Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Qoşunların yerləşdirilməsi şərtləri 1952-ci ilin 28 fevral tarixli sazişi ilə müəyyənləşdirildi. Sülh müqaviləsi və ona əlavə edilmiş sənədlər 1952-ci il 28 apreldən qüvvəyə mindi. Bunun ardınca ABŞ Uzaq Şərq komissiyasının və İttifaq Şurasının buraxıldığını elan etdi. Beləliklə də işğal rejiminə son verildi və yapon hökuməti üzərində amerika nəzarəti götürülmüş oldu. Sülh müqaviləsinin ən böyük əhəmiyyəti məhz bu idi. Sülh müqvailəsi ölkənin inkişafında yeni yol açdı.
"Təhlükəsizlik müqavilələri"
İlk təhlükəsizlik müqaviləsi San-Fransisko konfransı ərəfəsində Yaponiya və ABŞ arasında imzalanmışdır.ABŞ Yaponiyada öz qoşunlarını saxlamaq hüququ aldı.1960-cı ildə Vaşinqtonda yeni bir qarşılıqlı "əməkdaşlıq və təhlükəsizlik müqaviləsi" bağlandı. O, birlikdə hərbi əməliyyatlar keçirilməsini və Uzaq Şərqdə əməliyyatlarda yaponların bazalarından Amerika silahlı qüvvələrinin istifadəsini nəzərdə tuturdu.1960-cı il "Təhlükəsizlik müqaviləsi" hərbi ittifaq müqaviləsi idi. Bu müqaviləni 1951-ci ildəkindən fərqli olaraq, Yaponiya könüllü bağlamışdı.
1969-cu ildə ABŞ-Yaponiya "Təhlükəsizlik müqavilə"sinin müddəti yenidən qeyri-müəyyən müddətə uzadıldı. Müqavilə regionda təhlükəsizliyin təminatçısı kimi ABŞ-yə bir sıra hüquqlar verirdi. Belə ki, o, müqavilənin şərtlərinə görə Yaponiyada quru, hərbi-hava və hərbi-dəniz qüvvələri yerləşdirmək və hərbi bazalar yaratmaq hüququnu saxlayırdı. Müqavilədə nəzərdə tutulurdu ki, Yaponiya da "fövqəladə hallarda" Uzaq Şərq regionunda hərbi əməliyyatlarda iştirak edə bilər. Bundan bir bəhanə kimi istifadə edən Sovet İttifaqı bildirdi ki, iki Kuril adasının Yaponiyaya verilməsi yalnız bütün xarici qoşunların ölkədən çıxarılmasından sonra mümkün ola bilər. Qeyd etmək istərdik ki, ölkədəki bir sıra solçu qüvvələr də ABŞ-Yaponiya müqaviləsinin təzələnməsindən hakim kursa qarşı çıxmaq məqsədləri üçün istifadə etməyə cəhd göstərdilər ki, onların da önündə Sosialist və Kommunist partiyaları gedirdi. Bütün bunlara baxmayaraq yapon-amerika əməkdaşlığı və yaxınlaşması daha da qüvvətlənirdi. 1971-ci ildə Yaponiya və ABŞ arasında Okinavaya dair bağlanmış saziş də məhz bunun nəticəsi idi. Sazişə görə Okinava ilə bağlı inzibati hüquqlar Yaponiyaya qaytarılırdı. "Təhlükəsizlik" müqaviləsinə görə Yaponiyada ABŞ-nin malik olduğu status Okinavaya da şamil edilirdi. Bir sıra xırda-para narazılıq aksiyalarına baxmayaraq saziş parlamentdə təsdiq olundu və 1972-ci il mayın 15-dən qüvvəyə mindi.
Artıq 1952-dən başlayaraq, baş nazir Yesida öz nitqində də dövlətin yeni məqsədinin yeni yapon ordusu yaratmaq olduğunu qeyd edirdi.1956-cı ildə Yaponiyada ABŞ-nin 675 hərbi obyekti yerləşirdi və məhsuldar torpaqları tutduğuna görə əhalinin həyatını çətinləşdirirdi.
1964-cü ildən hakimiyyətə gələn Sato Eusaka sələflərindən də fəal ölkənin müdafiə qüdrətini artırdı.1966-cı ildə Yaponiyanın silahlı qüvvələrinin sayı 247 minə çatırdı. Silah və hərbi sursat ixrac olunması fəallaşdı. Yaponiya hökuməti ABŞ-nin Vyetnamda olan təcavüzkar siyasətini də fəal şəkildə dəstəkləyirdi.
1997-ci ilin payızında ABŞ-nin və Yaponiyanın hərbi nazirləri və xarici işlər nazirlərini Vaşinqtonda yapon-amerikan "təhlükəsizlik müqaviləsi" əsasında hərbi əməkdaşlığın əsas istiqamətləri haqqında razılışma imzaladılar. Nəhayət, tərəflər 1997-ci ildə bu qənaətə gəldilər ki, Yaponiya-ABŞ təhlükəsizlik müqaviləsinin təsir dairəsi Tayvan boğazınadək olan əraziləri də əhatə etsin.
Reyşauer- Kennedi xətti
"Təhlükəsizlik müqaviləsi" ətrafında baş verən siyasi mübarizədən təkcə Tokio deyil, Vaşinqton da dərs götürdü. Həm Yaponiya, həm də Amerika öz taktikasını dəyişməli idi. Yaponiyaya "yeni yanaşma" 1961-ci ildə öz postunu tutan ABŞ prezidenti C.Kennedinin adı ilə bağlıdır. Mart ayında o, tanınmış alim-yaponşünas Reyşaueri ABŞ-nin Yaponiyadakı səfiri təyin etdi. Buna görə də ABŞ-nin yeni taktikası "Kennedi-Reyşauer xətti" adlanır.Bu xətt əvvəlkilərdən fərqli olaraq, Yaponiyanın daxili siyasətinə daha ustalıqla yanaşma, xüsusilə də, sağreformist qüvvələrlə əlaqəni genişləndirmək nəzərdə tuturdu.
1961-1962-ci illərdə Yaponiya iqtisadiyyatında enmə baş verdi. Bu enmə ABŞ-la iqtisadi qarşıdurma zamanı baş verdi. Xüsusilə 1968-ci ildə ABŞ yapon parçalarının ixracını məhdudlaşdırmağı tələb edəndə. Iki dövlət arasında münasibət o qədər kəskinləşdi ki, onu "tekstil müharibəsi" adlandırdılar.
