olunur. Canlı orqanizmin tərkibinə daxil olan polimerlər biopolimerlər adlanır. Onlar bütün canlıların hüceyrələrinin əsas hissəsini təşkil edir. Hüceyrənin əsas üzvi birləşmələrindən biri-karbohidratlardır. Bu birləşmələrin tərkibinə karbon, hidrogen və oksigen daxildir. Karbohidratlar sadə (monosaxaridlər və disaxaridlər) və mürəkkəb (polisaxaridlər) quruluşda olur. Zülallar mürəkkəb üzvi birləşmələr, biopolimerlərdir. Onların monomerləri aminturşulardır.
Təbiətdə 150-dən çox aminturşu növü olsa da, onlardan yalnız 20 növü zülalların tərkibinə daxildir. Aminturşular karboksil (- COOH) və amin qruplarının olmasına görə (- NH2) bir-birinə oxşasalar da, onlarda həm də oxşar olmayan radikallar vardır. Aminturşuların ümumi formulu belədir:
Zülalların xassələri
Canlı orqanizmlərdə rast gəlinən albumin (yumurta zülalı), mədəaltı vəzinin hormonu olan insulin, həzm prosesində iştirak edən tripsin və ağız suyunda olan lizosim fermentləri zülallara aiddir. Onlar müəyyən xüsusiyyətlərə malik olub hüceyrədə müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Bir çox fiziki və kimyəvi amillərin (spirtin, turşuların, qələvilərin, yüksək temperaturun, radiasiyanın və s.) təsirindən zülal molekulunun quruluşu pozulur və spiral açılmağa başlayır. Zülalların təbii quruluşunun bu cür dəyişməsi prosesi denaturasiya (lat. "de" — yoxluq, aradan qaldırmaq,"natura" — təbii) adlanır. Denaturasiya dönər və ya dönməz ola bilər.
Denaturasiya zamanı əvvəl dördüncülü, sonra üçüncülü, daha sonra ikincili quruluş pozulur. Əgər müəyyən təsirdən birincili (ilkin) quruluş da pozularsa, denaturasiya dönməz olar. Məsələn, yumurta zülalı 60–70 °C-də denaturasiyaya uğrayır. Birincili quruluş pozulmadıqda isə zülal molekulu yenə də burularaq əvvəlki təbii vəziyyətini və xüsusiyyətlərini ala bilir və bu, dönər denaturasiya və ya renaturasiya adlanır. Buradan belə nəticə çıxır ki, zülal molekulunun bütün quruluş və funksiyaları onun ilkin quruluşu ilə müəyyən olunur.
Zülalların funksiyaları
Bir çox zülallar hüceyrədə bioloji katalizator rolunu oynayaraq kimyəvi reaksiyaları sürətləndirir və burada baş verən proseslərin tənzimlənməsində iştirak edir. Belə zülallar fermentlər adlandırılır.
Nukliein turşuları
Nuklein (lat. "nukleus" — nüvə) turşuları ilk dəfə hüceyrənin nüvəsində tapıldığı üçün bu cür adlandırılmışdır. Lakin sonralar onların mitoxondri, plastidlər kimi orqanoidlərdə də mövcudluğu məlum olmuşdur. Nuklein turşuları — irimolekullu təbii üzvi maddələrdir. Bu molekullar canlı orqanizmlərdə irsi məlumatın saxlanılmasını və nəslə ötürülməsini təmin edir. Öz quruluşuna görə nuklein turşuları biopolimerlərdir. Onların monomer halqası nukleotidlərdir. Hər nukleotid azotlu əsasdan, karbohidratdan, ortofosfat turşusu qalığından ibarətdir. Hüceyrədə iki növ nuklein turşuları — dezoksiribonuklein (DNT) və ribonuklein (RNT) turşuları olur.
