Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xeybər keçidi döyüşü — Nadir şahın rəhbəri olduğu imperiya ilə Moğol dövlətinin vassalı olan Pişəvər dövləti arasında 1738-ci ildə baş vermiş döyüşdür. Döyüşdə Nadir şahın ordusu mütləq qələbə qazanmış və Məhəmməd şahın rəhbər olduğu Böyük Moğol imperiyasının imperiya torpaqlarına gedən keçid açılmışdır.
| Xeybər keçidi döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 Nadirin Xeybər keçidi döyüşü zamanı 80 kilomentrlik inanılmaz cinah-yürüşünü əks etdirən şəkil. | |||
| Tarix | 1739 26 noyabr | ||
| Yeri | |||
| Səbəbi | Nadir şahın Hindistanı ələ keçirmək istəməsi | ||
| Nəticəsi | Nadir şah qələbə qazandı. | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Pəncab vadisinə və Hindistanın şimalına gedən yol açıldı. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Arxa plan
Nadir xan 1736-cı ildə Muğan qurultayında özünü şah elan etdi. Özünü şah elan etsə də. əvvəlki Səfəvi hüquqlarına hələ çata bilməmişdi. Muğan qurultayı sona çatdıqdan sonra Nadir Qəzvinə yola düşdü və buradakı məsləhətləşmələrdən sonra Qəndəharın ələ keçirilməsi və Hindistanyürüşə başlanılması barədə qərar qəbul edildi.
Qəndəharın ələ keçirilməsi
1736-cı ilin may ayında Rusiya ilə Osmanlı imperiyası yeni müharibəyə başladılar. Osmanlının şimalda başının Rusiya ilə müharibəyə qarışması Nadir şahın şərqə yürüşə çıxmasına şərait yaratdı.
Qəndəhar bu zaman vaxtilə Səfəvi paytaxtını ələ keçirmiş Mahmud Gilzayinin qardaşı oğlu Hüseyn Gilzayinin hakimiyyəti altında idi. O, müstəqil hökmdar kimi adına sikkə zərb etdirir və xütbə oxutdururdu.
Nadir şah Bəlxdəki və Bəlucistandakı çıxışları yatırdıqdan və Osmanlı ilə yeni müqavilə imzaladıqdan sonra nəhayətki Qəndəhar yürüşünə başladı. Digər yerlərdən gələn qoşun dəstələri ilə birləşdikdən sonra Nadir şah 1737-ci ilin fevral ayının ortalarında əfqan qüvvələri tərəfindən qorunan Kermik qalasına çatdı. Kiçik müqavimətdən sonra qala təslim oldu. Qış olmasına görə ərzaq toplanmasında bir sıra problemlər yaşanırdı. Nadirin əmri ilə Sistandan yeni ərzaqlar göndərildi və qoşundan bəzi dəstələr hezarelərdən ərzaq toplamaq üçün göndərildi. Bundan sonra Nadir Qəndəhar şəhərinin 30 milliyində yerləşən Ərqəndab çayının sahilində düşərgə saldı. Nadir şahın qoşunu ilə Ərqəndab çayı sahilində düşərgə salması xəbəri Sultan Hüseyn Gilzayiyə çatanda o, qabaqlayıcı addım atmağı qərara aldı. Sultan Hüseynin sərkərdələri ona bildirdilər ki, qəfil gecə hücumu ilə Nadir şahı təlaş və təşviş içində yaxalamaq, Nadir şahın qüvvələri arasına çaxnaşma salmaq, səhərin açılması ilə Qəndəhar qarnizonunun əsas qüvvələrinin hücumu ilə Nadir şaha ağır zərbə vurmaq mümkündür. Əfqanların gümanına görə, gecə başlanan qəfil hücumun səhər davam etdirilməsi ilə Nadir şah qoşunlarının sıralarını pozmaq, Nadir şah qoşunlarını bütünlüklə məhv etmək mümkün olardı. Nadir şahın qoşunlarını məğlub etmək barədə söylənənlər Hüseyn Gilzayi tərəfindən maraqla qarşılandı və verilən təkliflə razılaşdı. Onun əmri ilə iki dəstə təşkil edildi. Hər biri 8 min nəfərdən ibarət olan bu dəstələrdən birinə Seydal xan, o birinə isə Yunis xan rəhbərlik edirdi. Nadir şahın düşərgəsinin arxa hissəsində Nadir şah qoşunlarının tərkibinə daxil olan əbdali əfqanlarının qoşun dəstəsi mənzil salmışdı. Yunis xanın hücum etdiyi gecə düşərgə ətrafında qarovul-patrul xidmətinin icrası da əbdali əfqanlarına tapşırılmışdı. Yunis xan dəstəsinin yaxınlaşmasını da qarovul çəkən əfqanlar müşahidə etdilər. Onlar əfqan dilində yaxınlaşanların kim olduğunu soruşdular. Əfqan dilində səs eşitməsi Yunis xanın döyüşçülərini çaşdırdı. Onlar güman etdilər ki, qarşıdakılar Seydal xanın döyüşçüləridir. Əbdali əfqanları onları xeyli yaxına buraxdılar və sonra da onlara qəfil zərbə endirdilər. Səs-küyə ətraf səngərlərdəki döyüşçülər və sərkərdələr də döyüşə qoşuldular. Tüfənglərin atəşləri qarşı tərəfə ağır zərbə endirdi. Qarşı tərəflər arasında döyüşün başlaması xəbəri Seydal xana da çatdı. O da Yunis xana kömək göstərmək və Nadir şahın qoşununa daha bir zərbə endirmək ümidi ilə irəli atıldı.Seydal xanın qoşunu məğlub olub geri qaçan Yunis xanın dəstəsini Nadir şahın qoşunu hesab edib onu təqibə başladı. Onsuz da itkilərə məruz qalmış Yunis xanın dəstəsi daha bir itkini də Seydal xanın dəstəsindən aldı. Səhəri gün düşərgə ətrafında vəziyyət sakitləşdi. Seydal xanla Yunis xan gecə hücumunun nəticələrini Hüseynə ərz etdilər.Hüseyn açıq döyüşlərdə Nadir şahın qoşununa üstün gələ bilməyəcəyi üçün qala daxilində müdafiə işlərini genişləndirdi.
