Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zirə (lat. Carum) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Zirə | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Zirə | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 30-60 sm, gövdəsi düz, yuxarı hissəsi budaqlıdır. Yoğun köklərə malikdir. Yarpaqları dövrəsində uzunsovdur, aşağıdakılar uzun saplaqlıdır. Çiçəkləri mürəkkəb çətir şəklində yerləşmişdir, ləçəkləri ağdır və ya çəhrayı rəngdədir. Meyvəsi iki tərəfdən sıxılmış şəkildə uzunsovdur, yetişdikdə 2 toxuma ayrılır. Özünəməxsus güclü ətirli iyə, acı, yandıran ədviyyəli dada malikdir. Ədviyyat kimi çörəkbişirmə, qənnadı və konserv sənayesində işlədilir. İyun-iyul aylarında çiçəkləyərək iyul-avqust aylarında meyvə verir.
Yayılması
Azərbaycanda Böyük və Kiçik Qafqazın bütün rayonlaında, Naxçıvanın və Talış dağlıq hissələrində, orta dağ qurşağından alp qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 800–3200 m hündürlükdə) rast gəlinir. Əsasən meşələrdə, çay kənarlarında, subalp və alp çəmənliklərində bitir.
Tərkibi
Flavonoidlər, kumarinlər, efir və piyli yağlar, steroidlər və digər bioloji fəal maddələrlə zəngindir.
Meyvələrinin tərkibində 3-6% efir yağı, karvon (40-50%), limonen, karvakrol, 20% piy yağları və flavonoidlər vardır. Meyvələrində başlıca olaraq karvon və limonen, aşı maddələri və yağlar (22% qədər) vardır.
Bitki və çiçəklərində flavonoidlər (kverçetin, kempferol və izoramnetin) və asetil tərkibli polin maddələri vardır.
Efir yağı ən azı 4%, nəmliyi 12%, ümumi kül 8%, meyvələrini tərkibində efir yağı 1%, qaralmış kök, gövdə, yarpaq və xarab olmuş nişasta tərkibli hissəciklər 2%, üzvi maddələri isə 0,5-dən çox deyildir.
Təsviri və tətbiqi
Farmakopeyaya daxil olan rəsmi dərman bitkisidir. Elmi, eksperimental və xalq təbabətində, habelə baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Əsasən mədə-bağırsaq, qaraciyər. nəfəs yolları, böyrək, sidik kisəsi, göz, nevroz, vərəm və s. xəstəliklərə qarşı istifadə olunur. Antibakterial, antihelmint, işlədici, sidikqovucu və digər təsirə malikdir.
Yarpaqları və meyvələri keyfiyyətli tərqovucudur. Meteorizminin müalicəsində və mədə qarışıqlarında müvəffəqiyyətlə işlədilir. İştahlandırıcı, spazmolotik (bağırsaq əzələlərini, uşaqlıq, sidik yolu), bronxlardakı seliyi artıran, qadınlarda laktasiyanı gücləndirən xüsusiyyətləri vardır. 2-3 çay qaşığı bitkini 200 ml qaynar suda dəmləmək (termosda) və hər gün içmək lazımdır.
Bronxlarda iltihab mənşəli öskürəklərdə, yumşaldıcı və tərqovucu dərman kimi qastrit, enterkolit, uşaqlarda bağırsaq sancılarında, meteorizm, xroniki atonik qəbizlikdə yaxşı nəticə verir. Südverən analarda laktasiyanı gücləndirir. 1 xörək qaşığı meyvəni 1 stəkan smetanda qarışdıraraq 3 dəqiqə qaynatmaq lazımdır. 1 xörək qaşığı gündə 3 dəfə içmək lazımdır.
Hamilə qadınların qidasında zirə istifadə edilməməlidir.
İstifadə formaları
Cövhər və efir yağı
Dərman bitkisi kimi istifadə olunan növləri
Digər növləri
- ( Turcz.)
