Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Undasiya (rus. ундация, ing. undation) — unda-dalğa – nəhəng çökəkliklərin və qalxmaların əmələ gəlməsi, eləcə də dənizlərin transqressiya və reqressiyaları ilə müşaiət olunan, geniş sahədə yer qabığının dalğavari əyilməsi.
Ümumi məlumat
Undasiya fərziyyəsi, van Bemmelen, 1933 – Yer qabığının geokimyəvi inkişaf konsepsiyası və dağ əmələgəlmənin birsəbəbli konsepsiyası kimi iki müddəaya əsaslanan fərziyyə. Müəllifə görə, termini izah etmək üçün qeyri-bircinslilik nəticəsində mantiyada baş verən konveksion axınlar haqqında təsəvvürlər kifayət deyil, çünki bu halda mantiya və qabıq materialında gedən geokimyəvi dəyişilmələr nəzərə alınmır. Əsasən qravitasion diferensasiya prosesləri ilə ifadə olunan bu dəyişilmələr nəticəsində Yer təkinin bəzi yerlərində ətrafa nisbətən yüngül, digər yerlərdə daha ağır material toplanır. Bu proses müvazinəti pozur və Yerin daxilində yüngül materialın yüxarıya, ağır materialın aşağıya doğru yerdəyişməsinə səbəb olur. Belə yerdəyişmələr bilavasitə tektonik hərəkətlərə səbəb olur. Maddənin sıxlığa görə laylaşması nəticəsində ayrılan enerji, həm də tektonik hərəkətlərin enerjisi hesab edilir. Diferensiasiya prosesində mantiyadan əriyib çıxarılan, mantiyanın peridotit tərkibli üst hissəsində toplanan bazalt Yer qabığına soxularaq onu qalınlaşdırır. Belə qalınlaşma nəticəsində qabıq bazalt qatı yığımları üzərindən qalxaraq səthdə qabarıqlıq yaradır. Qabıq parçalandıqda isə bazalt səthə çıxaraq platobazalt örtüyü əmələ gətirə bilər. Böyük qalınlıqlı bazalt qatı ətrafında, qabığın altında çökək əmələ gəlir ki, onun da yerində geosinklinal inkişaf edir. Bu çökəkliyin ox hissəsində sonradan müvazinət pozulur və bazalt qatı yuxarı qalxan turş (qranit), aşağı enən ultraəsasi materiallara ayrılır. Qranitlər yuxarı qalxaraq astenolit formasında qabığın üstə yatan laylara daxil olur. Onun üstündə mərkəzi qalxıntı, kənarlarında isə çökəklər əmələ gəlir. van Bemmelen geosinklinalın daxilində əmələ gələn çökək və qalxıntıları geoundasiyalar adlandırır. Sonuncular tamamilə geokimyəvi təkamüldən asılı olan ilkin tektogenezi təşkil edir. Nəticədə Yer qabığında qravitasion müvazinət pozulur, qabıq materialının qalxıntıdan çökəkliyə doğru hərəkəti ilə bərpa olunur. Undasiya fərziyyəsi görə, ağırlıq qüvvəsi ilə bağlı baş vermiş qırışıqlıq və onunla əlaqədar qırılmalar törəmə, ilkin səbəb isə qalxma hərəkətləridir. Tektogenezlə bağlı bu fərziyyədə maqmatizm aparıcı rol oynayır. Son illərdə Yerin cazibə qüvvəsi sahəsində süni peyklərin hərəkətinin təhlilinə əsasən van Bemmelen xüsusən Yer təkində nəhəng undasiyaların (meqaundasiyalar) möcudluğunu göstərir. Onlar geniş sahələri əhatə edərək, kiçik qradientli qravitasion anomaliyalar şəklində qeyd olunur. Bu anomaliyaları əmələ gətirən proseslər (məsələn: qravitasion diferensasiya) böyük dərinlikdə, çox güman ki, mantiyanın alt qatlarında baş verir. Meqaundasiyalar yuxarıya doğru kəskin daralaraq üst mantiyada çıxıntılar əmələ gətirir. Üst mantiya bu növ pazlaşma nəticəsində, Yer qabığı ilə birlikdə, dərinlik materialı çıxıntısından kənara doğru yerini dəyişir. Bununla müəllif Yer qabığında gərilmə zonalarının əmələ gəlməsini və qitələrin üfüqi istiqamətdə hərəkətini izah edir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Undasiya fərziyyəsi // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 177. ISBN .