Bu toqquşmadan sonra Nadir şah təmtəraqlı şəkildə Qəndəhara doğru hərəkətetdi. Qarşıda 16 min nəfərlik cəzayirçi dəstəsi irəliləyirdi. Novruz bayramından bir neçə gün sonra o, qoşunu ilə hərəkətedib Qəndəhardan iki mil məsafədə olan Sorxeye Şir məntəqəsində mənzil saldı. “Aləm Ara-ye Naderi” Nadir şahın öz düşərgəsinin yerini dəyişməsini yeni məkanda yaşıllığın, su mənbələrinin çox olması ilə əlaqələndirir.
Qəndəhar qalasının tam mühasirəsi təşkil edildi. Artilleriyadan istifadə edilməklə qalanın Molla Əli və Qeytul istiqamətlərindəki Qırx pilləkən bürcləri ələ keçirildi.Həmin bürclərin ələ keçirilməsi xeyli vaxt apardı Bu bürclər ələ keçiriləndən sonra Nadir şah orada bir neçə top yerləşdirməyi əmr etdi.
Qəndəharın mühasirəsi isə uzanmaqda davam edirdi. Bu mühasirə 11 ay çəkdi. Sonuncu hücumun təşkili ərəfəsində Nadir şah sərkərdələrin toplantısını keçirdi. Bu toplantıda Əmiraslan xan, İmamverdi xan, Nadir şahın ana tərəfdən qardaşları, Xancan xan, Mustafa xan, Məhəmmədəli xan Əfşar, Mollaqulu xan Carçıbaşı, Çəndəvulbaşı Cəlil bəy, Nəsəğçibaşı Əlirza bəy Qəzvini, Xanəli xan Kukəlan, Qəni xan Əbdali və Musa xan Əbdali, Qasım xan və Məhəmmədhüseyn xan Qacar, Fətəli xan Sistani, İsmayıl xan, Cəmşid Sultan hezarə və digər minbaşılar, beşyüzbaşılar iştirak edirdilər. sərkərdələrə tapşırıq verildi ki, qala üzərinə hücumun ilkin ağırlığını öz üzərinə götürməyə hazır olan könüllülər seçilsinlər. Sərkərdələr və qoşun başçıları həmin tapşırığı döyüşçülərə çatdırdılar. Çox tez bir zamanda könüllülər dəstəsi təşkil olundu. Sayı min nəfər olan hər qoşun dəstəsindən 10 - 30 nəfər arası könüllü seçildi və onlar toplanıb Nadir şahın hüzuruna gətirildi. Nadir şah onlarla görüşüb söhbət etdi, qarşıda dayanan vəzifənin mürəkkəbliyini və ağırlığını onlara xatırlatdı. Nadir şah onlara dedi:
 | “Bu qalanın ələ keçirilməsinə hazır olan hər biriniz hüzura gəlməklə bilməlisiniz ki, qalanı ələ keçirdiyiniz təqdirdə sizin hər birinizə 50 tümənin qarşılığı olan 1000 nadiri veriləcək, qalada ələ keçirdiyiniz qənimət və əmlak sizə bağışlanacaqdır. Amma əgər döyüşdən üz çevirsəniz Allaha and olsun ki, vəzifələndirdiyim nəsəğçilər sizin başınızı bədəninizdən ayıracaq, cəsədlərinizi itlərə və canavarlara yem etdirəcəyəm. |  |
Nadir şah qala üzərinə ümumi hücum təşkil etdi və bu hücumun təşkilinə qüvvələrin əsas hissəsi cəlb edildi. Hücuma cəlb edilən qüvvələri Nadir şah dörd dəstədə qruplaşdırmışdı və qoşun dəstələrinin onun istədiyi kimi təşkil edilməsini şəxsən özü yoxlamışdı.
Qalanın müdafiəçiləri Nadir şah döyüşçülərinin hücumunun qarşısını almaq üçün bütün imkanlarından istifadə etdilər. Addım-addım qala divarları Sultan Hüseynin qüvvələrinin nəzarəti altından çıxarıldı. Nadir şahın topçubaşı Yarbəyə göstəriş verdi ki, Qəndəhar ətrafında tökdürdüyü iki ədəd topdan Qeytul bürcünə atəş açsın. Bu atəşin açılması ilə Nadir şahın bütün qoşunu Qəndəhar qalası üzərinə hücuma keçdi. Sonda Qəndəhar qalasının müdafiəçilərinin müqaviməti qırıldı və qala Nadir döyüşçüləri tərəfindən ələ keçirildi. Hüseyn şah da Nadir şahın iradəsi qarşısında diz çökməli oldu. “Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi” onun əvvəlcə qaladan çıxıb qaçdığını, sonradan isə Nadir şahın yanına elçilərini göndərərək bağışlanmasını xahiş etdiyini yazır. “Aləm Ara-ye Naderi” yə görə isə Hüseyn Gilzayi qaladan qaçmaq niyyətində olsa da ətrafdakıların təkidi ilə bu planından əl çəkdi və bacısını Nadir şahın yanına göndərməklə bağışlanmasını xahiş etdi. Nadir şah da onun bağışlanmasına razı oldu. Onun göstərişi ilə Hüseyn Gilzayi Mazandarana göndərildi. Qəni xan isə Nadir şahın əmri ilə Qəndəharın yeni hakimi təyin edildi. Musa xan da Qəndəhar hakiminin eşikağası vəzifəsinə irəli çəkildi (77). Qeyd etmək lazımdır ki, həm Qəni xan, həm də Musa xan əbdali əfqanlarından idi.
