Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Zərflik — cümlənin ikinci dərəcəli üzvü. Zərflik hərəkətin icrasını və ya əlamətin meydana çıxmasını müxtəlif cəhətdən izah edir. Zərflik əksərən feili xəbərə, az hallarda isə ismi xəbərə aid olur.
Haqqında
Zərflik cümlədə əsasən feili xəbərə, həmçinin adlarla, xüsusilə, sifətlərlə ifadə olunan ismi xəbərə aid olub, hərəkət və əlamətin icra və meydana çıxma tərzini, zamanını, yerini, kəmiyyətini, səbəbini, məqsədini, şərtini, dərəcəsini və s. bildirən II dərəcəli cümlə üzvüdür.
Zərflik əsasən feili xəbərə, bəzən də ismi xəbərə aid olur. Məs: Elə danış ki, maraqlı olsun.(Tərzi-hərəkət zərfliyi)
Zərfliklər haraya? necə? nə qədər? nə üçün? nə məqsədlə? və s. suallara cavab verir.
Cümlədə yeri
Zərflik xəbər zonasına aid olduğu üçün, adətən mübtəda ilə xəbər arasında yerləşir. Zərfliyin əksər növləri bu tələbə cavab versə də, bəzi növləri xüsusən , zaman, yer, qarşılaşdırma zərflikləri daha çox cümlənin əvvəlinə meyl edir.
İfadə vasitələri
Zərflik əksərən zərflərlə – tərzi-hərəkət, zaman, yer, miqdar zərfləri ilə ifadə olunur. Məsələn: Səkinə xala sakitcə çəkilib getdi.
Zərflik yer və zaman mənalı isimlər, feli bağlamalar, qoşmaların artırıldığı isim və məsdərlər, sual əvəzlikləri və s. ifadə olunur.
Mürəkkəb zərfliklər ismi və feli birləşmələrlə ifadə olunur. Məs: Onlar dərsi danışmadan 4 aldılar.
Quruluşu
Zərflik quruluşca sadə və mürəkkəb olur. Sadə zərfliklər bir vahidlə, yəni sadə, düzəltmə və mürəkkəb sözlərlə ifadə olunur. Mürəkkəb zərfliklər feili bağlama, feili sifət və məsdər tərkibləri, III, II növ təyini söz birləşmələri ilə (bəzən I növ təyini söz birləşmələri ilə) ifadə olunur.
Məna növləri
Zərfliyin aşağıdakı məna növləri vardır:
- Tərzi-hərəkət zərfliyi;
- Zaman zərfliyi;
- Yer zərfliyi;
- Kəmiyyət zərfliyi;
- Səbəb zərfliyi;
- Məqsəd zərfliyi;
- Dərəcə zərfliyi;
- Qarşılıq-güzəşt zərfliyi;
Tərzi-hərəkət zərfliyi
İşin, hərəkətin icra tərzini, vəziyyətini bildirir. Necə?, nə cür?, nə tərzdə?, nə vəziyyətdə? suallarından birinə cavab olur. Tərzi-hərəkət zərfləri, feili bağlama, feili bağlama tərkibləri, qoşmalı isimlər, sual əvəzlikləri, qoşmalı frazeoloji vahidlərlə ifadə oluna bilirlər. Məsələn, Qatar yavaş-yavaş stansiyaya yaxınlaşırdı; Sevda onu ürək ağrısı ilə xatırlayırdı; O, əlini qoynuna qoyub dənizə tamaşa edirdi; O, qırğı kimi irəli cumdu; O, anasıtək gözəl idi.
Tərzi-hərəkət zərfliklərinin bir sıra məna növləri vardır. İşin, hərəkətin keyfiyyətini bildirən tərzi-hərəkət zərflikləri, müqayisə bildirən tərzi-hərəkət zərflikləri, hal-vəziyyəti əks etdirən zərfliklər.
İşin, hərəkətin keyiyyətini bildirən tərzi-hərəkət zərfliyi sifətlə, zərf kimi dərk olunan sözlərlə və frazeoloji vahidlərlə ifadə oluna bilir.
Müqayisə bildirən tərzi-hərəkət zərflikləri də işin, hərəkətin icra tərzini bildirir. Lakin bunların məzmununda bir obrazlılıq, bənzətmə olur. Müqayisə bildirən tərzi-hərəkət zərfliyi kimi, qədər, tək, təki və s. qoşmanın artırıldığı söz və birləşmələrlə ifadə olunur.
Tərzi-hərəkət zərfliyinin bir qismi işin, hərəkətin icra tərzini bildirməklə yanaşı, iş görənin özünün də hal-vəziyyətini əks etdirir.
