Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Uçurum" (azərb. Uçurum / اوچوروم) — Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin 1917-ci ildə yazdığımənzum pyesi , dörd pərdəli faciə. Pyes ilk dəfə 1926-cı ildə Bakıda Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında çap edilmişdir. Pyes yalnız 1968-ci ildə Cavidin Seçilmiş əsərlərinin birinci cildində yenidən nəşr edilmişdir . Tamaşası ilk dəfə 1922-ci ildə baş tutdu. Belə ki, 1922/23-cü illərin teatr mövsümündə əsər rejissor Abbas-Mirzə Şərifzadə tərəfindən Dadaş Büniyatzadə adına Dövlət Türk (Azərbaycan) teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur.
| Uçurum | |
|---|---|
| azərb. Uçurum / اوچوروم | |
 Tamaşanın proqramı. D.Bünyadzadə adına Dövlət Türk Teatrı | |
| Janr | faciə |
| Müəllif | Hüseyn Cavid |
| Orijinal dili | Azərbaycan dili |
| Yazılma ili | 1917 |
| Nəşr ili | 1926 |
| Əvvəlki | Şeyda pyesi |
| Sonrakı | İblis |
Bu, Hüseyn Cavidin elə dramlarından biridir ki, burada cəmiyyətin ədalətsizliyi ilə üz-üzə qalan, yaşadıqları ilə baş-başa qalan insanlar xüsusi yer tutur . Pyesin pantürkist əhvali-ruhiyyə ilə seçilməsi də güman edilirdi .
Xüsusiyyətləri
Hüseyn Cavidin önəm verdiyi məsələlərdən biri də yüksək əxlaq, ailə münasibətlərində sədaqətlilik prinsipi ümumiyyətlə namus, qeyrət və digər insani dəyərlərdir ki, bu da özünü şairin 1917-ci ildə yazdığı "Uçurum" mənzum pyesində daha qabarıq şəkildə büruzə verir. Bu əsərində o, ailə-məişət məsələlərinə müraciət etdiyindən sadə xalq dilində, daha doğrusu Məmməd Cəfərin "H.Cavidin sənəti haqqında qeydlər"ində vurğuladığı kimi heca vəznində yazmış, məsnəvi, qoşma, bayatılardan istifadə etməklə bərabər on bir, yeddi, səkkiz, on dörd, on beş və on altı hecalı şer formalarına da müraciət etmişdir.
Bu pyesdə romantizmlə realizm iç-içə qoyulmuşdur. Sevgi və eşq şairi, böyük ideyalar dramaturqu, romantrizmin banilərindən olan Cavid bu əsərində bir ailə faciəsini ümumiləşdirərək oxucularına təqdim etmişdir.
Əsərin qəhrəmanı Cəlal gənc bir rəssamdır və eyni zamanda yüksək mədəniyyətə sahib olmaq üçün Avropaya üz tutan və bu yolla "mədəniləşmə" anlayışının mənfi tərəfini təmsil edən, həmin dövr üçün xarakterik bir obrazdır. O, rəssamlıq fəaliyyətini və bu sənətlə bağlı anlayışlarını daha da inkişaf etdirmək məqsədilə Parisə,İtaliyaya getmək istəyir və istədiyinə nail olaraq Parisə gedir. O, qısa bir müddətdə dəbdəbəli bir həyata düşür və hətta özünə Anjel adında bir məşuqə də taparaq onunla eşq həyatı yaşayır. Cəlalı bu həyata cəlb edən də onun çaşqınlıqdan dəyişən psixoloji durumundan istifadə edən Əkrəmdir. Əsərdə Cəlal "mədəniləşmə" anlayışının Avropa ölkələrinə gedib şəhvani zövq girdabına düşərək, gününü eyş-işrətlə keçirib mənasız və səfeh bir həyat keçirtməkdə görən gənclərin bariz nümunəsidirsə, onunla Parisə təhsil almaq arzusu ilə gedən İldırımın ədəbli, namuslu və nümunəvi davranışları isə məqsədyönlü şəkildə öz gələcəyini düşünən ağıllı, dərrakəli gənclərə misal ola bilər.