Osmanlı imperiyası ilə razılaşma
Mənbələrə görə, 1738-ci ilin Novruz bayramından 50 gün sonra Osmanlı nümayəndə heyəti Nadir şahın görüşünə yetişdilər. Mustafa paşa Osmanlı sarayının qiymətli hədiyyələrini təqdim etməklə bərabər, yazılı və şifahi mülahizələrini də Nadir şaha təqdim etdi. Osmanlı sultanı məktubunda Cəfəri məzhəbinin tanınması və onunla bağlı Kəbədə 5-cü mehrabın açılmasının, yəni artıq formalaşmış olan 4 rüknə dəyişiklik edilməsinin fayda verməyəcəyindən təəssüfləndiyini bildirirdi.İranlı zəvvar karvanları ilə bağlı Osmanlı sultanı xahiş edirdi ki, Məkkəyə doğru hərəkət zamanı Şam marşrutunun əvəzinə Nəcəf marşrutu seçilsin.Bildirilirdi ki, Şam marşrutu hərəkət üçün müəyyən çətinliklər yarada bilər. Nəcəf marşrutunun rahatlığının və əmin-amanlığının təmininə isə Osmanlı sultanı təminat verirdi. Nadir şah zəvvarların Nəcəf yolu ilə Məkkəyə göndərilməsinə razı oldu. Bir şərtlə ki, Bağdad iranlı zəvvarlar karvanlarının mühafizəsinə və ehtiyaclarının ödənməsinə öz köməyini əsirgəməsin. Cəfəri məzhəbinin tanınması və Kəbədə 5-ci mehrabın açılması Nadir şah üçün əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən biri idi. Ona görə bu məsələlərin Osmanlı sarayı tərəfindən qəbul edilməsinə bir də cəhd göstərdi və Luristan bəylərbəyi Əlimərdan xanı öz elçisi kimi Osmanlı nümayəndə heyəti ilə birlikdə yenidən Osmanlı sarayına göndərdi. Osmanlı sarayına olan xoş münasibətini nümayiş etdirmək üçün Nadir şah Osmanlı elçilərinə isti qonaqpərvərlik göstərdi, nümayəndə heyətinin üzvlərinə bahalı hədiyyələr bağışladı və onları ehtiramla yola saldı.
Bununla da Nadir şah diqqətini bütünlüklə Hindistan yürüşünün üzərində cəmlədi.
Döyüş
L.Lokkartın hesablamalarına görə, Nadir şah qoşunu ilə Cəlalabaddan 1738-ci il noyabrın 18-də hərəkətə başladı. Gündə beş fərsəng yol qət edən sütunlar yol boyu ciddi bir hadisə ilə qarşılaşmadan Barikab adlanan məntəqəyə doğru üz tutdular. Bir neçə gündən sonra bütün qoşun hər hansı ciddi bir hadisə ilə rastlaşmadan Barikaba yetişdi. Hələ Dəkkəyə çatmazdan əvvəl Nadir şah Xeybər keçidi ətrafında düşmən qüvvələrin cəmləşməsi haqqında məlumat almışdı. Dekkədə düşərgə salandan sonra isə Xeybər keçidi və Xeybərə aparan yolların daha geniş kəşfiyyatının aparılması üçün Nadir şah müvafiq göstəriş verdi. .Bu keçid hündür dağ yüksəkliklərindən keçirdi. Onun dar olması qoşunların keçidini məhdudlaşdırmaqla yanaşı yüksəklikdə yerləşdirilmiş silahlı dəstə çoxsaylı qoşunun hərəkəti üçün təhlükə ola bilərdi. Döyüşün yaxşı təşkil ediləcəyi halda Xeybər keçidi Nadir şahın qoşunlarının hərəkətini dayandırmaq üçün çox əlverişli bir yer idi. Nadir şah qarşısında ilk məğlubiyyət acısını yaşamış olan Kabul-Pişavər hakimi Nasir xan da Xeybər keçidinin bu imkanlarından yararlanmaq qərarına gəldi. Nadir şahın kəşfiyyatının gətirdiyi məlumatdan aydın oldu ki, doğrudan da Nasir xan Xeybər keçidində və bu keçidə aparan yol boyunca çoxlu sayda qoşun yerləşdirmişdir. Nasir xan Nadir şahdan öz qisasını almaq üçün ətraf hakimlərə məktub göndərdi, onları qoşunları ilə birgə köməyə çağırdı. Nadir şahın yetişməsi ərəfəsində o, 20 minlik döyüşgən bir dəstə toplaya bildi və bu dəstəni Xeybər keçidi üzərində yerləşdirdi. Çoxları Nasir xana məsləhət bildi ki, müqavimət göstərmək fikrindən daşınsın. Xüsusən, heç Hindistan şahının da itaət altına gətirə bilmədiyi Katur tayfasının Nadir şah tərəfindən darmadağın edilməsi çoxlarında qorxu və vahimə yaratmışdı. Amma Nasir xan ona verilən məsləhətləri qəbul etmədi.
