Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Yupiterin 66 peyki var. Bu Günəş sistemi üçün maksimal nəticədir. Yupiterə ən yaxın peyk Metisdir.Ən uzaq peyk isə S/2003 J2-dir.Yupiterin və Günəş sisteminin ən böyük peyki Qanimed-dir.Bu peyk Merkuri planetindən böyükdür.Yupiterin 4 ən böyük peyki var. Bunlar Qanimed, Kallisto, İo və Avropadır.
Jüpiterin bilinən 63 ədəd təbii peyki vardır. Bu peyklər orbitləri, ölçü və fiziki xüsusiyyətləri, və bu məlumatlara görə təxmin edilə biləcək meydana gəlmə mexanizmləri ilə çox böyük müxtəliflik göstərməkdədir. Jüpiterin, halqaları, maqnetik sahəsi və peykləri ilə birlikdə meydana gətirdiyi və kiçik bir günəş sistemini xatırladan bu kompleks quruluş, Günəş Sisteminin təkamülünü aydınlatabilecek çox sayda ipucları barındırmaktadır.Jüpiter 'in peykləri, yarı böyük oxu 128.000 ilə 28,5 milyon km arasında dəyişən çox geniş bir orbit yelpiyinə dağılmış vəziyyətdədirlər. Planetə bilinən ən yaxın peyk 1,79 RJ (Yupiter radiusu) uzaqlıqdakı orbiti ilə, Yupiter buludlarının yalnız 56.000 km üzərində yol alan Metis'tir. Bilinən ən uzaq peyk isə, 200 RJ yarıçapındaki orbiti ilə hələ rəsmi olaraq adlandırılmamış S/2003 J2 müvəqqəti adlı kiçik uydudur.
Daxili orbitlərdə iştirak edən peyklər, Yupiterin ekvator müstəvisinə görə eğikliği yox deyiləcək qədər az və eyni şəkildə dışmerkezliği çox kiçik olan orbitlər zülmü səbəbiylə 'nizamlı peyklər' olaraq adlandırılar, və bu xüsusiyyətləri peyklərin Yupiterin meydana gəlməsi əsnasında meydana gəldiklərini düşündürər .. Yüksək əyiklik və dışmerkezliğe sahib orbitlərdə və bəziləri də tərs istiqamətdə hərəkət edən 'nizamsız uydular'ın isə öz içlərində bənzər orbit xüsusiyyətlərinə sahib bir neçə qrup içində toplanmaları diqqəti çəkər. Bu peyklərin içində yer aldıqları qruplara görə dəyişən ortaq və böyük ehtimalla Yupiter xarici mənbələri olduğu düşünülər. Daimi orbitə sahib planetlərdən ən içdə iştirak edən dördü, diametri 200 km.yi keçməyən orta böyüklükdə peykləri. Bu peyklər Jüpiterin halqaları içində iştirak edərlər. Metis və Adrastea Jüpiterin mərkəzindən 1,79 və 1,81 RJ (Yupiter radiusu) uzaqlıqdakı orbitləri ilə planetin Roche Limiti'nin içində olurlar və planetin əhatə dairəsi qaynaqlanan gəl-get təsiri səbəbiylə bütünlüklərini uzun müddət koruyamama təhlükəsi altındadırlar. Jüpiterin Ana halkası'nın böyük ölçüdə bu peyklərdən gəl-get təsiri ilə qopan parçacıqları daxil olasıdır. Ayrıca bu iki peyk Yupiter ətrafındakı dönüşlərini Jüpiterin öz ətrafındakı bir dönüşündən daha qısa müddətdə tamamlayır və bu səbəblə planet tərəfindən frenlenerek, gedərək alçalan və peyklərin parçalanaraq Yupiter üzərinə düşməsinə gətirib çıxaracaq bir orbit izlərlər. Halo xalqa sərhədləri içində qalan Amalthea və Thebe'nin də bu halkadaki materyel mənşəyi olduğu düşünülər. Daha xarici yörüngelerdeki dörd nizamlı peyk, Galilei peykləri olaraq xatırlanan İo, Avropa, Qanimed, və Kallisto'dur. Bu dörd böyük peyk, güclü çəkilişləri ilə bir-birlərinin orbitlərini şəkilləndirmiş və dolanma periyotları xaricdən içə doğru aydınlaşan bir rezonans içinə girmişdir. Io (1,77 gün), Europa (3,55 gün) və Ganymede (7,16 gün) kobudca 1:2:4 nisbətləri ilə ifadə edilə biləcək dövrlərə malikdir. Callisto'nun 16,69 gündəlik dolanma müddəti digər Galilei uydularınınkinin tam qatı deyilsə də, gələcəkdə bu dörd peykin tam mənasıyla bir-birinə 'çekimsel olaraq kilidlənmiş' orbitlər izləyəcəkləri təxmin edilə bilər.