Zaman zərfliyi
İşin, hərəktin və eyni zamanda əlamətin müəyyən bir zamanla bağlı olduğunu bildirir: nə vaxt? nə vaxtadək? və s. kimi suallardan birinə cavab verir. Zaman zərfliyinin ifadə vasitələri aşağıdakılardır:
- Zaman zərfliyi ilk növbədə sadə, düzəltmə, mürəkkəb zaman zərfi ilə ifadə olunur. Məsələn: Sabah uşaqların müəlliməsini qonaq çağırmaq istəyirəm.
- Zaman mənalı isimlər: Mən Azərlə uşaqlıqdan tanış idim.
- Zaman mənalı qoşmalar ( Məsələn: əvvəl, sonra, qabaq, bəri və s. ) bir sıra söz və birləşmələrə qoşularaq zaman zərfliyi vəzifəsində çıxış edir: Pələng hücumdan qabaq nərə çəkər
- Təyini söz birləşmələri. I növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri, adətən ayrı-ayrılıqda cümlə üzvləri olur. Lakin tərəflərdən biri, xüsusilə ikincisi çox zaman semantik cəhətdən zəifləyir. Bu zaman tərəflər bir-birindən ayrılmır və nəticədə birlikdə zaman zərfliyi kimi çıxış edir: Sən yaman gündə öz ilqarından ayrı düşmə. II və III növ təyini söz birləşmələri də zaman zərfliyi kimi çıxış edirlər. Əriyir yaz günü güzeydki qar.
- Feili bağlama və feili bağlama tərkibləri: Səhər məni yola salanda camaatın qarşısında ağlasan səndən inciyərəm.
- Bəzən sonu an, vaxt, zaman sözləri ilə bitən feili-sifət tərkibi də cümlədə zaman zərfliyi olur. Məktəbdə oxuduğu vaxt qış və yay tətillərində yoldaşları ilə şəhərə həmin bu kəsə cığırla gedib gələrdi.
Məna növləri : Zaman zərfliyinin bir qismi ümumi zaman məzmununa malik olur: Qəm çəkə, Musa dayı, dünya həmişə belə qalmaz.İşin çıxış, başlanğıc zamanını bildirib haçandan? sualına cavab verir: Binadan, başdan qanun belədir.İşin qurtaracaq zamanını bildirir: Ordan bura gəlincə bir az ömür qazandım. İşin həm başlanğıcını, həm də qurtaracq zamanını bildirir: Səhərdən axşama qədər külək məni vurmasa, gecələr rahat yuxum gəlməz.
Yer zərfliyi
İşin, hərəkətin, hadisənin yerini bildirir. Hara? haraya? harada? haradan? suallarına cavab verir.
Yer zərfliyinin ifadə vasitəsi:
Yer zərfləri ilə : Aşağıda, deyəsən, pişik var.
Məkan bildirən isimlərlə : Bu gün məktəbdə tədbir olmalıdır.
Şəxs əvəzliyi ilə : Sabah bizə gedək.
II növ ismi birləşmələrlə : Dəniz qırağında böyük bir bayraq var.
III növ ismi birləşmələrlə : Yolun kənarında ağac var.
İstinadlar
- DİM "Azərbaycan dili", ŞƏRQ-QƏRB 2019, səh. 223-225
- Buludxan Xəlilov "Müasir Azərbaycan dili (sintaksis), BAKI-2017
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Zerflik cumlenin ikinci dereceli uzvu Zerflik hereketin icrasini ve ya elametin meydana cixmasini muxtelif cehetden izah edir Zerflik ekseren feili xebere az hallarda ise ismi xebere aid olur HaqqindaZerflik cumlede esasen feili xebere hemcinin adlarla xususile sifetlerle ifade olunan ismi xebere aid olub hereket ve elametin icra ve meydana cixma terzini zamanini yerini kemiyyetini sebebini meqsedini sertini derecesini ve s bildiren II dereceli cumle uzvudur Zerflik esasen feili xebere bezen de ismi xebere aid olur Mes Ele danis ki maraqli olsun Terzi hereket zerfliyi Zerflikler haraya nece ne qeder ne ucun ne meqsedle ve s suallara cavab verir Cumlede yeriZerflik xeber zonasina aid oldugu ucun adeten mubteda ile xeber arasinda yerlesir Zerfliyin ekser novleri bu telebe cavab verse de bezi novleri xususen zaman yer qarsilasdirma zerflikleri daha cox cumlenin evveline meyl edir Ifade vasiteleriZerflik ekseren zerflerle terzi hereket zaman yer miqdar zerfleri ile ifade olunur Meselen Sekine xala sakitce cekilib getdi Zerflik yer ve zaman menali isimler feli baglamalar qosmalarin artirildigi isim ve mesderler sual evezlikleri ve s ifade olunur Murekkeb zerflikler ismi ve feli birlesmelerle ifade olunur Mes Onlar dersi danismadan 4 aldilar QurulusuZerflik qurulusca sade ve murekkeb olur Sade zerflikler bir vahidle yeni sade duzeltme ve murekkeb sozlerle ifade