Kəşfiyyatın verdiyi məlumatdan aydın oldu ki, Xeybər keçidindən adlamaq Nadir şah üçün elə də asan olmayacaqdır.Yol Xeybərə yaxınlaşdıqca həm daralır və həm də təhlükəliliyi artırdı.Belə olanda Nadir şah göstəriş verdi ki, ətraf yaşayış məntəqələrində yaşayan adamlardan bir neçəsini tutub onun yanına gətirsinlər. O, yerli adamların dindirilməsi vasitəsilə dağlardan keçən başqa yolların mövcudluğundan xəbər tutmaq istəyirdi.Nadir şahın əmri yerinə yetirildi və onun yanına gətirilən adamların dindirilməsi zamanı doğrudan da məlum oldu ki, Nasir xanın nəzarətindən kənarda olan belə bir yol mövcuddur. Sər Çubə adlanan həmin yol ilə irəliləmək Nadir şaha qismət olardısa, onda Nasir xan qüvvələrinin arxasına keçmək belə mümkün ola bilərdi. Həmin keçid şərq və cənub-şərqdə idi və oradan qoşun dəstəsinin keçməsi üçün ən adi bir şərait yox idi. Ona görə Nasir xan da həmin keçidə görə elə bir narahatlıq keçirmirdi. Buna baxmayaraq Nadir şah bu marşrutla hərəkət etməyi və Nasir xanı qəfil yaxalamağı qərara aldı.
Hərəkətə başlamazdan əvvəl Nadir şah oğlu Nəsrulla Mirzəyə tapşırdı ki, hər gün Xeybər keçidinə doğru irəliləmək niyyətini nümayiş etdirsin, hətta Nasir xanın qoşun dəstələri ilə kiçik toqquşmalara girməkdən belə çəkinməsin. Bununla Nasir xan, Nadir şahın digər keçiddən istifadə etmək planından xəbər tutmasın və bütün diqqəti Xeybər istiqamətində cəmləşdirilsin. Nadir şahdan əlavə göstəriş alana kimi Nəsrulla Mirzə Nasir xanın diqqətini özünə cəlb etməklə məşğul olmalı idi. “Aləm Ara-ye Naderi”yə görə, Nadir şah 14 min nəfərlik süvari dəstəsi ilə bir gün-bir gecə ərzində Sər Çubə keçidini adlaya bildi.
Nasir xan Xeybərdə dayanmaqla Nadir şah qoşunlarının bütünlükdə orada cəm olduğundan xatircəm idi. Ona görə də Nadir şah Sər Çubə keçidini adlayan gecəsi Nasir xan arxayınlıqla istirahət edirdi. Qarovullar xəbər verəndə ki, Nadir şah Xeybər keçidinin arxasından yaxınlaşmaqdadır, Nasir xan gözlərinə inana bilmədi. Dərhal dəstəsinə döyüşə hazır olmaq əmri verdi. Amma Hacıxan bəy Əfşarın dəstəsi o qədər yaxın idi ki, Nasir xan öz dəstəsi ilə müdafiə təşkil etməyə belə imkan tapmadı. Nadir şah qoşununu dörd dəstəyə böldü və özü də onların biri ilə döyüşə girdi. Nasir xanın qüvvələri gözlərini açmağa macal tapmayıb yalnız qaçmaq barəsində düşündülər.Nasir xanın ətrafında olan dəstənin qaçıb dağılması Xeybər keçidində mövqe tutmuş hind qüvvələrini çətin vəziyyətə saldı. Bu dəstə uzun müddət Nasir xanın dəstəsinin qaçıb dağılmasından xəbərsiz qaldı. Ona görə də onlar özlərini təhlükəsiz vəziyyətdə hiss edir və hər hansı müdafiə tədbirinə də əl atmırdılar. Amma onlar xəbər tutanda ki, Nadir şah qüvvələri Xeybər keçidinin arxasına keçib, onda keçidin şərqində olan yolu bağladılar. “Aləm Ara-ye Naderi”nın verdiyi məlumata görə, Nasir xanın məğlubiyyəti xəbərini eşidəndən sonra Xeybər keçidində yerləşdirilmiş 20 min nəfərlik hind qoşunu da qaçıb dağılmaq məcburiyyətində qaldı.Çünki göstərilən bütün cəhdlərə baxmayaraq Nadir şahın gözlənilməz manevri onların da vəziyyətini xeyli mürəkkəbləşdirmişdi. Belə olanda onlar da yalnız canlarını qurtarmaq barədə fikirləşdilər.
Nəticə
Bununla da Nadir şahın gecə manevri Xeybər keçidini ciddi bir müqavimətlə rastlaşmadan ələ keçirməyə imkan verdi. Nəticədə Hindistana doğru hərəkət zamanı ciddi sayılan maneələrdən biri də aradan qaldırıldı. Nasir xan isə Nadir şah döyüşçüləri tərəfindən əsir götürüldü. Lakin Nadir şah onu bağışladı və söz verdi ki, əgər Hindistan yürüşü uğurlu keçərsə, ona yüksək vəzifə verəcəkdir. Nasir xana həmçinin, Pişəvər əhalisini sakitləşdirmək də tapşırılmışdı.
Həmçinin bax
Mənbə
İstinadlar
- Axworthy, 2009. səh. 252
- Axworthy, 2009. səh. 251
- Tucker, 2010. səh. 733
- Moghtader, 2008. səh. 56
- Lockhart, Laurence, Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources, London (1938), s.88, Luzac & Co.
