Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Toçka – taktiki raket kompleksi olub, yaxın məsafələrdə düşmənə zərbə vurmaq üçün tətbiq olunan yer-yer tipli raket növünə aiddir (NATO kod adı:SS-21 Scarab). Kolomna "Maşınqayırma konstruktor bürosu"nda istehsal edilən bu sistem Toçka-U (9К79–1) adını almışdır. Sistemin yüklənməsi və hazır vəziyyətə gətirilməsi üçün 16 dəqiqə vaxt lazım olur.
| Toçka | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| İstismar tarixçəsi | |
| İstismara başlanması | 1976 |
| İstifadə edilən döyüşlər | |
| Xüsusiyyətləri | |
| Uzunluğu |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kompleksə daxildir:
- 9М79 (Toçka-U üçün — 9M79M) müxtəlif tipli mərmi başlıqlı raketlər;
- Atıçı qurğu 9P129 (9PП129М-1);
- Nəqledici-yükləyici maşın 9Т218;
- Nəqledici maşın 9Т238;
- Avtomatlaşdırılmış nəzarət-sınaq maşını 9V819–1;
- Texniki xidmət maşını 9V844;
- Arsenal qurğusu komlekti 9F370–1.
Kolomna KBM-də dörd növ raket hazırlanmışdır:
- Birinci versiya uçuş məsafəsi 70 km. olan 9M79
- Sonakı təkmilləşdirilmiş versiyası 9M79M 120 km uçuş məsafəsinə malikdir.
- 9M79MKU versiyası tank əleyhinə özü hədəfi axtaran sistemlə təchiz olunmuşdur. Uçuş məsafəsi 120–185 km-dir.
- 9M79MP versiyası radar qurğuları əleyhinə mübarizə aparmaq üçün passiv radar idarəetmə sistemi ilə təchiz olunmuşdur. Uçuş məsafəsi 120 km-dir.
Sovet istehsalı yer-yer tipli operativ–taktiki raket kompleksi "Toçka-U".
"Toçka –U" operativ–taktiki raket kompleksi olub, yaxın məsafələrdə düşmənə zərbə vurmaq üçün tətbiq olunan yer-yer tipli raket növünə aiddir.
"Toçka –U" opeartiv-taktiki raketlər komandirlər üçün düşmənin təmas xəttindən aralıda yerləşən obyektlərinə, komanda məntəqələrinə, qoşunlarının cəmləşdiyi nöqtələrə, anbarlara və aerodromlara dəqiq zərbə endirmək üçün vasitədir. Bu zaman komandirlərə hədəf üzərindəki hava məkanına nəzarət etmək gərək deyil. Bu raketlərdən habelə hədəfə nüvə başlığını və kimyəvi başlığı da çatdırmaq üçün istifadə etmək mümkündür.
Yəməndə və Ukraynada gedən döyüş əməliyyatlarının təcrübəsi göstərir ki, bu mobil raket kompleksləri hətta zəif silahlanmış qiyamçı ordu tərəfindən tətbiq olunanda belə ciddi zərər yetirə bilir.
"Toçka" raketləri SSRİ-nin "Luna-M" 9K52 raketlərinin sələfidir. Bu raketlər soyuq müharibə dövründə, Karib böhranında rol oynayıb. Lakin onun əsas çatışmayan cəhəti hədəfi dəqiq vurmaması idi. Raketin hədəfdən yayınma radiusu 500–700 metrə çatırdı. Başqa sözlə, əgər kimsə bu raketlə böyük binanı vura bilsəydi ona ancaq tərif düşürdü. Raketin uçuş məsafəsi cəmi 70 kilometr olduğundan onu təmas xəttinə yaxın yerləşdirmək lazım idi ki, düşmənin arxasındakı hədəfləri vurmaq mümkün olsun. 1975-ci ildə "Toçka" raketlərinin ilk versiyası silahlanmaya daxil olub. Bu raketlər hədəfi daha dəqiq vura bilirdi, hədəfdən yayınma radiusu 150 metr təşkil edirdi. İndiki göstəricilərə görə buna dəqiq vuran raket demək olmaz, ancaq o vaxtkı göstəricilərə görə bu, pis sayılmazdı. Uçuş radiusu isə 70 kilometr olaraq qalırdı.
