Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pişikotu (lat. Valeriana) — bitkilər aləminin fırçaotuçiçəklilər dəstəsinin doqquzdonkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Pişikotu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Pişikotu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
200-ə yaxın bioloji növü özündə cəmləşdirir. Latın dilində adı valere — "sağlam olmaq" sözündən götürülüb. Azərbaycanda 8 növünə rast gəlinir.
Botaniki xarakteristikası
Çoxillik ot bitkisi olub, hündürlüyü 2m-ə qədərdir . Kökümsovu qısa, şaquli, çoxsaylı əlavə kökləri olmaqla, uzunluğu 20sm-dir. Birinci il kökətrafı uzun yarpaqları çətir əmələ gətirir. İkinci il çiçəkəmələgətirən gövdə əmələ gətirir. Gövdəsi düzqalxan, sadə, yuxarı hissədən budaqlanan, içiboş, silindrik, şırımlı, çılpaq və ya aşağı hissəsi tükcüklüdür. Yarpaqları qarşı-qarşıya, cüt olmayan, xətti-neştərşəkilli və ya yumurtavari, iridişcikli seqmentdən ibarətdir. Aşağı yarpaqları saplaqlı, yuxarı yarpaqları isə oturaqdır. Çiçəkləri kiçik, tutqun çəhrayıdan, bənövşəyi rəngə qədər dəyişir. Zirvədə geniş qalxanvari süpürgəşəkilli gövdələri toplanılır. Bu bitkinin müxtəlif növləri – adi valerian (V. officinalis L.), bataqlıq valerianı (V. palustris Kqeyeq), parlaq valerian (V. nitida Kqeyeq), rus valerianı (V. rossica Sm.) vardır.
Valerian sahilboyu ərazilərdə, sucaq kolluqlarda, yarğanlarda, bozqırlarda, çəmənliklərdə, müxtəlifotluqlarda və rütublətli yerlərdə bitir.
Erkən yazdan vegetasiya başlayana qədər toplanıla bilər. Kökümsov və kökləri və yerüstü hissələri toplanıldıqdan sonra 20 dəqiqə ərzində yuyulmalıdır. Sonra 3–5 sm qalınlığında sərilməlidir. Kökümsov və kökləri quruducu şkafda 35°С temperaturda qurudulmalıdır. Qurudulma zamanı bükülməməli və qatlanmamalıdır.
Bütöv və doğranmış kökümsovlarının uzunluğu 4 sm, qalınlığı 3 sm, yumşaq, ürəkvari, içiboş, oyuqlu və köndələn istiqamlətli arakəsmədən ibarətdir. Kökümsovunun bütün tərəflərində çoxsaylı nazik əlavə kökləri vardır. Bəzən yeraltı gövdəsi stolonlardan ibarət olur. Kökümsovları hamar, düz, müxtəlif uzunluqlu olub, qalınlığı 3 mm-ə bərabərir. Kökümsov və köklərinin rəngi xaricdən sarımtıl-qəhvəyi, sınmış halda sarımtıldan tünd qəhvəyiyə qədər dəyişir. Güclü aromat iylidir. Ədviyyəli və şirin-açıtəhər dadlıdır.
Efir yağli xammal olduğundan saxlanılmasına düzgün riayət etmək lazımdır. Belə ki, quru yerdə kisə və taylarda saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.
Tərkibi və təsiri
Xammalın meyvələrinin tərkibində 1,4% efir yağı, əsas komponent olan linalool (50–80%) pinen, heranilol və 20% qədər yağlı piy vardır.
Kökündə efir yağı (valerian borneol efiri), izovalerian turşusu vardır. Bitkinin tərkibində alkoloidlər (valerin, xatinin), valerid qlükozidi, saponinlər, aşı maddələri və üzvi maddələr vardır. Aptekdə bir neçə formada satılır.
