Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xəzər uları (lat. Tetraogallus caspius) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin toyuqkimilər dəstəsinin qırqovullar fəsiləsinin ular cinsinə aid heyvan növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.
| Xəzər uları | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Dəstəüstü: Klad: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Xəzər uları | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Təsviri
Başının üstünün və boynunun lələkləri bozdur, boğazı qabaqdan ağdır. Belinin qalan hissəsi boz olub, pas rənginə çalır. Çalma lələkləri ağ, ucları tünd-qonur rəngdədir. Çinədanı, döşünün ön hissəsi maviyə çalan boz rəngdədir, bədəninin yanları kürən tünd rəngdə olub, uzununa zolaqlıdır. Qanadının üst örtük lələkləri dalğavar pas rənglidir. Dimdiyi mavi rəngə çalır. Ayaqları sarımtıl-narıncı, qüzehcəsi tünd-qəhvəyi rəngdədir.
Yayılması
Kiçik Qafqazın Dəlidağ, Murovdağ, Qarabağ, Küküdağ subalp qurşağında və Naxçıvanda bitkilər qismən az olan qayalıqlarda yaşamağa üstünlük verir. Yuvalamaq üçün 2600-3000 m yüksəkliyə qədər qalxır. Qış dövründə isə 1800-2500 m yüksəkliyə qədər enir.
Həyat tərzi
Qış mövsümündə Azərbaycanın Dəlidağ, Murovdağ, Qarabağ, Küküdağ yaylasının cənub yamaclarında, buzlaqların yaratdığı axmaz və kiçik çayların kserofit bitkilərlə örtülmüş sahələrində olur. Sıx otlaq yerləri xoşlamır. Qar örtüyü az olan aylarda miqrasiya etmir. Qışda kiçik sürülər əmələ gətirir. Reproduktiv dövrdə cütlərə ayrılır. Yarğanlı sahələrdə yaşamağa üstünlük verir. Monoqamdır. Cücələr yumurtadan çıxdıqdan sonra erkək fərd yuva ərazisini tərk edir. Yamacların cənub-şərq, cənub-qərb ekspozisiyasında qayalar altında və ya qaya taxçası altında yuva qurur. Hər yuvasında 5-12 ədəd üzəri zeytuni-qonur rəngli və qara ləkəli yumurta olur. Kürt yatması 20 gün davam edir. Cücələr bədəni quruyan kimi yuvanı tərk edir və bir daha qayıtmır. Üçüncü həftədən başlayaraq qanadlarını yanlarına çırpır. Üç aylığında yaşlı fərdin ölçülərinə çatır.
Sayı
Çox az məlumat var. Son 20 ildə Kiçik Qafqaz münaqişə ərazisi olduğuna görə hazırkı sayı haqqında məlumat yoxdur. A.İ.Xanməmmədov yazır ki, hər 1000 hektar əraziyə 135 quş düşür. Hazırkı dövrdə Naxçıvan MR də daxil edilməklə cəmi 250-300 quş qeydə alınır.
Azalma səbəbləri
Xəzər ularının çoxalmasına iqlim amillərinin təsiri ətraflı öyrənilməmişdir. Onların nəsil verdiyi sahədə tülkünün sayı azaldılmalıdır. İri və xırdabuynuzlu mal-qaranın otarılmasına və çoban itlərinə nəzarət güclənməlidir.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Azərbaycanın Qırmızı kitabına daxil edilib. Avropada həssas növ statusuna, CİTES, Bern konvensiyalarına daxil edilib.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Yuvası olan sahədə mal-qaranın otarılması yasaq edilməlidir. Yerli əhali arasında qorunmasına dair təbliğat aparılmalıdır. Volyerdə çoxaldılıb öz yerlərinə reintroduksiya edilməlidir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xezer ulari lat Tetraogallus caspius heyvanlar aleminin xordalilar tipinin quslar sinfinin toyuqkimiler destesinin qirqovullar fesilesinin ular cinsine aid heyvan novu Azerbaycanda tehlukede olan quslar siyahisina daxil edilmisdir Xezer ulariElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Desteustu Klad Deste ToyuqkimilerFesileustu Fesile QirqovullarYarimfesile QirqovullarTriba Cins UlarNov Xezer ulariBeynelxalq elmi adiTetraogallus caspius S G Gmel 1784 Sekil axtarisiITIS 175951NCBI 466263TesviriBasinin ustunun ve boynunun lelekleri bozdur bogazi qabaqdan agdir Belinin qalan hissesi boz olub pas rengine calir Calma lelekleri ag uclari tund qonur rengdedir Cinedani dosunun on hissesi maviye calan boz rengdedir bedeninin yanlari kuren tund rengde olub uzununa zolaqlidir Qanadinin ust ortuk lelekleri dalgavar pas renglidir Dimdiyi mavi renge calir Ayaqlari sarimtil narinci quzehcesi tund qehveyi rengdedir YayilmasiKicik Qafqazin Delidag Murovdag Qarabag Kukudag subalp qursaginda ve Naxcivanda bitkiler qismen az olan qayaliqlarda yasamaga ustunluk verir Yuvalamaq ucun 2600 3000 m yuksekliye qeder qalxir Qis dovrunde ise 1800 2500 m yuksekliye qeder enir Heyat terziQis movsumunde Azerbaycanin Delidag Murovdag Qarabag Kukudag yaylasinin cenub yamaclarinda buzlaqlarin yaratdigi axmaz ve kicik caylarin kserofit bitkilerle ortulmus sahelerinde olur Six otlaq yerleri xoslamir Qar ortuyu az olan aylarda miqrasiya etmir Qisda kicik suruler emele getirir Reproduktiv dovrde cutlere ayrilir Yarganli sahelerde yasamaga ustunluk verir Monoqamdir Cuceler yumurtadan cixdiqdan sonra erkek ferd yuva erazisini terk edir Yamaclarin cenub serq cenub qerb ekspozisiyasinda qayalar altinda ve ya qaya taxcasi altinda yuva qurur Her yuvasinda 5 12 eded uzeri zeytuni qonur rengli ve qara lekeli yumurta olur Kurt yatmasi 20 gun davam edir Cuceler bedeni quruyan kimi yuvani terk edir ve bir daha qayitmir Ucuncu hefteden baslayaraq qanadlarini yanlarina cirpir Uc ayliginda yasli ferdin olculerine catir SayiCox az melumat var Son 20 ilde Kicik Qafqaz munaqise erazisi olduguna gore hazirki sayi haqqinda melumat yoxdur A I Xanmemmedov yazir ki her 1000 hektar eraziye 135 qus dusur Hazirki dovrde Naxcivan MR de daxil edilmekle cemi 250 300 qus qeyde alinir Azalma sebebleriXezer ularinin coxalmasina iqlim amillerinin tesiri etrafli oyrenilmemisdir Onlarin nesil verdiyi sahede tulkunun sayi azaldilmalidir Iri ve xirdabuynuzlu mal qaranin otarilmasina ve coban itlerine nezaret guclenmelidir Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerAzerbaycanin Qirmizi kitabina daxil edilib Avropada hessas nov statusuna CITES Bern konvensiyalarina daxil edilib Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerYuvasi olan sahede mal qaranin otarilmasi yasaq edilmelidir Yerli ehali arasinda qorunmasina dair tebligat aparilmalidir Volyerde coxaldilib oz yerlerine reintroduksiya edilmelidir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3Hemcinin bax