Cəlal kimi gənclərin məqsədi Avropalı qiyafəsində,onların adətlərini təqlid etmək və onlara bənzəməyə çalışmaqdır. Pyesdə onların doğma yurda, öz ölkələrində olan mənəvi dəyərlər, adət-ənənələr, ailə münasibətləri ilə Avropanın puç, yalançı göz oxşayan "xoşbəxt" həyatı qarşılaşdırılır.
Belə ki, pyesdə Türk ailə münasibətləri, ər və arvadın bir-birinə olan saf eşqi və bu eşqə sədaqəti, əxlaqsız Anjelin zəngin Fransız sevgilisi Edmond ola-ola Cəlalla da eşq həyatı yaşaması, Edmondun bunu bilə-bilə Anjeldən əl çəkməməsi və eyni şəkildə Cəlalın da onu tanıması və yenə də Anjellə münasibətini davam etdirməsi ilə qarşılaşdırılır və Cavidin fransız məişətinə və onun zəminində ailə münasibətləri və adətlərinə tənqidi baxışları açıqca görünür. Türk ailə münasibətləri isə ucaldılır. Bundan başqa Anjelin İrandan, Moskvadan və s. yerlərdən gələn varlı, zəngin gənclərlə tanış olaraq gündə bir sevgili dəyişdirməsi və hər sevgilisindən bahalı hədiyyələr alması onu və bu tərzdə yaşayan fransız qızlarını ifşa edir. Təzə evlənmiş Cəlalın İstanbulda yolunu gözləyən vəfalı, saf, ismətli Göyərçin isə öz namusu və qeyrəti ilə oxucuların gözündə daha da ucalır.
Bütün bu qarışıqlıq içərisində mənasız həyatla yaşayan Cəlalı da ora sürükləyən Əkrəm belə Cəlalla İldırımın Fransaya səyahətindən sonra onlara məhəbbət hissi ilə xatırladığı öz doğma yerləri, əvvəlki həyatını bu cür dilə gətirir.
Əvət, bu pək gözəl düşüncə, lakin
Səyahətlərdən zövq alan bir Türk üçün.
Krım yalıları, İdil boyları,
Qafqaz dağları, Şanlı Türk soyları
Birər sərgidir – seyrinə doyulmaz,
Gənc bir rəssam üçün dəyərsiz olmaz.
Həm nə həqiqi lövhələr, bilsəniz!
öz təsdiqini Hər zövqü, hər qəlbi oxşar şübhəsiz.
Eləcə də, Cəlalın həyat yoldaşı Göyərçinin atası Uluq bəyin Fransa ilə bağlı düşüncələrində də məhz bu fikir öz təsdiqini tapır. Uluq bəy Fransaya gedən gənclərə məsləhət verərək uğurlu yol arzulayır.Eyni zamanda doğma vətənlə onun adət-ənənələri ilə əcnəbi ölkədəki həyat qarşılaşdırılır və bu misralarda da H.Cavidin fransız yaşayış tərzinə olan tənqidi açıq-aşkar hiss olunur.
O,gənclərə başa salır ki,bir çoxları sizin kimi bu yolla getmiş,lakin əziyyətləri hədər olmuşdur.Yəni onlar bilməlidirlər ki,bu yad ellər həm onları arzularına çatdıra bilər,həm də bu arzuları söndürə bilər.Uluq bəyin dili ilə H.Cavid göstərir ki,Avropada işıq da var,zülmət də,kef çəkmək də var,bilik almaq da.O,Avropanı elə bir əngin,qorxunc dənizə bənzədir ki,insan bu dənizə girib həm inci tapar,həm də boğulub ölə bilər.
