Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi dəvədabanı (lat. Tussilago farfara) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin dəvədabanı cinsinə aid bitki növü.
| Adi dəvədabanı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi dəvədabanı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qısa morfoloji xüsusiyyətləri
Hündürlüyü çiçəkləyən zaman 3–15 sm, meyvə verən zaman isə 33 sm-ə qədər, gövdəsi adətən çoxsaylı olan çoxillik ot bitkisidir. Kökümsovu oduncaqlaşmış, uzun və sürünəndir. Gövdəsi sadə, keçəvari-tüklüdür, xırda sarı çiçəkləri birləşərək səbətcik əmələ gətirir, yarpaqları pulcuqlu, uzunsov-lansetvari, adətən qonur-bənövşəyi rəngdədir. Kökyanı yaşıl yay yarpaqları uzun saplaqlı, yuvarlaqürəkvari, qalın, dərivari, kənarları iti dişdişli, yuvarlaq ürəkvari, üstdən tünd yaşıl, arxadan ağımtıl-keçəvari tüklüdür. Səbətləri tək-tək, silindrik, 8–11 mm enində, dilcikləri çoxsaylı, dar, çox vaxt sapvari, sarğıdan biraz uzundur; boruvari çiçəkləri ikicinsli, toxumsuzdırlar. Toxumcalar 3–4 mm uzunluqda, silindvari, qabırğalı, çılpaq; kəkili ağ, toxumcadan 2–3 dəfə uzundur. Gövdə yarpaqları ensizdir, gövdəyə doğru qısılmışdır, pulcuqşəkilli, uzunsov-neştərvari, sivritəhər və adətən tündqırmızı rəngə boyanmışdır. Kökətrafı yarpaqları çiçəkləmənin sonunda əmələ gəlir, iri, uzun saplaqlı, dəyirmi-ürəkşəkilli, bərk, qalın dərilidir, qaidə hissəsi enli-oyuqludur, zəif barmaqvari-bölümlü və ya qeyri-bərabər kələ-kötür oyuqlu-dişlidir, üst tərəfdən yaşıl, demək olar ki, çılpaqdır, alt tərəfdən yumşaq ağ keçə-tüklüdür. Səbətləri tək, silindrik formalı, eni 8– 11 mm olub, çiçəkləyənə qədər və sonra əyiləndir, qızılı-sarı rəngli çiçəkləri yarpaqlardan əvvəl açılır (bəzən, yarpaqla eyni vaxtda). Dilcikşəkilli çiçəkləri çoxsaylı, çoxcərgəli, ensiz, bəzən, sapşəkillidir və azacıq qından uzundur. Toxumları 3–4 sm uzunluqdadır, silindrşəkilli, tin-tin və çılpaqdır; kəkili sadə, ağ, Ipəyəoxşar tüklərdən ibarətdir, toxumdan 2–3 dəfə uzundur, dilcikşəkilli çiçəklərdə kəkil çoxcərgəli, borucuqşəkilli çiçklərdə isə bircərgəli olub, daha qısadır. (Fevral) Mart-aprel aylarında çiçəkləyir, may-iyun aylarında meyvə verir.
Azərbaycanda yayılması
SamurŞabran oval., BQ (Quba), BQ şərq, BQ qərb, KQ şimal, Naxçıvan dağlıq ovalıqdan, orta dağ qurşağına və ondan yüksəyə qədər (2200 m-ə qədər). Açıq və gilli yerlərdə, çaqıl daşlıqlarında, çay və arx kənarlarında, quru-töküntü yamaclarda böyük ləkələr əmələ gətirir.
Yaşayış mühiti
Açıq, çox vaxt gilli yerlərdə, dağ çaylarının və çayların sahilində, arxların kənarında rast gəlinir.
Mənşəyi və yayılması
Adi dəvədabanı boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinə aiddir. Avropa, Şimali Afrika, Balkan və Kiçik Asiya ölkələri, İran, Əfqanıstan, Şimali Amerika, Rusiya, Ukrayna, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda adi dəvədabanı Kiçik Qafqazın şimal, Böyük Qafqazın isə bütün rayonlarında, Samur-Dəvəçi ovalığında və Naxçıvanın dağlıq hissəsində yayılmışdır. Arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Mezokserofitdir, quru-bozqır və sahilyanı bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən açıq və gilli yerlərdə, çaqıl daşlıqlarda, çay və arx kənarlarında, quru-töküntü yamaclarda böyük ləkələr əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi
Alkaloid, flavonoid, efir yağları, C vitamini, aşı və acı maddələr, eləcə də steroid, seskviterpenoid və kauçuk ilə zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental, Çin, Hind və xalq təbabətində, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Əsasən böyrək, mədə-bağırsaq, sidik kisəsi, bəd xassəli şişlər, ağciyər vərəmi, bronxit və bronxial astma, nəfəs yolları, ürək, malyariya, epilepsiya, allergiya, revmatizm xəstəlikləri, habelə podaqra, irinli yara və xoralar, ağız boşluğu və burunda iltihab prosesləri, ziyil və döyənəklər zamanı istifadə olunur. Antivirus, antitoksik, antibakterial, antiseptik, şualanmadan qoruyucu, ödqovucu, yumşaldıcı, yarasağaldıcı, spazmolitik, tərlədici və iltihab proseslərinə qarşı təsirə malikdir.
