Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
| Tbilisidə Azərbaycan teatrı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə | |
| Ünvan | Tbilisi |
| | |
Yaranması
1873-cü ildə yaranıb. İctimai teatr kimi fəaliyyətə başlayan mədəniyyət ocağı ötən illər ərzində ətrafında peşəkar aktyor ordusu birləşdirməyə müvəffəq olub. Kadr potensialı, ustalıqla səhnələşdirilən tamaşalar - bütün bunlar Azərbaycan-Tbilisi teatrına yeni-yeni uğurlar gətirib. Qısa müddət ərzində geniş auditoriya kütləsi toplayıb. Teatra kütləvi axın isə incəsənət ocağının maddi təminatının qarantına çevrilib. Hətta fəaliyyəti dövründə Tbilisinin bir sıra teatrlarını maliyyələşdirib. Mədəniyyət ocağı Azərbaycan teatr sənətinin inkişafına da töhfələr verib. Görkəmli kino və teatr xadimlərimiz Möhsün Sənani, Mustafa Mərdanov da məhz bu teatrın yetirmələridir. 1947-ci ildə fəaliyyəti dayandırılan teatr böyük fasilədən sonra 1998-ci ildə yenidən bərqərar olunur. 2004-cü ildə Tbilisi Azərbaycan Teatrına dövlət statusu verildi. Qərar, teatrın inkişafının yeni mərhələsinin əsasını qoydu. Paralel olaraq Azərbaycan-Gürcüstan dostluq əlaqələrinin möhkəmlənməsi teatrın inkişafına təsirsiz ötüşmədi.
Fəaliyyəti
Qafqazın böyük şəhərlərindən olan, vaxtilə azəri türklərinin sıx yaşadıqları Tiflis şəhərində Azərbaycan teatrının fəaliyyətini iki qola ayırmaq olar:
a) Tiflisdə peşəkar Azərbaycan teatrının təşəkkülü və müxtəlif teatr dəstələrində, truppalarda onun inkişaf mərhələləri (1873-1922-ci illər);
b) Teatrın institusional mədəniyyətin faktı olduğu və Tiflis Dövlət Azərbaycan Teatrı adı altında fəaliyyət göstərdiyi dövr (1922-1947-ci illər).
Tamaşalar
"Kafkaz" qəzetinin 1873-cü il 25 mart tarixli sayında yazıldığına görə, Novruz bayramı münasibətilə Tiflisin "Cəmiyyət yığıncağı" zalında şəhərin azərbaycanlı ziyalıları teatr tamaşası oynamışlar. Oynanılan tamaşa Mirzə Fətəli Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri" komediyasının bir neçə şəkli olub.
Tiflis şəhəri XIX əsrdə Qafqazın mərkəzi sayılırdı. Canişinliyin burada yerləşməsi Tiflisi həm siyasi, həm iqtisadi, həm də maarif və mədəniyyət baxımından müəyyən inkişaf yoluna çıxarınışdı. Milli dramaturgiyamızın banisi Mirzə Fətəli Axundzadə burada yaşayırdı və onun komediyaları rus, fars, gürcü dillərinə, osmanlı türkcəsinə məhz Tiflisdə tərcümə edilmişdi. Hətta zadəgan evlərində dramaturqun əsərləri 1850-ci illərin sonlarında rus və gürcü dillərində tamaşaya qoyulub.
Azərbaycanın teatr həvəskarları 1880-1900-cü illərdə, əsasən, Novruz, Orucluq, Qurban bayramlarında, ayrı-ayrı məktəblərin müxtəlif müsamirələrinə həsr olunmuş tədbirlərdə teatr tamaşaları göstəriblər. Tamaşalar Tiflisin müxtəlif klublarında, daha çox Zadəgan banki binasının salonunda və Artsruni teatrında göstərilib. Teatr tamaşalarını ziyalılar və tələbələr hazırlayırdılar. Səhnə əsərlərinin fasilələrində klassik Şərq üçlüyünün konsertləri də olurdu. Əlbəttə ki, bu tamaşalar ilk növbədə əyləncə məqsədi ilə göstərilirdi. Lakin onun kökündə açıq və ya dolayı şəkildə maarifləndirmə ideyası, maarifləndirmə ruhu əsas idi.
Tamaşaların göstərildiyi binalar
1900-1920-ci illərdə Azərbaycan teatr həvəskarlarının hazırladıqları tamaşalar aşağıdakı binalarda oynanılıb:
"Gürcü zadəgan teatrı" (bir adı da "Artsruni teatrı "dır). Bu bina 1914-cü ildə yaranıb. Onun yerində təzə bina tikilib və hazırda Gürcüstan Dövlət Rus Dram Teatrının binasıdır.
"Artistlər cəmiyyəti". Hazırda Şota Rustaveli adına Gürcüstan Dövlət Akademik Dram Teatrı həmin binada fəaliyyət göstərir.
"Kazyonnı teatr". İndiki Zaxari Paliaşvili adına Gürcüstan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının binası.
"Zubalov adına Xalq evi" ("Xalq evi"). Konstantin Marcanaşvili adına Gürcüstan Dövlət Dram Teatrı indi həmin binada yerləşir.
"Mir", "Araks", "Avlabar-Palas", "Auditoriya" adlanan mədəniyyət ocaqlarında, azəri türklərinin sıx yaşadıqlan Ortaçala, Şeytanbazar, Havlabar məhəllələrindəki münasib binalarda da tamaşalar oynanılıb.
