Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Giləmeyvəli qaraçöhrə (lat. Taxus baccata) — iynəyarpaqlılar fəsiləsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyaslna aiddir – VU A2c+3c. Azərbaycanın nadir, relikt növüdür.
| Giləmeyvəli qaraçöhrə | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Şöbə: Sinif: Yarımsinif: Dəstə: Fəsilə: Cins: ???: Giləmeyvəli qaraçöhrə | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Ümumi yayılması
Rusiya, Gürcüstan Ermənistan, Şimali Afrika, Türkiyə, Kiçik Asiya, Baltikyanı ölkələri, Ukrayna, Skandinaviya, Avropanın Qərb hissəsi və Azor adalarında yayılmışdır.
Azərbaycanda yayılması
Şamaxı, Quba, Zaqatala, Qəbələ, Xanlar, Lənkəran və Lerik rayonları ərazilərində təbii halda rast gəlinir.
Bitdiyi yer
Tək-tək və ya qrup şəklində quru daşlı yamaclarda fıstıq-vələs meşələrində 1900–2500 m yüksəkliklərdə rast gəlinir.
Təbii ehtiyati
Azərbaycanda arealı geniş deyildir.
Bioloji xüsusiyyətləri
Təbiətdə 20 m-ə qədər boy hündürlüyü olan, sıx budaqlı, yuvarlaq təpəli bir ağacdır. Tumurcuqları qəhvəyi və yaşılımtıl rəngdə, küt, dəyirmi və ya ovalşəkillidir. Saplaqların uzunluğu 1–2 mm-dir. Bitkinin cavan zoğları yaşıl rəngdə və elastikdir. İynəyarpaqları 1,0-2,5 sm uzunluğunda olub, tünd yaşıl rəngdə, ucu sivri və alt hissəsində stoma zolağı yoxdur. Yarpağın üst tərəfi tünd, alt tərəfi isə solğun yaşıl rəngdədir. Yarpaq saplaqları qısadır. Giləmeyvəli qaraçöhrə sıx çətirli, həmişəyaşıl iynəyarpaqlı, ikievli ağac və ya koldur. Azərbaycanda xalq arasında bu bitkiyə Avropa qaraçöhrəsi, "çürüməyən ağac" və ya "qırmızı ağac" da deyilir.
Bitkinin cavan yaşlarında gövdəsinin qabığı nazik, qırmızımtıl-boz, hamar olur, yaşlaşdıqca qalınlaşıb və üzərində çatlar əmələ gəlir. Erkək hamaşçiçəklərin uzunluğu 5 mm-ə qədər olub, kürəvaridir. Toxumları 6–8 mm uzunluqda, 4–5 mm enində qırmızı, şirəli, giləşəkilli, yumurtaşəkillidir, təpə hissəsi sivridir, lətli qatla örtülür. Yetişmiş toxumları qaidə hissəsində lətli, şirin, qırmızı rəngli toxumaltı əmələ gəlir. Toxumlarının üstü qırmızı şirəli giləyəbənzər lətli qatla örtülür. Buna görə də həmin növ giləmeyvəli qaraçöhrə adlanır.
Bitmə və iqlim şəraitindən asılı olaraq aprel-may aylarında tozlanır, meyvələri oktyabr ayında yetişir.
Bioloji, ekoloji və fitosenolojixüsusiyyətləri:
Mart-aprel aylarında, yuxarı dağ qurşaqlarında bəzən mayda tozlanır. Toxumları elə həmin il avqust-sentyabr aylarında (bəzən oktyabr ayında) yetişir. Toxumla, qələmlərlə, basdırmaqla və calaq edilməklə çoxaldılır; kötüyündən pöhrə verir və bu xüsussiyyətini qocalana qədər mühafizə edir. Tozlanması entomofildr. Toxumları quşlar və gəmirici heyvanlar tərəfindən yayılır. Mezofitdir, havanın rütubətliyinə tələbkardıt. Kölgəyə, şaxtaya və küləyə davamlıdır. Torpağa qarşı çox tələbkardır, çürüntüsü çox olan təzə, qalın əhəngli torpaqlarda daha çox yayılmışdır. Aşağı dağ qurşağından yuxarı dağ qurşağınadək, dəniz səviyyəsindən 1900 m-ə qədər yüksəkliklərdə bitir. Adətən enliyarpaqlı meşələrdə tək—tək və quruplarla dağınıq halda yayılaraq, ikinci və ya üçüncü mərtəbə əmlə gətirir. Fıstıq meşələrinin bəzi tiplərində (Fagetum taxosum) kol şəklini alır və meşəaltı bitki rolunu oynayır. Çox az hallarda edifikator olur (qaraçöhrə - fıstıq meşəliyi). Göbələk xəstəliklərinə qarşı davamlıdır, köklərində endotrof mikoriza əmələ gəlir.