Iqtisadi enmə şəraitində yapon siyasi və iqtisadi dairələrinə getdikcə aydın oldu ki, xarici ticarətdə həddən artıq ABŞ-yə bağlı olmaq Yaponiya üçün ağır nəticələnə bilər. Tokio yeni ticarət tərəf müqavili axtarışına başladı. Bu vaxtı SSRİ və Yapon ticarət dövriyyəsi genişləndi. Yaponiyanın inkişaf tempi Uzaq Şərqdə Yaponiyanın istər iqtisadi, istərsə də siyasi qüdrətinin artmasında 1950-1953-cü illər Koreya müharibəsinin də çox böyük təsiri olmuşdur. Müharibə başlayanda amerkanlılar "əks kurs" siyasəti apardılar. Amerika yapon iqtisadiyyatını möhkəmləndirmək siyasətinə keçdilər. Müharibə dövründə silah və hərbi ləvazimatların istehsalı, hərbi texnikanın daşınınması, ona xüsusi xidmət göstərilməsi və ərzaqa ehtiyacın artması nəticəsində ölkə ABŞ-dən 2,5 mld dollar məbləğində sifariş aldı. Sifarişlərin yerinə yetirilməsi Yaponiyanın dövlət xəzinəsinə 1950-ci ilə qədərki dövr ərzində 1,6 mld dollardan çox gəlir gətirdi.
Digər faktorlardan biri həmin dövr üçün kifayət qədər yüksək əmək məhsuldarlığının olmasına baxmayaraq, əmək haqqı aşağı idi. 1960-cı illərdə Yaponiya başqa inkişaf etmiş ölkələri iqtisadi inkişaf tempinə görə qabaqlayırdı.
Bəs bu sürətli iqtisadi yüksəlişin təməlində nə dayanırdı? Bu baxımdan aşağıdakı bir sıra xarici və daxili amilləri sadalamaq olar. Birincisi, Yaponiyanın xaricdən yüksək texnologiya idxal etməsidir. İkincisi, daxili amillərdən əsas kapitalın kütləvi yeniləşdirilməsi, torpaq islahatı nəticəsində daxili bazarın genişlənməsi və s.
Bütün bunlar imkan verdi ki, 60-cı illərin ortalarında Yaponiya sənaye məhsulları istehsalının həcminə görə nəinki İngiltərə, İtaliya, Fransa və AFR kimi ölkələrə çatdı, həm də onları ötüb keçdi və kapitalist dünyasında ABŞ-dən sonra ikinci yerə çıxdı. Əvvəllər ABŞ-dən istehsal vasitələri idxalı səbəbindən xarici ticarətdəki mənfi saldo ixracın idxal üzərində üstünlüyü ilə əvəz olundu. Qiymətinin aşağı, keyfiyyətinin isə yüksək olması sayəsində yapon mallarının rəqabət qabiliyyəti artır, bu da öz növbəsində kapital idxalının çoxalmasına gətirirdi.
Yaponiyanın iqtisadiyyatından danışarkən aşağıdakı üç cəhəti xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Belə ki, bunlar həm iqtisadi inkişafın göstəriciləri, həm də amilləridir :
1) iri şirkətlərin çoxsahəli struktura malik olması imkan verirdi ki, müəssisənin kapital, xammal və işçi qüvvəsi ehtiyatlarından xarici bazarın dəyişən tələbatına uyğun istifadə edilsin. Məsələn, aparıcı sənaye sahələrindən birisi olan gəmiqayırma sahəsində 1957-ci ildə böhran təzahürləri hiss olunan kimi həmin şirkətlər maşınqayırma, kimya sənayesi avadanlıqları, turbinlər və s. məhsullar istehsal etməyə başladılar. Ehtiyac yaranan kimi isə istehsal öz təyinatına yönəldildi. Beləliklə də gəmiqayırma şirkətlərinin fəaliyyətində nəinki boş dayanmalar oldu, heç istehsalın səviyyəsinin aşağı düşməsinə yol verilmədi.
2) Yaponiyada elmi-texniki fəaliyyət 60-cı illərin əvvəlinə qədər əsasən "başqalarının ideyasını rəqabətə dözümlü mala çevirmək!" prinsipinə əsaslanırdı. Lakin bu fəaliyyətin özü nəticə etibarilə ölkədə müstəqil elmi-texniki tədqiqatların aparılması üçün baza yaratmış oldu. Ən müasir texnika ilə təchiz olunmuş kompleks-avtomatlaşdırılmış istehsalın qurulması və onun mərkəzləşdirilməsi, bir istehsalın tullantılarından başqa bir istehsal dövriyyəsinin başlanması üçün xammal kimi istifadə olunması, başqa sözlə, tullantısız istehsal üzrə sənaye komplekslərinin yaradılması \neftayırma -sintetik maddələr, qara metallurgiya-kimya, kimya-tikinti materialları, meşə məhsulları emalı-kimya və s.\ Yaponiyada elmi-texniki tərəqqinin misilsiz inkişafının nəticəsi kimi qiymətləndirilməlidir.
70-80-ci illərdə patentlər və lisenziyalar alınması arxa plana keçdi, daha çox elmi və texniki araşdırmaların maliyyələşdirilməsinə üstünlük verildi. Dövlət bu sahəyə qoyulan məsrəflərin 35%-ni öz üzərinə götürmüşdü. Elmi-texniki tərəqqi sahəsində böyük nailiyyətlər qazanıldı. Bunun da əsasında yaponların yüksək bilik səviyyəsi dayanırdı. 80-ci illərin ortalarında Yaponiya əhalisinin 93%-nin tam orta təhsili, 25 yaşına çatmış gənclərin isə 40%-nin ali təhsili var idi. \Bu rəqəm ABŞ-də 20% idi\.(1)
80-ci illərdə Yaponiya dinamik inkişaf edən ölkə olaraq qalır və ABŞ, Avropa İqtisadi Birliyi ilə yanaşı müasir dünyanın üç güc mərkəzindən biri sayılırdı. O qızıl və valyuta ehtiyatlarına görə birinci yei tutur. Adambaşına düşən gəlir bir ildə 18 min dollara çatırdı. ABŞ-də bu rəqəm 15.5 min dollara bərabərdir.(3)
1988-ci ildə dünyadakı ən iri 12 bankdan 10-u Yaponiyaya məxsus idi. Yaponiya sənaye istehsalının həcminə görə dünyada ikinci yeri tutur, xarici ticarətin həcminə görə isə üçüncü yerdədir. Hazırda "ağır, iri, uzun və böyük" məhsullar istehsalı "yüngül, zərif, qısa və kiçik" məhsullar istehsalı ilə əvəz olunmaqdadır. Başqa sözlə, sənayeləşmiş cəmiyyətdən məlumatlaşdırılmış cəmiyyətə keçilməkdədir. Bu cəmiyyətdə bilik əsas dəyərə çevrilir.