Nevroz, sinir sistemi ilə bağlı halsızlıqlarda daha çox istifadə edilir. Hipotenziv və spazmolitik xüsusiyyətinə görə hipertoniya xəstəliyində, kardionevroz və stenokardiya zamanı istifadə edilir. Valerian spastik kolitlərdə, xroniki ishal, mədə-bağırsaq nevrozunda da müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir. Qalxanvari vəzinin hiperfunksiyası, bədənin əsməsi (xoreya), epilepsiya və erkən klimakterik şikayətlər zamanı valerianı qəbul etmək olduqca yaxşı təsir edir. Eyni zamanda iştahsızlıq, orqanizmin möhkəmləndirilməsində öd, mədə və mədəaltı vəzi sisteminin xəstəliklərində də tətbiqi çox yaxşı səmərə verir. Köklərində 2%-ə qədər efir yağı, borneol, izovalerian turşusu, kamfen, pinen və digər terpenlər vardır. Köklərində bolluca efir yağları, valerian turşusu, xatinin alkaloidi, valerin qlükozidi, aşı maddələr, üzvi turşular və şəkər vardır. Sinir sistemini sakitləşdirir və spazmolotik təsir göstərir. Sinir mənşəli halsızlıqlarda, ürək-damar nevrozunda, ürəkdöyünmədə, ekstrasistolada, meteorizm və qəbizliklərdə tətbiq edilir. Termosda 1 xörək qaşığı köklərindən 1 stəkan qaynanmış suda gündə 3–4 dəfə, hər dəfə 1/3 stəkan qəbul edilir. Toz şəklində kökləri 1–2 q olmaqla, gündə 3–4 dəfə yeməkdən əvvəl qəbul edilə bilər. Tinktura valerianı (T-ae Valeriane) yeniyetmə və gənclər gündə 2–3 dəfə 20–30 damcı, uşaqlar isə yaşdan asılı olaraq qəbul edə bilərlər. Efirli valerian məhlulunu 15–30 damcı gündə 2–3 dəfə, quru valerian ekstraktı 1–3 həb gündə 2–3 dəfə, inciçiçəyi – valerian – adonizid damcısı 15–20 damcı gündə 2–3 dəfə, möhkəmləndirici çayı (1 hissə valerian kökü, 2 hissə yarpız yarpaqları, 2 hissə üçyarpaq yonca və 1 hissə mayaotu) qəbul etmək çox faydalıdır. Digər qarışıqların tərkibində də karvolol (valokardin), zelenin damcısı, mədə çayı və s. vardir.
1 xörək qaşığı 2 stəkan qaynanmış suda dəmləyib, gündə 2–3 dəfə qəbul edilir.
Bu preparatın uzunmüddətli qəbul edilməsi həssaslıq və adətetmə halı törədir. Enterkolitin kəskinləşməsi, qlomerulonefrit zamanı preparatı qəbul etmək məsləhət görülmür. Preparatı 1,5–2 ay qəbul etmək insanda diskomfort hallar, baş ağrısı, halsızlıq, mədə-bağırsaq traktında xoşagəlməz duyğular törənir.
Növləri
- Turcz.
- Clos
- Killip
- B.L. Rob.
- Sumner
- Bunge
- (Kom.) Kitag.
- Valeriana alypifolia Kunth
- P. Smirn. ex Kom.
- A. Gray
- Killip
- Valeriana asterothrix Killip
- Bors.
- Graebn.
- Killip
- M. Martens & Galeotti
- Diels
- Britton
- Pilg.
- Benth.
- Phil.
- (Hook.) Höck
- Hook. & Arn.
- Barrie
- Valeriana buxifolia F.G. Mey.
- Briq.
- Sm.
- Graebn.
- Schltdl.
- Kunth
- Valeriana cernua B. Eriksen
- Xena
- Cham. & Schltdl.
- Barrie
- Bors.
- Phil.
- Kunth
- Ruiz & Pav.
- Valeriana coleophylla Diels
- Wallr.
- Eriksen
- Graebn.
- Ruiz & Pav.
- (Schmale) B.B. Larsen
- (Wedd.) Cabrera
- Schmale
- Kunth
- Ruiz & Pav.
- Standl.
- B. Eriksen
- Hand.-Mazz.
- Ruiz & Pav.
- (Wedd.) Höck
- Benth.
- Graebn.
- Graebn.
- Bunge
- Nutt.
- (Torr. & A. Gray) F.G. Mey.
- (Kunth) F.G. Mey.
- Griseb.
- Graebn.
- Rzed. & Calderón
- Sobral
- Briq.
- Coincy
- Hoeck
- Maxim.
- Phil.
- Clos
- F.G. Mey.