Tiflis Azərbaycan Teatrı mətbuatda
1875-ci ildə "əkinçi", bir qədər sonra "Ziya" qəzetlərinin nəşri, Tiflis mədəni mühitinin tərəqqisi, əcnəbi teatr truppalarının buraya müntəzəm qastrolları XIX əsrin sonlarında və XX əsrin ilk onilliyində Azərbaycan səhnə sənətinin inkişafına güclü təkan verib. Tiflisdə daimi olmasa da, vaxtaşırı birləşib tamaşalar hazırlayan fədakar teatr həvəskarlarının yığcam dəstəsi yaranmışdı. Həmin dəstəyə Mirzəli Abbasov, Mirzəxan Quliyev, Paşa bəy Hüseynov, Osmanağa Qabulov, Mirzə Abdulla Abdullazadə, Müslüm İbrahimov, Hüseyn Minasazov, Qulam Vahabov, Məşədi Yusif, Hüseyn Çıldırov, Məmmədtağı Ələsgərov, Ağasəf Axundzadə daxil idilər. Müxtəlif sahələrdə çalışan ziyalılardan Mirzə Seyfəddin, Eynalı bəy Sultanov, Məhəmməd ağa Şahtaxtlı, Behbud Şahtaxtlı, Cəlil Məmmədquluzadə, Firudin bəy Köçərli teatr tamaşalarının hazırlanmasma yaxından köməklik və diqqət göstərirdilər.
Truppalar
1908-1920-ci illər arasında Bakının Hüseyn Ərəblinski, Sidqi Ruhulla, Mirzağa Əliyev, Hüseynqulu Sarabski, Əhməd Ağdamski, Əbülfət Vəli kimi şöhrətli aktyorlarının Tiflisə vaxtaşırı qastrolları şəhərdə milli teatr sənətimizin tərəqqismə təkan verib. Bu dövrdə Tiflisdə əvvəlcə "Müsəlman teatr artistləri cəmiyyəti", az sonra "Səadət", "İttihad" və "İbrət" teatr dəstələri fəaliyyət göstəriblər. Truppalara Həbib bəy Köçərlinski, Əşrəf Yüzbaşov, Mirseyfəddin Kirmanşahlı Panfiliya Tanailidi, Rza Təhmasib, Mustafa Mərdanov, Möhsün Cəfərov (Sənani), İbrahim İsfahanlı, Əli Qurbanov, Ələkbər Seyfi kimi istedadlı gənclər üzv olublar.
Rejissor işi
1900-1920-ci illərdə göstərilən tamaşalara rejissorlugu, əsasən, Mirzəli Abbasov, Mirzəxan Quliyev, Məmmədtağı Ələsgərov, Mirseyfəddin Kirmanşahlı, Mustafa Mərdanov ediblər. Daha tez- tez Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara", "Lənkəran xanının vəziri", Nəcəf bəy Vəzirovun "Hacı Qəmbər", "Müsibəti-Fəxrəddin", "Daldan atılan daş topuğa dəyər", Səkinə Axundzadənin "Zülmün səmərəsi", Nəriman Nərimanovun "Dilin bəlası" ("Şamdan bəy"), "Nadir şah", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Dağılan tifaq", "Ağa Məhəmməd şah Qacar", "Millət dostları", Rəşid bəy Əfəndiyevin "Qan ocağı", "Qonşu qonşu olsa, kor qız ərə gedər", Sultannıəcid Qənizadənin "Xor- xor", "Dursunəli və ballıbadı" komediyaları, faciələri və məsxərələri tamaşaya qoyulub.
Tərcümə əsərlərindən tamaşaçılar Vilyam Şe kspirin "Otello" (Otello - Mirzəli Abbasov), Namiq Kamalın "Akif bəy", "Vətən", "Bəxtsiz bala", Şəmsəddin Saminin "Dəmirçi Gavə", Jan Batist Molyerin "Jorj Danden", "Zorən təbib", Henrix Heynenin "Əl Mənsur", Nadejda Loxmanovanın "Napoleon Bonapartın ölümü", İvan Turgenevin "Pulsuzluq", Vano Mçedaşvilinin "Qaçaq Kərəm", Fransua Volterin "Sultan Osman, Beytülmüqəddəs hökmdarı", S.Lanskoyun "Qəzavat", Fridrix Şillerin "Qaçaqlar", "Məkr və məhəbbət", Niko-lay Qoqolun "Müfəttiş" pyeslərinin səhnə həllinə daha çox maraq göstərirdilər.1909-cu ildən başlayaraq müxtəlif teatr dəstələri Üzeyir bəy Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun", "Şeyx Sənan", "Şah Abbas və Xurşid banu", "Əsli və Kərəm", "Ər və arvad", "Məşədi İbad", "Arşın mal alan", Zülfüqar bəy Hacıbəyovun "Aşıq Qərib", "Evliykən subay", "Əlli yaşında cavan" opera yə operettalarını öz repertuarına daxil edib. 1918-1921-ci illərdə Tiflisdə yerli teatr həvəskarları "Ittihad" və "İbrət" dəstələrinin ətrafında cəmləşiblər. Onların müxtəlif səhnə fədailəri İrana və Türkiyəyə qastrollara gediblər. Tamaşalar daha tez-tez göstərilib. Repertuara Cəfər Cabbarlının "Ədirnə fəthi", "Trablis müharibəsi", "Bakı müharibəsi", Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər", Rza Zaki Lətifbəyovun "Köhnə Türkiyə", İsa bəy Aşurbəylinin "Azərbay və Can" əsərlərinin tamaşaları daxil edilib."