Tərkibi və təsiri
Yarpaqlarının tərkibində acı qlükozidlər (2,6%-ə qədər), sitosterin, aşı maddələr, pirrolizidin alkaloidi, qall, çaxır və alma turşuları, askorbin turşusu (5mq%), saponinlər, inulin və dekstrin maddələri vardır. Yarpaqlarının tərkibində 7-8% selik, acı qlükozidlər, saponinlər, karotinoidlər, inulin, alma, çaxır turşusu və aşı maddələri vardır. Tərkibində iltihabsorucu, öskürəkkəsici, büzücü, sidik və tərqovucu maddələr vardır. Əsasən antisklerotik və spazmolotik xüsusiyyətlər göstərir. Dəvədabanı bitkisi yuxarı tənəffüs yollarının kəskin və xroniki xəstəliklərində: bronxit, plevrit, pnevmoniya, difteriya, bronxial astma, bronxoektaziya və qripp xəstəliklərinin müalicəsində tətbiq edilir. Keyfiyyətli öskürəkkəsici və ödqovucu dərman olduğu üçün vərəmdə, iltihabsorucu xüsusiyyətinə görə mədə-bağırsaq traktı, qara ciyər və öd xəstəlikləri, malyariya, ekzema, böyrək xəstəlikləri və sistitin müalicəsində səmərəlidir. Yanıqlarda, frunkulyoz, tromboflebit, angina və stomatitlərdə xaricə təyin edilir. 3 xörək qaşığı çiçək və ya yarpaqlarını 2 stəkan qaynar suda dəmləyərək (termosda) içmək məsləhətdir (sutqalıq doza). Sonra gündə 3 dəfə yeməkdən 20-40 dəqiqə əvvəl qəbul etmək lazımdır. Bu tərkib həm də xaricə tətbiq edilə bilər.
Xalq təbabətində yanıq əleyhinə maddə kimi istifadə edilir.
İstifadə olunan hissələri
Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yarpaqları, çiçəkləri və kökümsovu istifadə edilir.
İstifadə formaları
Cövhər və dəmləmələr.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Bal, çiçək tozu verən və yem bitkisidir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Dərman bitkisidir
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 865.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi devedabani lat Tussilago farfara bitkiler aleminin astracicekliler destesinin murekkebcicekliler fesilesinin devedabani cinsine aid bitki novu Adi devedabaniElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste AstraciceklilerFesile MurekkebciceklilerYarimfesile AsteroideaeTriba Cins DevedabaniNov Adi devedabaniBeynelxalq elmi adiTussilago farfara L 1753Sekil axtarisiITIS 38583NCBI 118778EOL 819646Qisa morfoloji xususiyyetleriHundurluyu cicekleyen zaman 3 15 sm meyve veren zaman ise 33 sm e qeder govdesi adeten coxsayli olan coxillik ot bitkisidir Kokumsovu oduncaqlasmis uzun ve surunendir Govdesi sade kecevari tukludur xirda sari cicekleri birleserek sebetcik emele getirir yarpaqlari pulcuqlu uzunsov lansetvari adeten qonur benovseyi rengdedir Kokyani yasil yay yarpaqlari uzun saplaqli yuvarlaqurekvari qalin derivari kenarlari iti disdisli yuvarlaq urekvari ustden tund yasil arxadan agimtil kecevari tukludur Sebetleri tek tek silindrik 8 11 mm eninde dilcikleri coxsayli dar cox vaxt sapvari sargidan biraz uzundur boruvari cicekleri ikicinsli toxumsuzdirlar Toxumcalar 3 4 mm uzunluqda silindvari qabirgali cilpaq kekili ag toxumcadan 2 3 defe uzundur Govde yarpaqlari ensizdir govdeye dogru qisilmisdir pulcuqsekilli uzunsov nestervari sivriteher ve adeten tundqirmizi renge boyanmisdir Koketrafi yarpaqlari ciceklemenin sonunda emele gelir iri uzun saplaqli deyirmi ureksekilli berk qalin derilidir qaide hissesi enli oyuqludur zeif barmaqvari bolumlu ve ya qeyri beraber kele kotur oyuqlu dislidir ust terefden yasil demek olar ki cilpaqdir alt terefden yumsaq ag kece tukludur Sebetleri tek silindrik formali eni 8 11 mm olub cicekleyene qeder ve sonra eyilendir qizili sari rengli cicekleri yarpaqlardan evvel acilir bezen yarpaqla eyni vaxtda Dilciksekilli cicekleri coxsayli coxcergeli ensiz bezen sapsekillidir ve azaciq qindan uzundur Toxumlari 3 4 sm uzunluqdadir silindrsekilli tin tin ve