Yaponiyanın Cənubi Koreya, Cənubi-Şərqi Asiya ölkələri ilə münasibətləri Qısa zaman ərzində Yaponiya nəinki regionun, eləcə də dünyanın \ABŞ-dən sonra\ güclü iqtisadi potensialı olan qüdrətli dövlətinə çevrildi. Bu qüdrət Yaponiyaya imkan verdi ki, regionda öz əvvəlki nüfuzunu və hegemonluğunu bərpa edə bilsin. Əgər indiyə qədər bu nüfuz və hegemonluq silah gücünə və hərbi təcavüz yolu ilə edilmişdisə, indi, əgər belə demək mümkündürsə, iqtisadi müdaxilə yolu ilə, ticarət əlaqələrinin genişlənməsi yolu ilə edilirdi. Yeni bazarlar əldə etmək zərurəti Yaponiyanın qonşuları ilə münasibətlərinin tənzimlənməsi və normallaşmasını tələb edirdi. Odur ki, Yaponiya diplomatiyası bu dövrdə bütün fəaliyyətini qonşu dövlətlərlə olan problemlərin çözülməsinə yönəltmiş və bir sıra uğurlar qazanmışdır. Yaponiya və Cənubi Koreya arasında danışıqlar hələ 1952-ci ildə başlamışdı. Lakin bir sıra məsələlərə baxışda tərəflər arasında kəskin fikir ayrılığı var idi. Bu baxımdan Koreyanın Yaponiya tabeliyi dövründə\1910-1945-ci illər\ ona dəymiş zərərin ödənilməsi məsələsini qabartması daha çox mübahisə doğururdu. Tərəflər uzun müddət ortaq bir fikrə gələ bilmirdilər.
Nəhayət, 1965-ci ildə Tokioda Yaponiya və Cənubi Koreya dövlətləri arasında əsas münasibətlər haqqında müqavilə imzalandı. İki dövlət arasında münasibətlərin tənzimlənməsi Yaponiyanın xarici siyasətində çox böyük hadisə oldu. Çünki, məhz bu siyasi nailiyyət yapon kapitalının Şərqi və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinə ayaq açmasında mühüm addım oldu. Cənubi Koreya iqtisadiyyatının qapıları yapon kapitalı və mallarının üzünə açıldı.
Xarici siyasət sahəsində Yaponiyanın çox önəm verdiyi istiqamətlərdən biri də Cənub-Şərqi Asiya ölkələri ilə geniş əlaqələr şəbəkəsi yaratmaqdır. Bu da ondan irəli gəlir ki, bu ölkələr yapon malları üçün böyük satış bazarıdır, bu ölkələrin zəngin xammal imkanları var və onlar çox ucuz işçi qüvvəsinə malikdir.
Baş nazir İkeda yaponiya işğalından əziyyət çəkmiş ölkələrə təzminat ayırdı. Bu təzminatlar orada sənaye müəssisələrinin tikilməsi şəklində olurdu və Yaponiya kapitalına Asiya bazarlarında möhkəmlənməyə kömək edirdi. Ikeda müxtəlif növ dialoqlardan istifadə edərək, əks qüvvələr arasında sinfi qarşıdurmanın baş verməsinin qabağını aldı. Cəmiyyətin daxili stabilliyinə yönəlmiş bu taktika "beli bükük halda siyasət aparılması" adını aldı.
1977-ci ildən Filippinlər, Tayland, Malaziya, Sinqapur və İndoneziya kimi ASEAN ölkələri ilə əlaqələr yaratmağa və inkişaf etdirməyə xüsusi diqqət verilməyə başlanılmışdır. Məqsəd də ondan ibarət idi ki, bu ölkələrin vasitəsi ilə Cənub-Şərqi Asiyada Yaponiyanın sabit nüfuz zonası yaradılsın. Həm də bu zaman Yaponiya münasibətlərin inkişafına əngəl törədən bir vəziyyətlə qarşılaşmalı və tədricən onun aradan qaldırılması zorunda olmuşdur. Bu da yapon kapitalının həmin ölkələrdə özünə geniş yer tapmasının yerlərdə ciddi narahatlıq doğurması idi. Onunda kökündə II dünya müharibəsi dövründə həmin ölkələrdə Yaponiyaya qarşı yaranan inamsızlıq və ehtiyatlılıq ovqatı dayanırdı.
Xarici əlaqələri
Yaponiya-SSRİ münasibətləri
San-Fransisko sülh müqaviləsi ölkənin normal və sabit iqtisadi, siyasi və sosial təməllər yaradılması istiqamətində inkişafına yol açdı. Həqiqətən də həmin dövrdən etibarən həyatın bütün sahələrində çox ciddi tərəqqi baş vermişdir. Lakin xarici siyasət sahəsində, hələ də bir məsələ gərginlik mənbəyi olaraq qalırdı. Bu da Sovet İttifaqı ilə münasibətlərin tənzim edilməməsi idi. Stalinin ölümündən sonra Sovet rəhbərliyi dövlətin xarici siyasəti haqqında bir qədər realist düşünmək zorunda qaldı, ən azı buna cəhd göstərmək təsəvvürü yaratmağa can atırdı.
SSRİ ilə münasibətlərin yoluna qoyulması Yaponiyanın xarici siyasətdə reputasiyasını yaxşılaşdırdı. Və SSRİ Yaponiyanın BMT-yə daxil olmaq xahişinə dəstək verdi. 1956-cı ilin dekabrında BMT-nin Baş Məclisində bu məsələ öz müsbət həllini tapdı.
ABŞ-də Reyqanın hakimiyyətə gəlməsindən etibarən yapon-sovet münasibətləri hiss olunacaq dərəcədə korlanmağa başladı. Əgər əvvəllər Yaponiya ABŞ-nin Sovet İttifaqına qarşı yeritdiyi siyasətə açıq qoşulmaqdan çəkinirdisə, indi bu işə açıq və aşkar şəkildə gedilirdi. Bu barədə 1982-ci il 8 mayda baş nazir Sudzuki və ABŞ prezidenti Reyqan arasında gedən danışıqların yekunu haqqında imzalanmış bəyanatda da bir mənalı formada yazılmışdır.
Yaponiya da ABŞ kimi Sovet İttifaqına qarşı bir sıra iqtisadi sanksiyalar tətbiq etməyə başladı. Əvvəllər bağlanmış müqavilə və sazişlərin yerinə yetirilməsini ləngidir, bunun üçün ayrılacaq kreditlərin buraxılmasını dayandırırdı. "Sovet hərbi təhlükəsi" haqqında açıq danışılmağa başlanıldı. 1981-ci ilin yanvarında nazirlər kabineti hər il fevralın 7-nin "Şimal əraziləri günü" kimi qeyd edilməsinə qərar verdi. Sovet ittifaqının dağılmasına kimi bu siyasət davam etdirildi. 1990-cı ildən Yaponiya Sovet İttifaqına qarşı kursunu dəyişdi. Bu məsələdə M. S. Qorbaçovun hakimiyyətə gəlməsindən sonra SSRİ-nin daxili və xarici siyasətində demokratik təmayüllərin təzahür etməsi az rol oynamamışdır. Sovet İttifaqının süqutundan sonra Yaponiya yeni yaranan müstəqil dövlətlərə, ilk öncə, Mərkəzi Asiya ölkələrinə pozitiv münasibət göstərmişdir. İlk olaraq həmin ölkələrə yardım üçün 40 mln dollar ayırdı.