Themisto, Qaliley peykləri və Himalia nizamsız Qrupuna aid peyklərin arasında iştirak edən 43 ° maili və yüksək bir dışmerkezlilik nisbətinə sahib özünə xas orbiti ilə Themisto nizamsız Qrupunun bilinən tək üzvüdür.
Himalia nizamsız qrupu, Eğimi 26 ° ilə 28 ° arasında dəyişən və yarı böyük oxları 11-12 milyon km ətrafında orbitlərdə çoxluqlanmış 5 peykdən meydana gələr. Bu qrupa adını verən Himalia, qrupun ən erkən kəşf edilən və ən böyük üzvüdür. Carpo, 51 ° maili və çox yüksək dışmerkezliliğe sahib orbiti ilə öz başına bir qrup təşkil edir: Carpo nizamsız qrupu Carme tərs orbitli nizamsız Qrupuna aid peyklər, 165 °-lik Eğimi ilə nizamlı peyklərə və Günəş sistemindəki planetlərə görə tərs istiqamətdə hərəkət edən orbitlər izlər. Bu qrupdakı bütün peyklərin orbitləri dışmerkezlik baxımından bir-birinə çox bənzər olduqları kimi, 23-24 milyon km yarı böyük ox uzunluğu içində kümelenmiştir. Bu orbit xüsusiyyətləri qrup üzvlərinin eyni mənşəyi paylaşdıqları fikrini dəstəkləyir.
Ananke tərs orbitli nizamsız qrupu da 145 ° - 151 ° maili tərs orbitlərdə hərəkət edən peykləri içinə alar. Dışmerkezlilikleri daha dəyişən olmaqla birlikdə, yarı böyük oxları 19-21 milyon km sərhədləri arasında toplanmış orbitləri ilə bu peyklər da tutarlı bir qrup təşkil edir.
Pasiphae tərs orbitli nizamsız qrupu isə daha geniş bir yelpiyə yayılmış orbitləri daha az türdeş bir birlikdir. Yeni kəşf edilən və hələ rəsmi ad almamış peyklərin böyük əksəriyyəti kafi müşahidə müddətini keçirmədikləri üçün orbitlərinə aid məlumatlar kesinleşmemiş vəziyyətdədir. Cədvəldə iştirak edən bu peyklərə aid məlumatların və qruplaşdırıldırma qəti olmadığını nəzərə tutmaq gerekmektedir.Jüpiter 'in peykləri ölçüləri baxımından da böyük bir müxtəliflik göstərərlər. Galilei peykləri planetlərlə boy ölçüşecek böyüklükdədir. Bu dörd peyk Plutondan daha böyük radiusa malikdir. Günəş Sistemindəki ən böyük peyk olan Ganymede, Merkuridən də böyükdür. Galilei peykləri böyük kütlələri və qüvvətli cazibə səbəbiylə tam bir kürə yaxın formalar almışdır. Günəş sistemi içində olan müxtəlif göy cisimləri üzərində edilən müşahidələrdən öyrənildiyi qədəriylə, 1000 km. ətrafında bir çap, bir göy cisminin meydana gəlməsi əsnasında sıxlaşan maddələrin ortaya çıxardığı enerji səbəbiylə istilənib əriyərək təbəqələr halında fərqləndikdə və kobudca qlobal bir şəkil ortaya çıxması üçün kafi olmaqdadır. Nəzəri hesablamalar da buna yaxın nəticələr verməkdədir. Galilei uydularının Yupiter ilə də çekimsel olaraq kilidlənmiş olmaları, yəni planet ətrafında dolanma müddəti ilə öz oxları ətrafında dönmə müddətlərinin bərabər olması səbəbiylə qüsursuz bir kürədən bir az fərqli şəkildə olmaları gözlənilir. Bu, nəzəri olaraq uzun oxu planetin ağırlıq mərkəzindən keçən, və qabarıq ucu planetə dönük olan bir armud şəklidir. Kosmos sondalarının etdiyi ölçmələr belə bir quruluşu göstərəcək həssaslıqda olmamaqla birlikdə, böyük peyklərdən planetə ən yaxın olan və gəl-get qüvvələrinin təsirinin ən çox görüldüyü İo'nun üç oxda edilən çap ölçülməsi% 2-ə çatan fərqlər müşahidə edilmişdir.