olunur Murekkeb zerflikler feili baglama feili sifet ve mesder terkibleri III II nov teyini soz birlesmeleri ile bezen I nov teyini soz birlesmeleri ile ifade olunur Mena novleriZerfliyin asagidaki mena novleri vardir Terzi hereket zerfliyi Zaman zerfliyi Yer zerfliyi Kemiyyet zerfliyi Sebeb zerfliyi Meqsed zerfliyi Derece zerfliyi Qarsiliq guzest zerfliyi Terzi hereket zerfliyi Isin hereketin icra terzini veziyyetini bildirir Nece ne cur ne terzde ne veziyyetde suallarindan birine cavab olur Terzi hereket zerfleri feili baglama feili baglama terkibleri qosmali isimler sual evezlikleri qosmali frazeoloji vahidlerle ifade oluna bilirler Meselen Qatar yavas yavas stansiyaya yaxinlasirdi Sevda onu urek agrisi ile xatirlayirdi O elini qoynuna qoyub denize tamasa edirdi O qirgi kimi ireli cumdu O anasitek gozel idi Terzi hereket zerfliklerinin bir sira mena novleri vardir Isin hereketin keyfiyyetini bildiren terzi hereket zerflikleri muqayise bildiren terzi hereket zerflikleri hal veziyyeti eks etdiren zerflikler Isin hereketin keyiyyetini bildiren terzi hereket zerfliyi sifetle zerf kimi derk olunan sozlerle ve frazeoloji vahidlerle ifade oluna bilir Muqayise bildiren terzi hereket zerflikleri de isin hereketin icra terzini bildirir Lakin bunlarin mezmununda bir obrazliliq benzetme olur Muqayise bildiren terzi hereket zerfliyi kimi qeder tek teki ve s qosmanin artirildigi soz ve birlesmelerle ifade olunur Terzi hereket zerfliyinin bir qismi isin hereketin icra terzini bildirmekle yanasi is gorenin ozunun de hal veziyyetini eks etdirir Zaman zerfliyi Isin herektin ve eyni zamanda elametin mueyyen bir zamanla bagli oldugunu bildirir ne vaxt ne vaxtadek ve s kimi suallardan birine cavab verir Zaman zerfliyinin ifade vasiteleri asagidakilardir Zaman zerfliyi ilk novbede sade duzeltme murekkeb zaman zerfi ile ifade olunur Meselen Sabah usaqlarin muellimesini qonaq cagirmaq isteyirem Zaman menali isimler Men Azerle usaqliqdan tanis idim Zaman menali qosmalar Meselen evvel sonra qabaq beri ve s bir sira soz ve birlesmelere qosularaq zaman zerfliyi vezifesinde cixis edir Peleng hucumdan qabaq nere ceker Teyini soz birlesmeleri I nov teyini soz birlesmelerinin terefleri adeten ayri ayriliqda cumle uzvleri olur Lakin tereflerden biri xususile ikincisi cox zaman semantik cehetden zeifleyir Bu zaman terefler bir birinden ayrilmir ve neticede birlikde zaman zerfliyi kimi cixis edir Sen yaman gunde oz ilqarindan ayri dusme II ve III nov teyini soz birlesmeleri de zaman zerfliyi kimi cixis edirler Eriyir yaz gunu guzeydki qar Feili baglama ve feili baglama terkibleri Seher meni yola salanda camaatin qarsisinda aglasan senden inciyerem Bezen sonu an vaxt zaman sozleri ile biten feili sifet terkibi de cumlede zaman zerfliyi olur Mektebde oxudugu vaxt qis ve yay tetillerinde yoldaslari ile sehere hemin bu kese cigirla gedib gelerdi Mena novleri Zaman zerfliyinin bir qismi umumi zaman mezmununa malik olur Qem ceke Musa dayi dunya hemise bele qalmaz Isin cixis baslangic zamanini bildirib hacandan sualina cavab verir Binadan basdan qanun beledir Isin qurtaracaq zamanini bildirir Ordan bura gelince bir az omur qazandim Isin hem baslangicini hem de qurtaracq zamanini bildirir Seherden axsama qeder kulek meni vurmasa geceler rahat yuxum gelmez Yer zerfliyi Isin hereketin hadisenin yerini bildirir Hara haraya harada haradan suallarina cavab verir Yer zerfliyinin ifade vasitesi Yer zerfleri ile Asagida deyesen pisik var Mekan bildiren isimlerle Bu gun mektebde tedbir olmalidir Sexs evezliyi ile Sabah bize gedek II nov ismi birlesmelerle Deniz qiraginda boyuk bir bayraq var III nov ismi birlesmelerle Yolun kenarinda agac var IstinadlarDIM Azerbaycan dili SERQ QERB 2019 seh 223 225 Buludxan Xelilov Muasir Azerbaycan dili sintaksis BAKI 2017