- Mehman Süleymanov, 2010. səh. 329
- Mehman Süleymanov, 2010. səh. 320
- Mehman Süleymanov, 2010. səh. 343
- Mehman Süleymanov, 2010. səh. 344
- Ghafouri, 2008. səh. 383
- Bellamy, 1990. səh. 214
Ədəbiyyat
- Axworthy, Michael. The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. I.B.Tauris. 2009.
- Bellamy, Christopher. The Evolution of Modern Land Warfare: Theory and Practice. 1990.
- Ghafouri, Ali. History of Iran's wars: from the Medes to now. Etela'at Publishing. 2008.
- Moghtader, Gholam-Hussein. The Great Battles of Nader Shah. Donyaye Ketab. 2008.
- Tucker, Spencer C., redaktorA Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. Vol. II. ABC-CLIO. 2010
- Süleymanov, Mehman, redaktorNadir şah. Tehran. 2010..
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xeyber kecidi doyusu Nadir sahin rehberi oldugu imperiya ile Mogol dovletinin vassali olan Pisever dovleti arasinda 1738 ci ilde bas vermis doyusdur Doyusde Nadir sahin ordusu mutleq qelebe qazanmis ve Mehemmed sahin rehber oldugu Boyuk Mogol imperiyasinin imperiya torpaqlarina geden kecid acilmisdir Xeyber kecidi doyusuNadirin Xeyber kecidi doyusu zamani 80 kilomentrlik inanilmaz cinah yurusunu eks etdiren sekil Tarix 1739 26 noyabrYeriSebebi Nadir sahin Hindistani ele kecirmek istemesiNeticesi Nadir sah qelebe qazandi Erazi deyisikliyi Pencab vadisine ve Hindistanin simalina geden yol acildi Munaqise terefleriEfsarlar dovleti Boyuk Mogol ImperiyasiKomandan lar Nadir sah Nasir xanTereflerin quvvesiDoyus zamani 50 min Umumi 75 min Nadir sahin rehberliyi altinda doyusen bolmeler 50 000 Nesrulla Mirzenin rehberliyi altinda doyuse qatilmayan bolmeler 25 000 20 50 minItkiler25 min Butun quvveler ya olduruldu ya esir goturuldu ya da qacmaga mecbur edildi Arxa planNadir xan 1736 ci ilde Mugan qurultayinda ozunu sah elan etdi Ozunu sah elan etse de evvelki Sefevi huquqlarina hele cata bilmemisdi Mugan qurultayi sona catdiqdan sonra Nadir Qezvine yola dusdu ve buradaki meslehetlesmelerden sonra Qendeharin ele kecirilmesi ve Hindistanyuruse baslanilmasi barede qerar qebul edildi Qendeharin ele kecirilmesi 1736 ci ilin may ayinda Rusiya ile Osmanli imperiyasi yeni muharibeye basladilar Osmanlinin simalda basinin Rusiya ile muharibeye qarismasi Nadir sahin serqe yuruse cixmasina serait yaratdi Qendehar bu zaman vaxtile Sefevi paytaxtini ele kecirmis Mahmud Gilzayinin qardasi oglu Huseyn Gilzayinin hakimiyyeti altinda idi O musteqil hokmdar kimi adina sikke zerb etdirir ve xutbe oxutdururdu Nadir sah Belxdeki ve Belucistandaki cixislari yatirdiqdan ve Osmanli ile yeni muqavile imzaladiqdan sonra nehayetki Qendehar yurusune basladi Diger yerlerden gelen qosun desteleri ile birlesdikden sonra Nadir sah 1737 ci ilin fevral ayinin ortalarinda efqan quvveleri terefinden qorunan Kermik qalasina catdi Kicik muqavimetden sonra qala teslim oldu Qis olmasina gore erzaq toplanmasinda bir sira problemler yasanirdi Nadirin emri ile Sistandan yeni erzaqlar gonderildi ve qosundan bezi desteler hezarelerden erzaq toplamaq ucun gonderildi Bundan sonra Nadir Qendehar seherinin 30 milliyinde yerlesen Erqendab cayinin sahilinde duserge saldi Nadir sahin qosunu ile Erqendab cayi sahilinde duserge salmasi xeberi Sultan Huseyn Gilzayiye catanda o qabaqlayici addim atmagi qerara aldi Sultan Huseynin serkerdeleri ona bildirdiler ki qefil gece hucumu ile Nadir sahi telas ve tesvis icinde yaxalamaq Nadir sahin quvveleri arasina caxnasma salmaq seherin acilmasi ile Qendehar qarnizonunun esas quvvelerinin hucumu ile Nadir saha agir zerbe vurmaq mumkundur Efqanlarin gumanina gore gece baslanan qefil hucumun seher davam etdirilmesi ile Nadir sah qosunlarinin siralarini pozmaq Nadir sah qosunlarini butunlukle mehv etmek mumkun olardi Nadir sahin qosunlarini meglub etmek barede soylenenler Huseyn Gilzayi terefinden maraqla qarsilandi ve verilen teklifle razilasdi Onun emri ile iki deste teskil edildi Her biri 8 min neferden ibaret olan bu destelerden birine Seydal xan o birine ise Yunis xan rehberlik edirdi Nadir sahin dusergesinin arxa hissesinde Nadir sah qosunlarinin terkibine daxil olan ebdali efqanlarinin qosun destesi menzil salmisdi Yunis xanin hucum etdiyi gece duserge etrafinda qarovul patrul xidmetinin icrasi da ebdali efqanlarina