Mənbə
İstinadlar
- https://en.oxforddictionaries.com/definition/organism[ölü keçid]
- Babayev et al, Biologiya Lüğəti, 2011
 | Elm ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Orqazm ile sehv salmayin Orqanizm lat organismus qururam q yun ὄrganon alet diri orqanizm diri varliq canli orqanizm canli varliq biologiya sahesinde heyvan bitki kif mikrob kimi tek bir vucud emele getiren yekdil sistemdir Huceyreden ibaret olub qeyri canli materiyadan onu ferqlendiren amillere malik olan bioloji vucuddur Bilinen butun orqanizmler bu xarakterlerin bir coxuna sahibdir nizamliliq boyume ve bolunme inkisaf coxalma maddeler mubadilesi qiciqlanma uygunlasma adaptasiya ve xarici muhitle daxili muhitin fiziki ve kimyevi tarazligini saxlama Biologiyanin esas predmetidir OrqanMenseyine qurulusuna ve yerine yetirdiyi funksiyalara gore bir birine oxsar huceyreler ve huceyrearasi maddeler birlesib toxumani emele getirir Orqan uzv bedenin mueyyen formasi qurulusu yeri olan bir ve ya bir nece funksiyani yerine yetiren hissesine deyilir Orqanlarin bir qismi beden boslugunda yerlesir ki bunlara daxili orqanlar deyilir Her bir orqan bir nece toxumadan emele gelmisdir lakin bunlardan biri hemise coxluq teskil edir ve orqanin esas funksiyasini mueyyen edir Yuksek orqanizmlerde her bir orqanda qan damarlari ve sinirler vardir Qurulusuna vezifesine ve inkisafina gore bir birine oxsar orqanlarin mecmusuna orqanlar sistemi deyilir Umumi funksiyani birge yerine yetiren muxtelif qurulusa ve inkisafa malik ayri ayri orqanlarin ve ya orqanlar sisteminin mecmusu aparat adlanir Insan orqanizmi asagidaki sistem ve aparatlardan ibaretdir istinad hereket aparati qan sistemi urek damar sistemi teneffus sistemi hezm sistemi sidik cinsiyyet sistemi daxili sekresiya vezileri endokrin sistemi duygu orqanlari sistemi sinir sistemi Huceyrelerin kimyevi terkibiDovri sistemde olan texminen 110 elementden 80 e qederi huceyrede rast gelinir Lakin bunlardan yalniz 27 elementin huceyrede muxtelif funksiya yerine yetirdiyi mueyyen edilmisdir Huceyrede kutle payi 0 001 den cox olan elementler makroelementler 0 001 den 0 000001 e qeder olanlar ise mikroelementler hesab olunur Element Canli orqanizmlerde Yer qabiginda Deniz suyunda Oksigen 65 75 49 2 85 8Karbon 15 18 0 4 0 0035Azot 1 5 3 0 0 04 0 37Fosfor 0 2 1 0 0 1 0 003Demir 0 01 0 015 4 2 0 00015Xlor 0 05 0 10 0 2 0 06Huceyrenin qeyri uzvi birlesmeleri Huceyrenin qeyri uzvi birlesmelerine su ve mineral duzlar aiddir Su huceyrenin terkibinde en cox olan maddedir Onun huceyrede miqdari orqanizmin novunden yasayis seraitinden huceyrenin tipinden ve funksional fealiyyetinden asili olaraq muxtelifdir Meselen su insanin sumuk toxumasinin 20 ni bas beyinin huceyrelerinin 85 ni teskil edir Huceyrenin uzvi birlesmeleri Canli orqanizmlerin uzvi birlesmelerine zulallar yaglar karbohidratlar nuklein tursulari ATF ve vitaminler aiddir Orqanizmde uzvi birlesmeler bezen kicik bezen ise iri molekul polimer seklinde olur Biopolimerler Polimerler kicikmolekullu birlesmelerden monomerlerden emele gelir Eger polimeri uzun bir zencir kimi tesevvur etsek onun coxlu sayda tekrar olunan her bir halqasi monomerlere