Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sürfəsixordalılar, qişalılar və ya Tunikalılar (lat. Tunicata, Urochordata) — xordalılar tipinə daxil olan yarımtip. Bura 5 sinif aiddir.
| Tunikalılar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Yarımtip: Tunikalılar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
100-dən çox növü məlumdur.
Bu heyvanlarda xorda yalnız sürfə mərhələsində olur. Yarımtipin adı da buradan götürülmüşdür. Bunlar dənizdə oturaq həyat keçirir. Bəziləri zəif hərəkətlidir. Bədən pərdə və ya tunika adlanan xüsusi qatla örtülüdür. Suyu süzməkİə passiv qidalanır. Hermafroditdir, yəni bir fərddə həm dişi, həm də erkək cinsiyyət hüceyrələri inkişaf edə bilir. Tumurcuqlanma yolu ilə çoxalanları da var. Sürfəsixordalılara assidilər, salplar və appendikularilər daxildir. Azərbaycanda yaşamır.
Ümumi xarakteristika
Qişalılar (Tunicata) alt-tipinin nümayəndələri dəniz canlıları olub 500 m-dən 7000 m-dək dərinliklərdə yaşayır. Onlar planetdə 3 sinifə aid 3000-dən çox növlə təmsil olunur. Bədənləri əsasən, kisəvarı və çəlləkvarıdır. Bədəni qişa örtülüdür. Hermofrodit canlılar olub cinsi və qeyri-cinsi yolla coxalır. Azərbaycan faunasında bu canlılar tapılmayıb.
Təsnifat
3 sinfi əhatə edir:
Assidilər (Ascidiacea) sinfi
Lavralar (Larvacea) sinfi
Salplar (Thaliacea) sinfi
Assidilər (Ascidiacea) sinfi
Assidilər (Ascidiacea) sinfi bir neçə dəstədən, 100 cinsdən ibarət 2000 növü əhatə edir. Bu sinfin nümayəndələri bütün dənizlərdə yayılmışdır. Assidilərin yetkin fərdləri hər hansı bir səthə yapışaraq hərəkətsiz həyat sürdüyü halda, sürfələri suda sərbəst üzürlər. Bir neçə gün sərbəst üzdükdən sonra münasib bir qayanın səthinə çökərək süstləşirlər. Bəzi assidilər tək-tək, bəziləri isə koloniya şəraitində yaşayır. Ölçüləri 0.1 mm – 30 sm intervalında olan assidilərin bədənləri kutikulyar əmələgəlmədən ibarət qalın qat (tunika və ya mantiya) ilə örtülü olur. Mantiya ifrazından yaranmış bu qat onun bədənini əhatə edir.Udlaq çoxsaylı qəlsəmə dəliklərindən (stiqmalar) ibarət olub atrial boşluğa, oradan isə sifon vasitəsilə xarici mühitə açılır. Cinsi axarlar və arxa bağırsaqlar da öz növbəsində atrial boşluqla birləşir. Assidilər xordalı canlılardır. Onların inkişafının müxtəlif mərhələrində oxşar orqanları – bel hissədə sütun dayağı (xorda) olur. Onun əsasında onurğalı heyvanlarda onurğa sütunu yaranır. Xorda güçlü vakuollaşmış hüceyrələrdən formalaşır. Lakin assidilərdə xorda əlaməti yalnız sürfə fazasında müşahidə edilir. Assidilərdə sürfə fazasında beyin rüşeymi mövcuddur. Lakin yetkin fərd fazasında bu başlanğız tamamilə itir, onu sinir düyünü olan qanqli əvəz edir. Qanqli regenerasiya xüsusiyyətinə malikdir. Assidi sürfələrində xorda da mövcuddur. Assidilər hermofrodit (avtoqamiya) canlılardır. Assidilər xüsusi dəlikdən suyu xüsusi boşluğa sormaqla onun tərkibindəki qidanı filtrasiya edir. Bəzi assidilərin qanında vanadium vardır. Yaponiyada assidilər xüsusi plantasiyalarda süni çoxaldılır, yandırılaraq onlardan vanadium əldə edilir.
Lavralar (Larvacea) sinfi
Larvaseyalar və ya Apendikulyariyalar (Larvacea) sinfinin əksər nümayəndələrinin ölçüləri bir neçə mm-dən çox olmur. Bəzi növlərin uzunluğu bir neçə sm-ə çatır. Dənizdə yaşayan bu canlılar xarici görünüşünə görə çömçəquyruqlara oxşayır. Onlar yumurtavari kiçik bədənə və quyruğa malikdir. Baş evcik formalı qişaya malikdir. Evcik sellülozadan deyil xitin maddəsindən ibarət olub canlının bədənini kip örtmür. Hal-hazırda Larvaseyaların 70-ə yaxın növü təsvir edilmişdir.
Salplar (Thaliacea) sinfi
Bu sinifə aid növlər sərbəst üzən dəniz canlıları olub okean sularının səthindən bir neçə yüz metrdərinliklərə qədər yaşayırlar. Onlar bəzən çox böyük koloniyalar əmələ gətirir. Salpların 30-a qədər növü məlumdur. Simbiotik bakteriyalar hesabına işıq saça bilirlər. Salplar fitoplanktonlarla qidalanır. Bəzi balıqların, dəniz tısbağalarının yemini təşkil edir. Salpların bədənləri silindrik formada olub şəffaf tunika ilə örtülmüşdür. Onların uzunluğu 33 sm-ə çatır. Bədənin əks tərəfində sifon dəlikləri (udlağa aparan ağız və kloaka) yerləşir. Ürək qarın tərəfdə yerləşir. Qan-damar sistemi açıq tiplidir.Sinir sistemi qanqli və ondan şaxələnən sinirlərdən ibarətdir. Onun üst tərəfində işığahəssas orqan (göz) yerləşir. Həyat sikli ikicinsli və bircinsli nəsllərin əvəz olunması ilə gedir. Hermofroditar cinsi fərdin bədənində olan yeganə yumurtadan (blastozooida) bircinsli nəsl (oozoid) inkişaf edir. İnkişafın sonunda oozoid ana fərdi tərk edir və xüsusi şişdə (stolon) yeni blastozooidlərin tumurcuqlamasına başlayır. Blastozzodlar zənciri stolondan ayrılaraq bir neçə yüz fərddən ibarət koloniya şəklində yaşayır.
Təsnifatı
- Asisidlər (Ascidiacea) sinfi
- Odbədənlər (Pyrosomida) sinfi
- Salplar (Salpae) sinfi
- Küpəcələr (Doliolida) sinfi
- Apendikularilər (Appendicularia) sinfi
Mənbə
- http://biodiversity.az/54/61/70/72/4382/5001[ölü keçid]
Xarici keçidlər
- ANISEED Ascidian Network for In Situ Expression and Embryological Data (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Surfesixordalilar qisalilar ve ya Tunikalilar lat Tunicata Urochordata xordalilar tipine daxil olan yarimtip Bura 5 sinif aiddir TunikalilarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarYarimtip TunikalilarBeynelxalq elmi adiTunicata Lam 1816Sekil axtarisiITIS 203347NCBI 7712EOL 46582349FW 34108 100 den cox novu melumdur Bu heyvanlarda xorda yalniz surfe merhelesinde olur Yarimtipin adi da buradan goturulmusdur Bunlar denizde oturaq heyat kecirir Bezileri zeif hereketlidir Beden perde ve ya tunika adlanan xususi qatla ortuludur Suyu suzmekIe passiv qidalanir Hermafroditdir yeni bir ferdde hem disi hem de erkek cinsiyyet huceyreleri inkisaf ede bilir Tumurcuqlanma yolu ile coxalanlari da var Surfesixordalilara assidiler salplar ve appendikulariler daxildir Azerbaycanda yasamir Umumi xarakteristikaQisalilar Tunicata alt tipinin numayendeleri deniz canlilari olub 500 m den 7000 m dek derinliklerde yasayir Onlar planetde 3 sinife aid 3000 den cox novle temsil olunur Bedenleri esasen kisevari ve cellekvaridir Bedeni qisa ortuludur Hermofrodit canlilar olub cinsi ve qeyri cinsi yolla coxalir Azerbaycan faunasinda bu canlilar tapilmayib Tesnifat3 sinfi ehate edir Assidiler Ascidiacea sinfi Lavralar Larvacea sinfi Salplar Thaliacea sinfiAssidiler Ascidiacea sinfiAssidiler Ascidiacea sinfi bir nece desteden 100 cinsden ibaret 2000 novu ehate edir Bu sinfin numayendeleri