tapsirilmisdi Yunis xan destesinin yaxinlasmasini da qarovul ceken efqanlar musahide etdiler Onlar efqan dilinde yaxinlasanlarin kim oldugunu sorusdular Efqan dilinde ses esitmesi Yunis xanin doyusculerini casdirdi Onlar guman etdiler ki qarsidakilar Seydal xanin doyusculeridir Ebdali efqanlari onlari xeyli yaxina buraxdilar ve sonra da onlara qefil zerbe endirdiler Ses kuye etraf sengerlerdeki doyusculer ve serkerdeler de doyuse qosuldular Tufenglerin atesleri qarsi terefe agir zerbe endirdi Qarsi terefler arasinda doyusun baslamasi xeberi Seydal xana da catdi O da Yunis xana komek gostermek ve Nadir sahin qosununa daha bir zerbe endirmek umidi ile ireli atildi Seydal xanin qosunu meglub olub geri qacan Yunis xanin destesini Nadir sahin qosunu hesab edib onu teqibe basladi Onsuz da itkilere meruz qalmis Yunis xanin destesi daha bir itkini de Seydal xanin destesinden aldi Seheri gun duserge etrafinda veziyyet sakitlesdi Seydal xanla Yunis xan gece hucumunun neticelerini Huseyne erz etdiler Huseyn aciq doyuslerde Nadir sahin qosununa ustun gele bilmeyeceyi ucun qala daxilinde mudafie islerini genislendirdi Bu toqqusmadan sonra Nadir sah temteraqli sekilde Qendehara dogru hereketetdi Qarsida 16 min neferlik cezayirci destesi irelileyirdi Novruz bayramindan bir nece gun sonra o qosunu ile hereketedib Qendehardan iki mil mesafede olan Sorxeye Sir menteqesinde menzil saldi Alem Ara ye Naderi Nadir sahin oz dusergesinin yerini deyismesini yeni mekanda yasilligin su menbelerinin cox olmasi ile elaqelendirir Qendehar qalasinin tam muhasiresi teskil edildi Artilleriyadan istifade edilmekle qalanin Molla Eli ve Qeytul istiqametlerindeki Qirx pilleken burcleri ele kecirildi Hemin burclerin ele kecirilmesi xeyli vaxt apardi Bu burcler ele kecirilenden sonra Nadir sah orada bir nece top yerlesdirmeyi emr etdi Qendeharin muhasiresi ise uzanmaqda davam edirdi Bu muhasire 11 ay cekdi Sonuncu hucumun teskili erefesinde Nadir sah serkerdelerin toplantisini kecirdi Bu toplantida Emiraslan xan Imamverdi xan Nadir sahin ana terefden qardaslari Xancan xan Mustafa xan Mehemmedeli xan Efsar Mollaqulu xan Carcibasi Cendevulbasi Celil bey Nesegcibasi Elirza bey Qezvini Xaneli xan Kukelan Qeni xan Ebdali ve Musa xan Ebdali Qasim xan ve Mehemmedhuseyn xan Qacar Feteli xan Sistani Ismayil xan Cemsid Sultan hezare ve diger minbasilar besyuzbasilar istirak edirdiler serkerdelere tapsiriq verildi ki qala uzerine hucumun ilkin agirligini oz uzerine goturmeye hazir olan konulluler secilsinler Serkerdeler ve qosun bascilari hemin tapsirigi doyusculere catdirdilar Cox tez bir zamanda konulluler destesi teskil olundu Sayi min nefer olan her qosun destesinden 10 30 nefer arasi konullu secildi ve onlar toplanib Nadir sahin huzuruna getirildi Nadir sah onlarla gorusub sohbet etdi qarsida dayanan vezifenin murekkebliyini ve agirligini onlara xatirlatdi Nadir sah onlara dedi Bu qalanin ele kecirilmesine hazir olan her biriniz huzura gelmekle bilmelisiniz ki qalani ele kecirdiyiniz teqdirde sizin her birinize 50 tumenin qarsiligi olan 1000 nadiri verilecek qalada ele kecirdiyiniz qenimet ve emlak size bagislanacaqdir Amma eger doyusden uz cevirseniz Allaha and olsun ki vezifelendirdiyim nesegciler sizin basinizi bedeninizden ayiracaq cesedlerinizi itlere ve canavarlara yem etdireceyem Nadir sah qala uzerine umumi hucum teskil etdi ve bu hucumun teskiline quvvelerin esas hissesi celb edildi Hucuma celb edilen quvveleri Nadir sah dord destede qruplasdirmisdi ve qosun destelerinin onun istediyi kimi teskil edilmesini sexsen ozu yoxlamisdi Qalanin mudafiecileri Nadir sah doyusculerinin hucumunun qarsisini almaq ucun butun imkanlarindan istifade etdiler Addim addim qala divarlari Sultan Huseynin quvvelerinin nezareti altindan cixarildi Nadir sahin topcubasi Yarbeye gosteris verdi ki Qendehar etrafinda tokdurduyu iki eded topdan Qeytul burcune ates acsin Bu atesin acilmasi ile Nadir sahin butun qosunu Qendehar qalasi uzerine hucuma kecdi Sonda Qendehar qalasinin mudafiecilerinin muqavimeti qirildi ve qala Nadir doyusculeri terefinden ele kecirildi Huseyn sah da Nadir sahin iradesi qarsisinda diz cokmeli oldu Tarix e Cahanqosa ye Naderi onun evvelce qaladan cixib qacdigini sonradan ise Nadir sahin yanina elcilerini gondererek