Galilei peyklərindən sonra böyüklükdə beşinci sıranı alan və nizamlı iç peyklər qrupunun üzvü Amalthea'nın həddindən artıq dərəcədə bakışımsız şəkli bu peykin quruluşu və mənşəyi mövzusunda müzakirələrə yol açmışdır. Daimi daxili peyklərdən Metis, Adrastea, və Thebe ilə nizamsız orbitə sahib peyklərdən Leda, Himalia, Lysithea, Elara, Ananke, Carme, Pasiphae, və Sinop 20–200 km. arasında dəyişən diametrləri ilə orta böyüklükdə və ümumiyyətlə nizamsız şekillerdedir. Bilinən peyklərdən geri qalan hamısı nizamsız orbitləri sahib və diametrləri bir neçə kilometri keçməyən 'qaya' və ya 'buz' parçaları olaraq qəbul edilir. Bu gün üçün gözlenebilirlik alt sərhədi 1 km. qədər olduğundan, Yupiterin hələ müəyyən oluna bilməmiş çox sayda daha kiçik peyki olması məntiqli görünmektedir.Jüpiter sisteminin müxtəlif üzvlərinin asanlıqla gözlənə bilən əsas xüsusiyyətləri fərqli mənşə və keçmişlərini ələ verər xüsusiyyətdədir. Galilei uyduları'nın digər peyklərə görə diqqətə çarpan dərəcədə parlaq olduqları və parlaklıklarının Yupiterdən uzaqlıqlarına paralel olaraq azaldığı diqqəti çəkər. Io və Europa 0,65 səviyyəsinə çatan ağlıq (albedo) dərəcələri ilə üzərlərinə düşən günəş şüalarının üçdə ikisini əks etdirərlər. Ganymede və Callisto'nun ağlıq dərəcələri müvafiq olaraq 0,43 və 0,17 ikən, geri qalan peyklər 0,05 ilə 0,1 arasında dəyişən ağlıq səviyyələri ilə olduqca qaranlıq səthlərə malikdir. Europa, ot və Amalthea'nın qırmızı rəngdə olduğu müşahidə edilir. Amalthea (Marsı da geridə buraxaraq Günəş Sisteminin ən qırmızı üzvü ünvanını alır. Peyklərin səth istilikləri Yupiter orbitinin günəşdən uzaqlığı ilə uyğun olaraq 105K-110K (təxminən -165 °C) ətrafındadır. Ağlıq dərəcəsi aşağı olan peyklər günəş şüalarını böyük nisbətdə soğurdukları üçün günəş alan səthləri 125K'e qədər qızınasınız. Güclü gəl-get təsirləri və Yupiterin maqnit sahəsinin yaratdığı elektrik cərəyanı səbəbiylə istilənən və üzərində əhəmiyyətli vulkanik fəaliyyətin müşahidə İo'da səth istiliyinin yer yer 2000 °C-yə çatdığı müşahidə edilmişdir.
İo'nun kükürd dioksid, Europa'nın isə oksigen ağırlıqlı incə atmosferləri vardır. Bu iki peykin cazibə qüvvəsi günəş şüalarının təsiri altında atmosferlərində təşkil qazların davamlı olaraq kosmosa qaçmasına mane olamasa da, peyk səthindən qopan materyel atmosferləri yeniləməyə davam edir. Ganymede və Callisto'nun bənzər mexanizm ilə qorunan çox daha seyrək bir atmosferi olduğu müşahidə edilmişdir. Galilei uydularının müşahidə edilən səth strukturları xarici orbitə daxili orbitləri doğru gedərək artan geoloji fəaliyyətlə uyğundur. Bu dörd peykdən ən xaricdə iştirak edən Callisto'nun səthi Günəş Sisteminin erkən dövrlərindəki quruluşunu qoruyur. Ganymede'in səthində buna bənzər yaşlı bölgələrə daha gənc görünüşlü açıq rəngli sahələr yoldaşlıq edər və Yerküre'dekine bənzər bir lövhə tektoniği fəaliyyəti ilə açıklanabilecek meydana gəlmələr müşahidə olunur. Europa'nın isə son dərəcə özünə xas və çox gənc səth şəkilləri çox daha hərəkətli bir geoloji quruluş ilə əlaqəlidir. Galilei peyklərindən ən içdə qalanı, ot, sıx bir vulkanik fəaliyyət göstərir. Lav axınları, maye və axıcı materyel şəkil dəyişdirdiyi hövzələri, kosmos sondalarının müşahidə müddəti içində belə dəyişikliyin izlənilə son dərəcə dinamik bir səth meydana gətirər. Bu xüsusiyyətlər, Yupiterin nəhəng kütləsi və