Yaponiya artıq 1992-ci ilin yanvarında ərazi probleminin həllinin Russiya prezidenti B.N.Yeltsinlə həll olunacağına ümid bəslədiyini bildirirdi.Çünki həmin ilin sentyabr ayında Rusiya prezidentinin Yaponiyaya səfəri planlaşdırılmışdı. , 1993-cü il oktyabrında RF prezidenti B.N.Yeltsinin Yaponiyaya rəsmi səfəri baş tutdu. Lakin yenə də ərazi ilə bağlı problemlər həll edilmədi. Yeltsen təklif etdi ki, sülh müqaviləsi deyil,(yəni belə çıxırdı ki, 50 il idi onlar arasında müharibə gedirdi) Rusiya və Yaponiya arasında sülh və əməkdaşlıq və dostluq haqqında müqavilə imzalansın.(2) 1997-ci ilin ortalarından iki dövlət arasında mövcud problemlərin tənzimlənməsi sahəsində aşağıdakı fikirlər irəli atılmışdır. Yaponiya tərəfi elan etmişdir ki, ərazi məsələsi hələlik dondurulur. Rusiya dövlət başçısı isə ölkəsinin 2000-ci ilədək sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olduğunu söyləmişdir. Bundan sonra tərəflərin yenidən yaxınlaşdığını görürük: Saxalin neftinə 100 mln dollar məbləğində investisiya qoyulur, yapon şirkətləri Rusiyada 2,2 mld dollar dəyərində 39 layihəni maliyyələşdirməyə razılıq verdilər.
Yapon-Çin əlaqələri
Yaponiyanın Çin Xalq Respublikası ilə münasibətlərində də yaxşılaşmağa doğru meyllər güclənirdi. 1972-ci ilin sentyabrında iki dövlət arasında diplomatik münasibətlər bərpa edildi və digər münasibətlərin inkişafına yol açılmış oldu. Dövlətlərarası münasibətlərin bərpasında Pekinin ilkin şərtlərinə uyğun olaraq Yaponiya elan etdi ki, o, Tayvan ilə \buradakı dövlət Çin Respublikası adlanır\ diplomatik münasibətləri kəsir.
ÇXR da öz növbəsində elan etdi ki, yapon təcavüzü dövründə Çinə dəymiş zərərin \təq. 50 mld dollar\ tələbindən imtina edir, yapon-amerika "təhlükəsizlik müqaviləsi"nə, Yaponiyanın remilitarizasiyasına və eləcə də Uzaq Şərqdə ABŞ-nin mövcud statusuna qarşı kəskin pisləmə mövqeyindən əl çəkir.
Lakin münasibətlər bir sıra səbəblər üzündən hələ ki müəyyən hüdudlar daxilində inkişaf edir : birincisi, Çinin valyuta ehtiyatlarının və ixrac mənbələrinin məhdudluğu; ikincisi, çin-yapon ziddiyyətlərinin aradan tam qaldırılmaması. O biri tərəfdən Yaponiyanın işgüzar dairələri belə bir faktdan da yan keçə bilmirlər ki, Çinə verilən iri kreditlər hesabına müasir tipli müəssisələrin yaradılması Asiya regionu bazarında Çinin rəqabət imkanlarını artıra bilər. Yaponiyanın Tayvanla diplomatik münasibətlərini kəsməsinə baxmayaraq iki dövlət arasında sıx ticarət-iqtisadi, mədəni və s. əlaqələrin olmasıda ÇXR-i daimi narahat edir.
Buna baxmayaraq 1978-ci ilin oktyabrında sülh və əməkdaşlıq haqqında yapon-çin müqaviləsi bağlandı. Yaponiya bununla Çin ilə daha sıx və çox çeşidli münasibətlər yaradılmasına ümid bəsləyirdi.
Yaponiya XX əsrin 90-cı illərdə
1990-cü illərdə Yapon iqtisadiyyatı çətinliklərlə üzləşdi. Amma 21-ci əsrin əvvəllərindən iqtisadi sahədə müsbət yüksəliş yenidən başladı. "Yapon modeli " adını almış bu inkişaf yolu iri Şərq ölkələri üçün nümunə oldu.
90-cı illərdə Yaponiyanın xarici siyasətində də keyfiyyətcə yeni meyllər baş vermişdir. Yaponiya BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olmaq istiqamətində səylər göstərir, üçüncü dünya ölkələrinə daha çox investisiya qoyur, beynəlxalq sülhyaratma proseslərində fəal iştirak etməyə can atır. O, ilk dəfə olaraq 1990-cı ilin aprelində Brüsseldə NATO-nun yüksək səviyyəli seminarında iştirak etmişdir. . Həmin ildən etibarən Şimali Koreya ilə münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində bir sıra addımlar atılmışdır.
ABŞ ilə iqtisadi əməkdaşlıq da möhkəmləndirilir. 1995-ci ildən Yaponiya və ABŞ ticarət müharibəsinə son qoymaq qərarına gəlmişlər. Ərəb ölkələri ilə əməkdaşlıqda neft amilinin təsiri böyükdür. Təsadüfi deyildir ki, 1998-ci ilin fevralında Yaponiya ABŞ-nin İraqı yenidən bombardman etmək üçün BMT-nin əlavə sanksiyalarına ehtiyac olması haqqındakı fikirlərinə etirazını bildirmişdir.
Yaponiya 2011-ci ildə
11 Mart 2011-ci ildə, yadda qalan hadisə Yaponiyanın Tōhoku bölgəsində 9,0 Mw bal gücündə reallaşan zəlzələdir. Mərkəz əsası Tōhoku bölgəsinin şərq sahilində, yerin 24,4 km dərinliyində olan zəlzələ; yerli saata görə 14:46da reallaşdı. ABŞ Geoloji Araşdırma Təşkilatı tərəfindən ilk mərhələdə 7.9 olaraq təyin olunan zəlzələnin şiddəti sonradan edilən şərhlə 8.8, daha sonrasında isə 8.9 olaraq ifadə edildi, son olaraq isə Yaponiya zəlzələsi 9.0 bala yüksəltdi. 9.0 ballıq zəlzələ Yaponiyada mövcud olmuş ən böyük zəlzələ olduğu kimi dünyada da ən böyük ilk beş zəlzələnin arasında olduğu açıqlandı.Yapon hökuməti, fəlakəti rəsmi olaraq "Böyük Şərq Yaponiya zəlzələsini olaraq adlandırdı. Zəlzələ sonrasında bölgədə, 10 metrə çatan yüksəklikdə sunami dalğaları meydana gəldi.
Sunami ölkədə çox böyük fəlakətlərə gətirib çıxardı. Zəlzələdə 12,000dən çox adam həyatını itirdi və 15,000dən çox adam hələ də itkin olaraq ifadə edilir. Quru və dəmiryolları ağır ziyan gördü, müxtəlif yerlərdə yanğınlar çıxdı və bir anbar yıxılaraq bölgəni su basmasına səbəb oldu. Şimal-şərq Yaponiyada 4.4 milyon ev elektriksiz, 1.5 milyon ev isə susuz qaldı, zəlzələ nəticəsində qida çətinliyi də meydana gəldi. Fukuşima Nüvə Elektrik Stansiyasında sunami nəticəsində qəzalar meydana gəldi. Ölkədə radiyasiya təhlükəsi meydana çıxdı.(4) Amma çoxu inanır ki, zəhmətkeş yaponlar bu çətinliklərin də öhtəsindən gələ biləcək.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Qosunlarin yerlesdirilmesi sertleri 1952 ci ilin 28 fevral tarixli sazisi ile mueyyenlesdirildi Sulh muqavilesi ve ona elave edilmis senedler 1952 ci il 28 aprelden quvveye mindi Bunun ardinca ABS Uzaq Serq komissiyasinin ve Ittifaq Surasinin buraxildigini elan etdi Belelikle de isgal rejimine son verildi ve yapon hokumeti uzerinde amerika nezareti goturulmus oldu Sulh muqavilesinin en boyuk ehemiyyeti mehz bu idi Sulh muqvailesi olkenin inkisafinda yeni yol acdi Tehlukesizlik muqavileleri Ilk tehlukesizlik muqavilesi San Fransisko konfransi erefesinde Yaponiya ve ABS arasinda imzalanmisdir ABS Yaponiyada oz qosunlarini saxlamaq huququ aldi 1960 ci ilde Vasinqtonda yeni bir qarsiliqli emekdasliq ve tehlukesizlik muqavilesi baglandi O birlikde herbi emeliyyatlar kecirilmesini ve Uzaq Serqde emeliyyatlarda yaponlarin bazalarindan Amerika silahli quvvelerinin istifadesini nezerde tuturdu 1960 ci il Tehlukesizlik muqavilesi herbi ittifaq muqavilesi idi Bu muqavileni 1951 ci ildekinden ferqli olaraq Yaponiya konullu baglamisdi 1969 cu ilde ABS Yaponiya Tehlukesizlik muqavile sinin muddeti yeniden qeyri mueyyen muddete uzadildi Muqavile regionda tehlukesizliyin teminatcisi kimi ABS ye bir sira huquqlar verirdi Bele ki o muqavilenin sertlerine gore Yaponiyada quru herbi hava ve herbi deniz quvveleri yerlesdirmek ve herbi bazalar yaratmaq huququnu saxlayirdi Muqavilede nezerde tutulurdu ki Yaponiya da fovqelade hallarda Uzaq Serq regionunda herbi emeliyyatlarda istirak ede biler Bundan bir behane kimi istifade eden Sovet Ittifaqi bildirdi ki iki Kuril adasinin Yaponiyaya verilmesi yalniz butun xarici qosunlarin olkeden cixarilmasindan sonra mumkun ola biler Qeyd etmek isterdik ki olkedeki bir sira solcu quvveler de ABS Yaponiya muqavilesinin tezelenmesinden hakim kursa qarsi cixmaq meqsedleri ucun istifade etmeye cehd gosterdiler ki onlarin da onunde Sosialist ve Kommunist partiyalari gedirdi Butun bunlara baxmayaraq yapon amerika emekdasligi ve yaxinlasmasi daha da quvvetlenirdi 1971 ci ilde Yaponiya ve ABS arasinda Okinavaya dair baglanmis sazis de mehz bunun neticesi idi Sazise gore Okinava ile bagli inzibati huquqlar Yaponiyaya qaytarilirdi Tehlukesizlik muqavilesine gore Yaponiyada ABS nin malik oldugu status Okinavaya da samil edilirdi Bir sira xirda para naraziliq aksiyalarina baxmayaraq sazis parlamentde tesdiq olundu ve 1972 ci il mayin 15 den quvveye mindi Artiq 1952 den baslayaraq bas nazir Yesida oz nitqinde de dovletin yeni meqsedinin yeni yapon ordusu yaratmaq oldugunu qeyd edirdi 1956 ci ilde Yaponiyada ABS nin 675 herbi obyekti yerlesirdi ve mehsuldar torpaqlari tutduguna gore ehalinin heyatini cetinlesdirirdi 1964 cu ilden hakimiyyete gelen Sato Eusaka seleflerinden de feal olkenin mudafie qudretini artirdi 1966 ci ilde Yaponiyanin silahli quvvelerinin sayi 247 mine catirdi Silah ve herbi sursat ixrac olunmasi feallasdi Yaponiya hokumeti ABS nin Vyetnamda olan tecavuzkar siyasetini de feal sekilde destekleyirdi 1997 ci ilin payizinda ABS nin ve Yaponiyanin herbi nazirleri ve xarici isler nazirlerini Vasinqtonda yapon amerikan tehlukesizlik muqavilesi esasinda herbi emekdasligin esas istiqametleri haqqinda razilisma imzaladilar Nehayet terefler 1997 ci ilde bu qenaete geldiler ki Yaponiya ABS tehlukesizlik muqavilesinin tesir dairesi Tayvan bogazinadek olan erazileri de ehate etsin Reysauer Kennedi xetti Tehlukesizlik muqavilesi etrafinda bas veren siyasi mubarizeden tekce Tokio deyil Vasinqton da ders goturdu Hem Yaponiya hem de Amerika oz taktikasini deyismeli idi Yaponiyaya yeni yanasma 1961 ci ilde oz postunu tutan ABS prezidenti C Kennedinin adi ile baglidir Mart ayinda o taninmis alim yaponsunas Reysaueri ABS nin Yaponiyadaki sefiri teyin etdi Buna gore de ABS nin yeni taktikasi Kennedi Reysauer xetti adlanir Bu xett evvelkilerden ferqli olaraq Yaponiyanin daxili siyasetine daha ustaliqla yanasma xususile de sagreformist quvvelerle elaqeni genislendirmek nezerde tuturdu 1961 1962 ci illerde Yaponiya iqtisadiyyatinda enme bas verdi Bu enme ABS la iqtisadi qarsidurma zamani bas verdi Xususile 1968 ci ilde ABS yapon parcalarinin ixracini mehdudlasdirmagi teleb edende Iki dovlet arasinda munasibet o qeder keskinlesdi ki onu tekstil muharibesi adlandirdilar Iqtisadi enme seraitinde yapon siyasi ve iqtisadi dairelerine getdikce