uygun gelecek Bezi polimerler eyni nov digerleri ise muxtelif nov monomer halqalarindan teskil olunur Canli orqanizmin terkibine daxil olan polimerler biopolimerler adlanir Onlar butun canlilarin huceyrelerinin esas hissesini teskil edir Huceyrenin esas uzvi birlesmelerinden biri karbohidratlardir Bu birlesmelerin terkibine karbon hidrogen ve oksigen daxildir Karbohidratlar sade monosaxaridler ve disaxaridler ve murekkeb polisaxaridler qurulusda olur Zulallar murekkeb uzvi birlesmeler biopolimerlerdir Onlarin monomerleri amintursulardir Amin tursusunun strukturu Tebietde 150 den cox amintursu novu olsa da onlardan yalniz 20 novu zulallarin terkibine daxildir Amintursular karboksil COOH ve amin qruplarinin olmasina gore NH2 bir birine oxsasalar da onlarda hem de oxsar olmayan radikallar vardir Amintursularin umumi formulu beledir Zulallarin xasseleri Canli orqanizmlerde rast gelinen albumin yumurta zulali medealti vezinin hormonu olan insulin hezm prosesinde istirak eden tripsin ve agiz suyunda olan lizosim fermentleri zulallara aiddir Onlar mueyyen xususiyyetlere malik olub huceyrede muxtelif funksiyalari yerine yetirir Bir cox fiziki ve kimyevi amillerin spirtin tursularin qelevilerin yuksek temperaturun radiasiyanin ve s tesirinden zulal molekulunun qurulusu pozulur ve spiral acilmaga baslayir Zulallarin tebii qurulusunun bu cur deyismesi prosesi denaturasiya lat de yoxluq aradan qaldirmaq natura tebii adlanir Denaturasiya doner ve ya donmez ola biler Zulalin denaturasiyasi Denaturasiya zamani evvel dordunculu sonra ucunculu daha sonra ikincili qurulus pozulur Eger mueyyen tesirden birincili ilkin qurulus da pozularsa denaturasiya donmez olar Meselen yumurta zulali 60 70 C de denaturasiyaya ugrayir Birincili qurulus pozulmadiqda ise zulal molekulu yene de burularaq evvelki tebii veziyyetini ve xususiyyetlerini ala bilir ve bu doner denaturasiya ve ya renaturasiya adlanir Buradan bele netice cixir ki zulal molekulunun butun qurulus ve funksiyalari onun ilkin qurulusu ile mueyyen olunur Zulallarin funksiyalari Bir cox zulallar huceyrede bioloji katalizator rolunu oynayaraq kimyevi reaksiyalari suretlendirir ve burada bas veren proseslerin tenzimlenmesinde istirak edir Bele zulallar fermentler adlandirilir Nukliein tursulari Nuklein lat nukleus nuve tursulari ilk defe huceyrenin nuvesinde tapildigi ucun bu cur adlandirilmisdir Lakin sonralar onlarin mitoxondri plastidler kimi orqanoidlerde de movcudlugu melum olmusdur Nuklein tursulari irimolekullu tebii uzvi maddelerdir Bu molekullar canli orqanizmlerde irsi melumatin saxlanilmasini ve nesle oturulmesini temin edir Oz qurulusuna gore nuklein tursulari biopolimerlerdir Onlarin monomer halqasi nukleotidlerdir Her nukleotid azotlu esasdan karbohidratdan ortofosfat tursusu qaligindan ibaretdir Huceyrede iki nov nuklein tursulari dezoksiribonuklein DNT ve ribonuklein RNT tursulari olur DNT ve RNT zencirlerinin sxematik qurulusuMenbehttp www azerbaijan news az http www e derslik edu azIstinadlarhttps en oxforddictionaries com definition organism olu kecid Babayev et al Biologiya Lugeti 2011 Elm ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin