Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xilaskar kilsəsi – (və ya Surp Amenaprkıtch) Türkiyə Cümhuriyyətinin Qars ilində, Ani şəhər xarabalığında qədim erməni kilsəsi.
| Xilaskar kilsəsi | |
|---|---|
| Սուրբ Փրկիչ եկեղեցի | |
 | |
 | |
| Ölkə |  Türkiyə |
| Şəhər | Qars |
| Yerləşir | Ani |
| Aidiyyatı | Erməni Qriqoryan Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | XI əsr |
| Üslubu | |
| | |
 Kilsənin planı və en kəsiyi | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu abidənin inşası 1035-ci ildə tamamlanıb. Kilsənin divarlarındakı yazılar təkcə kilsənin yox, eləcə də ermənilərin tarixini öyrənmək baxımından qiymətli mənbələrdir. Kilsənin kitabələrindən birində deyilir: "480-ci ildə (miladi təqvimlə 1035) mən Ablğarib mərzban Konstantinopolda Bizans imperatoru Mikaelə Şahənşah Smbatın adından bir təklif etdim və böyük zəhmət və xərc bahasına ondan bir parçasını ala bildim və qayıtdığımda bu məbədi inşa etdirdim…" Kitabədə daha sonra şahzadə Ablğarib Pahlavuninin bu məbədi məhz Müqəddəs Xaçın bir hissəsini qorumaq və saxlamaq üçün inşa etdirdiyi bildirilir. O, bu müqəddəs əmanəti Konstantinopola səfəri zamanı əldə edir və kilsəyə verərək burada qorunmasını, İsanın (ə.s.) zühuruna kimi isə hər gecə bu kilsədə gecə ayinlərinin təşkil olunmasını əmr edir.
Başqa bir yazıda isə qonaqların dincəlməsi üçün iki jamatunun da əlavə edildiyi 1193-cü il tarixində olmuş bərpadan bəhs edilir. Həmçinin 1291-ci ildə giriş qapısının üstünə zəng qülləsinin əlavə edildiyi də yazılmışdır. Bütün bu əlavələr fasaddakı bəzi beton izləri xaric tamamilə məhv olmuş və onlardan dövrümüzə bir şey çatmamışdır. Başqa bir kitabə isə 1342-ci ildə şahzadə Vahram Zakaridin memar Vasilə kilsənin qübbəsinin təmir edilməsini əmr etməsindən bəhs edilir. Kilsənin uçmamış digər hissəsi isə 1989-cu ildə baş vermiş bir zəlzələdən sonra ciddi xəsarətlər alıb və uçmaq təhlükəsi var.
1999-cu ildə kilsənin qapısının uçmuş hissəsi bərpa olunaraq kilsənin uçmasının qarşısının alınması üçün müəyyən addımlar atılıb.
XIX əsrin sonlarında kilsə hələ də ilkin görünüşünü saxlamışdı. Lakin müəyyən qədər qəzalı vəziyyətdə idi. 1894-cü ildə Ani xarabalıqlarında gəzdikdən sonra "Bu bina, çökməsinin qarşısını alacaq addımlar atılmasa bir neçə ildən artıq qalmayacaq." demişdi.
1912-ci ildə rus arxeoloqlar qazıntılardan sonra kilsənin Şərq divarlarında bərpa işləri aparmışdılar. Lakin elə həmin hissə, yəni kilsənin Şərq hissəsi 1957-ci ildə baş verən bir fırtınaya davam gətirmədi və uçdu. Bəzi mənbələr kilsənin Şərq hissəsinin uçması tarixini XX əsrin 30-cu illəri kimi göstərsə də, kilsənin 1957-ci ildə uçması faktı yaxındakı kəndin sakinləri tərəfindən də təsdiq olunub.
1999-cu ildə kilsənin qalan hissəsinin uçmasının qarşısının alınması üçün giriş qapısının uçmuş hissəsi bərpa olunub.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Kilsə yumru plana malikdir və xaricdən on doqquz üzlü çoxbucaqlı şəklindədir. Çox hündür və çox geniş olan ikinci – üst hissə isə çoxbucaqlı üstündə yerləşdirilmiş dairə formasındadır. Binanın Cənub tərəfindəki "pseudo-antique" oymalı baştağa malik, böyük düzbucaqlı qapı yeganə giriş qapısıdır. Binanın daxilində səkkiz apsisi var. Həmçinin daxildən binanın divarının içinə yerləşdrilmiş iki şapel də olmuşdur. Elə binanın zəif dayanıqlı olmasına da məhz divarın daxilində yerləşdirilmiş bu iki şapelin səbəb olduğu düşünülür.
Kilsənin üst hissəsi adətən olduğunun əksinə olaraq alt hissəyə nəzərən o qədər də kiçik olmayan ölçüsü ilə binanın planlaşdırılmasında diqqət çəkən əsas ünsürdür. Lakin bəzi mənbələr üst hissənin 1342-ci il bərpası zamanı genişləndirilərək bu hala gətirildiyini qeyd edirlər. Xilaskar kilsəsi bütün həndəsi quruluşu ilə tipik erməni kilsəsidir. Tamamilə saf həndəsi formalardan, silindr və kürələrdən işlənmişdir. Texniki baxımdan isə Anidəki ən macəraçı sənət əsəridir. Orta əsr erməni kilsələrinin inşa texnikası (qırılmış daş və beton kütlədən ibarət daxili divar və bunun üstünü örtən səliqə ilə kəsilmiş fasad) tam bir orqanizmin əmələ gətirilməsinə hesablanmışdı. Eyni inşa texnikası Xilaskar kilsəsində də tətbiq edilmişdir.
Freskalar
Uçmamış hər apsisin divarlarında və yarımqübbəsində solğun freskalar vardır. Freskalar çox yüksək keyfiyyətdə və daha çox Bizans stilindədir. Lakin rəssam Sarkis Parçkans adlı bir erməni olub. Freskalar böyük ehtimalla XIII əsrdə, bəlkə də 1291-ci il bərpası zamanı əlavə edilmişdir.
Şəkillər
Mənbə
- Xilaskar kilsəsi
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xilaskar kilsesi ve ya Surp Amenaprkitch Turkiye Cumhuriyyetinin Qars ilinde Ani seher xarabaliginda qedim ermeni kilsesi Xilaskar kilsesiՍուրբ Փրկիչ եկեղեցի40 30 36 sm e 43 34 48 s u Olke TurkiyeSeher QarsYerlesir AniAidiyyati Ermeni Qriqoryan KilsesiTikilme tarixi XI esrUslubuXilaskar kilsesiKilsenin plani ve en kesiyi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bu abidenin insasi 1035 ci ilde tamamlanib Kilsenin divarlarindaki yazilar tekce kilsenin yox elece de ermenilerin tarixini oyrenmek baximindan qiymetli menbelerdir Kilsenin kitabelerinden birinde deyilir 480 ci ilde miladi teqvimle 1035 men Ablgarib merzban Konstantinopolda Bizans imperatoru Mikaele Sahensah Smbatin adindan bir teklif etdim ve boyuk zehmet ve xerc bahasina ondan bir parcasini ala bildim ve qayitdigimda bu mebedi insa etdirdim Kitabede daha sonra sahzade Ablgarib Pahlavuninin bu mebedi mehz Muqeddes Xacin bir hissesini qorumaq ve saxlamaq ucun insa etdirdiyi bildirilir O bu muqeddes emaneti Konstantinopola seferi zamani elde edir ve kilseye vererek burada qorunmasini Isanin e s zuhuruna kimi ise her gece bu kilsede gece ayinlerinin teskil olunmasini emr edir Basqa bir yazida ise qonaqlarin dincelmesi ucun iki