butun denizlerde yayilmisdir Assidilerin yetkin ferdleri her hansi bir sethe yapisaraq hereketsiz heyat surduyu halda surfeleri suda serbest uzurler Bir nece gun serbest uzdukden sonra munasib bir qayanin sethine cokerek sustlesirler Bezi assidiler tek tek bezileri ise koloniya seraitinde yasayir Olculeri 0 1 mm 30 sm intervalinda olan assidilerin bedenleri kutikulyar emelegelmeden ibaret qalin qat tunika ve ya mantiya ile ortulu olur Mantiya ifrazindan yaranmis bu qat onun bedenini ehate edir Udlaq coxsayli qelseme deliklerinden stiqmalar ibaret olub atrial bosluga oradan ise sifon vasitesile xarici muhite acilir Cinsi axarlar ve arxa bagirsaqlar da oz novbesinde atrial bosluqla birlesir Assidiler xordali canlilardir Onlarin inkisafinin muxtelif merhelerinde oxsar orqanlari bel hissede sutun dayagi xorda olur Onun esasinda onurgali heyvanlarda onurga sutunu yaranir Xorda guclu vakuollasmis huceyrelerden formalasir Lakin assidilerde xorda elameti yalniz surfe fazasinda musahide edilir Assidilerde surfe fazasinda beyin ruseymi movcuddur Lakin yetkin ferd fazasinda bu baslangiz tamamile itir onu sinir duyunu olan qanqli evez edir Qanqli regenerasiya xususiyyetine malikdir Assidi surfelerinde xorda da movcuddur Assidiler hermofrodit avtoqamiya canlilardir Assidiler xususi delikden suyu xususi bosluga sormaqla onun terkibindeki qidani filtrasiya edir Bezi assidilerin qaninda vanadium vardir Yaponiyada assidiler xususi plantasiyalarda suni coxaldilir yandirilaraq onlardan vanadium elde edilir Lavralar Larvacea sinfiLarvaseyalar ve ya Apendikulyariyalar Larvacea sinfinin ekser numayendelerinin olculeri bir nece mm den cox olmur Bezi novlerin uzunlugu bir nece sm e catir Denizde yasayan bu canlilar xarici gorunusune gore comcequyruqlara oxsayir Onlar yumurtavari kicik bedene ve quyruga malikdir Bas evcik formali qisaya malikdir Evcik sellulozadan deyil xitin maddesinden ibaret olub canlinin bedenini kip ortmur Hal hazirda Larvaseyalarin 70 e yaxin novu tesvir edilmisdir Salplar Thaliacea sinfiBu sinife aid novler serbest uzen deniz canlilari olub okean sularinin sethinden bir nece yuz metrderinliklere qeder yasayirlar Onlar bezen cox boyuk koloniyalar emele getirir Salplarin 30 a qeder novu melumdur Simbiotik bakteriyalar hesabina isiq saca bilirler Salplar fitoplanktonlarla qidalanir Bezi baliqlarin deniz tisbagalarinin yemini teskil edir Salplarin bedenleri silindrik formada olub seffaf tunika ile ortulmusdur Onlarin uzunlugu 33 sm e catir Bedenin eks terefinde sifon delikleri udlaga aparan agiz ve kloaka yerlesir Urek qarin terefde yerlesir Qan damar sistemi aciq tiplidir Sinir sistemi qanqli ve ondan saxelenen sinirlerden ibaretdir Onun ust terefinde isigahessas orqan goz yerlesir Heyat sikli ikicinsli ve bircinsli nesllerin evez olunmasi ile gedir Hermofroditar cinsi ferdin bedeninde olan yegane yumurtadan blastozooida bircinsli nesl oozoid inkisaf edir Inkisafin sonunda oozoid ana ferdi terk edir ve xususi sisde stolon yeni blastozooidlerin tumurcuqlamasina baslayir Blastozzodlar zenciri stolondan ayrilaraq bir nece yuz ferdden ibaret koloniya seklinde yasayir TesnifatiAsisidler Ascidiacea sinfi Odbedenler Pyrosomida sinfi Salplar Salpae sinfi Kupeceler Doliolida sinfi Apendikulariler Appendicularia sinfiMenbehttp biodiversity az 54 61 70 72 4382 5001 olu kecid Xarici kecidlerANISEED Ascidian Network for In Situ Expression and Embryological Data ing