- Ruiz & Pav.
- Graebn.
- A. Gray
- Clos
- Xena
- Phil.
- Wedd.
- Vorosch.
- Graebn.
- Wall.
- DC.
- D.Y. Hong
- (Graebn.) B. Eriksen
- Killip
- Kunth
- L.C. Chiu
- Walp.
- Hook. & Arn.
- Ruiz & Pav.
- Ruiz & Pav.
- (Graebn.) Killip
- Killip
- Briq.
- Jones
- Hayata
- M. Martens & Galeotti
- Vahl
- Kunth
- DC.
- Graebn.
- Clos
- DC.
- Killip
- Poepp. ex DC.
- Hombr. & Jacq. ex Decne.
- Graebn.
- (Wedd.) Höck
- Britton
- (Britton) Weberl.
- C.Y. Cheng & H.B. Chen
- Seitz
- Kunth
- Wedd.
- Hand.-Mazz.
- Barrie
- Barrie
- Greenm.
- Graebn.
- Briq.
- Barrie
- Ruiz & Pav.
- (Nutt.) Roem. & Schult.
- DC.
- Valeriana officinalis L.
- Phil.
- Barrie
- A. Gray
- Ruiz & Pav.
- Bertero ex DC.
- Graebn.
- (Trevir.) V.M. Badillo
- Killip
- Clos
- Killip
- Weberl. & Reese-Krug
- Briq.
- (Turcz.) Briq.
- Ruiz & Pav.
- Ruiz & Pav.
- Kunth
- Graebn.
- Graebn.
- Phil.
- Hoeck
- Sm.
- Briq.
- (Benth.) Steud.
- Standl.
- Standl.
- B. Eriksen
- C.Y. Cheng & H.B. Chen
- F.G. Mey.
- A. Gray
- Kunth
- Borsini
- Kunth
- Xena
- Clos
- Graebn.
- Borsini
- Killip
- H.B. Chen & C.Y. Cheng
- Briq.
- F.G.Mey.
- P. Smirn.
- Killip
- Wedd.
- Barrie
- Vahl
- Mikan f.
- (Nakaj. ex Maekawa) Hara
- Valeriana samolifolia Bert.
- L.
- (Gardner) C.A.Mull.
- Valeriana secunda B. Eriksen
- d'Urv.
- Graebner & Loesener
- Phil.
- Ruiz & Pav.
- D.Y. Hong
- Kabath
- Vahl
- Kunth
- (DC.) F.G. Mey.
- Phil.
- Graebn.
- Graebn.
- (Turcz.) Briq.
- Diels
- Clos
- Briq.
- Xena
- Borsini
- Sobral
- Batalin
- Killip
- Graebn.
- Valeriana tiliifolia Troitzk.
- Kunth
- Kreyer
- Graebn.
- Kunth
- (Turcz.) Briq.
- L.
- Barrie
- Graebn.
- (Torr. & A.Gray) Rydb.
- Phil.
- Kunth
- Clos
- Kunth
- Phil.
- Clos
- Briq.
- Lien C. Chiu
- Schmale
- Clos
- Clos
- Ruiz & Pav.
- Graebn.
- Graebn.
- Valeriana wolgensis Kazak.