Nəhayət 1979-cu ildə "Toçka-U" raketləri-bu raketlərin daha mükəmməl versiyası silahlanmaya daxil olub. Yanacağın komponentlərinin dəyişməsi sayəsində uçuş məsafəsini 120 kilometrə qədər artırıblar. Radilokasiya sistemlərinin və CPS qlobal naviqasiya sisteminin sayəsində hədəfdən yayınma da azalıb, 90 metr təşkil edib. Sonradan hədəfdən daha az-70 metr yayınan "Toçka-M" raketlərini də işləyib hazırlayıblar, lakin Rusiya Müdafiə Nazirliyi bundan imtina edərək "İsgəndər" raketlərinə üstünlük verib. Dünyanın bir çox ölkələrinə satılan "Toçka-U" raketləri üçoxlu start qurğusu üzərində daşınır. Kompleks mobildir, saatda 60 kilometr sürətlə hərəkət edə, yolsuzluq şəraitində gedə və su maneələrini keçə bilir. "Toçka" kompleksini döyüş tətbiqi nöqtəsinə 15 dəqiqəyə çatdırmaq mümkündür. Yeni raketin yüklənməsi isə 20 dəqiqə vaxt aparır. Kompleksin tərkibinə daxil olan Zil-131 avtomobili əlavə raketləri daşıyır və raketi kompleksə yerləşdirmək üçün sistemlə təchiz olunub.
Döyüş başlığına gəldikdə isə qəlpəli-fuqas başlığın ağırlığı 120 kiloqramdır. Raketdə habelə 50 qəlpəli döyüş elementindən ibarət kaset başlıq da yerləşdirmək olar. Bu döyüş elementləri 200 metr radiusda qəlpə yağdırır. Kaset döyüş başlığında tank və aerodrom əleyhinə də elementlər yerləşdirmək mümkündür. Bundan əlavə, raket gücü 10 kilotondan 60 kilotona qədər olan AA-60 taktiki nüvə başlığını da hədəfə çatdıra bilir.
Daha ekzotik variantlar da var. Elektromaqnit impulslu döyüş başlığı havada partlayır və bütün elektronikanı sıradan çıxarır. O cümlədən RLS-lərin şüalarını qarışdıran radiolokasiya əleyhinə idarəolunan raketlər də var. Dünyanın qaynar nöqtələrində ballistik raketlərin əksəriyyəti indiyədək tətbiq edilməyib, ancaq "Toçka" bir çox qaynar nöqtələrdə böyük dağıntılara və tələfata səbəb olub. İlk dəfə bu raketlər döyüş şəraitində 1994-cü ildə Yəmənin şimalı ilə cənubu arasında gedən döyüşlərdə tətbiq olunub. Şimali yəmənlilər Səudiyyənin dəstəklədiyi cənublulara bu raketlərdən zərbələr endiriblər və cənublular sonda müharibəni uduzublar. Birləşmiş Yəmən silahlı qüvvələri bu raketləri saxlamışdı, ancaq 2014-cü ildə bu raketlər qiyam qaldırmış və İranın dəstək verdiyi husilərin nəzarətinə keçdi.
Yəmən Respublika qvardiyasının husilərin tərəfinə keçmiş hissələrinin nəzarətində olan "Toçka" raketləri Səudiyyə Ərəbistanının başçılıq etdiyi ərəb koalisiyasının bazalarına zərbələr endirdi. 2015-ci il sentyabrın 4-də "Toçka" raketi Səudiyyə ordusunun Marib məntəqəsindəki bazasına düşüb, koalisiya qüvvələrinin 73 hərbçisi həlak olub. O cümlədən onlarla hərbi texnika sıradan çıxarılıb. Həmin il dekabrın 14-də husilərin tərəfində olan qüvvələrin "Toçka" raketi ilə endirdiyi zərbə nəticəsində Babül-Məndəb körfəzində ərəb koalisiyasının 100-dən çox hərbçisi, o cümlədən Səudiyyə Ərəbistanı ordusunun xüsusi təyinatlı qüvvələr komandanı həlak olub. Bundan bir ay sonra "Toçka" "Əl-Anad" aviabazasını vurub, pilotsuz aviasiyanın idarəetmə sistemini sıradan çıxarıb və 100-dən çox hərbçinin həyatına son qoyub. Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən görülən əks tədbirlərə baxmayaraq bu zərbələr endirilib. Hansı ki, Səudiyyəyə və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə məxsus "Petriot" sistemləri husilərin atdığı 20-dən çox ballistik raketləri, əsasən "Toçka" raketlərini havada zərərsizləşdirə bilmişdi. Habelə raketlər döyüş tətbiqi zonasına çıxarılanda onlara hava zərbələri endirilmişdi. Buna baxmayaraq husilərin raket yağışının qarşısını tam almaq mümkün olmayıb. Elə ötən ay Səudiyyə ordusunun 3 "Toçka" raketini "Petriot"la vurduğu və bir start kompleksini məhv etdiyi açıqlanmışdı. Daha 3 raket isə Yəmən və Səudiyyə Ərəbstanındakı hədəfləri vurmuşdu.