peyklər arasındakı gəl-get qarşılıqlı təsirlərinin daxili orbitləri doğru gedərək artan təsirlərinin yanında, ən azı io söz mövzusu olduğunda Jüpiterin maqnetik sahə fəaliyyəti ilə də ilişkilidi.Jüpiter uydularının son 30 il içində müxtəlif kosmos vasitələri tərəfindən əldə edilən səth şəkilləri, kütlə və yoğunluklarına bağlı ölçmələr və qismən də tayfölçüm məlumatları sayəsində iç strukturları haqqında bəzi fərziyyələrdə olmaq mümkün olmuşdur. Galileo kosmos sondası 1995-2003 illəri arasında cəmi 34 yaxın keçişlə dörd Galilei peyki və Amalthea haqqında bilinənlərin böyük ölçüdə artmasını təmin etmişdir. Bu məlumatlar işığında, Yupiter peyk sisteminin, Günəş Sisteminə bənzər şəkildə mərkəzdən xaricə doğru bir fərqliləşmə göstərdiyi diqqət çəkir. Galilei uydularının sıxlığı ən xaricdə iştirak edən Callisto üçün 1,8 g / sm ³ 'dən, ən içdəki io üçün 3,5 g / sm ³' e doğru artır. Bu, Günəş Sisteminin erkən dövrlərində Yupiter və peyk sisteminin Günəş bulutsusunun sıxlaşması ilə meydana gəlməyə başlaması zamanı sistemin mərkəzində reallaşan istilik artımı ilə əlaqəlidir. Yupiterə ən yaxın peyklər artan istiliyin təsiri ilə tamamilə maye vəziyyətə keçərək ehtiva etdikləri maddələr təbəqələr halında fərqli, eyni zamanda yüngül elementlərdən başlayaraq istiliklə mütənasib bir maddə itkisi yaşamışlar. Beləcə peyklərin ehtiva etdiyi 'buz'-' Qayanın-metal nisbəti daxili orbitə xaricə doğru dəyişir. 'Buz' tərifinə girəcək yüngül birləşmələrdən məhrum io böyük bir metal nüvəsi əhatə edən silikat ağırlıqlı 'qaya' laylarından meydana gələrkən, Europa daha kiçik bir nüvəyə və qaya təbəqəsinin xaricində əhəmiyyətli bir su layına malikdir. Bu, xaricdə donmuş halda su ehtiva edən bir qabıq ilə onun altında dərinliyinin 100 km-ə çatdığı düşünülən bir maye 'Okeanda ibarətdir. Ganymede'in ehtiva etdiyi su kütləsi çox daha çoxdur və okeanı peykin radiusunun yarısına qədər çatan dərinlikdədir. Callisto isə aşağı sıxlığından aydın olacağı kimi buz nisbəti yüksək bir uydudur, ancaq türdeş bir daxili quruluşa sahib olması, komponentlərinin əriyərək tabakalaşmasına gətirib çıxaracaq sıcaklıklara heç bir zaman çata bilməmiş olduğunu düşündürür.
Kiçik peyklərin çoxunun çap və kütlə ölçümləri həssaslıqla yapılamamış olduğundan sıxlıqları və bu səbəbdən daxili strukturlarına bağlı Etibarlı məlumatlar yoxdur. Bunların əhəmiyyətli bir qisiminin Yupiter sistemi ilə birlikdə meydana gəlməmiş, ancaq planetin cazibə sahəsinə sonradan tutulmuş cisimlər olmaları baxımından, mənşələrinə görə quyruqlu ulduz ya da dəyişik asteroid strukturlarından biri ilə bənzər olmaları gözlənilir. Benzer orbit xüsusiyyətləri səbəbiylə eyni qrup içində toplanan peyklərin eyni göy cisminin parçaları olma ehtimalı çoxdur.
Peyklərin bir-bir araşdırılmasına imkan tapıldığında təəccüblü tapıntılarla karşılaşılabilmektedir. Galileo kosmos sondası 2002-ci ildə etdiyi Amalthea yaxın keçməsinə peykin sıxlığının 0,86 g / sm ³ olduğunu təyin etdi. Peykin sudan yüngül olması ancaq bir-birinə zəif olaraq bağlanmış və aralarında böyük boşluqlar olan çox sayda parçadan meydana gəlməsi ilə açıqlana bilər. Bu nümunə Yupiter peykləri haqqında öyrəniləcək çox şey olduğunu göstərməsi ilə yanaşı, Günəş sisteminin müxtəlif üzvlərinin özlərinə xas gözlənilməz xüsusiyyətlərinin ola biləcəyinə işarə etməsi baxımından da əhəmiyyət kəsb edir.