Buna görə ayıq-sayıq olmalısınız ki, sizi yolunuzdan etməsinlər, başqa bir yola çəkməsinlər. Mətin olun ki, siz ora qarşınızda qoyduğunuz məqsədə çatmağa, elminizi artırmağa gedirsiniz.Uluq bəyin bu sözləri ilə bir daha nəzərə çarpdırılır kı, Avropada elm və mədəniyyətlə yanaşı əxlaqsızlıq və cəhalət dolu bir "dünya" da vardır və Uluq bəy də məhz Avropa elm və həyatının"müsbət cəhətlərini götürüb, mənfi cəhətlərini rədd etməyi" məsləhət görür.
Bundan əlavə Uluq bəyin Ustanbullu gənclər haqqında söylədiyi sözlər də çox maraqlıdır:
"O gün ki, İstanbulda
Genclik Fransızlaştı
Gittikçe Türk evladı
Uçuruma yaklaştı.
Yurdumuzu sardıqça
Düşkün Paris modası,
Herkesçə örnək oldu
Sersem Frenk edâsı,
Sarhoşluk, iffetsizlik
Sardı bütün gençleri,
Zehirlendi gittikçe
Memleketin her yeri
Kahraman Oğuzların,
Böyük Ertuğrulların
Sarsılmaz halefleri
İmdi hep sapkın, azğın…
Avrupa’dan – fazilet,
Himmet, ciddiyet, vakar
Dururken-yalnız çürük
Bir züppelik aldılar".
H.Cavid bu pyesdə fransız qadını Anjelin əxlaqsız, ərinə xəyanət edərək pozğun bir həyat keçirməsini təsvir edərkən istər istəməz öz millətinə, dininə göstərdiyi hörmət və məhəbbət Türk qadınının vəfası, namusu və öz ərinə sadıqliyini qarşılaşdırdığı zaman üzə çıxır və yüksəldilir. Cəlalın arvadını o, əsl adı Müsəmma olduğu halda öz ərinin yolunu gözləyən bir göyərçinə bənzətdiyi halda, Anjel üçün simvolik olaraq "Şeytan ruhlu bir mələk" və "lətif, ancaq, zəhərli bir çiçək" ifadələrini işlədir. Bu ifadələr şairin əslində Avropalı qadını rədd etməsi kimi başa düşülür.
Pyesin sonluğu ailə faciəsi ilə bitir. Belə ki, dəbdəbə və kef düşgünü olan zəif xarakterli Cəlal Avropanın tiryək kimi şirnikləndirici lakin zərərli, səfalət dolu çürük həyatına təslim olur və mənəviyyatca dəyişir. İstanbula qayıdarkən o, öz məşuqəsi Anjeli də özü ilə bərabər gətirir. Bu da sözsüz ki, ailə münasibətlərinin korlanmasına gətirib çıxarır. Hətta bir gün Cəlal sərxoş halda öz arvadı Göyərçinlə dalaşarkən, arvadının qucağında olan yenicə doğulmuş Menekşe yerə düşür vəölür. Ayılanda öz ailəsinin dağılmasına və öz doğma qızının ölümünə səbəb olduğunu dərk edən Cəlal bu vicdan əzabına dözə bilməyərək özünü uçuruma ataraq intihar edir.
Pyesin sonunda kənd həyatının təsvir edildiyi bir səhnədə özünü uçuruma atmazdan əvvəl Cəlalın söylədiyi sözlərlə Hüseyn Cavid Avropanın aldadıcı dəbdəbəli görüntüsünün bir uçurum olduğunu və Cəlal kimi zəif xarakterli insanları fəlakətə sürüklədiyini bu cür ifadə edir.
Uçurum: qaranlıq, çıxılmaz yolum,
Uçurum: uçurum yaldızlı amal.
Uçurum: çağlayanlar, kəhkəşanlar,
Uçurum: dənizlər, dağlar, ormanlar.
Uçurum: üfüqlər, əngin fäzalar.
Uçurum: uçurum çılğın dähalar,
Uçurum: sürəkli, çoşqun alqışlar,
Uçurum: uçurum süzgün baxışlar,
Uçurum: şu çirkin, şu alçaq häyat,
Uçurum: uçurum bütün kainat!…
İstinadlar
- А. Назим. Джавид, Гусейн. — Большая биографическая энциклопедия, 2009.