cilpaqdir kekili sade ag Ipeyeoxsar tuklerden ibaretdir toxumdan 2 3 defe uzundur dilciksekilli ciceklerde kekil coxcergeli borucuqsekilli cicklerde ise bircergeli olub daha qisadir Fevral Mart aprel aylarinda cicekleyir may iyun aylarinda meyve verir Azerbaycanda yayilmasiSamurSabran oval BQ Quba BQ serq BQ qerb KQ simal Naxcivan dagliq ovaliqdan orta dag qursagina ve ondan yukseye qeder 2200 m e qeder Aciq ve gilli yerlerde caqil dasliqlarinda cay ve arx kenarlarinda quru tokuntu yamaclarda boyuk lekeler emele getirir Yasayis muhitiAciq cox vaxt gilli yerlerde dag caylarinin ve caylarin sahilinde arxlarin kenarinda rast gelinir Menseyi ve yayilmasiAdi devedabani boreal cografi tipinin palearktik sinfine aiddir Avropa Simali Afrika Balkan ve Kicik Asiya olkeleri Iran Efqanistan Simali Amerika Rusiya Ukrayna Orta Asiya ve Qafqazda yayilmisdir Azerbaycanda adi devedabani Kicik Qafqazin simal Boyuk Qafqazin ise butun rayonlarinda Samur Deveci ovaliginda ve Naxcivanin dagliq hissesinde yayilmisdir Arandan yuxari dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 2300 m qeder bitir Ekoloji qrup ve bitdiyi yerlerMezokserofitdir quru bozqir ve sahilyani bitkilik tiplerinde rast gelir Esasen aciq ve gilli yerlerde caqil dasliqlarda cay ve arx kenarlarinda quru tokuntu yamaclarda boyuk lekeler emele getirir Kimyevi terkibiAlkaloid flavonoid efir yaglari C vitamini asi ve aci maddeler elece de steroid seskviterpenoid ve kaucuk ile zengindir Tesiri ve tetbiqiFarmakopeyaya daxil olan ofisinal derman bitkisidir Elmi praktiki eksperimental Cin Hind ve xalq tebabetinde elece de baytarliqda genis tetbiq edilir Esasen boyrek mede bagirsaq sidik kisesi bed xasseli sisler agciyer veremi bronxit ve bronxial astma nefes yollari urek malyariya epilepsiya allergiya revmatizm xestelikleri habele podaqra irinli yara ve xoralar agiz boslugu ve burunda iltihab prosesleri ziyil ve doyenekler zamani istifade olunur Antivirus antitoksik antibakterial antiseptik sualanmadan qoruyucu odqovucu yumsaldici yarasagaldici spazmolitik terledici ve iltihab proseslerine qarsi tesire malikdir Terkibi ve tesiriYarpaqlarinin terkibinde aci qlukozidler 2 6 e qeder sitosterin asi maddeler pirrolizidin alkaloidi qall caxir ve alma tursulari askorbin tursusu 5mq saponinler inulin ve dekstrin maddeleri vardir Yarpaqlarinin terkibinde 7 8 selik aci qlukozidler saponinler karotinoidler inulin alma caxir tursusu ve asi maddeleri vardir Terkibinde iltihabsorucu oskurekkesici buzucu sidik ve terqovucu maddeler vardir Esasen antisklerotik ve spazmolotik xususiyyetler gosterir Devedabani bitkisi yuxari teneffus yollarinin keskin ve xroniki xesteliklerinde bronxit plevrit pnevmoniya difteriya bronxial astma bronxoektaziya ve qripp xesteliklerinin mualicesinde tetbiq edilir Keyfiyyetli oskurekkesici ve odqovucu derman oldugu ucun veremde iltihabsorucu xususiyyetine gore mede bagirsaq trakti qara ciyer ve od xestelikleri malyariya ekzema boyrek xestelikleri ve sistitin mualicesinde semerelidir Yaniqlarda frunkulyoz tromboflebit angina ve stomatitlerde xarice teyin edilir 3 xorek qasigi cicek ve ya yarpaqlarini 2 stekan qaynar suda demleyerek termosda icmek meslehetdir sutqaliq doza Sonra gunde 3 defe yemekden 20 40 deqiqe evvel qebul etmek lazimdir Bu terkib hem de xarice tetbiq edile biler Xalq tebabetinde yaniq eleyhine madde kimi istifade edilir Istifade olunan hisseleriMualice meqsedi ile bitkinin yarpaqlari cicekleri ve kokumsovu istifade edilir Istifade formalariCovher ve demlemeler Diger faydali xususiyyetleri ve istifadesiBal cicek tozu veren ve yem bitkisidir Teserrufat ehemiyyetiDerman bitkisidirIstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 865 Hemcinin bax