İttihad" və "İbrət" o vaxt Gürcüstanda işləyən Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin təşəbbüsü ilə birləşəndən sonra azərbaycanlı teatr həvəskarlarının tamaşa afişalarına bu adlar yazılıb: "Tiflis türk dram cəmiyyəti aktyorları", "Tiflis tünc aktyorları".1921-ci ilin axırlarında get-gedə güclənən Tiflis Azərbaycan teatrı özünə dövlət statusu almaq üçün səylə çahşıb. Kollektiv hökumət komissiyasma göstərmək üçün türk ədibləri Hüseyn Bədrəddinlə Məhəmməd Rüfətin "Əmir Əbül Üla" dramını seçmişdi. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Mirseyfəddin Kirmanşahlı idi və Əbül Ülanı da özü oynayıb. Sınaq tamaşasında digər əsas rolları İbrahim İsfahanlı (Əbu Dəyyab), Tərlan xanım (Zübeydə), Mirzəli Abbasov (Səyyah), İsmət xanım Əliyeva (Rəbiyyə), Əhməd Salahlı (Məsud), Əsgər Naxçıvanlı (Sərkərdə) ifa ediblər.Zövq və peşəkarlıqla hazırlanmış "Əmir Əbül Üla" tamaşası Rustaveli teatrının binasında göstərilib. Tamaşaya hökumət nümayəndələri, həmçinin gürcü, rus, abxaz, acar ziyalıları baxıblar. 1922-ci ilin əvvəllərində kollektivə Mirzə Fətəli Axundzadə adına Tiflis Dövlət Türk Dram Teatrı (TDTDT) adı verilib. Teatr uzun illər öz tamaşalarını cümə günləri Rustaveli teatrında, sonralar Nəriman Nərimanov klubunda göstərib.Tiflis Dövlət Türk (Azərbaycan) Teatrı özünün 25 illik fəaliyyətində ziddiyyətli, tərəddüdlü və əsasən, uğurlu, səmərəli yaradıcılıq yolu keçib. Teatr daim əlvan və zəngin repertuar uğrunda axtarışlar aparıb, dram, komediya və faciə janrlarında dəyərli tamaşalar hazırlaya bilib. Müxtəlif illərdə bu sənət ocağında İbrahim İsfahanlı, Aleksandr Tuqanov, Yusif Yulduz, Əli Şahsabahlı, İsfəndiyar Hüseynov, Mirseyfəddin Kirmanşahlı, Aşır Bilalov, Əlihüseyn Rzayev baş rejissor və quruluşçu rejissor kimi çalışmışlar.
Yaradıcılıq fəaliyyəti
Tiflis Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının yaradıcılığını iki dövrə bölmək olar.Birinci dövrdə (1922-1930) teatr, əsasən, romantik üslubda inkişaf edib və bu sənət estetikasının prinsiplərini poetika göstəriciləri kimi formalaşdırmağa çalışıb.İkinci dövrdə (1931-1947) isə sənət ocağı romantik üslubunu realizmə qovuşdurmağa çalışıb və yeni teatr poetikasını yaratmaq yolunda səy və cəsarətlə addımlayıb.Birinci dövrdə TDAT öz repertuarının aparıcı mövzu və üslub xəttini Hüseyn Cavidin "İblis", "Şeyx Sənan", "Knyaz", "Afət", "Uçurum", "Topal Teymur", Cəfər Cabbarlının "Od gəlini", "Aydın", "Oqtay Eloğlu", "Sevil", Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər", Süleyman Sani Axundovun "Eşq və intiqam", Nəcəf bəy Vəzirovun "Müsibəti-Fəxrəddin", Vilyam Şekspirin "Hamlet", "Otello", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Pəri cadu", Leonid Andreyevin "Həyati-bəşər", Adolf D'Enneri və Germonun "İki yetimə", Fridrix Şillerin "Məkr və məhəbbət", Aleksandr Ostrovskinin "Gəlir mənbəyi", Boris Lavrenyovun "Hücum", Vasili Şkvarkinin "Casus", Konstantin Trenyovun "Düşmənlər" ("Lyubov Yarovaya"), Karl Qutskovun "Uriel Akosta", Anatoli Lunaçarskinin "Şahın bərbəri", Şəmsəddin Saminin "Dəmirçi Gavə", Biçer Stounun "Tom dayının koması", Nəriman Nərimanovun "Nadir şah" əsərlərinin tamaşaları əsasında qurub. Eyni zamanda Mirzə Fətəli Axundzadənin komediyaları, Üzeyir bəy Hacıbəyovun operaları və operettaları oynanılıb.İkinci dövrdə teatr birinci mərhələdə hazırladığı tamaşaların əsaslarını yeni quruluşda hazırlayıb. Mirzə Fətəli Axundzadənin, Jan Batist Molyerin, Nəcəf bəy Vəzirovun komediyalarına üstünlük verilib. Müasir mövzulu pyeslərin tamaşası teatrın diqqət mərkəzində durub. Üslub və forma axtarışlarında reJissura konsepsiyası ilk növbədə Cəfər Cabbarlının "Sevil", "Almaz", "Yaşar", Mirzə İbrahimovun "Məhəbbət", "Həyat", kabit Rəhmanın "Toy", "Xoşbəxtlər", "Aşnalar", yerli dramaturq Rza Şahvələdin "Dağlılar", "Kamal", "Gülşən ana", Rəsul Rzanın "Vəfa" kimi müasir həy atdan, dövrün müxtəlif ictimai-sosial, mənəvi-əxlaqi problemlərindən bəhs edən pyeslərin səhnə təcəssümündə bədii həllini tapıb. Tərcümə əsərlərindən Lope de Veqanın "Qoyun bulağı", Tur qardaşlarının "Üzləşdirmə", Georgi Mdivaninin "Vətən namusu", Şalva Dadianinin "Qığılcım", Aleksandr Korneyçukun "Platon kreçet", Avksenti Saqarelinin "Kinto", Konstantin Simonovun "Bizim şəhərli oğlan", Sandro Şanşiaşvilinin "Anzor", tarixi mövzuda yazılmış Səməd Vurğunun "Vaqif", "Fərhad və Şirin", Süleyman Rüstəmin "Qaçaq Nəbi", Heydər İsmayılovun "Koroğlu", Əli Şahsabahlının "Rüstəm və Söhrab", Zeynal Xəlilin "Qatır Məmməd", Mehdi Hüseynin "Nizami" əsərlərinin tamaşaları da repertuara mövzu əlvanlığı gətirib. Teatr bu illərdə Üzeyir bəy Hacıbəyovun muğam operalarından əlavə, bəstəkarın "Koroğlu" əsərini də oynayıb.Rejissor Yusif Yulduzun quruluş verdiyi Hüseyn Cavidin "Səyavuş" (1936, 11 oktyabr) və Vilyam Şekspirin "Otello" (1936, 16 oktyabr) faciələrinin tamaşaları monumental romantizın üslubunda hazırlanmış parlaq sənət nümunələri olub. "Səyavuş "da əsas obrazları Bakıdan dəvət olunmuş Ülvi Rəcəb (Səyavuş), Mərziyə Davudova (Südabə), "Otello"da baş rolları Ülvi Rəcəb (Otello), Əsgər Babayev (Yaqo), Reyhan Tağıyeva (Emiliya), Nübar (Nvard) Əlixanova (Dezdemona), Ağa Məmmədov (Montano) ifa ediblər.Tiflis teatrının səhnəsində göstərilən ayrı-ayrı tamaşalarda əsas rolları oynamaq üçün Bakıdakı AMDT-dən Abbasmirzə Şərifzadə, Mirzağa Əliyev, Mərziyə Davudova, Möhsün Sənani, Rza Əfqanlı kimi şöhrətli aktyorlar dəvət olunublar. Teatrın truppasında müxtəlif illərdə tanınmış aktyorlardan Ülvi Rəcəb, Panfiliya Tanailidi, Əli Qurbanov, Əli Şahsabahlı, Reyhan Tağıyeva, İbrahim İsfahanlı (Gürcüstanın xalq artisti), Ağa Məmmədov, Nəcibə Məlikova, Əhməd Salahlı, həmçinin sona qədər Tiflisdə işləyən Abbas Qurbanov, Əli Bayramov, Muqu Zamanov, Sara Zeynalova, Qara Nəzərli, Srubi Qaraqaş, Baba Zeynallı, İbrahim Azəri, Kazım Zeynallı, Osman Həqqi, Məmmədağa Rzayev, Nəso Məmmədov, Nurəddin Rzayev, İsrafil Qarayev, Fərrux Qurbanov, Fatma Gəncinskaya, Əbiş Qasımov və başqaları işləyiblər.1934-cü ildə Tiflis teatrının böyük bir qrupu Gürcüstanın türklər yaşayan Adıgün şəhərində səyyar Kolxoz və Sovxoz Teatrı yaratmağa ezam olunublar. Səyyar truppaya İbrahim İsfahanlı rəhbərlik edib. Adıgün Səyyar Kolxoz və Sovxoz Teatrı 1936-1937-ci il teatr mövsümündə Tiflisə köcürülüb və bir müddət sonra bağlanıb. Onun aktyorları yenidən Tiflis Dövlət Azərbaycan Teatrının truppasına qəbul olunublar.
Yaranan problemlər
1945-ci ildən sonra bir növ yarı səyyar fəaliyyət göstərən Tiflis teatrı "Jantaberinin qızı", "Ünzülə", "Dağlılar", "Evlənmə", "Fövqalədə qanun", "Arşın mal alan", "Məşədi İbad", "Əsli və Kərəm", "Aşıq Qərib"... tamaşalarının bəzilərini təzə, bir qisınıni təkrar quruluşda hazırlasa da, ciddi sənət nailiyyətləri qazana bilmirdi. Kollektivin yaradıcı heyəti dövlət himayəsindən məhrum olduğuna görə dağılmışdı. 1946-cı ilin 25 aprelində sənət ocağının cəmi 25 ştatı vardı. Teatrın əksər aktyorları Azərbaycanın əyalət teatrlarına səpələnmişdilər. Gürcüstan Respublikasının kollektivə göstərdiyi laqeyd münasibət gündən-günə daha da artırdı. Buna görə teatr, demək olar, Tiflisin özündə nadir hallarda tamaşa oynaya bilirdi. Neçə illərdən bəri dövlət teatrının klub səviyyəsində olan binası yarıtmaz hala düşmüşdü və truppanı oradan əlverişli binaya köçürmək şəhər məmurlarından kimsəni maraqlandırmırdı. Ciddi müqavimətlərə rast gələn, inzibati çətinliklərə düçar olan Tiflis Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı 2 yanvar 1947-ci ildə öz fəaliyyətini dayandırmaq məcburiyyətində aldı.Uzun fasilədən sonra 1998-ci il mayın 17-də Gürcüstan Respublikasının prezidenti Eduard Şevardnadze Tiflisdə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının bərpası üçün fərman imzaladı. Ancaq Gürcüstan Respublikasının əlaqədar nazirliklərdə çalışan məmurlarının laqeydliyi ucbatından bu teatr indiyədək bərpa olunmayıb.