Mənbə
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Undasiya rus undaciya ing undation unda dalga neheng cokekliklerin ve qalxmalarin emele gelmesi elece de denizlerin transqressiya ve reqressiyalari ile musaiet olunan genis sahede yer qabiginin dalgavari eyilmesi Umumi melumatUndasiya ferziyyesi van Bemmelen 1933 Yer qabiginin geokimyevi inkisaf konsepsiyasi ve dag emelegelmenin birsebebli konsepsiyasi kimi iki muddeaya esaslanan ferziyye Muellife gore termini izah etmek ucun qeyri bircinslilik neticesinde mantiyada bas veren konveksion axinlar haqqinda tesevvurler kifayet deyil cunki bu halda mantiya ve qabiq materialinda geden geokimyevi deyisilmeler nezere alinmir Esasen qravitasion diferensasiya prosesleri ile ifade olunan bu deyisilmeler neticesinde Yer tekinin bezi yerlerinde etrafa nisbeten yungul diger yerlerde daha agir material toplanir Bu proses muvazineti pozur ve Yerin daxilinde yungul materialin yuxariya agir materialin asagiya dogru yerdeyismesine sebeb olur Bele yerdeyismeler bilavasite tektonik hereketlere sebeb olur Maddenin sixliga gore laylasmasi neticesinde ayrilan enerji hem de tektonik hereketlerin enerjisi hesab edilir Diferensiasiya prosesinde mantiyadan eriyib cixarilan mantiyanin peridotit terkibli ust hissesinde toplanan bazalt Yer qabigina soxularaq onu qalinlasdirir Bele qalinlasma neticesinde qabiq bazalt qati yigimlari uzerinden qalxaraq sethde qabariqliq yaradir Qabiq parcalandiqda ise bazalt sethe cixaraq platobazalt ortuyu emele getire biler Boyuk qalinliqli bazalt qati etrafinda qabigin altinda cokek emele gelir ki onun da yerinde geosinklinal inkisaf edir Bu cokekliyin ox hissesinde sonradan muvazinet pozulur ve bazalt qati yuxari qalxan turs qranit asagi enen ultraesasi materiallara ayrilir Qranitler yuxari qalxaraq astenolit formasinda qabigin uste yatan laylara daxil olur Onun ustunde merkezi qalxinti kenarlarinda ise cokekler emele gelir van Bemmelen geosinklinalin daxilinde emele gelen cokek ve qalxintilari geoundasiyalar adlandirir Sonuncular tamamile geokimyevi tekamulden asili olan ilkin tektogenezi teskil edir Neticede Yer qabiginda qravitasion muvazinet pozulur qabiq materialinin qalxintidan cokekliye dogru hereketi ile berpa olunur Undasiya ferziyyesi gore agirliq quvvesi ile bagli bas vermis qirisiqliq ve onunla elaqedar qirilmalar toreme ilkin sebeb ise qalxma hereketleridir Tektogenezle bagli bu ferziyyede maqmatizm aparici rol oynayir Son illerde Yerin cazibe quvvesi sahesinde suni peyklerin hereketinin tehliline esasen van Bemmelen xususen Yer tekinde neheng undasiyalarin meqaundasiyalar mocudlugunu gosterir Onlar genis saheleri ehate ederek kicik qradientli qravitasion anomaliyalar seklinde qeyd olunur Bu anomaliyalari emele getiren prosesler meselen qravitasion diferensasiya boyuk derinlikde cox guman ki mantiyanin alt qatlarinda bas verir Meqaundasiyalar yuxariya dogru keskin daralaraq ust mantiyada cixintilar emele getirir Ust mantiya bu nov pazlasma neticesinde Yer qabigi ile birlikde derinlik materiali cixintisindan kenara dogru yerini deyisir Bununla muellif Yer qabiginda gerilme zonalarinin emele gelmesini ve qitelerin ufuqi istiqametde hereketini izah edir Hemcinin baxIllik moren LaydaIstinadlarUndasiya ferziyyesi Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 177 ISBN 978 9952 453 14 0 MenbeGeologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 679