- Һүсејн Ҹавид. Драм əсәрләри (азерб.) / Составитель Туран Джавид, под ред. проф. Музаффар Шукюр. — Б.: Азербайджанское государственное издательство, 1975. — С. 544.
- Велиев М. А. Азербайджанская литература. Общественные науки в СССР: Литературоведение: Академия наук СССР. 1976.
- . Азербайджанский театр. История советского драматического театра: Наука. 1966.
- Hüseyn Cavidin "Uçurum" mənzum pyesində fransız məişət folkloru zəminində ailə münasibətlərinə tənqidi baxışları
- H.Cavid. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Yazıçı" nəşriyyatı 1982. s.379
- H.Cavid. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Yazıçı" nəşriyyatı 1982. s.388
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ucurum azerb Ucurum اوچوروم Azerbaycan sairi ve dramaturqu Huseyn Cavidin 1917 ci ilde yazdigimenzum pyesi dord perdeli facie Pyes ilk defe 1926 ci ilde Bakida Azerbaycan Dovlet Nesriyyatinda cap edilmisdir Pyes yalniz 1968 ci ilde Cavidin Secilmis eserlerinin birinci cildinde yeniden nesr edilmisdir Tamasasi ilk defe 1922 ci ilde bas tutdu Bele ki 1922 23 cu illerin teatr movsumunde eser rejissor Abbas Mirze Serifzade terefinden Dadas Buniyatzade adina Dovlet Turk Azerbaycan teatrinin sehnesinde tamasaya qoyulmusdur Ucurumazerb Ucurum اوچوروم Tamasanin proqrami D Bunyadzade adina Dovlet Turk TeatriJanr facieMuellif Huseyn CavidOrijinal dili Azerbaycan diliYazilma ili 1917Nesr ili 1926Evvelki Seyda pyesiSonraki Iblis Bu Huseyn Cavidin ele dramlarindan biridir ki burada cemiyyetin edaletsizliyi ile uz uze qalan yasadiqlari ile bas basa qalan insanlar xususi yer tutur Pyesin panturkist ehvali ruhiyye ile secilmesi de guman edilirdi XususiyyetleriHuseyn Cavidin onem verdiyi meselelerden biri de yuksek exlaq aile munasibetlerinde sedaqetlilik prinsipi umumiyyetle namus qeyret ve diger insani deyerlerdir ki bu da ozunu sairin 1917 ci ilde yazdigi Ucurum menzum pyesinde daha qabariq sekilde buruze verir Bu eserinde o aile meiset meselelerine muraciet etdiyinden sade xalq dilinde daha dogrusu Memmed Ceferin H Cavidin seneti haqqinda qeydler inde vurguladigi kimi heca vezninde yazmis mesnevi qosma bayatilardan istifade etmekle beraber on bir yeddi sekkiz on dord on bes ve on alti hecali ser formalarina da muraciet etmisdir Bu pyesde romantizmle realizm ic ice qoyulmusdur Sevgi ve esq sairi boyuk ideyalar dramaturqu romantrizmin banilerinden olan Cavid bu eserinde bir aile faciesini umumilesdirerek oxucularina teqdim etmisdir Eserin qehremani Celal genc bir ressamdir ve eyni zamanda yuksek medeniyyete sahib olmaq ucun Avropaya uz tutan ve bu yolla medenilesme anlayisinin menfi terefini temsil eden hemin dovr ucun xarakterik bir obrazdir O ressamliq fealiyyetini ve bu senetle bagli anlayislarini daha da inkisaf etdirmek meqsedile Parise Italiyaya getmek isteyir ve istediyine nail olaraq Parise gedir O qisa bir muddetde debdebeli bir heyata dusur ve hetta ozune Anjel adinda bir mesuqe de taparaq onunla esq heyati yasayir Celali bu heyata celb eden de onun casqinliqdan deyisen psixoloji durumundan istifade eden Ekremdir Eserde Celal