- Lien C. Chiu
- Rzed. & Calderón
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 19. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 31.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pisikotu lat Valeriana bitkiler aleminin fircaotucicekliler destesinin doqquzdonkimiler fesilesine aid bitki cinsi PisikotuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste FircaotuciceklilerFesile DoqquzdonkimilerYarimfesile PisikotukimilerCins PisikotuBeynelxalq elmi adiValeriana L 1753Sekil axtarisiITIS 35350NCBI 19952EOL 38228 200 e yaxin bioloji novu ozunde cemlesdirir Latin dilinde adi valere saglam olmaq sozunden goturulub Azerbaycanda 8 novune rast gelinir Botaniki xarakteristikasiCoxillik ot bitkisi olub hundurluyu 2m e qederdir Kokumsovu qisa saquli coxsayli elave kokleri olmaqla uzunlugu 20sm dir Birinci il koketrafi uzun yarpaqlari cetir emele getirir Ikinci il cicekemelegetiren govde emele getirir Govdesi duzqalxan sade yuxari hisseden budaqlanan icibos silindrik sirimli cilpaq ve ya asagi hissesi tukcukludur Yarpaqlari qarsi qarsiya cut olmayan xetti nestersekilli ve ya yumurtavari iridiscikli seqmentden ibaretdir Asagi yarpaqlari saplaqli yuxari yarpaqlari ise oturaqdir Cicekleri kicik tutqun cehrayidan benovseyi renge qeder deyisir Zirvede genis qalxanvari supurgesekilli govdeleri toplanilir Bu bitkinin muxtelif novleri adi valerian V officinalis L bataqliq valeriani V palustris Kqeyeq parlaq valerian V nitida Kqeyeq rus valeriani V rossica Sm vardir Valerian sahilboyu erazilerde sucaq kolluqlarda yarganlarda bozqirlarda cemenliklerde muxtelifotluqlarda ve rutubletli yerlerde bitir Erken yazdan vegetasiya baslayana qeder toplanila biler Kokumsov ve kokleri ve yerustu hisseleri toplanildiqdan sonra 20 deqiqe erzinde yuyulmalidir Sonra 3 5 sm qalinliginda serilmelidir Kokumsov ve kokleri quruducu skafda 35 S temperaturda qurudulmalidir Qurudulma zamani bukulmemeli ve qatlanmamalidir Butov ve dogranmis kokumsovlarinin uzunlugu 4 sm qalinligi 3 sm yumsaq urekvari icibos oyuqlu ve kondelen istiqamletli arakesmeden ibaretdir Kokumsovunun butun tereflerinde coxsayli nazik elave kokleri vardir Bezen yeralti govdesi stolonlardan ibaret olur Kokumsovlari hamar duz muxtelif uzunluqlu olub qalinligi 3 mm e beraberir Kokumsov ve koklerinin rengi xaricden sarimtil qehveyi sinmis halda sarimtildan tund qehveyiye qeder deyisir Guclu aromat iylidir Edviyyeli ve sirin aciteher dadlidir Efir yagli xammal oldugundan saxlanilmasina duzgun riayet etmek lazimdir Bele ki quru yerde kise ve taylarda saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 3 ildir Terkibi ve tesiriXammalin meyvelerinin terkibinde 1 4 efir yagi esas komponent olan linalool 50 80 pinen heranilol ve 20 qeder yagli piy vardir Kokunde efir yagi valerian borneol efiri izovalerian tursusu vardir Bitkinin terkibinde alkoloidler valerin xatinin valerid qlukozidi saponinler asi maddeleri ve uzvi maddeler vardir Aptekde bir nece formada satilir Nevroz sinir sistemi ile bagli halsizliqlarda daha cox istifade edilir Hipotenziv ve spazmolitik xususiyyetine gore hipertoniya xesteliyinde kardionevroz ve stenokardiya zamani istifade edilir Valerian spastik kolitlerde xroniki ishal mede bagirsaq nevrozunda da muveffeqiyyetle tetbiq edilir Qalxanvari vezinin hiperfunksiyasi bedenin esmesi xoreya epilepsiya ve erken klimakterik sikayetler zamani valeriani qebul etmek olduqca yaxsi tesir edir Eyni zamanda istahsizliq orqanizmin mohkemlendirilmesinde od mede ve medealti vezi sisteminin xesteliklerinde de tetbiqi cox yaxsi semere verir Koklerinde 2 e qeder efir yagi borneol izovalerian tursusu kamfen pinen ve diger terpenler vardir