Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Frans Yozef Haydn (alm. Franz Joseph Haydn; d. 31 mart 1732 — v. 31 may 1809) — avstriyalı bəstəkar, Vyana klassik məktəbinin nümayəndəsi, simfoniya janrının banilərindən biri, Almaniya himninin musiqisinin müəllifi.
| YOZEF HAYDN | |
|---|---|
| alm. Joseph Haydn | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | (77 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | bəstəkar, dirijor, musiqişünas, pianoçu |
| Fəaliyyət illəri | 1740-cı ildən |
| Elmi dərəcəsi |
|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Yozef Haydn 1732-ci ildə Avstriyanın Rorau kəndində zəhmətkeş ailədə dünyaya gəlib. Atası sənətkar, anası aşpaz qızı idi. Evlərində tez-tez musiqi səslənir, arfada çalır və oxuyurdular. Məktəb müəllimi Frank Haydnın musiqi qabiliyyətini görür və onu 5 yaşında Hainburq şəhərinə aparır və musiqi məktəbinə qoyur. 8 yaşında ikən kilsə xorunda oxumağa başlayır. Skripka, klavesində çalır. Tezliklə baş kilsə xoruna qəbul olur. 9 il təhsil alır. Ən çətin əsələri oxuyur. 17 yaşında ikən onun səsi tutulur və xordan xaric edilir. Evsiz-eşiksiz qalan Haydn dolonmaq üçün özünə iş axtarır. On il (1749–1759) ağır həyat keçirir. Təsadüf iş tapıb pul qazanır. Dostunun evində qalır. Buna baxmayaraq bəstəkar olmaq həvəsindən düşmür. Öz üzərində işləyir, musiqinin sirrini öyrənir. Savadını artırmaq üçün italyan müəllimi Nikolo Porporanın yanında müşaiətçi işləyirdi. Porporanın təşkil etdiyi "Musiqi Gecələrində" Haydn çıxış edir və burda məşhur sənətkarlarla tanış olur. Haydn bu "musiqi gecələri" üçün 20-yə yaxın kvartet (dördlük) musiqi əsərləri yazır. 1761-ci ildə Haydn Qraf Esterhayzerlə tanış olur və Qraf Haydnı Macarıstana aparır. 30 il onun imarətində yaşayır və Qrafın orkestrinə rəhbərlik edir(1761–1790). Onun üçün çoxlu sayda müxtəlif əsərlər yazır. 1780-ci illərdə bəstəkar Almaniyada, İngiltərədə və Fransada çox məşhurlaşır. Bu illərdə 6 "Paris Simfoniyaları"(1786) yazıb. Bu illərdə onun əsərləri çoxlu sayda çap olunur və satılır. 1781-ci ildə Haydn Vyanada Mozart ilə tanış olur. Dostlara çevirilirlər. 1790-cı ildə Qraf vəfat edir. Təqaüd almağa başlayır. Artıq Haydn Avropada çox məşhur bəstəkar sayılırdı. Haydn ömrünün son illərini Vyanada kiçik bir evdə keçirir. Demək olar ki, yeni əsər yazmır. Haydn 1809-cu il mayın 31-i vəfat edir. Vyanada dəfn edilir.
Yaradıcılığı
Doğma Avstriyanın gözəl təbiətini, kəndlilərin məişət və əmək lövhələrini təsvir edən bəstəkar həyatın kəskin dramatik təzadlarından, faciəvi tərəflərindən sanki kənarda qalır. Hərçənd Haydnın özü heç də asan həyat keçirməmişdir. On yeddi yaşından o, evsiz-eşiksiz qalmış, sonrakı on il ərzində isə yalnız təsadüfdən-təsadüfə iş tapıb pul qazanmışdır. 1761-ci ildən etibarən təxminən otuz il o, varlı macar knyazları Esterhazilərin sarayında kapelmeyster (o vaxt dirijoru belə adlandırırdılar) və bəstəkar kimi çalışmışdır. Haydnın işi çox çətin və məsuliyyətli idi — o həm orkestrə rəhbərlik etməli, həm də knyazın zövqünü oxşayan əsərlər yaratmalı idi. Üstəlik, musiqi alətlərinin və partituraların səliqə ilə saxlanması və hətta musiqiçilərin geyimlərinə nəzarət də ona tapşırılmışdı. Lakin bütün bu çətinliyə və işin çoxluğuna baxmayaraq, Esterhazilərin malikanəsində Haydnın bəstəkarlıq fəaliyyəti üçün hər cür şərait yaradılmışdı.