Hərçənd müasir HHM sistemlərinə, havada hökmranlığa və böyük atəş gücünə baxmayaraq ərəb koalisiyasının Yəməndə verdiyi itkilər heyrət doğurur. Koalisiya təkcə "Toçka" raketlərindən yüzlərlə itki verib. Bu da o deməkdir ki, "Toçka" təhlükəli silahdır və bu raketə qarşı ərəb koalisiyası yetərli tədbirlər görə bilməyib.
Digər qaynar nöqtələrə gəldikdə isə Suriya vətəndaş müharibəsində Suriya ordusu bu raketlərlə üsyançıların Hələb, Marea və Dəməşq ətrafındakı mövqelərinə zərbələr endirib. Raketlər hələ də Suriya münaqişəsində tətbiq olunur.
Birinci Çeçen müharibəsi zamanı Rusiya ordusu Qroznı uğrunda döyüşlərdə əsasən "Toçka" olmaqla 60-dan çox ballistik raket buraxıb. Belə raketlərdən biri şəhərin mərkəzi bazarına düşüb və 140-dan çox dinc sakin həlak olub. Hərçənd bazarda silah da satılırdı və həmin hissə zərər çəkməmişdi.
2008-ci ilin avqust müharibəsi zamanı Rusiya Gürcüstana qarşı 23 "Toçka" raketi tətbiq edib. Bu raketlər Poti, Qori, Raçu və Vaziani şəhərlərini vurub. Bəzi məlumatlara görə raketlər Vaziani aerportunda Gürcüstan təyyarələrini vurmuşdu. Ukrayna ordusunun sərəncamında 90 "Toçka" kompleksi var və onlar 2014–2015-ci illərdə Rusiyayönümlü separatçılara qarşı Donbassda gedən döyüşlərdə tətbiq olunub. 2015-ci ilin fevralında "Toçka" raketi Donetskdə kimya zavodunu vurmuşdu və o qədər güclü partlayış baş vermişdi ki, kilometrlərlə məsafədə evlərin pəncərələrinin şüşələri sınmışdı. Əvvəlcə bəzi mütəxəssislər səhvən hesab etmişdilər ki, bu, "Tülpan" minaatanın taktiki nüvə döyüş sursatının partlayışıdır. "Toçka" raketləri məhdud miqdarda Azərbaycan və Ermənistanda da var, onlar Qarabağda davam etməkdə olan münaqişənin gedişində tətbiq olunmağa hazırdır. Belarusda 36 "Toçka" kompleksi, Bolqarıstanda 18 kompleks olduğu məlumdur. Qazaxıstanda da "Toçka"lar var, ancaq sayları məlum deyil.
"Toçka" raketlərinin döyüş tətbiqi təcrübəsi göstərir ki, bu taktiki ballistik raketlər havada üstünlüyə və müasir HHM sistemlərinə malik olan rəqiblə döyüşdə belə ziddi zərər yetirə bilir.
9М79 (Toçka-U üçün — 9M79M)
müxtəlif tipli mərmi başlıqlı raketlər;
Atıçı qurğu 9P129 (9PП129М-1);
Nəqledici-yükləyici maşın 9Т218;
Nəqledici maşın 9Т238;
Avtomatlaşdırlımış nəzarət-sınaq maşını 9V819–1;
Texniki xidmət maşını 9V844;
Arsenal qurğusu komplekti 9F370–1.
İstehsalçı ölkə: SSRİ
İstehsalçı firma: Kolomen "Maşınqayırma konstruktor bürosu"
İstehsal tarixi: 1973-cü il
İstifadəyə verildiyi tarix: 1975-cı il
Ağırlığı: 2010 kq
Uzunluğu: 6,40 m
Burun hissəsinin diametri: 650 mm
Qanadlarının açılışı: 1.448 mm
İdarəetmə sistemi: Ətalət naviqasiyası və passiv radar qəbuledicisi
Döyüş başlığı: nüvə 10–50 kT, Qırıntılı, 50 Qırıntılı bomblettlər, aerosol bombası, SPBE-E hədəfi özüaxtaran kiçik güllələr.