Ədəbiyyat
Hacıyev Abbas. Tiflis ədəbi mühiti. Bakı, Yazıçı, 1980. 183 səh.
Hacıyev Abbas. TİFLİS AZƏRBAYCAN TEATRI. Bakı, İşıq, 1984. 160 s.
Hacıyev Abbas. Tiflis Azərbaycan və Adıgün türk teatrı. Bakı, “Borçalı” NPM, 2006. 32 səh.
İlham Rəhimli - AZƏRBAYCAN TEATR TARİXİ, D ə r s l i k, Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü il tarixli 816 saylıəmri ilə təsdiq olunub, ÇAŞIOĞLU ,2005 [1]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Tbiliside Azerbaycan teatriYerlesmesi41 41 22 sm e 44 48 35 s u Olke GurcustanUnvan TbilisiTbiliside Azerbaycan teatriYaranmasi1873 cu ilde yaranib Ictimai teatr kimi fealiyyete baslayan medeniyyet ocagi oten iller erzinde etrafinda pesekar aktyor ordusu birlesdirmeye muveffeq olub Kadr potensiali ustaliqla sehnelesdirilen tamasalar butun bunlar Azerbaycan Tbilisi teatrina yeni yeni ugurlar getirib Qisa muddet erzinde genis auditoriya kutlesi toplayib Teatra kutlevi axin ise incesenet ocaginin maddi teminatinin qarantina cevrilib Hetta fealiyyeti dovrunde Tbilisinin bir sira teatrlarini maliyyelesdirib Medeniyyet ocagi Azerbaycan teatr senetinin inkisafina da tohfeler verib Gorkemli kino ve teatr xadimlerimiz Mohsun Senani Mustafa Merdanov da mehz bu teatrin yetirmeleridir 1947 ci ilde fealiyyeti dayandirilan teatr boyuk fasileden sonra 1998 ci ilde yeniden berqerar olunur 2004 cu ilde Tbilisi Azerbaycan Teatrina dovlet statusu verildi Qerar teatrin inkisafinin yeni merhelesinin esasini qoydu Paralel olaraq Azerbaycan Gurcustan dostluq elaqelerinin mohkemlenmesi teatrin inkisafina tesirsiz otusmedi FealiyyetiQafqazin boyuk seherlerinden olan vaxtile azeri turklerinin six yasadiqlari Tiflis seherinde Azerbaycan teatrinin fealiyyetini iki qola ayirmaq olar a Tiflisde pesekar Azerbaycan teatrinin tesekkulu ve muxtelif teatr destelerinde truppalarda onun inkisaf merheleleri 1873 1922 ci iller b Teatrin institusional medeniyyetin fakti oldugu ve Tiflis Dovlet Azerbaycan Teatri adi altinda fealiyyet gosterdiyi dovr 1922 1947 ci iller Tamasalar Kafkaz qezetinin 1873 cu il 25 mart tarixli sayinda yazildigina gore Novruz bayrami munasibetile Tiflisin Cemiyyet yigincagi zalinda seherin azerbaycanli ziyalilari teatr tamasasi oynamislar Oynanilan tamasa Mirze Feteli Axundzadenin Lenkeran xaninin veziri komediyasinin bir nece sekli olub Tiflis seheri XIX esrde Qafqazin merkezi sayilirdi Canisinliyin burada yerlesmesi Tiflisi hem siyasi hem iqtisadi hem de maarif ve medeniyyet baximindan mueyyen inkisaf yoluna cixarinisdi Milli dramaturgiyamizin banisi Mirze Feteli Axundzade burada yasayirdi ve onun komediyalari rus fars gurcu dillerine osmanli turkcesine mehz Tiflisde tercume edilmisdi Hetta zadegan evlerinde dramaturqun eserleri 1850 ci illerin sonlarinda rus ve gurcu dillerinde tamasaya qoyulub Azerbaycanin teatr heveskarlari 1880 1900 cu illerde esasen Novruz Orucluq Qurban bayramlarinda ayri ayri mekteblerin muxtelif musamirelerine hesr olunmus tedbirlerde teatr tamasalari gosteribler Tamasalar Tiflisin muxtelif klublarinda daha cox Zadegan banki binasinin salonunda ve Artsruni teatrinda gosterilib Teatr tamasalarini ziyalilar ve telebeler hazirlayirdilar Sehne eserlerinin fasilelerinde klassik Serq ucluyunun konsertleri de olurdu Elbette ki bu tamasalar ilk novbede eylence meqsedi ile gosterilirdi Lakin onun kokunde aciq ve ya dolayi sekilde maariflendirme ideyasi maariflendirme ruhu esas idi Tamasalarin gosterildiyi binalar1900 1920 ci illerde Azerbaycan teatr heveskarlarinin hazirladiqlari tamasalar asagidaki binalarda oynanilib Gurcu zadegan teatri bir adi da Artsruni teatri dir Bu bina 1914 cu ilde yaranib Onun yerinde teze bina tikilib ve hazirda Gurcustan Dovlet Rus Dram Teatrinin binasidir Artistler cemiyyeti Hazirda Sota Rustaveli adina Gurcustan Dovlet Akademik Dram Teatri hemin binada fealiyyet gosterir Kazyonni