Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ukrayna qaqauzları — Qaqauzlar Ukraynada yaşayan çoxsaylı xalqlar arasında öz saylarına görə 18-ci yerdədirlər. Ukraynada baş tutmuş 2001-ci il siyahıyalınmasına əsasən onların bu ölkədəki sayı 31.900 nəfərdir. Əcdadları əsasən 1812–1830-cu illərdə Osmanlı İmperiyasının Bolqar torpaqlarından köçürülmüş pravoslavlardır. Odessa vilayətinin cənub-qərbində Qaqauziya Muxtar Bölgəsi ilə olan sərhəd boyunca kompakt şəkildə yaşayırlar. Bununla da Ukrayna qaqauzların kompakt şəkildə yaşadıqları iki ölkədən biridir.
| Ukrayna qaqauzları | |
|---|---|
 | |
| Adlandırılırlar | Ukrayna Qaqauzları |
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |
| Cəmi: 31.923 Odessa vilayəti: 27 617 Nikolayev vilayəti: 877 Donetsk vilayəti: 494 Krım Muxtar Respublikası: 387 Dnepropetrovsk vilayəti: 365 | |
| Dili | Qaqauz dili (71,49%) Rus dili (22,65%) Ukrayn dili (3,45%) |
| Dini | Pravoslav |
| Mənşəyi | Türk xalqları |
Tarixi
Bessarabiya bolqarları kimi qaqauzların da kompakt yaşadıqları ərazilər USSR və MSSR arasında bölünmüşdür. Sonradan bu sərhədlər SSRİ dağıldıqdan sonra Moldova və Ukrayna arasında olan rəsmi dövlət sərhəddinə çevrildi. Bununla yanaşı sovet dövründə ittifaq dağılandan sonra baş verənlərin əksinə olaraq Ukrayna SSR ərazisində qaqauzların sayı durmadan artırdı. Bu dövr ərzində onların ölkədəki sayı 23.500-dən 32.000 nəfərə qədər artmışdı. 1959–1989-cu illər ərzində Ukrayna SSR ərazisindən Moldova SSR ərazisinə və eləcə də RSFSR ərazisinə qaqauzların miqrasiyası xarakterik idi bu isə yetəri qədər böyük qaqauz diasporunun yaranmasına səbəb olub.
Yaşadıqları bölgələr
Ukrayna qaqauzlarının 86.5 faizi Odessa vilayətində yaşayırlar. Odessa bölgəsindən yəhudilərin kütləvi şəkildə miqrasiya etmələrindən sonra sayları 27.600 qaqauzlar bölgədə yaşayan millətlər arasında saylarına görə beşinci yerə yüksələrək bölgə əhalisinin 1.1 faizini təşkil edirlər. Ukrayna qaqauzlarının əsas etno mədəni xüsusiyyətləri onların daha çox kənd həyatı sürmələridir. Ukraynada yaşayan kəndli qaqauzların sayı şəhərli qaqauzların sayından 2.5 dəfə çoxdur. Bu, qaqauzlar arasında nisbətən yüksək doğum davamlılığını qismən izah edir. Odessa bölgəsinin 5 monoetnik qaqauz kəndi var. Bunlar Vinoqradovka, Starıe Troyanı, Aleksandrovka, Dmitrovka və Kotlovina kəndləridir. Bundan başqa bölgədə 3 qarışıq bolqar-qaqauz kəndi də var. Bu kəndlərə Novoselovka, Krasnoe və Tabaki kəndi aiddir.
1989-cu ildən 2001-ci ilə qədər Ukraynadakı qaqauzların təbii artımı 8 min nəfər təşkil edib. Lakin qaqauzların daha çox Rusiya Federasiyasına miqrasiyası və seyrək məskunlaşma bölgələrində asssimilyasiyasına görə qaqauzların ölkədəki sayının eyni qalmasına səbəb olub. Şəhərdə yaşayan qaqauzlar əsasən Volqradda (2%) eləcə də Odessada (1.3%) yaşayırlar. Bununla yanaşı qaqauzlar Volqrad şəhərində saylarına görə ikinci etnik qrupdurlar. 2001-ci il siyahıyaalınmasına əsasən onların bu şəhərdəki sayı 16,76 % təşkil edir ki bu isə Ukrayna şəhərlərinə görə rekord göstəricidir. Ukraynada tarixən qaqauz dilində təhsil mümkün olmayıb. Volqrad şəhərinin 16,76 % əhalisi qaqauz olmalarına baxmayaraq 2001-ci il siyahıyaalınmasında şəhər əhalisinin yalnız 2 faizi öz ana dili kimi qaqauz dilini göstərib.