Koklerinde bolluca efir yaglari valerian tursusu xatinin alkaloidi valerin qlukozidi asi maddeler uzvi tursular ve seker vardir Sinir sistemini sakitlesdirir ve spazmolotik tesir gosterir Sinir menseli halsizliqlarda urek damar nevrozunda urekdoyunmede ekstrasistolada meteorizm ve qebizliklerde tetbiq edilir Termosda 1 xorek qasigi koklerinden 1 stekan qaynanmis suda gunde 3 4 defe her defe 1 3 stekan qebul edilir Toz seklinde kokleri 1 2 q olmaqla gunde 3 4 defe yemekden evvel qebul edile biler Tinktura valeriani T ae Valeriane yeniyetme ve gencler gunde 2 3 defe 20 30 damci usaqlar ise yasdan asili olaraq qebul ede bilerler Efirli valerian mehlulunu 15 30 damci gunde 2 3 defe quru valerian ekstrakti 1 3 heb gunde 2 3 defe inciciceyi valerian adonizid damcisi 15 20 damci gunde 2 3 defe mohkemlendirici cayi 1 hisse valerian koku 2 hisse yarpiz yarpaqlari 2 hisse ucyarpaq yonca ve 1 hisse mayaotu qebul etmek cox faydalidir Diger qarisiqlarin terkibinde de karvolol valokardin zelenin damcisi mede cayi ve s vardir 1 xorek qasigi 2 stekan qaynanmis suda demleyib gunde 2 3 defe qebul edilir Bu preparatin uzunmuddetli qebul edilmesi hessasliq ve adetetme hali toredir Enterkolitin keskinlesmesi qlomerulonefrit zamani preparati qebul etmek meslehet gorulmur Preparati 1 5 2 ay qebul etmek insanda diskomfort hallar bas agrisi halsizliq mede bagirsaq traktinda xosagelmez duygular torenir NovleriTurcz Clos Killip B L Rob Sumner Bunge Kom Kitag Valeriana alypifolia Kunth P Smirn ex Kom A Gray Killip Valeriana asterothrix Killip Bors Graebn Killip M Martens amp Galeotti Diels Britton Pilg Benth Phil Hook Hock Hook amp Arn Barrie Valeriana buxifolia F G Mey Briq Sm Graebn Schltdl Kunth Valeriana cernua B Eriksen Xena Cham amp Schltdl Barrie Bors Phil Kunth Ruiz amp Pav Valeriana coleophylla Diels Wallr Eriksen Graebn Ruiz amp Pav Schmale B B Larsen Wedd Cabrera Schmale Kunth Ruiz amp Pav Standl B Eriksen Hand Mazz Ruiz amp Pav Wedd Hock Benth Graebn Graebn Bunge Nutt Torr amp A Gray F G Mey Kunth F G Mey Griseb Graebn Rzed amp Calderon Sobral Briq Coincy Hoeck Maxim Phil Clos F G Mey Ruiz amp Pav Graebn A Gray Clos Xena Phil Wedd Vorosch Graebn Wall DC D Y Hong Graebn B Eriksen Killip Kunth L C Chiu Walp Hook amp Arn Ruiz amp Pav Ruiz amp Pav Graebn Killip Killip Briq Jones Hayata M Martens amp Galeotti Vahl Kunth DC Graebn Clos DC Killip Poepp ex DC Hombr amp Jacq ex Decne Graebn Wedd Hock Britton Britton Weberl C Y Cheng amp H B Chen Seitz Kunth Wedd Hand Mazz Barrie Barrie Greenm Graebn Briq Barrie Ruiz amp Pav Nutt Roem amp Schult DC Valeriana officinalis L Phil Barrie A Gray Ruiz amp Pav Bertero ex DC Graebn Trevir V M Badillo Killip Clos Killip Weberl amp Reese Krug Briq Turcz Briq Ruiz amp Pav Ruiz amp Pav Kunth Graebn Graebn Phil Hoeck Sm Briq Benth Steud Standl Standl B Eriksen C Y Cheng amp H B Chen F G Mey A Gray Kunth Borsini Kunth Xena Clos Graebn Borsini Killip H B Chen amp C Y Cheng Briq F G Mey P Smirn Killip Wedd Barrie Vahl Mikan f Nakaj ex Maekawa Hara Valeriana samolifolia Bert L Gardner C A Mull Valeriana secunda B Eriksen d Urv Graebner amp Loesener Phil Ruiz amp Pav D Y Hong Kabath Vahl Kunth DC F G Mey Phil Graebn Graebn Turcz Briq Diels Clos Briq Xena Borsini Sobral Batalin Killip Graebn Valeriana tiliifolia Troitzk Kunth Kreyer Graebn Kunth Turcz Briq L Barrie Graebn Torr amp A Gray Rydb Phil Kunth Clos Kunth Phil Clos Briq Lien C Chiu Schmale Clos Clos Ruiz amp Pav Graebn Graebn Valeriana wolgensis Kazak Lien C Chiu Rzed amp CalderonIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 19 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 31 Hemcinin baxAnemoxor bitkiler