Yozef Haydnı "simfoniyanın atası" adlandırırlar. Doğrudan da, 100-dən artıq simfoniya bəstələmiş Haydn faktik olaraq bu janrın təməlini qoymuş, onun gələcək inkişafına dəyərli töhfələr vermişdir. O, yüksək peşəkarlıqla bəstələdiyi simfoniyalarında incə yumor hissi də nümayiş etdirir. Məsələn, "Ayı" simfoniyasında ayının ağır, yöndəmsiz hərəkətləri, "Toyuq" simfoniyasında toyuğun qaqqıldaması məharətlə verilmişdir. Məşhur "Vida" simfoniyasında isə Haydn musiqinin dili ilə knyaz Esterhaziyə özünün, eləcə də bütün saray musiqiçilərinin arzusunu bəyan etmişdir. Esterhazi uzun müddət imiş ki, orkestr üzvlərinə məzuniyyət vermirmiş. Haydn da musiqiçilərin istirahətə möhtaclığını knyaza bildirməkçün orijinal bir yol seçir; simfoniyanın son hissəsində musiqiçilər növbə ilə öz alətlərini götürüb səhnəni tərk edirlər. Əsər iki skripkanın qəmli, lirik dueti ilə bitir. Knyaz Esterhazi bu eyhamı başa düşüb musiqiçiləri məzuniyyətə buraxır.
Haydn həmçinin "kvartetin atası" hesab olunur. 100-dən artıq kvarteti, eləcə də trioları, fortepiano sonataları, konsertləri klassisizm dövrünün instrumental musiqisinin ən gözəl səhifələrindəndir. Həyatının son çağlarında Haydn bütün Avropada böyük şöhrət qazanır. Onun əsərləri bir çox ölkələrdə, xüsusən də səfər etdiyi Fransada, İngiltərədə səslənir, böyük rəğbətlə qarşılanır. Həmin səyahətlərdən aldığı təəssüratları əks etdirən "Paris", "London" simfoniyaları, "Dünyanın yaranması" və "İlin fəsilləri" oratoriyaları dahi sənətkarın son yaradıcılıq zirvələri olmuşdur.
Sürpriz
Londonda işlədiyi zaman Haydn fikir verir ki, sakit, mülayim xarakterli, ağır templi əsərlərin ifası zamanı bəzi dinləyicilərin diqqəti musiqidən yayınır, hətta onlar yatırlar. Belə saxta musiqisevərlərin dərsini vermək məqsədilə bəstəkar növbəti simfoniyasında bir məzəli ideya tətbiq edir. Simfoniyanın 2-ci, ağır hissəsində musiqi get-gedə sakitləşdiyi halda, litavra alətinin birdən səslənən gur, ildırımabənzər akkordu zalda bütün yatanları oyadır. O vaxtdan Haydnın 94-cü simfoniyası "Litavranın zərbəsi ilə" və yaxud "Sürpriz" adı ilə tanınır.
Əsərləri
- 1.103 N-li simfoniya ("Litavraların tremolosu ilə")
- 2.94 N-li simfoniya ("Litavraların zərbəsi ilə"), 2-ci hissə
- 3.45 N-li simfoniya ("Vida"), 5-ci hissə
- 4. Fortepiano sonatası re major (or. 30 N 3)
İstinadlar
- Риман Г. Доктор музыки (rus.). // Музыкальный словарь: Перевод с 5-го немецкого издания / под ред. Ю. Д. Энгель, пер. Б. П. Юргенсон Москва: Музыкальное издательство П. И. Юргенсона, 1901. Т. 1. С. 476–477.
- C. A. F. Doctor of Music (ing.). // A Dictionary of Music and Musicians (A.D. 1450-1889): by eminent writers, English and foreign with illustrations and woodcuts / G. Grove, J. A. F. Maitland London: Macmillan Publishers, 1900. Vol. 1. P. 451–452.