jamatunun da elave edildiyi 1193 cu il tarixinde olmus berpadan behs edilir Hemcinin 1291 ci ilde giris qapisinin ustune zeng qullesinin elave edildiyi de yazilmisdir Butun bu elaveler fasaddaki bezi beton izleri xaric tamamile mehv olmus ve onlardan dovrumuze bir sey catmamisdir Basqa bir kitabe ise 1342 ci ilde sahzade Vahram Zakaridin memar Vasile kilsenin qubbesinin temir edilmesini emr etmesinden behs edilir Kilsenin ucmamis diger hissesi ise 1989 cu ilde bas vermis bir zelzeleden sonra ciddi xesaretler alib ve ucmaq tehlukesi var 1999 cu ilde kilsenin qapisinin ucmus hissesi berpa olunaraq kilsenin ucmasinin qarsisinin alinmasi ucun mueyyen addimlar atilib XIX esrin sonlarinda kilse hele de ilkin gorunusunu saxlamisdi Lakin mueyyen qeder qezali veziyyetde idi 1894 cu ilde Ani xarabaliqlarinda gezdikden sonra Bu bina cokmesinin qarsisini alacaq addimlar atilmasa bir nece ilden artiq qalmayacaq demisdi 1912 ci ilde rus arxeoloqlar qazintilardan sonra kilsenin Serq divarlarinda berpa isleri aparmisdilar Lakin ele hemin hisse yeni kilsenin Serq hissesi 1957 ci ilde bas veren bir firtinaya davam getirmedi ve ucdu Bezi menbeler kilsenin Serq hissesinin ucmasi tarixini XX esrin 30 cu illeri kimi gosterse de kilsenin 1957 ci ilde ucmasi fakti yaxindaki kendin sakinleri terefinden de tesdiq olunub 1999 cu ilde kilsenin qalan hissesinin ucmasinin qarsisinin alinmasi ucun giris qapisinin ucmus hissesi berpa olunub Memarliq xususiyyetleriKilse yumru plana malikdir ve xaricden on doqquz uzlu coxbucaqli seklindedir Cox hundur ve cox genis olan ikinci ust hisse ise coxbucaqli ustunde yerlesdirilmis daire formasindadir Binanin Cenub terefindeki pseudo antique oymali bastaga malik boyuk duzbucaqli qapi yegane giris qapisidir Binanin daxilinde sekkiz apsisi var Hemcinin daxilden binanin divarinin icine yerlesdrilmis iki sapel de olmusdur Ele binanin zeif dayaniqli olmasina da mehz divarin daxilinde yerlesdirilmis bu iki sapelin sebeb oldugu dusunulur Kilsenin ust hissesi adeten oldugunun eksine olaraq alt hisseye nezeren o qeder de kicik olmayan olcusu ile binanin planlasdirilmasinda diqqet ceken esas unsurdur Lakin bezi menbeler ust hissenin 1342 ci il berpasi zamani genislendirilerek bu hala getirildiyini qeyd edirler Xilaskar kilsesi butun hendesi qurulusu ile tipik ermeni kilsesidir Tamamile saf hendesi formalardan silindr ve kurelerden islenmisdir Texniki baximdan ise Anideki en maceraci senet eseridir Orta esr ermeni kilselerinin insa texnikasi qirilmis das ve beton kutleden ibaret daxili divar ve bunun ustunu orten seliqe ile kesilmis fasad tam bir orqanizmin emele getirilmesine hesablanmisdi Eyni insa texnikasi Xilaskar kilsesinde de tetbiq edilmisdir FreskalarUcmamis her apsisin divarlarinda ve yarimqubbesinde solgun freskalar vardir Freskalar cox yuksek keyfiyyetde ve daha cox Bizans stilindedir Lakin ressam Sarkis Parckans adli bir ermeni olub Freskalar boyuk ehtimalla XIII esrde belke de 1291 ci il berpasi zamani elave edilmisdir SekillerMenbeXilaskar kilsesiHemcinin bax