Ukraynada məskunlaşma bölgələri
Odessa vilayətində 1989 və 2001-ci il siyahıyalmaları arasında qaqauzların sayı 0,9% artıb. 2001-ci il siyahıyaalmasına əsasən Ukraynanın bölgələrində yerləşmələri
| Bölgə | Say | Faiz nisbəti |
|---|---|---|
| Odessa vilayəti | 27 617 | 1.1246 |
| Nikolayev vilayəti | 877 | 0.0694 |
| Donetsk vilayəti | 494 | 0.0102 |
| Krım Muxtar Respublikası | 387 | 0.0191 |
| Dnepropetrovsk vilayəti | 365 | 0.0102 |
| Luqansk vilayəti | 275 | 0.0108 |
| Zaporojya vilayəti | 268 | 0.0139 |
| Xerson vilayəti | 239 | 0.0203 |
| Xarkov vilayəti | 205 | 0.0070 |
| Digər bölgələr | 1196 | |
| Ümumi | 31.923 |
Dili
2001-ci il siyahıyalmasına əsasən qaqauzların 71 faizi öz ana dilləri kimi qaqauz dilini qeyd ediblər. Diqqət çəkən və digər siyahıyaalınmalarda da nəzərə çarpan rus dilini ana dili kimi göstərən qaqauzların artmasıdır.
Müxtəlif illərdə baş tutmuş əhalinin siyahıyaalınmasına əsasən qaqauzların ana dili:
| 1970 | % | 1989 | % | 2001 | % | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Qaqauz dili | 23 564 | 89,0 | 25 401 | 79,5 | 22 822 | 71,5 |
| Rus dili | 2 171 | 8,2 | 5 478 | 17,1 | 7 232 | 22,7 |
| Ukrayn dili | 155 | 0,6 | 450 | 1,4 | 1 102 | 3,5 |
| Digər dillər | 574 | 2,2 | 638 | 2,0 | 496 | 1,6 |
Həmçinin bax
İstinadlar
- S.Tarxov. "Итоги переписи населения Украины 2001 года / 2001-ci il Ukrayna əhalisinin siyahıyaalınma nəticələri" (rus. ). demoscope.ru. 2004. 4 fevral 2005 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2020.
- İrina Subbotina. Гагаузы: трансформация расселения и современные миграционные процессы. / Qaqauzlar: məskunlaşmanın transformasiyası və müasir miqrasiya prosesləri (PDF). Moskva. 2005. səh. 6. ISBN .
- Итоги Всесоюзной переписи населения 1970 года. Том IV — М., Статистика, 1973
- "Всеукраїнський перепис населення 2001. Розподіл населення за національністю та рідною мовою". 2019-10-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-02.
- "Перепис 1989. Розподіл населення за національністю та рідною мовою (0,1)". 2020-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-06-02.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ukrayna qaqauzlari Qaqauzlar Ukraynada yasayan coxsayli xalqlar arasinda oz saylarina gore 18 ci yerdedirler Ukraynada bas tutmus 2001 ci il siyahiyalinmasina esasen onlarin bu olkedeki sayi 31 900 neferdir Ecdadlari esasen 1812 1830 cu illerde Osmanli Imperiyasinin Bolqar torpaqlarindan kocurulmus pravoslavlardir Odessa vilayetinin cenub qerbinde Qaqauziya Muxtar Bolgesi ile olan serhed boyunca kompakt sekilde yasayirlar Bununla da Ukrayna qaqauzlarin kompakt sekilde yasadiqlari iki olkeden biridir Ukrayna qaqauzlariAdlandirilirlar Ukrayna QaqauzlariSaylari ve yasadigi erazilerCemi 31 923 Odessa vilayeti 27 617 Nikolayev vilayeti 877 Donetsk vilayeti 494 Krim Muxtar Respublikasi 387 Dnepropetrovsk vilayeti 365Dili Qaqauz dili 71 49 Rus dili 22 65 Ukrayn dili 3 45 Dini PravoslavMenseyi Turk xalqlariTarixiBessarabiya bolqarlari kimi qaqauzlarin da kompakt yasadiqlari eraziler USSR ve MSSR arasinda bolunmusdur Sonradan bu serhedler SSRI dagildiqdan sonra Moldova ve Ukrayna arasinda olan resmi dovlet serheddine cevrildi Bununla yanasi sovet dovrunde ittifaq dagilandan sonra bas verenlerin eksine olaraq Ukrayna SSR erazisinde qaqauzlarin sayi durmadan artirdi Bu dovr erzinde onlarin olkedeki sayi 23 500 den 32 000 nefere qeder artmisdi 1959 1989 cu iller erzinde Ukrayna SSR erazisinden Moldova SSR erazisine ve elece de RSFSR erazisine qaqauzlarin miqrasiyasi xarakterik idi bu ise yeteri qeder boyuk qaqauz