teatr Indiki Zaxari Paliasvili adina Gurcustan Dovlet Akademik Opera ve Balet Teatrinin binasi Zubalov adina Xalq evi Xalq evi Konstantin Marcanasvili adina Gurcustan Dovlet Dram Teatri indi hemin binada yerlesir Mir Araks Avlabar Palas Auditoriya adlanan medeniyyet ocaqlarinda azeri turklerinin six yasadiqlan Ortacala Seytanbazar Havlabar mehellelerindeki munasib binalarda da tamasalar oynanilib Tiflis Azerbaycan Teatri metbuatda1875 ci ilde ekinci bir qeder sonra Ziya qezetlerinin nesri Tiflis medeni muhitinin tereqqisi ecnebi teatr truppalarinin buraya muntezem qastrollari XIX esrin sonlarinda ve XX esrin ilk onilliyinde Azerbaycan sehne senetinin inkisafina guclu tekan verib Tiflisde daimi olmasa da vaxtasiri birlesib tamasalar hazirlayan fedakar teatr heveskarlarinin yigcam destesi yaranmisdi Hemin desteye Mirzeli Abbasov Mirzexan Quliyev Pasa bey Huseynov Osmanaga Qabulov Mirze Abdulla Abdullazade Muslum Ibrahimov Huseyn Minasazov Qulam Vahabov Mesedi Yusif Huseyn Cildirov Memmedtagi Elesgerov Agasef Axundzade daxil idiler Muxtelif sahelerde calisan ziyalilardan Mirze Seyfeddin Eynali bey Sultanov Mehemmed aga Sahtaxtli Behbud Sahtaxtli Celil Memmedquluzade Firudin bey Kocerli teatr tamasalarinin hazirlanmasma yaxindan komeklik ve diqqet gosterirdiler Truppalar1908 1920 ci iller arasinda Bakinin Huseyn Ereblinski Sidqi Ruhulla Mirzaga Eliyev Huseynqulu Sarabski Ehmed Agdamski Ebulfet Veli kimi sohretli aktyorlarinin Tiflise vaxtasiri qastrollari seherde milli teatr senetimizin tereqqisme tekan verib Bu dovrde Tiflisde evvelce Muselman teatr artistleri cemiyyeti az sonra Seadet Ittihad ve Ibret teatr desteleri fealiyyet gosteribler Truppalara Hebib bey Kocerlinski Esref Yuzbasov Mirseyfeddin Kirmansahli Panfiliya Tanailidi Rza Tehmasib Mustafa Merdanov Mohsun Ceferov Senani Ibrahim Isfahanli Eli Qurbanov Elekber Seyfi kimi istedadli gencler uzv olublar Rejissor isi1900 1920 ci illerde gosterilen tamasalara rejissorlugu esasen Mirzeli Abbasov Mirzexan Quliyev Memmedtagi Elesgerov Mirseyfeddin Kirmansahli Mustafa Merdanov edibler Daha tez tez Mirze Feteli Axundzadenin Haci Qara Lenkeran xaninin veziri Necef bey Vezirovun Haci Qember Musibeti Fexreddin Daldan atilan das topuga deyer Sekine Axundzadenin Zulmun semeresi Neriman Nerimanovun Dilin belasi Samdan bey Nadir sah Ebdurrehim bey Haqverdiyevin Dagilan tifaq Aga Mehemmed sah Qacar Millet dostlari Resid bey Efendiyevin Qan ocagi Qonsu qonsu olsa kor qiz ere geder Sultanniecid Qenizadenin Xor xor Dursuneli ve ballibadi komediyalari facieleri ve mesxereleri tamasaya qoyulub Tercume eserlerinden tamasacilar Vilyam Se kspirin Otello Otello Mirzeli Abbasov Namiq Kamalin Akif bey Veten Bextsiz bala Semseddin Saminin Demirci Gave Jan Batist Molyerin Jorj Danden Zoren tebib Henrix Heynenin El Mensur Nadejda Loxmanovanin Napoleon Bonapartin olumu Ivan Turgenevin Pulsuzluq Vano Mcedasvilinin Qacaq Kerem Fransua Volterin Sultan Osman Beytulmuqeddes hokmdari S Lanskoyun Qezavat Fridrix Sillerin Qacaqlar Mekr ve mehebbet Niko lay Qoqolun Mufettis pyeslerinin sehne helline daha cox maraq gosterirdiler 1909 cu ilden baslayaraq muxtelif teatr desteleri Uzeyir bey Hacibeyovun Leyli ve Mecnun Seyx Senan Sah Abbas ve Xursid banu Esli ve Kerem Er ve arvad Mesedi Ibad Arsin mal alan Zulfuqar bey Hacibeyovun Asiq Qerib Evliyken subay Elli yasinda cavan opera ye operettalarini oz repertuarina daxil edib 1918 1921 ci illerde Tiflisde yerli teatr heveskarlari Ittihad ve Ibret destelerinin etrafinda cemlesibler Onlarin muxtelif sehne fedaileri Irana ve Turkiyeye qastrollara gedibler Tamasalar daha tez tez gosterilib Repertuara Cefer Cabbarlinin Edirne fethi Trablis muharibesi Baki muharibesi Celil Memmedquluzadenin Oluler Rza Zaki Letifbeyovun Kohne Turkiye Isa bey Asurbeylinin Azerbay ve Can eserlerinin tamasalari daxil edilib