Sürəti: 1100 metr/saniyə
Hazır vəziyyətə gətirilmə: 16 dəqiqə
Hədəfə çatma müddəti: 136 saniyə
Tətbiq məsafəsi: 70–185 km
Raket növləri: Birinci versiyası "9M79" – 70 km. Sonakı təkmilləşdirilmiş versiyası "9M79M" – 120 km. Tankəleyhinə özü hədəfi axtaran sistemlə təchiz olunmuş versiyası "9M79MKU" – 120–185 km. Radar qurğuları əleyhinə mübarizə aparmaq üçün passiv radar idarəetmə sistemi ilə təchiz olunmuş versiyası "9M79MP" – 120 km.
Vurma dəqiqliyi: 50–160 m
Raketin mühərriki: 1 pilləli bərk maye
Texniki məlumatlar
| System | OTR-21 Toçka | OTR-21 Toçka | OTR-21 Toçka | OTR-21 Toçka |
|---|---|---|---|---|
| NATO-Kodu | SS-21 Scarab-A | SS-21 Scarab-B | SS-21 Scarab-C | SS-21 Scarab-B |
| Raket sistemi | 9M79 | 9M79M | 9M79MKU | 9M79MP |
| İstifadəyə verildiyi il | 1976 | 80-ci illər | 90-cı illər | 1983 |
| Raketin mühərriki | 1 Pilləli bərk maye | 1 Pilləli bərk maye | 1 Pilləli bərk maye | 1 Pilləli bərk maye |
| Uzunluğu | 6,40 m | 6,40 m | 6,40 m | 6,40 m |
| Burun hissəsinin diametri | 650 mm | 650 mm | 650 mm | 650 mm |
| Qanadlarının açılışı | 1.448 mm | 1.448 mm | 1.448 mm | 1.448 mm |
| Çəkisi | 2.000 kg | 2.010 kg | 1.800 kg | məlum deyil |
| Mərmi başlığı | Nüvə 10-50 kT, Qırıntılı, 50 Qırıntılı bomblettlər | Nüvə 10-50 kT, Qırıntılı,aerosol bombası, 50 Qırıntılı bomblettlər | SPBE-E Hədəfi özüaxtaran kiçik güllələr | Nüvə 10-50 kT, Qırıntılı, 50 Qırıntılı bomblettlər |
| Tətbiq məsafəsi | 70 km | 120 km | 120–185 km | 120 km |
| İdarəetmə sistemi | Ətalət naviqasiyası | Ətalət naviqasiyası | Ətalət naviqasiyası | Ətalət naviqasiyası və passiv radar qəbuledicisi |
| Vurma dəqiqliyi | 160 m | 95 m | 50–100 m | 45 m |
Döyüşlərdə tətbiqi
- 1994: Yəmən vətəndaş müharibəsində hökumət qüvvələri tərəfindən istifadə olunmuşdur.
- 1999: Çeçen müharibəsində Rusiya ordusu tərəfindən istifadə olunub.
- 2008: Cənubi Osetiya müharibəsində 8-11 avqust tarixlərində ən azı 15 ədəd "Toçka" raketi cəbhə xəttinə yerləşdirilib.
- 2014: Donbass müharibəsində Donetsk şəhəri yaxınlığında istifadə olunub.
- 2014: Suriyada dekabrın 14-də İdlib şəhəri yaxınlığında hökumət qüvvələri tərəfindən üsyançılara qarşı tətbiq olunub.
- 20 avqust 2015: Yəməndə hökumət qüvvələri tərəfindən Səudiyyə Ərəbistanına aid bazaya atılıb.
- 4 sentyabr 2015: Yəməndə hökumət qüvvələri tərəfindən Marib şəhərində yerləşən Səudiyyə Ərəbistanının başçılıq etdiyi koalisiyanın olduğu bazaya atılıb, nəticədə, bazada olan 100 nəfər hərbçi həlak olub.
- 14 dekabr 2015: Yəməndə hökumət qüvvələri tərəfindən atılan raket Bab Əl Məndəbdə yerləşən, koalisiyaya aid bazaya düşüb, nəticədə, bazada olan 150 nəfər koalisiya hərbçisi həlak olub.