diasporunun yaranmasina sebeb olub Yasadiqlari bolgelerOdessa vilayetinde qaqauzlarin yayilmasi faizle Ukrayna qaqauzlarinin 86 5 faizi Odessa vilayetinde yasayirlar Odessa bolgesinden yehudilerin kutlevi sekilde miqrasiya etmelerinden sonra saylari 27 600 qaqauzlar bolgede yasayan milletler arasinda saylarina gore besinci yere yukselerek bolge ehalisinin 1 1 faizini teskil edirler Ukrayna qaqauzlarinin esas etno medeni xususiyyetleri onlarin daha cox kend heyati surmeleridir Ukraynada yasayan kendli qaqauzlarin sayi seherli qaqauzlarin sayindan 2 5 defe coxdur Bu qaqauzlar arasinda nisbeten yuksek dogum davamliligini qismen izah edir Odessa bolgesinin 5 monoetnik qaqauz kendi var Bunlar Vinoqradovka Starie Troyani Aleksandrovka Dmitrovka ve Kotlovina kendleridir Bundan basqa bolgede 3 qarisiq bolqar qaqauz kendi de var Bu kendlere Novoselovka Krasnoe ve Tabaki kendi aiddir 1989 cu ilden 2001 ci ile qeder Ukraynadaki qaqauzlarin tebii artimi 8 min nefer teskil edib Lakin qaqauzlarin daha cox Rusiya Federasiyasina miqrasiyasi ve seyrek meskunlasma bolgelerinde asssimilyasiyasina gore qaqauzlarin olkedeki sayinin eyni qalmasina sebeb olub Seherde yasayan qaqauzlar esasen Volqradda 2 elece de Odessada 1 3 yasayirlar Bununla yanasi qaqauzlar Volqrad seherinde saylarina gore ikinci etnik qrupdurlar 2001 ci il siyahiyaalinmasina esasen onlarin bu seherdeki sayi 16 76 teskil edir ki bu ise Ukrayna seherlerine gore rekord gostericidir Ukraynada tarixen qaqauz dilinde tehsil mumkun olmayib Volqrad seherinin 16 76 ehalisi qaqauz olmalarina baxmayaraq 2001 ci il siyahiyaalinmasinda seher ehalisinin yalniz 2 faizi oz ana dili kimi qaqauz dilini gosterib Ukraynada meskunlasma bolgeleri Odessa vilayetinde 1989 ve 2001 ci il siyahiyalmalari arasinda qaqauzlarin sayi 0 9 artib 2001 ci il siyahiyaalmasina esasen Ukraynanin bolgelerinde yerlesmeleri Bolge Say Faiz nisbetiOdessa vilayeti 27 617 1 1246Nikolayev vilayeti 877 0 0694Donetsk vilayeti 494 0 0102Krim Muxtar Respublikasi 387 0 0191Dnepropetrovsk vilayeti 365 0 0102Luqansk vilayeti 275 0 0108Zaporojya vilayeti 268 0 0139Xerson vilayeti 239 0 0203Xarkov vilayeti 205 0 0070Diger bolgeler 1196Umumi 31 923Dili2001 ci il siyahiyaalinmasina esasen Odessa vilayetinde qaqauz dilinin yayilma areali 2001 ci il siyahiyalmasina esasen qaqauzlarin 71 faizi oz ana dilleri kimi qaqauz dilini qeyd edibler Diqqet ceken ve diger siyahiyaalinmalarda da nezere carpan rus dilini ana dili kimi gosteren qaqauzlarin artmasidir Muxtelif illerde bas tutmus ehalinin siyahiyaalinmasina esasen qaqauzlarin ana dili 1970 1989 2001 Qaqauz dili 23 564 89 0 25 401 79 5 22 822 71 5Rus dili 2 171 8 2 5 478 17 1 7 232 22 7Ukrayn dili 155 0 6 450 1 4 1 102 3 5Diger diller 574 2 2 638 2 0 496 1 6Hemcinin baxQaqauziya Qaqauziya himni Qaqauziya bayragiIstinadlarS Tarxov Itogi perepisi naseleniya Ukrainy 2001 goda 2001 ci il Ukrayna ehalisinin siyahiyaalinma neticeleri rus demoscope ru 2004 4 fevral 2005 tarixinde Istifade tarixi 2 iyun 2020 Irina Subbotina Gagauzy transformaciya rasseleniya i sovremennye migracionnye processy Qaqauzlar meskunlasmanin transformasiyasi ve muasir miqrasiya prosesleri PDF Moskva 2005 seh 6 ISBN 5 201 13758 h 41 Itogi Vsesoyuznoj perepisi naseleniya 1970 goda Tom IV M Statistika 1973 Vseukrayinskij perepis naselennya 2001 Rozpodil naselennya za nacionalnistyu ta ridnoyu movoyu 2019 10 24 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 02 Perepis 1989 Rozpodil naselennya za nacionalnistyu ta ridnoyu movoyu 0 1 2020 10 29 tarixinde Istifade tarixi 2020 06 02