- Wurzbach D. C. v. Haydn, Franz Joseph (alm.). // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben Wien: 1856. Vol. 8. S. 108.
- Archivio Storico Ricordi. 1808.
- "Kayzen.az - Böyük musiqiçilər: Yozef Haydn". 2018-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-05.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Frans Yozef Haydn alm Franz Joseph Haydn d 31 mart 1732 v 31 may 1809 avstriyali bestekar Vyana klassik mektebinin numayendesi simfoniya janrinin banilerinden biri Almaniya himninin musiqisinin muellifi YOZEF HAYDNalm Joseph Haydn Dogum tarixi 31 mart 1732Vefat tarixi 31 may 1809 77 yasinda Vefat yeri Vyana Avstriya imperiyasiFealiyyeti bestekar dirijor musiqisunas pianocuFealiyyet illeri 1740 ci ildenElmi derecesi musiqi doktoru d 1791 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiYozef Haydn 1732 ci ilde Avstriyanin Rorau kendinde zehmetkes ailede dunyaya gelib Atasi senetkar anasi aspaz qizi idi Evlerinde tez tez musiqi seslenir arfada calir ve oxuyurdular Mekteb muellimi Frank Haydnin musiqi qabiliyyetini gorur ve onu 5 yasinda Hainburq seherine aparir ve musiqi mektebine qoyur 8 yasinda iken kilse xorunda oxumaga baslayir Skripka klavesinde calir Tezlikle bas kilse xoruna qebul olur 9 il tehsil alir En cetin eseleri oxuyur 17 yasinda iken onun sesi tutulur ve xordan xaric edilir Evsiz esiksiz qalan Haydn dolonmaq ucun ozune is axtarir On il 1749 1759 agir heyat kecirir Tesaduf is tapib pul qazanir Dostunun evinde qalir Buna baxmayaraq bestekar olmaq hevesinden dusmur Oz uzerinde isleyir musiqinin sirrini oyrenir Savadini artirmaq ucun italyan muellimi Nikolo Porporanin yaninda musaietci isleyirdi Porporanin teskil etdiyi Musiqi Gecelerinde Haydn cixis edir ve burda meshur senetkarlarla tanis olur Haydn bu musiqi geceleri ucun 20 ye yaxin kvartet dordluk musiqi eserleri yazir 1761 ci ilde Haydn Qraf Esterhayzerle tanis olur ve Qraf Haydni Macaristana aparir 30 il onun imaretinde yasayir ve Qrafin orkestrine rehberlik edir 1761 1790 Onun ucun coxlu sayda muxtelif eserler yazir 1780 ci illerde bestekar Almaniyada Ingilterede ve Fransada cox meshurlasir Bu illerde 6 Paris Simfoniyalari 1786 yazib Bu illerde onun eserleri coxlu sayda cap olunur ve satilir 1781 ci ilde Haydn Vyanada Mozart ile tanis olur Dostlara cevirilirler 1790 ci ilde Qraf vefat edir Teqaud almaga baslayir Artiq Haydn Avropada cox meshur bestekar sayilirdi Haydn omrunun son illerini Vyanada kicik bir evde kecirir Demek olar ki yeni eser yazmir Haydn 1809 cu il mayin 31 i vefat edir Vyanada defn edilir YaradiciligiDogma Avstriyanin gozel tebietini kendlilerin meiset ve emek lovhelerini tesvir eden bestekar heyatin keskin dramatik tezadlarindan facievi tereflerinden sanki kenarda qalir Hercend Haydnin ozu hec de asan heyat kecirmemisdir On yeddi yasindan o evsiz esiksiz qalmis sonraki on il erzinde ise yalniz tesadufden tesadufe is tapib pul qazanmisdir 1761 ci ilden etibaren texminen otuz il o varli macar knyazlari Esterhazilerin sarayinda kapelmeyster o vaxt dirijoru bele adlandirirdilar ve bestekar kimi calismisdir Haydnin isi cox cetin ve mesuliyyetli idi o hem orkestre rehberlik etmeli hem de knyazin zovqunu oxsayan eserler yaratmali idi Ustelik musiqi aletlerinin ve partituralarin seliqe ile saxlanmasi ve hetta musiqicilerin geyimlerine