Ittihad ve Ibret o vaxt Gurcustanda isleyen Ebdurrehim bey Haqverdiyevin tesebbusu ile birlesenden sonra azerbaycanli teatr heveskarlarinin tamasa afisalarina bu adlar yazilib Tiflis turk dram cemiyyeti aktyorlari Tiflis tunc aktyorlari 1921 ci ilin axirlarinda get gede guclenen Tiflis Azerbaycan teatri ozune dovlet statusu almaq ucun seyle cahsib Kollektiv hokumet komissiyasma gostermek ucun turk edibleri Huseyn Bedreddinle Mehemmed Rufetin Emir Ebul Ula dramini secmisdi Tamasanin quruluscu rejissoru Mirseyfeddin Kirmansahli idi ve Ebul Ulani da ozu oynayib Sinaq tamasasinda diger esas rollari Ibrahim Isfahanli Ebu Deyyab Terlan xanim Zubeyde Mirzeli Abbasov Seyyah Ismet xanim Eliyeva Rebiyye Ehmed Salahli Mesud Esger Naxcivanli Serkerde ifa edibler Zovq ve pesekarliqla hazirlanmis Emir Ebul Ula tamasasi Rustaveli teatrinin binasinda gosterilib Tamasaya hokumet numayendeleri hemcinin gurcu rus abxaz acar ziyalilari baxiblar 1922 ci ilin evvellerinde kollektive Mirze Feteli Axundzade adina Tiflis Dovlet Turk Dram Teatri TDTDT adi verilib Teatr uzun iller oz tamasalarini cume gunleri Rustaveli teatrinda sonralar Neriman Nerimanov klubunda gosterib Tiflis Dovlet Turk Azerbaycan Teatri ozunun 25 illik fealiyyetinde ziddiyyetli tereddudlu ve esasen ugurlu semereli yaradiciliq yolu kecib Teatr daim elvan ve zengin repertuar ugrunda axtarislar aparib dram komediya ve facie janrlarinda deyerli tamasalar hazirlaya bilib Muxtelif illerde bu senet ocaginda Ibrahim Isfahanli Aleksandr Tuqanov Yusif Yulduz Eli Sahsabahli Isfendiyar Huseynov Mirseyfeddin Kirmansahli Asir Bilalov Elihuseyn Rzayev bas rejissor ve quruluscu rejissor kimi calismislar Yaradiciliq fealiyyetiTiflis Dovlet Azerbaycan Dram Teatrinin yaradiciligini iki dovre bolmek olar Birinci dovrde 1922 1930 teatr esasen romantik uslubda inkisaf edib ve bu senet estetikasinin prinsiplerini poetika gostericileri kimi formalasdirmaga calisib Ikinci dovrde 1931 1947 ise senet ocagi romantik uslubunu realizme qovusdurmaga calisib ve yeni teatr poetikasini yaratmaq yolunda sey ve cesaretle addimlayib Birinci dovrde TDAT oz repertuarinin aparici movzu ve uslub xettini Huseyn Cavidin Iblis Seyx Senan Knyaz Afet Ucurum Topal Teymur Cefer Cabbarlinin Od gelini Aydin Oqtay Eloglu Sevil Celil Memmedquluzadenin Oluler Suleyman Sani Axundovun Esq ve intiqam Necef bey Vezirovun Musibeti Fexreddin Vilyam Sekspirin Hamlet Otello Ebdurrehim bey Haqverdiyevin Peri cadu Leonid Andreyevin Heyati beser Adolf D Enneri ve Germonun Iki yetime Fridrix Sillerin Mekr ve mehebbet Aleksandr Ostrovskinin Gelir menbeyi Boris Lavrenyovun Hucum Vasili Skvarkinin Casus Konstantin Trenyovun Dusmenler Lyubov Yarovaya Karl Qutskovun Uriel Akosta Anatoli Lunacarskinin Sahin berberi Semseddin Saminin Demirci Gave Bicer Stounun Tom dayinin komasi Neriman Nerimanovun Nadir sah eserlerinin tamasalari esasinda qurub Eyni zamanda Mirze Feteli Axundzadenin komediyalari Uzeyir bey Hacibeyovun operalari ve operettalari oynanilib Ikinci dovrde teatr birinci merhelede hazirladigi tamasalarin esaslarini yeni qurulusda hazirlayib Mirze Feteli Axundzadenin Jan Batist Molyerin Necef bey Vezirovun komediyalarina ustunluk verilib Muasir movzulu pyeslerin tamasasi teatrin diqqet merkezinde durub Uslub ve forma axtarislarinda reJissura konsepsiyasi ilk novbede Cefer Cabbarlinin Sevil Almaz Yasar Mirze Ibrahimovun Mehebbet Heyat kabit Rehmanin Toy Xosbextler Asnalar yerli dramaturq Rza Sahveledin Daglilar Kamal Gulsen ana Resul Rzanin Vefa kimi muasir hey atdan dovrun muxtelif ictimai sosial menevi exlaqi problemlerinden behs eden pyeslerin sehne tecessumunde bedii hellini tapib Tercume eserlerinden Lope de Veqanin Qoyun bulagi Tur qardaslarinin Uzlesdirme Georgi Mdivaninin Veten namusu Salva Dadianinin Qigilcim Aleksandr Korneycukun Platon krecet Avksenti Saqarelinin