aydin oldu ki xarici ticaretde hedden artiq ABS ye bagli olmaq Yaponiya ucun agir neticelene biler Tokio yeni ticaret teref muqavili axtarisina basladi Bu vaxti SSRI ve Yapon ticaret dovriyyesi genislendi Yaponiyanin inkisaf tempi Uzaq Serqde Yaponiyanin ister iqtisadi isterse de siyasi qudretinin artmasinda 1950 1953 cu iller Koreya muharibesinin de cox boyuk tesiri olmusdur Muharibe baslayanda amerkanlilar eks kurs siyaseti apardilar Amerika yapon iqtisadiyyatini mohkemlendirmek siyasetine kecdiler Muharibe dovrunde silah ve herbi levazimatlarin istehsali herbi texnikanin dasininmasi ona xususi xidmet gosterilmesi ve erzaqa ehtiyacin artmasi neticesinde olke ABS den 2 5 mld dollar mebleginde sifaris aldi Sifarislerin yerine yetirilmesi Yaponiyanin dovlet xezinesine 1950 ci ile qederki dovr erzinde 1 6 mld dollardan cox gelir getirdi Diger faktorlardan biri hemin dovr ucun kifayet qeder yuksek emek mehsuldarliginin olmasina baxmayaraq emek haqqi asagi idi 1960 ci illerde Yaponiya basqa inkisaf etmis olkeleri iqtisadi inkisaf tempine gore qabaqlayirdi Bes bu suretli iqtisadi yukselisin temelinde ne dayanirdi Bu baximdan asagidaki bir sira xarici ve daxili amilleri sadalamaq olar Birincisi Yaponiyanin xaricden yuksek texnologiya idxal etmesidir Ikincisi daxili amillerden esas kapitalin kutlevi yenilesdirilmesi torpaq islahati neticesinde daxili bazarin genislenmesi ve s Butun bunlar imkan verdi ki 60 ci illerin ortalarinda Yaponiya senaye mehsullari istehsalinin hecmine gore neinki Ingiltere Italiya Fransa ve AFR kimi olkelere catdi hem de onlari otub kecdi ve kapitalist dunyasinda ABS den sonra ikinci yere cixdi Evveller ABS den istehsal vasiteleri idxali sebebinden xarici ticaretdeki menfi saldo ixracin idxal uzerinde ustunluyu ile evez olundu Qiymetinin asagi keyfiyyetinin ise yuksek olmasi sayesinde yapon mallarinin reqabet qabiliyyeti artir bu da oz novbesinde kapital idxalinin coxalmasina getirirdi Yaponiyanin iqtisadiyyatindan danisarken asagidaki uc ceheti xususile qeyd etmek lazimdir Bele ki bunlar hem iqtisadi inkisafin gostericileri hem de amilleridir 1 iri sirketlerin coxsaheli struktura malik olmasi imkan verirdi ki muessisenin kapital xammal ve isci quvvesi ehtiyatlarindan xarici bazarin deyisen telebatina uygun istifade edilsin Meselen aparici senaye sahelerinden birisi olan gemiqayirma sahesinde 1957 ci ilde bohran tezahurleri hiss olunan kimi hemin sirketler masinqayirma kimya senayesi avadanliqlari turbinler ve s mehsullar istehsal etmeye basladilar Ehtiyac yaranan kimi ise istehsal oz teyinatina yoneldildi Belelikle de gemiqayirma sirketlerinin fealiyyetinde neinki bos dayanmalar oldu hec istehsalin seviyyesinin asagi dusmesine yol verilmedi 2 Yaponiyada elmi texniki fealiyyet 60 ci illerin evveline qeder esasen basqalarinin ideyasini reqabete dozumlu mala cevirmek prinsipine esaslanirdi Lakin bu fealiyyetin ozu netice etibarile olkede musteqil elmi texniki tedqiqatlarin aparilmasi ucun baza yaratmis oldu En muasir texnika ile techiz olunmus kompleks avtomatlasdirilmis istehsalin qurulmasi ve onun merkezlesdirilmesi bir istehsalin tullantilarindan basqa bir istehsal dovriyyesinin baslanmasi ucun xammal kimi istifade olunmasi basqa sozle tullantisiz istehsal uzre senaye komplekslerinin yaradilmasi neftayirma sintetik maddeler qara metallurgiya kimya kimya tikinti materiallari mese mehsullari emali kimya ve s Yaponiyada elmi texniki tereqqinin misilsiz inkisafinin neticesi kimi qiymetlendirilmelidir 70 80 ci illerde patentler ve lisenziyalar alinmasi arxa plana kecdi daha cox elmi ve texniki arasdirmalarin maliyyelesdirilmesine ustunluk verildi Dovlet bu saheye qoyulan mesreflerin 35 ni oz uzerine goturmusdu Elmi texniki tereqqi sahesinde boyuk nailiyyetler qazanildi Bunun da esasinda yaponlarin yuksek bilik seviyyesi dayanirdi 80 ci illerin ortalarinda Yaponiya ehalisinin 93 nin tam orta tehsili 25 yasina catmis genclerin ise 40 nin ali tehsili var idi Bu reqem ABS de 20 idi 1 80 ci illerde Yaponiya dinamik inkisaf eden olke olaraq qalir ve ABS Avropa Iqtisadi Birliyi ile yanasi muasir dunyanin uc guc merkezinden biri sayilirdi O qizil ve valyuta ehtiyatlarina gore birinci yei tutur Adambasina dusen gelir bir ilde 18 min dollara catirdi ABS de bu reqem 15 5 min dollara beraberdir 3 1988 ci ilde dunyadaki en iri 12 bankdan 10 u Yaponiyaya mexsus idi Yaponiya senaye istehsalinin hecmine gore dunyada ikinci yeri tutur xarici ticaretin hecmine gore ise ucuncu yerdedir Hazirda agir iri uzun ve boyuk mehsullar istehsali yungul zerif qisa ve kicik mehsullar istehsali ile evez olunmaqdadir Basqa sozle senayelesmis cemiyyetden melumatlasdirilmis cemiyyete kecilmekdedir Bu cemiyyetde bilik esas deyere cevrilir Yaponiyanin Cenubi Koreya Cenubi Serqi Asiya olkeleri ile munasibetleri Qisa zaman erzinde Yaponiya neinki regionun elece de dunyanin ABS den sonra guclu iqtisadi potensiali olan qudretli dovletine cevrildi Bu qudret Yaponiyaya imkan verdi ki regionda oz evvelki nufuzunu ve hegemonlugunu