- 31 yanvar 2016: Yəməndə hökumət qüvvələri tərəfindən atılan raket Lahc şəhərində yerləşən, koalisiya qüvvələrinə aid Al Anad bazasına düşüb, nəticədə, 140 nəfər həlak olub.
- 26 aprel 2016: Suriya ordusunun atdığı raket Hələb şəhərində olan, üsyançıların olduğu Suriya Mülki Müdafiə Mərkəzinə düşüb.
- 2 oktyabr 2020: Ermənistan ordusu tərəfindən Azərbaycanın yaşayış məntəqələrinə atılıb.
- 11 oktyabr 2020: Ermənistan ordusu tərəfindən Azərbaycanın 2-ci böyük şəhəri olan Gəncəyə gecə vaxtı atılıb.
Mənbə
- JANE'S STRATEGIC WEAPON SYSTEMS Edition 2003 Jane's Verlag
- Landgestützte sowjetische/russische ballistische Lenkwaffen DTIG – Defense Threat Informations Group, Juli 2005
- RUSSIA'S ARMS 2004 CATALOG Military Parade Publishing House
- Bolt From the Blue – Russian land-based precision-strike missiles von Michal Fiszer und Jerzy Gruszczynski, März 2003
- https://oxu.az/war/426992
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tocka taktiki raket kompleksi olub yaxin mesafelerde dusmene zerbe vurmaq ucun tetbiq olunan yer yer tipli raket novune aiddir NATO kod adi SS 21 Scarab Kolomna Masinqayirma konstruktor burosu nda istehsal edilen bu sistem Tocka U 9K79 1 adini almisdir Sistemin yuklenmesi ve hazir veziyyete getirilmesi ucun 16 deqiqe vaxt lazim olur TockaOlke SSRIIstismar tarixcesiIstismara baslanmasi 1976Istifade edilen doyusler Birinci Cecenistan muharibesi Ikinci Cecenistan muharibesi Suriyada vetendas muharibesi Donbass muharibesi Ikinci Qarabag muharibesi Rusiyanin Ukraynani isgali 2022 XususiyyetleriUzunlugu 6 4 m Vikianbarda elaqeli mediafayllar Tocka sistemi Baki herbi paradinda 2013 Komplekse daxildir 9M79 Tocka U ucun 9M79M muxtelif tipli mermi basliqli raketler Atici qurgu 9P129 9PP129M 1 Neqledici yukleyici masin 9T218 Neqledici masin 9T238 Avtomatlasdirilmis nezaret sinaq masini 9V819 1 Texniki xidmet masini 9V844 Arsenal qurgusu komlekti 9F370 1 Kolomna KBM de dord nov raket hazirlanmisdir Birinci versiya ucus mesafesi 70 km olan 9M79 Sonaki tekmillesdirilmis versiyasi 9M79M 120 km ucus mesafesine malikdir 9M79MKU versiyasi tank eleyhine ozu hedefi axtaran sistemle techiz olunmusdur Ucus mesafesi 120 185 km dir 9M79MP versiyasi radar qurgulari eleyhine mubarize aparmaq ucun passiv radar idareetme sistemi ile techiz olunmusdur Ucus mesafesi 120 km dir Sovet istehsali yer yer tipli operativ taktiki raket kompleksi Tocka U Tocka U operativ taktiki raket kompleksi olub yaxin mesafelerde dusmene zerbe vurmaq ucun tetbiq olunan yer yer tipli raket novune aiddir Tocka U opeartiv taktiki raketler komandirler ucun dusmenin temas xettinden aralida yerlesen obyektlerine komanda menteqelerine qosunlarinin cemlesdiyi noqtelere anbarlara ve aerodromlara deqiq zerbe endirmek ucun vasitedir Bu zaman komandirlere hedef uzerindeki hava mekanina nezaret etmek gerek deyil Bu raketlerden habele hedefe nuve basligini ve kimyevi basligi da catdirmaq ucun istifade etmek mumkundur Yemende ve Ukraynada geden doyus emeliyyatlarinin tecrubesi gosterir ki bu mobil raket kompleksleri hetta zeif silahlanmis qiyamci ordu terefinden tetbiq olunanda bele ciddi zerer yetire bilir Tocka raketleri SSRI nin Luna M 9K52 raketlerinin selefidir Bu raketler soyuq muharibe dovrunde Karib bohraninda rol oynayib Lakin onun esas catismayan ceheti hedefi deqiq vurmamasi idi Raketin hedefden yayinma