bagislanmasini xahis etdiyini yazir Alem Ara ye Naderi ye gore ise Huseyn Gilzayi qaladan qacmaq niyyetinde olsa da etrafdakilarin tekidi ile bu planindan el cekdi ve bacisini Nadir sahin yanina gondermekle bagislanmasini xahis etdi Nadir sah da onun bagislanmasina razi oldu Onun gosterisi ile Huseyn Gilzayi Mazandarana gonderildi Qeni xan ise Nadir sahin emri ile Qendeharin yeni hakimi teyin edildi Musa xan da Qendehar hakiminin esikagasi vezifesine ireli cekildi 77 Qeyd etmek lazimdir ki hem Qeni xan hem de Musa xan ebdali efqanlarindan idi Osmanli imperiyasi ile razilasma Menbelere gore 1738 ci ilin Novruz bayramindan 50 gun sonra Osmanli numayende heyeti Nadir sahin gorusune yetisdiler Mustafa pasa Osmanli sarayinin qiymetli hediyyelerini teqdim etmekle beraber yazili ve sifahi mulahizelerini de Nadir saha teqdim etdi Osmanli sultani mektubunda Ceferi mezhebinin taninmasi ve onunla bagli Kebede 5 cu mehrabin acilmasinin yeni artiq formalasmis olan 4 rukne deyisiklik edilmesinin fayda vermeyeceyinden teessuflendiyini bildirirdi Iranli zevvar karvanlari ile bagli Osmanli sultani xahis edirdi ki Mekkeye dogru hereket zamani Sam marsrutunun evezine Necef marsrutu secilsin Bildirilirdi ki Sam marsrutu hereket ucun mueyyen cetinlikler yarada biler Necef marsrutunun rahatliginin ve emin amanliginin teminine ise Osmanli sultani teminat verirdi Nadir sah zevvarlarin Necef yolu ile Mekkeye gonderilmesine razi oldu Bir sertle ki Bagdad iranli zevvarlar karvanlarinin muhafizesine ve ehtiyaclarinin odenmesine oz komeyini esirgemesin Ceferi mezhebinin taninmasi ve Kebede 5 ci mehrabin acilmasi Nadir sah ucun ehemiyyet kesb eden meselelerden biri idi Ona gore bu meselelerin Osmanli sarayi terefinden qebul edilmesine bir de cehd gosterdi ve Luristan beylerbeyi Elimerdan xani oz elcisi kimi Osmanli numayende heyeti ile birlikde yeniden Osmanli sarayina gonderdi Osmanli sarayina olan xos munasibetini numayis etdirmek ucun Nadir sah Osmanli elcilerine isti qonaqperverlik gosterdi numayende heyetinin uzvlerine bahali hediyyeler bagisladi ve onlari ehtiramla yola saldi Bununla da Nadir sah diqqetini butunlukle Hindistan yurusunun uzerinde cemledi DoyusXeyber kecidinin gunumuzdeki gorunusu L Lokkartin hesablamalarina gore Nadir sah qosunu ile Celalabaddan 1738 ci il noyabrin 18 de herekete basladi Gunde bes ferseng yol qet eden sutunlar yol boyu ciddi bir hadise ile qarsilasmadan Barikab adlanan menteqeye dogru uz tutdular Bir nece gunden sonra butun qosun her hansi ciddi bir hadise ile rastlasmadan Barikaba yetisdi Hele Dekkeye catmazdan evvel Nadir sah Xeyber kecidi etrafinda dusmen quvvelerin cemlesmesi haqqinda melumat almisdi Dekkede duserge salandan sonra ise Xeyber kecidi ve Xeybere aparan yollarin daha genis kesfiyyatinin aparilmasi ucun Nadir sah muvafiq gosteris verdi Bu kecid hundur dag yuksekliklerinden kecirdi Onun dar olmasi qosunlarin kecidini mehdudlasdirmaqla yanasi yukseklikde yerlesdirilmis silahli deste coxsayli qosunun hereketi ucun tehluke ola bilerdi Doyusun yaxsi teskil edileceyi halda Xeyber kecidi Nadir sahin qosunlarinin hereketini dayandirmaq ucun cox elverisli bir yer idi Nadir sah qarsisinda ilk meglubiyyet acisini yasamis olan Kabul Pisaver hakimi Nasir xan da Xeyber kecidinin bu imkanlarindan yararlanmaq qerarina geldi Nadir sahin kesfiyyatinin getirdiyi melumatdan aydin oldu ki dogrudan da Nasir xan Xeyber kecidinde ve bu kecide aparan yol boyunca coxlu sayda qosun yerlesdirmisdir Nasir xan Nadir sahdan oz qisasini almaq ucun etraf hakimlere mektub gonderdi onlari qosunlari ile birge komeye cagirdi Nadir sahin yetismesi erefesinde o 20 minlik doyusgen bir deste toplaya bildi ve bu desteni Xeyber kecidi uzerinde yerlesdirdi Coxlari Nasir xana meslehet bildi ki muqavimet gostermek fikrinden dasinsin Xususen hec Hindistan sahinin da itaet altina getire bilmediyi Katur tayfasinin Nadir sah terefinden darmadagin edilmesi coxlarinda qorxu ve vahime yaratmisdi Amma Nasir xan ona verilen meslehetleri qebul etmedi Kesfiyyatin verdiyi melumatdan aydin oldu ki Xeyber kecidinden adlamaq Nadir sah ucun ele de asan olmayacaqdir Yol Xeybere yaxinlasdiqca hem daralir ve hem de tehlukeliliyi artirdi Bele olanda Nadir sah gosteris verdi ki etraf yasayis menteqelerinde yasayan