İstinadlar
- The source Sheppard, Scott S. "The Giant Planet Satellite and Moon Page". Departament of Terrestrial Magnetism at Carniege Institution for science. 2009-06-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-08-28. counts 67 moons, but it includes the non-confirmed "disappeared moon" which must be discounted. (See reference below this.)
- IAUC 7555, January 2001. "FAQ: Why don't you have Jovian satellite S/2000 J11 in your system?". JPL Solar System Dynamics. 2020-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-13.
- "Solar System Bodies". JPL/NASA. 2014-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-09-09.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Yupiter Peyk Məlumatı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Yupiterin 66 peyki var Bu Gunes sistemi ucun maksimal neticedir Yupitere en yaxin peyk Metisdir En uzaq peyk ise S 2003 J2 dir Yupiterin ve Gunes sisteminin en boyuk peyki Qanimed dir Bu peyk Merkuri planetinden boyukdur Yupiterin 4 en boyuk peyki var Bunlar Qanimed Kallisto Io ve Avropadir Yupiter ve dord en iri peyki montaj Jupiterin bilinen 63 eded tebii peyki vardir Bu peykler orbitleri olcu ve fiziki xususiyyetleri ve bu melumatlara gore texmin edile bilecek meydana gelme mexanizmleri ile cox boyuk muxteliflik gostermekdedir Jupiterin halqalari maqnetik sahesi ve peykleri ile birlikde meydana getirdiyi ve kicik bir gunes sistemini xatirladan bu kompleks qurulus Gunes Sisteminin tekamulunu aydinlatabilecek cox sayda ipuclari barindirmaktadir Jupiter in peykleri yari boyuk oxu 128 000 ile 28 5 milyon km arasinda deyisen cox genis bir orbit yelpiyine dagilmis veziyyetdedirler Planete bilinen en yaxin peyk 1 79 RJ Yupiter radiusu uzaqliqdaki orbiti ile Yupiter buludlarinin yalniz 56 000 km uzerinde yol alan Metis tir Bilinen en uzaq peyk ise 200 RJ yaricapindaki orbiti ile hele resmi olaraq adlandirilmamis S 2003 J2 muveqqeti adli kicik uydudur Daxili orbitlerde istirak eden peykler Yupiterin ekvator mustevisine gore egikligi yox deyilecek qeder az ve eyni sekilde dismerkezligi cox kicik olan orbitler zulmu sebebiyle nizamli peykler olaraq adlandirilar ve bu xususiyyetleri peyklerin Yupiterin meydana gelmesi esnasinda meydana geldiklerini dusundurer Yuksek eyiklik ve dismerkezlige sahib orbitlerde ve bezileri de ters istiqametde hereket eden nizamsiz uydular in ise oz iclerinde benzer orbit xususiyyetlerine sahib bir nece qrup icinde toplanmalari diqqeti ceker Bu peyklerin icinde yer aldiqlari qruplara gore deyisen ortaq ve boyuk ehtimalla Yupiter xarici menbeleri oldugu dusunuler Daimi orbite sahib planetlerden en icde istirak eden dordu diametri 200 km yi kecmeyen orta boyuklukde peykleri Bu peykler Jupiterin halqalari icinde istirak ederler Metis ve Adrastea Jupiterin merkezinden 1 79 ve 1 81 RJ Yupiter radiusu uzaqliqdaki orbitleri ile planetin Roche Limiti nin icinde olurlar ve planetin ehate dairesi qaynaqlanan gel get tesiri sebebiyle butunluklerini uzun muddet koruyamama tehlukesi altindadirlar Jupiterin Ana halkasi nin boyuk olcude bu peyklerden gel get tesiri ile qopan parcaciqlari daxil olasidir Ayrica bu iki peyk Yupiter etrafindaki donuslerini Jupiterin oz etrafindaki bir donusunden daha qisa muddetde tamamlayir ve bu sebeble planet terefinden frenlenerek gederek alcalan ve peyklerin parcalanaraq Yupiter uzerine dusmesine getirib cixaracaq bir orbit izlerler Halo xalqa serhedleri icinde qalan Amalthea ve Thebe nin de bu halkadaki materyel menseyi oldugu dusunuler Daha xarici yorungelerdeki dord nizamli peyk Galilei peykleri olaraq xatirlanan Io Avropa Qanimed