berpa ede bilsin Eger indiye qeder bu nufuz ve hegemonluq silah gucune ve herbi tecavuz yolu ile edilmisdise indi eger bele demek mumkundurse iqtisadi mudaxile yolu ile ticaret elaqelerinin genislenmesi yolu ile edilirdi Yeni bazarlar elde etmek zerureti Yaponiyanin qonsulari ile munasibetlerinin tenzimlenmesi ve normallasmasini teleb edirdi Odur ki Yaponiya diplomatiyasi bu dovrde butun fealiyyetini qonsu dovletlerle olan problemlerin cozulmesine yoneltmis ve bir sira ugurlar qazanmisdir Yaponiya ve Cenubi Koreya arasinda danisiqlar hele 1952 ci ilde baslamisdi Lakin bir sira meselelere baxisda terefler arasinda keskin fikir ayriligi var idi Bu baximdan Koreyanin Yaponiya tabeliyi dovrunde 1910 1945 ci iller ona deymis zererin odenilmesi meselesini qabartmasi daha cox mubahise dogururdu Terefler uzun muddet ortaq bir fikre gele bilmirdiler Nehayet 1965 ci ilde Tokioda Yaponiya ve Cenubi Koreya dovletleri arasinda esas munasibetler haqqinda muqavile imzalandi Iki dovlet arasinda munasibetlerin tenzimlenmesi Yaponiyanin xarici siyasetinde cox boyuk hadise oldu Cunki mehz bu siyasi nailiyyet yapon kapitalinin Serqi ve Cenub Serqi Asiya olkelerine ayaq acmasinda muhum addim oldu Cenubi Koreya iqtisadiyyatinin qapilari yapon kapitali ve mallarinin uzune acildi Xarici siyaset sahesinde Yaponiyanin cox onem verdiyi istiqametlerden biri de Cenub Serqi Asiya olkeleri ile genis elaqeler sebekesi yaratmaqdir Bu da ondan ireli gelir ki bu olkeler yapon mallari ucun boyuk satis bazaridir bu olkelerin zengin xammal imkanlari var ve onlar cox ucuz isci quvvesine malikdir Bas nazir Ikeda yaponiya isgalindan eziyyet cekmis olkelere tezminat ayirdi Bu tezminatlar orada senaye muessiselerinin tikilmesi seklinde olurdu ve Yaponiya kapitalina Asiya bazarlarinda mohkemlenmeye komek edirdi Ikeda muxtelif nov dialoqlardan istifade ederek eks quvveler arasinda sinfi qarsidurmanin bas vermesinin qabagini aldi Cemiyyetin daxili stabilliyine yonelmis bu taktika beli bukuk halda siyaset aparilmasi adini aldi 1977 ci ilden Filippinler Tayland Malaziya Sinqapur ve Indoneziya kimi ASEAN olkeleri ile elaqeler yaratmaga ve inkisaf etdirmeye xususi diqqet verilmeye baslanilmisdir Meqsed de ondan ibaret idi ki bu olkelerin vasitesi ile Cenub Serqi Asiyada Yaponiyanin sabit nufuz zonasi yaradilsin Hem de bu zaman Yaponiya munasibetlerin inkisafina engel toreden bir veziyyetle qarsilasmali ve tedricen onun aradan qaldirilmasi zorunda olmusdur Bu da yapon kapitalinin hemin olkelerde ozune genis yer tapmasinin yerlerde ciddi narahatliq dogurmasi idi Onunda kokunde II dunya muharibesi dovrunde hemin olkelerde Yaponiyaya qarsi yaranan inamsizliq ve ehtiyatliliq ovqati dayanirdi Xarici elaqeleriYaponiya SSRI munasibetleri San Fransisko sulh muqavilesi olkenin normal ve sabit iqtisadi siyasi ve sosial temeller yaradilmasi istiqametinde inkisafina yol acdi Heqiqeten de hemin dovrden etibaren heyatin butun sahelerinde cox ciddi tereqqi bas vermisdir Lakin xarici siyaset sahesinde hele de bir mesele gerginlik menbeyi olaraq qalirdi Bu da Sovet Ittifaqi ile munasibetlerin tenzim edilmemesi idi Stalinin olumunden sonra Sovet rehberliyi dovletin xarici siyaseti haqqinda bir qeder realist dusunmek zorunda qaldi en azi buna cehd gostermek tesevvuru yaratmaga can atirdi SSRI ile munasibetlerin yoluna qoyulmasi Yaponiyanin xarici siyasetde reputasiyasini yaxsilasdirdi Ve SSRI Yaponiyanin BMT ye daxil olmaq xahisine destek verdi 1956 ci ilin dekabrinda BMT nin Bas Meclisinde bu mesele oz musbet hellini tapdi ABS de Reyqanin hakimiyyete gelmesinden etibaren yapon sovet munasibetleri hiss olunacaq derecede korlanmaga basladi Eger evveller Yaponiya ABS nin Sovet Ittifaqina qarsi yeritdiyi siyasete aciq qosulmaqdan cekinirdise indi bu ise aciq ve askar sekilde gedilirdi Bu barede 1982 ci il 8 mayda bas nazir Sudzuki ve ABS prezidenti Reyqan arasinda geden danisiqlarin yekunu haqqinda imzalanmis beyanatda da bir menali formada yazilmisdir Yaponiya da ABS kimi Sovet Ittifaqina qarsi bir sira iqtisadi sanksiyalar tetbiq etmeye basladi Evveller baglanmis muqavile ve sazislerin yerine yetirilmesini lengidir bunun ucun ayrilacaq kreditlerin buraxilmasini dayandirirdi Sovet herbi tehlukesi haqqinda aciq danisilmaga baslanildi 1981 ci ilin yanvarinda nazirler kabineti her il fevralin 7 nin Simal erazileri gunu kimi qeyd edilmesine qerar verdi Sovet ittifaqinin dagilmasina kimi bu siyaset davam etdirildi 1990 ci ilden Yaponiya Sovet Ittifaqina qarsi kursunu deyisdi Bu meselede M S Qorbacovun hakimiyyete gelmesinden sonra SSRI nin daxili ve xarici siyasetinde demokratik temayullerin tezahur etmesi az rol oynamamisdir Sovet Ittifaqinin suqutundan sonra Yaponiya yeni yaranan musteqil dovletlere ilk once Merkezi Asiya olkelerine pozitiv munasibet gostermisdir Ilk olaraq hemin olkelere yardim ucun 40 mln dollar ayirdi Yaponiya artiq 1992 ci ilin yanvarinda erazi probleminin hellinin Russiya prezidenti B N Yeltsinle hell olunacagina umid beslediyini bildirirdi Cunki hemin