radiusu 500 700 metre catirdi Basqa sozle eger kimse bu raketle boyuk binani vura bilseydi ona ancaq terif dusurdu Raketin ucus mesafesi cemi 70 kilometr oldugundan onu temas xettine yaxin yerlesdirmek lazim idi ki dusmenin arxasindaki hedefleri vurmaq mumkun olsun 1975 ci ilde Tocka raketlerinin ilk versiyasi silahlanmaya daxil olub Bu raketler hedefi daha deqiq vura bilirdi hedefden yayinma radiusu 150 metr teskil edirdi Indiki gostericilere gore buna deqiq vuran raket demek olmaz ancaq o vaxtki gostericilere gore bu pis sayilmazdi Ucus radiusu ise 70 kilometr olaraq qalirdi Nehayet 1979 cu ilde Tocka U raketleri bu raketlerin daha mukemmel versiyasi silahlanmaya daxil olub Yanacagin komponentlerinin deyismesi sayesinde ucus mesafesini 120 kilometre qeder artiriblar Radilokasiya sistemlerinin ve CPS qlobal naviqasiya sisteminin sayesinde hedefden yayinma da azalib 90 metr teskil edib Sonradan hedefden daha az 70 metr yayinan Tocka M raketlerini de isleyib hazirlayiblar lakin Rusiya Mudafie Nazirliyi bundan imtina ederek Isgender raketlerine ustunluk verib Dunyanin bir cox olkelerine satilan Tocka U raketleri ucoxlu start qurgusu uzerinde dasinir Kompleks mobildir saatda 60 kilometr suretle hereket ede yolsuzluq seraitinde gede ve su maneelerini kece bilir Tocka kompleksini doyus tetbiqi noqtesine 15 deqiqeye catdirmaq mumkundur Yeni raketin yuklenmesi ise 20 deqiqe vaxt aparir Kompleksin terkibine daxil olan Zil 131 avtomobili elave raketleri dasiyir ve raketi komplekse yerlesdirmek ucun sistemle techiz olunub Doyus basligina geldikde ise qelpeli fuqas basligin agirligi 120 kiloqramdir Raketde habele 50 qelpeli doyus elementinden ibaret kaset basliq da yerlesdirmek olar Bu doyus elementleri 200 metr radiusda qelpe yagdirir Kaset doyus basliginda tank ve aerodrom eleyhine de elementler yerlesdirmek mumkundur Bundan elave raket gucu 10 kilotondan 60 kilotona qeder olan AA 60 taktiki nuve basligini da hedefe catdira bilir Daha ekzotik variantlar da var Elektromaqnit impulslu doyus basligi havada partlayir ve butun elektronikani siradan cixarir O cumleden RLS lerin sualarini qarisdiran radiolokasiya eleyhine idareolunan raketler de var Dunyanin qaynar noqtelerinde ballistik raketlerin ekseriyyeti indiyedek tetbiq edilmeyib ancaq Tocka bir cox qaynar noqtelerde boyuk dagintilara ve telefata sebeb olub Ilk defe bu raketler doyus seraitinde 1994 cu ilde Yemenin simali ile cenubu arasinda geden doyuslerde tetbiq olunub Simali yemenliler Seudiyyenin desteklediyi cenublulara bu raketlerden zerbeler endiribler ve cenublular sonda muharibeni uduzublar Birlesmis Yemen silahli quvveleri bu raketleri saxlamisdi ancaq 2014 cu ilde bu raketler qiyam qaldirmis ve Iranin destek verdiyi husilerin nezaretine kecdi Yemen Respublika qvardiyasinin husilerin terefine kecmis hisselerinin nezaretinde olan Tocka raketleri Seudiyye Erebistaninin basciliq etdiyi ereb koalisiyasinin bazalarina zerbeler endirdi 2015 ci il sentyabrin 4 de Tocka raketi Seudiyye ordusunun Marib menteqesindeki bazasina dusub koalisiya quvvelerinin 73 herbcisi helak olub O cumleden onlarla herbi texnika siradan cixarilib Hemin il dekabrin 14 de husilerin terefinde olan quvvelerin Tocka raketi ile endirdiyi zerbe neticesinde Babul Mendeb korfezinde ereb koalisiyasinin 100 den cox herbcisi o cumleden Seudiyye Erebistani ordusunun xususi