ve Kallisto dur Bu dord boyuk peyk guclu cekilisleri ile bir birlerinin orbitlerini sekillendirmis ve dolanma periyotlari xaricden ice dogru aydinlasan bir rezonans icine girmisdir Io 1 77 gun Europa 3 55 gun ve Ganymede 7 16 gun kobudca 1 2 4 nisbetleri ile ifade edile bilecek dovrlere malikdir Callisto nun 16 69 gundelik dolanma muddeti diger Galilei uydularininkinin tam qati deyilse de gelecekde bu dord peykin tam menasiyla bir birine cekimsel olaraq kilidlenmis orbitler izleyecekleri texmin edile biler Themisto Qaliley peykleri ve Himalia nizamsiz Qrupuna aid peyklerin arasinda istirak eden 43 maili ve yuksek bir dismerkezlilik nisbetine sahib ozune xas orbiti ile Themisto nizamsiz Qrupunun bilinen tek uzvudur Himalia nizamsiz qrupu Egimi 26 ile 28 arasinda deyisen ve yari boyuk oxlari 11 12 milyon km etrafinda orbitlerde coxluqlanmis 5 peykden meydana geler Bu qrupa adini veren Himalia qrupun en erken kesf edilen ve en boyuk uzvudur Carpo 51 maili ve cox yuksek dismerkezlilige sahib orbiti ile oz basina bir qrup teskil edir Carpo nizamsiz qrupu Carme ters orbitli nizamsiz Qrupuna aid peykler 165 lik Egimi ile nizamli peyklere ve Gunes sistemindeki planetlere gore ters istiqametde hereket eden orbitler izler Bu qrupdaki butun peyklerin orbitleri dismerkezlik baximindan bir birine cox benzer olduqlari kimi 23 24 milyon km yari boyuk ox uzunlugu icinde kumelenmistir Bu orbit xususiyyetleri qrup uzvlerinin eyni menseyi paylasdiqlari fikrini destekleyir Ananke ters orbitli nizamsiz qrupu da 145 151 maili ters orbitlerde hereket eden peykleri icine alar Dismerkezlilikleri daha deyisen olmaqla birlikde yari boyuk oxlari 19 21 milyon km serhedleri arasinda toplanmis orbitleri ile bu peykler da tutarli bir qrup teskil edir Pasiphae ters orbitli nizamsiz qrupu ise daha genis bir yelpiye yayilmis orbitleri daha az turdes bir birlikdir Yeni kesf edilen ve hele resmi ad almamis peyklerin boyuk ekseriyyeti kafi musahide muddetini kecirmedikleri ucun orbitlerine aid melumatlar kesinlesmemis veziyyetdedir Cedvelde istirak eden bu peyklere aid melumatlarin ve qruplasdirildirma qeti olmadigini nezere tutmaq gerekmektedir Jupiter in peykleri olculeri baximindan da boyuk bir muxteliflik gostererler Galilei peykleri planetlerle boy olcusecek boyuklukdedir Bu dord peyk Plutondan daha boyuk radiusa malikdir Gunes Sistemindeki en boyuk peyk olan Ganymede Merkuriden de boyukdur Galilei peykleri boyuk kutleleri ve quvvetli cazibe sebebiyle tam bir kure yaxin formalar almisdir Gunes sistemi icinde olan muxtelif goy cisimleri uzerinde edilen musahidelerden oyrenildiyi qederiyle 1000 km etrafinda bir cap bir goy cisminin meydana gelmesi esnasinda sixlasan maddelerin ortaya cixardigi enerji sebebiyle istilenib eriyerek tebeqeler halinda ferqlendikde ve kobudca qlobal bir sekil ortaya cixmasi ucun kafi olmaqdadir Nezeri hesablamalar da buna yaxin neticeler vermekdedir Galilei uydularinin Yupiter ile de cekimsel olaraq kilidlenmis olmalari yeni planet etrafinda dolanma muddeti ile oz oxlari etrafinda donme muddetlerinin beraber olmasi sebebiyle qusursuz bir kureden bir az ferqli sekilde olmalari gozlenilir Bu nezeri olaraq uzun oxu planetin agirliq merkezinden kecen ve qabariq ucu planete donuk olan bir armud seklidir Kosmos sondalarinin etdiyi olcmeler bele bir qurulusu gosterecek hessasliqda olmamaqla birlikde boyuk peyklerden planete en yaxin olan ve gel get quvvelerinin tesirinin en cox gorulduyu Io nun uc oxda edilen cap olculmesi 2 e catan ferqler musahide edilmisdir Galilei peyklerinden sonra boyuklukde besinci sirani alan ve nizamli ic