medenilesme anlayisinin Avropa olkelerine gedib sehvani zovq girdabina duserek gununu eys isretle kecirib menasiz ve sefeh bir heyat kecirtmekde goren genclerin bariz numunesidirse onunla Parise tehsil almaq arzusu ile geden Ildirimin edebli namuslu ve numunevi davranislari ise meqsedyonlu sekilde oz geleceyini dusunen agilli derrakeli genclere misal ola biler Celal kimi genclerin meqsedi Avropali qiyafesinde onlarin adetlerini teqlid etmek ve onlara benzemeye calismaqdir Pyesde onlarin dogma yurda oz olkelerinde olan menevi deyerler adet eneneler aile munasibetleri ile Avropanin puc yalanci goz oxsayan xosbext heyati qarsilasdirilir Bele ki pyesde Turk aile munasibetleri er ve arvadin bir birine olan saf esqi ve bu esqe sedaqeti exlaqsiz Anjelin zengin Fransiz sevgilisi Edmond ola ola Celalla da esq heyati yasamasi Edmondun bunu bile bile Anjelden el cekmemesi ve eyni sekilde Celalin da onu tanimasi ve yene de Anjelle munasibetini davam etdirmesi ile qarsilasdirilir ve Cavidin fransiz meisetine ve onun zemininde aile munasibetleri ve adetlerine tenqidi baxislari aciqca gorunur Turk aile munasibetleri ise ucaldilir Bundan basqa Anjelin Irandan Moskvadan ve s yerlerden gelen varli zengin genclerle tanis olaraq gunde bir sevgili deyisdirmesi ve her sevgilisinden bahali hediyyeler almasi onu ve bu terzde yasayan fransiz qizlarini ifsa edir Teze evlenmis Celalin Istanbulda yolunu gozleyen vefali saf ismetli Goyercin ise oz namusu ve qeyreti ile oxucularin gozunde daha da ucalir Butun bu qarisiqliq icerisinde menasiz heyatla yasayan Celali da ora surukleyen Ekrem bele Celalla Ildirimin Fransaya seyahetinden sonra onlara mehebbet hissi ile xatirladigi oz dogma yerleri evvelki heyatini bu cur dile getirir Evet bu pek gozel dusunce lakin Seyahetlerden zovq alan bir Turk ucun Krim yalilari Idil boylari Qafqaz daglari Sanli Turk soylari Birer sergidir seyrine doyulmaz Genc bir ressam ucun deyersiz olmaz Hem ne heqiqi lovheler bilseniz oz tesdiqini Her zovqu her qelbi oxsar subhesiz Elece de Celalin heyat yoldasi Goyercinin atasi Uluq beyin Fransa ile bagli dusuncelerinde de mehz bu fikir oz tesdiqini tapir Uluq bey Fransaya geden genclere meslehet vererek ugurlu yol arzulayir Eyni zamanda dogma vetenle onun adet eneneleri ile ecnebi olkedeki heyat qarsilasdirilir ve bu misralarda da H Cavidin fransiz yasayis terzine olan tenqidi aciq askar hiss olunur O genclere basa salir ki bir coxlari sizin kimi bu yolla getmis lakin eziyyetleri heder olmusdur Yeni onlar bilmelidirler ki bu yad eller hem onlari arzularina catdira biler hem de bu arzulari sondure biler Uluq beyin dili ile H Cavid gosterir ki Avropada isiq da var zulmet de kef cekmek de var bilik almaq da O Avropani ele bir engin qorxunc denize benzedir ki insan bu denize girib hem inci tapar hem de bogulub ole biler Buna gore ayiq sayiq olmalisiniz ki sizi yolunuzdan etmesinler basqa bir yola cekmesinler Metin olun ki siz ora qarsinizda qoydugunuz meqsede catmaga elminizi artirmaga gedirsiniz Uluq beyin bu sozleri ile bir daha nezere carpdirilir ki Avropada elm ve medeniyyetle yanasi