ilin sentyabr ayinda Rusiya prezidentinin Yaponiyaya seferi planlasdirilmisdi 1993 cu il oktyabrinda RF prezidenti B N Yeltsinin Yaponiyaya resmi seferi bas tutdu Lakin yene de erazi ile bagli problemler hell edilmedi Yeltsen teklif etdi ki sulh muqavilesi deyil yeni bele cixirdi ki 50 il idi onlar arasinda muharibe gedirdi Rusiya ve Yaponiya arasinda sulh ve emekdasliq ve dostluq haqqinda muqavile imzalansin 2 1997 ci ilin ortalarindan iki dovlet arasinda movcud problemlerin tenzimlenmesi sahesinde asagidaki fikirler ireli atilmisdir Yaponiya terefi elan etmisdir ki erazi meselesi helelik dondurulur Rusiya dovlet bascisi ise olkesinin 2000 ci iledek sulh muqavilesini imzalamaga hazir oldugunu soylemisdir Bundan sonra tereflerin yeniden yaxinlasdigini goruruk Saxalin neftine 100 mln dollar mebleginde investisiya qoyulur yapon sirketleri Rusiyada 2 2 mld dollar deyerinde 39 layiheni maliyyelesdirmeye raziliq verdiler Yapon Cin elaqeleri Yaponiyanin Cin Xalq Respublikasi ile munasibetlerinde de yaxsilasmaga dogru meyller guclenirdi 1972 ci ilin sentyabrinda iki dovlet arasinda diplomatik munasibetler berpa edildi ve diger munasibetlerin inkisafina yol acilmis oldu Dovletlerarasi munasibetlerin berpasinda Pekinin ilkin sertlerine uygun olaraq Yaponiya elan etdi ki o Tayvan ile buradaki dovlet Cin Respublikasi adlanir diplomatik munasibetleri kesir CXR da oz novbesinde elan etdi ki yapon tecavuzu dovrunde Cine deymis zererin teq 50 mld dollar telebinden imtina edir yapon amerika tehlukesizlik muqavilesi ne Yaponiyanin remilitarizasiyasina ve elece de Uzaq Serqde ABS nin movcud statusuna qarsi keskin pisleme movqeyinden el cekir Lakin munasibetler bir sira sebebler uzunden hele ki mueyyen hududlar daxilinde inkisaf edir birincisi Cinin valyuta ehtiyatlarinin ve ixrac menbelerinin mehdudlugu ikincisi cin yapon ziddiyyetlerinin aradan tam qaldirilmamasi O biri terefden Yaponiyanin isguzar daireleri bele bir faktdan da yan kece bilmirler ki Cine verilen iri kreditler hesabina muasir tipli muessiselerin yaradilmasi Asiya regionu bazarinda Cinin reqabet imkanlarini artira biler Yaponiyanin Tayvanla diplomatik munasibetlerini kesmesine baxmayaraq iki dovlet arasinda six ticaret iqtisadi medeni ve s elaqelerin olmasida CXR i daimi narahat edir Buna baxmayaraq 1978 ci ilin oktyabrinda sulh ve emekdasliq haqqinda yapon cin muqavilesi baglandi Yaponiya bununla Cin ile daha six ve cox cesidli munasibetler yaradilmasina umid besleyirdi Yaponiya XX esrin 90 ci illerde1990 cu illerde Yapon iqtisadiyyati cetinliklerle uzlesdi Amma 21 ci esrin evvellerinden iqtisadi sahede musbet yukselis yeniden basladi Yapon modeli adini almis bu inkisaf yolu iri Serq olkeleri ucun numune oldu 90 ci illerde Yaponiyanin xarici siyasetinde de keyfiyyetce yeni meyller bas vermisdir Yaponiya BMT Tehlukesizlik Surasinin daimi uzvu olmaq istiqametinde seyler gosterir ucuncu dunya olkelerine daha cox investisiya qoyur beynelxalq sulhyaratma proseslerinde feal istirak etmeye can atir O ilk defe olaraq 1990 ci ilin aprelinde Brusselde NATO nun yuksek seviyyeli seminarinda istirak etmisdir Hemin ilden etibaren Simali Koreya ile munasibetlerin normallasdirilmasi istiqametinde bir sira addimlar atilmisdir ABS ile iqtisadi emekdasliq da mohkemlendirilir 1995 ci ilden Yaponiya ve ABS ticaret muharibesine son qoymaq qerarina gelmisler Ereb olkeleri ile emekdasliqda neft amilinin tesiri boyukdur Tesadufi deyildir ki 1998 ci ilin fevralinda Yaponiya ABS nin Iraqi yeniden bombardman etmek ucun BMT nin elave sanksiyalarina ehtiyac olmasi haqqindaki fikirlerine etirazini bildirmisdir Yaponiya 2011 ci ilde11 Mart 2011 ci ilde yadda qalan hadise Yaponiyanin Tōhoku bolgesinde 9 0 Mw bal gucunde reallasan zelzeledir Merkez esasi Tōhoku bolgesinin serq sahilinde yerin 24 4 km derinliyinde olan zelzele yerli saata gore 14 46da reallasdi ABS Geoloji Arasdirma Teskilati terefinden ilk merhelede 7 9 olaraq teyin olunan zelzelenin siddeti sonradan edilen serhle 8 8 daha sonrasinda ise 8 9 olaraq ifade edildi son olaraq ise Yaponiya zelzelesi 9 0 bala yukseltdi 9 0 balliq zelzele Yaponiyada movcud olmus en boyuk zelzele oldugu kimi dunyada da en boyuk ilk bes zelzelenin arasinda oldugu aciqlandi Yapon hokumeti felaketi resmi olaraq Boyuk Serq Yaponiya zelzelesini olaraq adlandirdi Zelzele sonrasinda bolgede 10 metre catan yukseklikde sunami dalgalari meydana geldi Sunami olkede cox boyuk felaketlere getirib cixardi Zelzelede 12 000den cox adam heyatini itirdi ve 15 000den cox adam hele de itkin olaraq ifade edilir Quru ve demiryollari agir ziyan gordu muxtelif yerlerde yanginlar cixdi ve bir anbar yixilaraq bolgeni su basmasina sebeb oldu Simal serq Yaponiyada 4 4 milyon ev elektriksiz 1 5 milyon ev ise susuz qaldi zelzele neticesinde qida cetinliyi de meydana geldi Fukusima Nuve Elektrik Stansiyasinda sunami neticesinde qezalar meydana geldi Olkede radiyasiya tehlukesi meydana cixdi 4 Amma coxu inanir ki zehmetkes yaponlar bu cetinliklerin de ohtesinden gele bilecek