peykler qrupunun uzvu Amalthea nin heddinden artiq derecede bakisimsiz sekli bu peykin qurulusu ve menseyi movzusunda muzakirelere yol acmisdir Daimi daxili peyklerden Metis Adrastea ve Thebe ile nizamsiz orbite sahib peyklerden Leda Himalia Lysithea Elara Ananke Carme Pasiphae ve Sinop 20 200 km arasinda deyisen diametrleri ile orta boyuklukde ve umumiyyetle nizamsiz sekillerdedir Bilinen peyklerden geri qalan hamisi nizamsiz orbitleri sahib ve diametrleri bir nece kilometri kecmeyen qaya ve ya buz parcalari olaraq qebul edilir Bu gun ucun gozlenebilirlik alt serhedi 1 km qeder oldugundan Yupiterin hele mueyyen oluna bilmemis cox sayda daha kicik peyki olmasi mentiqli gorunmektedir Jupiter sisteminin muxtelif uzvlerinin asanliqla gozlene bilen esas xususiyyetleri ferqli mense ve kecmislerini ele verer xususiyyetdedir Galilei uydulari nin diger peyklere gore diqqete carpan derecede parlaq olduqlari ve parlakliklarinin Yupiterden uzaqliqlarina paralel olaraq azaldigi diqqeti ceker Io ve Europa 0 65 seviyyesine catan agliq albedo dereceleri ile uzerlerine dusen gunes sualarinin ucde ikisini eks etdirerler Ganymede ve Callisto nun agliq dereceleri muvafiq olaraq 0 43 ve 0 17 iken geri qalan peykler 0 05 ile 0 1 arasinda deyisen agliq seviyyeleri ile olduqca qaranliq sethlere malikdir Europa ot ve Amalthea nin qirmizi rengde oldugu musahide edilir Amalthea Marsi da geride buraxaraq Gunes Sisteminin en qirmizi uzvu unvanini alir Peyklerin seth istilikleri Yupiter orbitinin gunesden uzaqligi ile uygun olaraq 105K 110K texminen 165 C etrafindadir Agliq derecesi asagi olan peykler gunes sualarini boyuk nisbetde sogurduklari ucun gunes alan sethleri 125K e qeder qizinasiniz Guclu gel get tesirleri ve Yupiterin maqnit sahesinin yaratdigi elektrik cereyani sebebiyle istilenen ve uzerinde ehemiyyetli vulkanik fealiyyetin musahide Io da seth istiliyinin yer yer 2000 C ye catdigi musahide edilmisdir Io nun kukurd dioksid Europa nin ise oksigen agirliqli ince atmosferleri vardir Bu iki peykin cazibe quvvesi gunes sualarinin tesiri altinda atmosferlerinde teskil qazlarin davamli olaraq kosmosa qacmasina mane olamasa da peyk sethinden qopan materyel atmosferleri yenilemeye davam edir Ganymede ve Callisto nun benzer mexanizm ile qorunan cox daha seyrek bir atmosferi oldugu musahide edilmisdir Galilei uydularinin musahide edilen seth strukturlari xarici orbite daxili orbitleri dogru gederek artan geoloji fealiyyetle uygundur Bu dord peykden en xaricde istirak eden Callisto nun sethi Gunes Sisteminin erken dovrlerindeki qurulusunu qoruyur Ganymede in sethinde buna benzer yasli bolgelere daha genc gorunuslu aciq rengli saheler yoldasliq eder ve Yerkure dekine benzer bir lovhe tektonigi fealiyyeti ile aciklanabilecek meydana gelmeler musahide olunur Europa nin ise son derece ozune xas ve cox genc seth sekilleri cox daha hereketli bir geoloji qurulus ile elaqelidir Galilei peyklerinden en icde qalani ot six bir vulkanik fealiyyet gosterir Lav axinlari maye ve axici materyel sekil deyisdirdiyi hovzeleri kosmos sondalarinin musahide muddeti icinde bele deyisikliyin izlenile son derece dinamik bir seth meydana getirer Bu xususiyyetler Yupiterin neheng kutlesi ve peykler arasindaki gel get qarsiliqli tesirlerinin daxili orbitleri dogru gederek artan tesirlerinin yaninda en azi io soz movzusu oldugunda Jupiterin maqnetik sahe fealiyyeti ile de iliskilidi Jupiter uydularinin son 30 il icinde muxtelif kosmos vasiteleri terefinden elde edilen seth sekilleri kutle ve yogunluklarina bagli olcmeler ve qismen de tayfolcum melumatlari sayesinde ic strukturlari