Kinto Konstantin Simonovun Bizim seherli oglan Sandro Sansiasvilinin Anzor tarixi movzuda yazilmis Semed Vurgunun Vaqif Ferhad ve Sirin Suleyman Rustemin Qacaq Nebi Heyder Ismayilovun Koroglu Eli Sahsabahlinin Rustem ve Sohrab Zeynal Xelilin Qatir Memmed Mehdi Huseynin Nizami eserlerinin tamasalari da repertuara movzu elvanligi getirib Teatr bu illerde Uzeyir bey Hacibeyovun mugam operalarindan elave bestekarin Koroglu eserini de oynayib Rejissor Yusif Yulduzun qurulus verdiyi Huseyn Cavidin Seyavus 1936 11 oktyabr ve Vilyam Sekspirin Otello 1936 16 oktyabr facielerinin tamasalari monumental romantizin uslubunda hazirlanmis parlaq senet numuneleri olub Seyavus da esas obrazlari Bakidan devet olunmus Ulvi Receb Seyavus Merziye Davudova Sudabe Otello da bas rollari Ulvi Receb Otello Esger Babayev Yaqo Reyhan Tagiyeva Emiliya Nubar Nvard Elixanova Dezdemona Aga Memmedov Montano ifa edibler Tiflis teatrinin sehnesinde gosterilen ayri ayri tamasalarda esas rollari oynamaq ucun Bakidaki AMDT den Abbasmirze Serifzade Mirzaga Eliyev Merziye Davudova Mohsun Senani Rza Efqanli kimi sohretli aktyorlar devet olunublar Teatrin truppasinda muxtelif illerde taninmis aktyorlardan Ulvi Receb Panfiliya Tanailidi Eli Qurbanov Eli Sahsabahli Reyhan Tagiyeva Ibrahim Isfahanli Gurcustanin xalq artisti Aga Memmedov Necibe Melikova Ehmed Salahli hemcinin sona qeder Tiflisde isleyen Abbas Qurbanov Eli Bayramov Muqu Zamanov Sara Zeynalova Qara Nezerli Srubi Qaraqas Baba Zeynalli Ibrahim Azeri Kazim Zeynalli Osman Heqqi Memmedaga Rzayev Neso Memmedov Nureddin Rzayev Israfil Qarayev Ferrux Qurbanov Fatma Gencinskaya Ebis Qasimov ve basqalari isleyibler 1934 cu ilde Tiflis teatrinin boyuk bir qrupu Gurcustanin turkler yasayan Adigun seherinde seyyar Kolxoz ve Sovxoz Teatri yaratmaga ezam olunublar Seyyar truppaya Ibrahim Isfahanli rehberlik edib Adigun Seyyar Kolxoz ve Sovxoz Teatri 1936 1937 ci il teatr movsumunde Tiflise kocurulub ve bir muddet sonra baglanib Onun aktyorlari yeniden Tiflis Dovlet Azerbaycan Teatrinin truppasina qebul olunublar Yaranan problemler1945 ci ilden sonra bir nov yari seyyar fealiyyet gosteren Tiflis teatri Jantaberinin qizi Unzule Daglilar Evlenme Fovqalede qanun Arsin mal alan Mesedi Ibad Esli ve Kerem Asiq Qerib tamasalarinin bezilerini teze bir qisinini tekrar qurulusda hazirlasa da ciddi senet nailiyyetleri qazana bilmirdi Kollektivin yaradici heyeti dovlet himayesinden mehrum olduguna gore dagilmisdi 1946 ci ilin 25 aprelinde senet ocaginin cemi 25 stati vardi Teatrin ekser aktyorlari Azerbaycanin eyalet teatrlarina sepelenmisdiler Gurcustan Respublikasinin kollektive gosterdiyi laqeyd munasibet gunden gune daha da artirdi Buna gore teatr demek olar Tiflisin ozunde nadir hallarda tamasa oynaya bilirdi Nece illerden beri dovlet teatrinin klub seviyyesinde olan binasi yaritmaz hala dusmusdu ve truppani oradan elverisli binaya kocurmek seher memurlarindan kimseni maraqlandirmirdi Ciddi muqavimetlere rast gelen inzibati cetinliklere ducar olan Tiflis Azerbaycan Dovlet Dram Teatri 2 yanvar 1947 ci ilde oz fealiyyetini dayandirmaq mecburiyyetinde aldi Uzun fasileden sonra 1998 ci il mayin 17 de Gurcustan Respublikasinin prezidenti Eduard Sevardnadze Tiflisde Azerbaycan Dovlet Dram Teatrinin berpasi ucun ferman imzaladi Ancaq Gurcustan Respublikasinin elaqedar nazirliklerde calisan memurlarinin laqeydliyi ucbatindan bu teatr indiyedek berpa olunmayib EdebiyyatHaciyev Abbas Tiflis edebi muhiti Baki Yazici 1980 183 seh Haciyev Abbas TIFLIS AZERBAYCAN TEATRI Baki Isiq 1984 160 s Haciyev Abbas Tiflis Azerbaycan ve Adigun turk teatri Baki Borcali NPM 2006 32 seh Ilham Rehimli AZERBAYCAN TEATR TARIXI D e r s l i k Derslik Azerbaycan Respublikasi Tehsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004 cu il tarixli 816 sayliemri ile tesdiq olunub CASIOGLU 2005 1