exlaqsizliq ve cehalet dolu bir dunya da vardir ve Uluq bey de mehz Avropa elm ve heyatinin musbet cehetlerini goturub menfi cehetlerini redd etmeyi meslehet gorur Bundan elave Uluq beyin Ustanbullu gencler haqqinda soylediyi sozler de cox maraqlidir O gun ki Istanbulda Genclik Fransizlasti Gittikce Turk evladi Ucuruma yaklasti Yurdumuzu sardiqca Duskun Paris modasi Herkesce ornek oldu Sersem Frenk edasi Sarhosluk iffetsizlik Sardi butun gencleri Zehirlendi gittikce Memleketin her yeri Kahraman Oguzlarin Boyuk Ertugrullarin Sarsilmaz halefleri Imdi hep sapkin azgin Avrupa dan fazilet Himmet ciddiyet vakar Dururken yalniz curuk Bir zuppelik aldilar H Cavid bu pyesde fransiz qadini Anjelin exlaqsiz erine xeyanet ederek pozgun bir heyat kecirmesini tesvir ederken ister istemez oz milletine dinine gosterdiyi hormet ve mehebbet Turk qadininin vefasi namusu ve oz erine sadiqliyini qarsilasdirdigi zaman uze cixir ve yukseldilir Celalin arvadini o esl adi Musemma oldugu halda oz erinin yolunu gozleyen bir goyercine benzetdiyi halda Anjel ucun simvolik olaraq Seytan ruhlu bir melek ve letif ancaq zeherli bir cicek ifadelerini isledir Bu ifadeler sairin eslinde Avropali qadini redd etmesi kimi basa dusulur Pyesin sonlugu aile faciesi ile bitir Bele ki debdebe ve kef dusgunu olan zeif xarakterli Celal Avropanin tiryek kimi sirniklendirici lakin zererli sefalet dolu curuk heyatina teslim olur ve meneviyyatca deyisir Istanbula qayidarken o oz mesuqesi Anjeli de ozu ile beraber getirir Bu da sozsuz ki aile munasibetlerinin korlanmasina getirib cixarir Hetta bir gun Celal serxos halda oz arvadi Goyercinle dalasarken arvadinin qucaginda olan yenice dogulmus Menekse yere dusur veolur Ayilanda oz ailesinin dagilmasina ve oz dogma qizinin olumune sebeb oldugunu derk eden Celal bu vicdan ezabina doze bilmeyerek ozunu ucuruma ataraq intihar edir Pyesin sonunda kend heyatinin tesvir edildiyi bir sehnede ozunu ucuruma atmazdan evvel Celalin soylediyi sozlerle Huseyn Cavid Avropanin aldadici debdebeli goruntusunun bir ucurum oldugunu ve Celal kimi zeif xarakterli insanlari felakete suruklediyini bu cur ifade edir Ucurum qaranliq cixilmaz yolum Ucurum ucurum yaldizli amal Ucurum caglayanlar kehkesanlar Ucurum denizler daglar ormanlar Ucurum ufuqler engin fazalar Ucurum ucurum cilgin dahalar Ucurum surekli cosqun alqislar Ucurum ucurum suzgun baxislar Ucurum su cirkin su alcaq hayat Ucurum ucurum butun kainat IstinadlarA Nazim Dzhavid Gusejn Bolshaya biograficheskaya enciklopediya 2009 Һүseјn Ҹavid Dram esәrlәri azerb Sostavitel Turan Dzhavid pod red prof Muzaffar Shukyur B Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo 1975 S 544 Veliev M A Azerbajdzhanskaya literatura Obshestvennye nauki v SSSR Literaturovedenie Akademiya nauk SSSR 1976 Azerbajdzhanskij teatr Istoriya sovetskogo dramaticheskogo teatra Nauka 1966 Huseyn Cavidin Ucurum menzum pyesinde fransiz meiset folkloru zemininde aile munasibetlerine tenqidi baxislari H Cavid Secilmis eserleri Baki Yazici nesriyyati 1982 s 379 H Cavid Secilmis eserleri Baki Yazici nesriyyati 1982 s 388