teyinatli quvveler komandani helak olub Bundan bir ay sonra Tocka El Anad aviabazasini vurub pilotsuz aviasiyanin idareetme sistemini siradan cixarib ve 100 den cox herbcinin heyatina son qoyub Seudiyye Erebistani terefinden gorulen eks tedbirlere baxmayaraq bu zerbeler endirilib Hansi ki Seudiyyeye ve Birlesmis Ereb Emirliklerine mexsus Petriot sistemleri husilerin atdigi 20 den cox ballistik raketleri esasen Tocka raketlerini havada zerersizlesdire bilmisdi Habele raketler doyus tetbiqi zonasina cixarilanda onlara hava zerbeleri endirilmisdi Buna baxmayaraq husilerin raket yagisinin qarsisini tam almaq mumkun olmayib Ele oten ay Seudiyye ordusunun 3 Tocka raketini Petriot la vurdugu ve bir start kompleksini mehv etdiyi aciqlanmisdi Daha 3 raket ise Yemen ve Seudiyye Erebstanindaki hedefleri vurmusdu Hercend muasir HHM sistemlerine havada hokmranliga ve boyuk ates gucune baxmayaraq ereb koalisiyasinin Yemende verdiyi itkiler heyret dogurur Koalisiya tekce Tocka raketlerinden yuzlerle itki verib Bu da o demekdir ki Tocka tehlukeli silahdir ve bu rakete qarsi ereb koalisiyasi yeterli tedbirler gore bilmeyib Diger qaynar noqtelere geldikde ise Suriya vetendas muharibesinde Suriya ordusu bu raketlerle usyancilarin Heleb Marea ve Demesq etrafindaki movqelerine zerbeler endirib Raketler hele de Suriya munaqisesinde tetbiq olunur Birinci Cecen muharibesi zamani Rusiya ordusu Qrozni ugrunda doyuslerde esasen Tocka olmaqla 60 dan cox ballistik raket buraxib Bele raketlerden biri seherin merkezi bazarina dusub ve 140 dan cox dinc sakin helak olub Hercend bazarda silah da satilirdi ve hemin hisse zerer cekmemisdi 2008 ci ilin avqust muharibesi zamani Rusiya Gurcustana qarsi 23 Tocka raketi tetbiq edib Bu raketler Poti Qori Racu ve Vaziani seherlerini vurub Bezi melumatlara gore raketler Vaziani aerportunda Gurcustan teyyarelerini vurmusdu Ukrayna ordusunun serencaminda 90 Tocka kompleksi var ve onlar 2014 2015 ci illerde Rusiyayonumlu separatcilara qarsi Donbassda geden doyuslerde tetbiq olunub 2015 ci ilin fevralinda Tocka raketi Donetskde kimya zavodunu vurmusdu ve o qeder guclu partlayis bas vermisdi ki kilometrlerle mesafede evlerin pencerelerinin suseleri sinmisdi Evvelce bezi mutexessisler sehven hesab etmisdiler ki bu Tulpan minaatanin taktiki nuve doyus sursatinin partlayisidir Tocka raketleri mehdud miqdarda Azerbaycan ve Ermenistanda da var onlar Qarabagda davam etmekde olan munaqisenin gedisinde tetbiq olunmaga hazirdir Belarusda 36 Tocka kompleksi Bolqaristanda 18 kompleks oldugu melumdur Qazaxistanda da Tocka lar var ancaq saylari melum deyil Tocka raketlerinin doyus tetbiqi tecrubesi gosterir ki bu taktiki ballistik raketler havada ustunluye ve muasir HHM sistemlerine malik olan reqible doyusde bele ziddi zerer yetire bilir 9M79 Tocka U ucun 9M79M muxtelif tipli mermi basliqli raketler Atici qurgu 9P129 9PP129M 1 Neqledici yukleyici masin 9T218 Neqledici masin 9T238 Avtomatlasdirlimis nezaret sinaq masini 9V819 1 Texniki xidmet masini 9V844 Arsenal qurgusu komplekti 9F370 1 Istehsalci olke SSRI Istehsalci firma Kolomen Masinqayirma konstruktor burosu Istehsal tarixi 1973 cu il Istifadeye verildiyi tarix 1975 ci il Agirligi 2010 kq Uzunlugu 6 40 m Burun hissesinin diametri 650 mm Qanadlarinin acilisi 1 448 mm Idareetme sistemi Etalet naviqasiyasi ve passiv radar qebuledicisi Doyus