haqqinda bezi ferziyyelerde olmaq mumkun olmusdur Galileo kosmos sondasi 1995 2003 illeri arasinda cemi 34 yaxin kecisle dord Galilei peyki ve Amalthea haqqinda bilinenlerin boyuk olcude artmasini temin etmisdir Bu melumatlar isiginda Yupiter peyk sisteminin Gunes Sistemine benzer sekilde merkezden xarice dogru bir ferqlilesme gosterdiyi diqqet cekir Galilei uydularinin sixligi en xaricde istirak eden Callisto ucun 1 8 g sm den en icdeki io ucun 3 5 g sm e dogru artir Bu Gunes Sisteminin erken dovrlerinde Yupiter ve peyk sisteminin Gunes bulutsusunun sixlasmasi ile meydana gelmeye baslamasi zamani sistemin merkezinde reallasan istilik artimi ile elaqelidir Yupitere en yaxin peykler artan istiliyin tesiri ile tamamile maye veziyyete kecerek ehtiva etdikleri maddeler tebeqeler halinda ferqli eyni zamanda yungul elementlerden baslayaraq istilikle mutenasib bir madde itkisi yasamislar Belece peyklerin ehtiva etdiyi buz Qayanin metal nisbeti daxili orbite xarice dogru deyisir Buz terifine girecek yungul birlesmelerden mehrum io boyuk bir metal nuvesi ehate eden silikat agirliqli qaya laylarindan meydana gelerken Europa daha kicik bir nuveye ve qaya tebeqesinin xaricinde ehemiyyetli bir su layina malikdir Bu xaricde donmus halda su ehtiva eden bir qabiq ile onun altinda derinliyinin 100 km e catdigi dusunulen bir maye Okeanda ibaretdir Ganymede in ehtiva etdiyi su kutlesi cox daha coxdur ve okeani peykin radiusunun yarisina qeder catan derinlikdedir Callisto ise asagi sixligindan aydin olacagi kimi buz nisbeti yuksek bir uydudur ancaq turdes bir daxili qurulusa sahib olmasi komponentlerinin eriyerek tabakalasmasina getirib cixaracaq sicakliklara hec bir zaman cata bilmemis oldugunu dusundurur Kicik peyklerin coxunun cap ve kutle olcumleri hessasliqla yapilamamis oldugundan sixliqlari ve bu sebebden daxili strukturlarina bagli Etibarli melumatlar yoxdur Bunlarin ehemiyyetli bir qisiminin Yupiter sistemi ile birlikde meydana gelmemis ancaq planetin cazibe sahesine sonradan tutulmus cisimler olmalari baximindan menselerine gore quyruqlu ulduz ya da deyisik asteroid strukturlarindan biri ile benzer olmalari gozlenilir Benzer orbit xususiyyetleri sebebiyle eyni qrup icinde toplanan peyklerin eyni goy cisminin parcalari olma ehtimali coxdur Peyklerin bir bir arasdirilmasina imkan tapildiginda teeccublu tapintilarla karsilasilabilmektedir Galileo kosmos sondasi 2002 ci ilde etdiyi Amalthea yaxin kecmesine peykin sixliginin 0 86 g sm oldugunu teyin etdi Peykin sudan yungul olmasi ancaq bir birine zeif olaraq baglanmis ve aralarinda boyuk bosluqlar olan cox sayda parcadan meydana gelmesi ile aciqlana biler Bu numune Yupiter peykleri haqqinda oyrenilecek cox sey oldugunu gostermesi ile yanasi Gunes sisteminin muxtelif uzvlerinin ozlerine xas gozlenilmez xususiyyetlerinin ola bileceyine isare etmesi baximindan da ehemiyyet kesb edir IstinadlarThe source Sheppard Scott S The Giant Planet Satellite and Moon Page Departament of Terrestrial Magnetism at Carniege Institution for science 2009 06 07 tarixinde Istifade tarixi 2008 08 28 counts 67 moons but it includes the non confirmed disappeared moon which must be discounted See reference below this IAUC 7555 January 2001 FAQ Why don t you have Jovian satellite S 2000 J11 in your system JPL Solar System Dynamics 2020 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2011 02 13 Solar System Bodies JPL NASA 2014 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2008 09 09 Hemcinin baxYupiterin helqeleriXarici kecidlerYupiter Peyk MelumatiVikianbarda Yupiterin peykleri ile elaqeli mediafayllar var