adamlardan bir necesini tutub onun yanina getirsinler O yerli adamlarin dindirilmesi vasitesile daglardan kecen basqa yollarin movcudlugundan xeber tutmaq isteyirdi Nadir sahin emri yerine yetirildi ve onun yanina getirilen adamlarin dindirilmesi zamani dogrudan da melum oldu ki Nasir xanin nezaretinden kenarda olan bele bir yol movcuddur Ser Cube adlanan hemin yol ile irelilemek Nadir saha qismet olardisa onda Nasir xan quvvelerinin arxasina kecmek bele mumkun ola bilerdi Hemin kecid serq ve cenub serqde idi ve oradan qosun destesinin kecmesi ucun en adi bir serait yox idi Ona gore Nasir xan da hemin kecide gore ele bir narahatliq kecirmirdi Buna baxmayaraq Nadir sah bu marsrutla hereket etmeyi ve Nasir xani qefil yaxalamagi qerara aldi Herekete baslamazdan evvel Nadir sah oglu Nesrulla Mirzeye tapsirdi ki her gun Xeyber kecidine dogru irelilemek niyyetini numayis etdirsin hetta Nasir xanin qosun desteleri ile kicik toqqusmalara girmekden bele cekinmesin Bununla Nasir xan Nadir sahin diger kecidden istifade etmek planindan xeber tutmasin ve butun diqqeti Xeyber istiqametinde cemlesdirilsin Nadir sahdan elave gosteris alana kimi Nesrulla Mirze Nasir xanin diqqetini ozune celb etmekle mesgul olmali idi Alem Ara ye Naderi ye gore Nadir sah 14 min neferlik suvari destesi ile bir gun bir gece erzinde Ser Cube kecidini adlaya bildi Nasir xan Xeyberde dayanmaqla Nadir sah qosunlarinin butunlukde orada cem oldugundan xatircem idi Ona gore de Nadir sah Ser Cube kecidini adlayan gecesi Nasir xan arxayinliqla istirahet edirdi Qarovullar xeber verende ki Nadir sah Xeyber kecidinin arxasindan yaxinlasmaqdadir Nasir xan gozlerine inana bilmedi Derhal destesine doyuse hazir olmaq emri verdi Amma Hacixan bey Efsarin destesi o qeder yaxin idi ki Nasir xan oz destesi ile mudafie teskil etmeye bele imkan tapmadi Nadir sah qosununu dord desteye boldu ve ozu de onlarin biri ile doyuse girdi Nasir xanin quvveleri gozlerini acmaga macal tapmayib yalniz qacmaq baresinde dusunduler Nasir xanin etrafinda olan destenin qacib dagilmasi Xeyber kecidinde movqe tutmus hind quvvelerini cetin veziyyete saldi Bu deste uzun muddet Nasir xanin destesinin qacib dagilmasindan xebersiz qaldi Ona gore de onlar ozlerini tehlukesiz veziyyetde hiss edir ve her hansi mudafie tedbirine de el atmirdilar Amma onlar xeber tutanda ki Nadir sah quvveleri Xeyber kecidinin arxasina kecib onda kecidin serqinde olan yolu bagladilar Alem Ara ye Naderi nin verdiyi melumata gore Nasir xanin meglubiyyeti xeberini esidenden sonra Xeyber kecidinde yerlesdirilmis 20 min neferlik hind qosunu da qacib dagilmaq mecburiyyetinde qaldi Cunki gosterilen butun cehdlere baxmayaraq Nadir sahin gozlenilmez manevri onlarin da veziyyetini xeyli murekkeblesdirmisdi Bele olanda onlar da yalniz canlarini qurtarmaq barede fikirlesdiler NeticeBununla da Nadir sahin gece manevri Xeyber kecidini ciddi bir muqavimetle rastlasmadan ele kecirmeye imkan verdi Neticede Hindistana dogru hereket zamani ciddi sayilan maneelerden biri de aradan qaldirildi Nasir xan ise Nadir sah doyusculeri terefinden esir goturuldu Lakin Nadir sah onu bagisladi ve soz verdi ki eger Hindistan yurusu ugurlu kecerse ona yuksek vezife verecekdir Nasir xana hemcinin Pisever ehalisini sakitlesdirmek de tapsirilmisdi Hemcinin baxNadir sah Efsar Karnal doyusu Boyuk Mogol ImperiyasiMenbeIstinadlar Axworthy 2009 seh 252 Axworthy 2009 seh 251 Tucker 2010 seh 733 Moghtader 2008 seh 56 Lockhart Laurence Nadir Shah A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources London 1938 s 88 Luzac amp Co Mehman Suleymanov 2010 seh 329 Mehman Suleymanov 2010 seh 320 Mehman Suleymanov 2010 seh 343 Mehman Suleymanov 2010 seh 344 Ghafouri 2008 seh 383 Bellamy 1990 seh 214 Edebiyyat Axworthy Michael The Sword of Persia Nader Shah from Tribal Warrior to Conquering Tyrant I B Tauris 2009 Bellamy Christopher The Evolution of Modern Land Warfare Theory and Practice 1990 Ghafouri Ali History of Iran s wars from the Medes to now Etela at Publishing 2008 Moghtader Gholam Hussein The Great Battles of Nader Shah Donyaye Ketab 2008 Tucker Spencer C redaktorA Global Chronology of Conflict From the Ancient World to the Modern Middle East Vol II ABC CLIO 2010 Suleymanov Mehman redaktorNadir sah Tehran 2010