nezaret de ona tapsirilmisdi Lakin butun bu cetinliye ve isin coxluguna baxmayaraq Esterhazilerin malikanesinde Haydnin bestekarliq fealiyyeti ucun her cur serait yaradilmisdi Yozef Haydni simfoniyanin atasi adlandirirlar Dogrudan da 100 den artiq simfoniya bestelemis Haydn faktik olaraq bu janrin temelini qoymus onun gelecek inkisafina deyerli tohfeler vermisdir O yuksek pesekarliqla bestelediyi simfoniyalarinda ince yumor hissi de numayis etdirir Meselen Ayi simfoniyasinda ayinin agir yondemsiz hereketleri Toyuq simfoniyasinda toyugun qaqqildamasi meharetle verilmisdir Meshur Vida simfoniyasinda ise Haydn musiqinin dili ile knyaz Esterhaziye ozunun elece de butun saray musiqicilerinin arzusunu beyan etmisdir Esterhazi uzun muddet imis ki orkestr uzvlerine mezuniyyet vermirmis Haydn da musiqicilerin istirahete mohtacligini knyaza bildirmekcun orijinal bir yol secir simfoniyanin son hissesinde musiqiciler novbe ile oz aletlerini goturub sehneni terk edirler Eser iki skripkanin qemli lirik dueti ile bitir Knyaz Esterhazi bu eyhami basa dusub musiqicileri mezuniyyete buraxir Haydn hemcinin kvartetin atasi hesab olunur 100 den artiq kvarteti elece de triolari fortepiano sonatalari konsertleri klassisizm dovrunun instrumental musiqisinin en gozel sehifelerindendir Heyatinin son caglarinda Haydn butun Avropada boyuk sohret qazanir Onun eserleri bir cox olkelerde xususen de sefer etdiyi Fransada Ingilterede seslenir boyuk regbetle qarsilanir Hemin seyahetlerden aldigi teessuratlari eks etdiren Paris London simfoniyalari Dunyanin yaranmasi ve Ilin fesilleri oratoriyalari dahi senetkarin son yaradiciliq zirveleri olmusdur SurprizLondonda islediyi zaman Haydn fikir verir ki sakit mulayim xarakterli agir templi eserlerin ifasi zamani bezi dinleyicilerin diqqeti musiqiden yayinir hetta onlar yatirlar Bele saxta musiqiseverlerin dersini vermek meqsedile bestekar novbeti simfoniyasinda bir mezeli ideya tetbiq edir Simfoniyanin 2 ci agir hissesinde musiqi get gede sakitlesdiyi halda litavra aletinin birden seslenen gur ildirimabenzer akkordu zalda butun yatanlari oyadir O vaxtdan Haydnin 94 cu simfoniyasi Litavranin zerbesi ile ve yaxud Surpriz adi ile taninir Eserleri1 103 N li simfoniya Litavralarin tremolosu ile 2 94 N li simfoniya Litavralarin zerbesi ile 2 ci hisse 3 45 N li simfoniya Vida 5 ci hisse 4 Fortepiano sonatasi re major or 30 N 3 IstinadlarRiman G Doktor muzyki rus Muzykalnyj slovar Perevod s 5 go nemeckogo izdaniya pod red Yu D Engel per B P Yurgenson Moskva Muzykalnoe izdatelstvo P I Yurgensona 1901 T 1 S 476 477 C A F Doctor of Music ing A Dictionary of Music and Musicians A D 1450 1889 by eminent writers English and foreign with illustrations and woodcuts G Grove J A F Maitland London Macmillan Publishers 1900 Vol 1 P 451 452 Wurzbach D C v Haydn Franz Joseph alm Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich enthaltend die Lebensskizzen der denkwurdigen Personen welche seit 1750 in den osterreichischen Kronlandern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt habenWien 1856 Vol 8 S 108 Archivio Storico Ricordi 1808 Kayzen az Boyuk musiqiciler Yozef Haydn 2018 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 05 Vikisitatda Yozef Haydn ile elaqedar sitatlar var Vikianbarda Yozef Haydn ile elaqeli mediafayllar var