- Carum caucasicum (Qafqaz zirəsi () )
- ( )
- ( )
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 127. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 263.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Zire lat Carum bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesine aid bitki cinsi ZireElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Triba Cins ZireBeynelxalq elmi adiCarum L 1753Sekil axtarisiITIS 29609NCBI 48031EOL 71049Botaniki tesviriHundurluyu 30 60 sm govdesi duz yuxari hissesi budaqlidir Yogun koklere malikdir Yarpaqlari dovresinde uzunsovdur asagidakilar uzun saplaqlidir Cicekleri murekkeb cetir seklinde yerlesmisdir lecekleri agdir ve ya cehrayi rengdedir Meyvesi iki terefden sixilmis sekilde uzunsovdur yetisdikde 2 toxuma ayrilir Ozunemexsus guclu etirli iye aci yandiran edviyyeli dada malikdir Edviyyat kimi corekbisirme qennadi ve konserv senayesinde isledilir Iyun iyul aylarinda cicekleyerek iyul avqust aylarinda meyve verir YayilmasiAzerbaycanda Boyuk ve Kicik Qafqazin butun rayonlainda Naxcivanin ve Talis dagliq hisselerinde orta dag qursagindan alp qursagina kimi deniz seviyyesinden 800 3200 m hundurlukde rast gelinir Esasen meselerde cay kenarlarinda subalp ve alp cemenliklerinde bitir TerkibiFlavonoidler kumarinler efir ve piyli yaglar steroidler ve diger bioloji feal maddelerle zengindir Meyvelerinin terkibinde 3 6 efir yagi karvon 40 50 limonen karvakrol 20 piy yaglari ve flavonoidler vardir Meyvelerinde baslica olaraq karvon ve limonen asi maddeleri ve yaglar 22 qeder vardir Bitki ve ciceklerinde flavonoidler kvercetin kempferol ve izoramnetin ve asetil terkibli polin maddeleri vardir Efir yagi en azi 4 nemliyi 12 umumi kul 8 meyvelerini terkibinde efir yagi 1 qaralmis kok govde yarpaq ve xarab olmus nisasta terkibli hissecikler 2 uzvi maddeleri ise 0 5 den cox deyildir Tesviri ve tetbiqiFarmakopeyaya daxil olan resmi derman bitkisidir Elmi eksperimental ve xalq tebabetinde habele baytarliqda genis tetbiq edilir Esasen mede bagirsaq qaraciyer nefes yollari boyrek sidik kisesi goz nevroz verem ve s xesteliklere qarsi istifade olunur Antibakterial antihelmint isledici sidikqovucu ve diger tesire malikdir Yarpaqlari ve meyveleri keyfiyyetli terqovucudur Meteorizminin mualicesinde ve mede qarisiqlarinda muveffeqiyyetle isledilir Istahlandirici spazmolotik bagirsaq ezelelerini usaqliq sidik yolu bronxlardaki seliyi artiran qadinlarda laktasiyani guclendiren xususiyyetleri vardir 2 3 cay qasigi bitkini 200 ml qaynar suda demlemek termosda ve her gun icmek lazimdir Bronxlarda iltihab menseli oskureklerde yumsaldici ve terqovucu derman kimi qastrit enterkolit usaqlarda bagirsaq sancilarinda meteorizm xroniki atonik qebizlikde yaxsi netice verir Sudveren analarda laktasiyani guclendirir 1 xorek qasigi meyveni 1 stekan smetanda qarisdiraraq 3 deqiqe qaynatmaq lazimdir 1 xorek qasigi gunde 3 defe icmek lazimdir Hamile qadinlarin qidasinda zire istifade edilmemelidir Istifade formalariCovher ve efir yagiDerman bitkisi kimi istifade olunan novleriAdi zire lat Carum carvi L Hind ziresi ve ya Etirli ayovan lat Carum ajowani Benth et Hook Trachyspermum ammi L Sprague Diger novleri Turcz Carum caucasicum Qafqaz ziresi IstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 127 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 263 Hemcinin bax