basligi nuve 10 50 kT Qirintili 50 Qirintili bomblettler aerosol bombasi SPBE E hedefi ozuaxtaran kicik gulleler Sureti 1100 metr saniye Hazir veziyyete getirilme 16 deqiqe Hedefe catma muddeti 136 saniye Tetbiq mesafesi 70 185 km Raket novleri Birinci versiyasi 9M79 70 km Sonaki tekmillesdirilmis versiyasi 9M79M 120 km Tankeleyhine ozu hedefi axtaran sistemle techiz olunmus versiyasi 9M79MKU 120 185 km Radar qurgulari eleyhine mubarize aparmaq ucun passiv radar idareetme sistemi ile techiz olunmus versiyasi 9M79MP 120 km Vurma deqiqliyi 50 160 m Raketin muherriki 1 pilleli berk mayeTexniki melumatlarSystem OTR 21 Tocka OTR 21 Tocka OTR 21 Tocka OTR 21 TockaNATO Kodu SS 21 Scarab A SS 21 Scarab B SS 21 Scarab C SS 21 Scarab BRaket sistemi 9M79 9M79M 9M79MKU 9M79MPIstifadeye verildiyi il 1976 80 ci iller 90 ci iller 1983Raketin muherriki 1 Pilleli berk maye 1 Pilleli berk maye 1 Pilleli berk maye 1 Pilleli berk mayeUzunlugu 6 40 m 6 40 m 6 40 m 6 40 mBurun hissesinin diametri 650 mm 650 mm 650 mm 650 mmQanadlarinin acilisi 1 448 mm 1 448 mm 1 448 mm 1 448 mmCekisi 2 000 kg 2 010 kg 1 800 kg melum deyilMermi basligi Nuve 10 50 kT Qirintili 50 Qirintili bomblettler Nuve 10 50 kT Qirintili aerosol bombasi 50 Qirintili bomblettler SPBE E Hedefi ozuaxtaran kicik gulleler Nuve 10 50 kT Qirintili 50 Qirintili bomblettlerTetbiq mesafesi 70 km 120 km 120 185 km 120 kmIdareetme sistemi Etalet naviqasiyasi Etalet naviqasiyasi Etalet naviqasiyasi Etalet naviqasiyasi ve passiv radar qebuledicisiVurma deqiqliyi 160 m 95 m 50 100 m 45 mDoyuslerde tetbiqi1994 Yemen vetendas muharibesinde hokumet quvveleri terefinden istifade olunmusdur 1999 Cecen muharibesinde Rusiya ordusu terefinden istifade olunub 2008 Cenubi Osetiya muharibesinde 8 11 avqust tarixlerinde en azi 15 eded Tocka raketi cebhe xettine yerlesdirilib 2014 Donbass muharibesinde Donetsk seheri yaxinliginda istifade olunub 2014 Suriyada dekabrin 14 de Idlib seheri yaxinliginda hokumet quvveleri terefinden usyancilara qarsi tetbiq olunub 20 avqust 2015 Yemende hokumet quvveleri terefinden Seudiyye Erebistanina aid bazaya atilib 4 sentyabr 2015 Yemende hokumet quvveleri terefinden Marib seherinde yerlesen Seudiyye Erebistaninin basciliq etdiyi koalisiyanin oldugu bazaya atilib neticede bazada olan 100 nefer herbci helak olub 14 dekabr 2015 Yemende hokumet quvveleri terefinden atilan raket Bab El Mendebde yerlesen koalisiyaya aid bazaya dusub neticede bazada olan 150 nefer koalisiya herbcisi helak olub 31 yanvar 2016 Yemende hokumet quvveleri terefinden atilan raket Lahc seherinde yerlesen koalisiya quvvelerine aid Al Anad bazasina dusub neticede 140 nefer helak olub 26 aprel 2016 Suriya ordusunun atdigi raket Heleb seherinde olan usyancilarin oldugu Suriya Mulki Mudafie Merkezine dusub 2 oktyabr 2020 Ermenistan ordusu terefinden Azerbaycanin yasayis menteqelerine atilib 11 oktyabr 2020 Ermenistan ordusu terefinden Azerbaycanin 2 ci boyuk seheri olan Genceye gece vaxti atilib MenbeJANE S STRATEGIC WEAPON SYSTEMS Edition 2003 Jane s Verlag Landgestutzte sowjetische russische ballistische Lenkwaffen DTIG Defense Threat Informations Group Juli 2005 RUSSIA S ARMS 2004 CATALOG Military Parade Publishing House Bolt From the Blue Russian land based precision strike missiles von Michal Fiszer und Jerzy Gruszczynski Marz 2003 https oxu az war 426992