Təbii ehtiyatın dəyişilməsi səbəbləri
Başlıca olaraq insan fəaliyyətidir.
Becərilməsi
Mədəni şəraitdə Nəbatat bağlarında və parklarda becərilir.
Qəbul edilmiş qoruma tədbirləri
Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”na daxil edilmişdir.
Zəruri qoruma tədbirləri
Yeni yasaqlıqların yaradılması vacibdir.
- Cephalotaxus adpressa Beissn.
- Cephalotaxus brevifolia Beissn.
- Cephalotaxus tardiva Siebold ex Endl.
- Taxus adpressa Carrière
- Taxus aurea K.Koch
- Taxus baccata var. adpressa-aurea A.Henry
- Taxus baccata f. aurea (J.Nelson) Pilg.
- Taxus baccata var. cavendishii Hornibr.
- Taxus baccata var. dovastoniana Leight.
- Taxus baccata f. dovastoniana (Leight.) Rehder
- Taxus baccata var. dovastonii-aurea Sénécl.
- Taxus baccata var. dovastonii-aureovariegata Beissn.
- Taxus baccata var. dovastonii-variegata Gordon
- Taxus baccata var. elegantissima C.Lawson
- Taxus baccata f. elegantissima (C.Lawson) Beissn.
- Taxus baccata var. erecta Loudon
- Taxus baccata f. erecta (Loudon) Pilg.
- Taxus baccata f. ericoides (Carrière) Pilg.
- Taxus baccata f. expansa (Carrière) Rehder
- Taxus baccata var. glauca Jacques ex Carrière
- Taxus baccata f. glauca (Jacques ex Carrière) Beissn.
- Taxus baccata f. linearis (Carrière) Pilg.
- Taxus baccata var. lutea Endl.
- Taxus baccata f. lutea Rehder
- Taxus baccata var. macrocarpa Lavallée
- Taxus baccata f. pendula (J.Nelson) Pilg.
- Taxus baccata f. pendula-graciosa (Overeynder) Beissn.
- Taxus baccata var. pendula-overeynderi Fitschen
- Taxus baccata var. prostrata Bean
- Taxus baccata var. pyramidalis C.Lawson
- Taxus baccata f. pyramidalis (C.Lawson) Beissn.
- Taxus baccata f. repandens (Parsons) Rehder
- Taxus baccata f. semperaurea (Dallim.) Rehder
- Taxus baccata f. stricta (C.Lawson) Rehder
- Taxus baccata var. variegata Weston
- Taxus baccata f. variegata (Weston) Rehder
- Taxus baccata f. xanthocarpa Kuntze
- Taxus baccifera Theophr. ex Bubani
- Taxus columnaris K.Koch
- Taxus communis J.Nelson [Illegitimate]
- Taxus communis var. pyramidalis (hort. ex Ravenscr., C. Lawson & et al.) Nelson
- Taxus disticha Wender. ex Henkel & Hochst. [Invalid]
- Taxus dovastonii Carrière [Invalid]
- Taxus elegantissima Carrière [Invalid]
- Taxus elvastonensis Beissn.
- Taxus empetrifolia Gordon [Invalid]
- Taxus erecta Carrière [Invalid]
- Taxus ericoides Carrière [Invalid]
- Taxus expansa K.Koch
- Taxus fastigiata Lindl.
- Taxus foxii Carrière [Invalid]
- Taxus hibernica Hook. ex Loudon [Invalid]
- Taxus horizontalis Carrière [Invalid]
- Taxus imperialis Gordon [Invalid]
- Taxus jacksonii K.Koch
- Taxus lugubris Salisb. [Illegitimate]
- Taxus marginata Carrière [Invalid]
- Taxus michelii Carrière [Invalid]
- Taxus microphylla Gordon [Invalid]
- Taxus mitchellii Carrière [Invalid]
- Taxus monstrosa Gordon [Invalid]
- Taxus nana Parl. [Invalid]
- Taxus parvifolia Wender.
- Taxus pectinata Gilib. [Invalid]
- Taxus pendula Carrière [Invalid]
- Taxus pyramidalis Carrière [Invalid]
- Taxus pyramidalis (hort. ex Ravenscr., C. Lawson & et al.) Severin
- Taxus recurvata C.Lawson
- Taxus sparsifolia Loudon [Invalid]
- Taxus tardiva (Siebold ex Endl.) C.Lawson
- Taxus variegata Carrière [Invalid]
- Taxus virgata Wall. ex Gordon [Invalid]
- Verataxus adpressa (Carrière) Carrière
İstinadlar
- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.
- http://dendrologiya.az/?page_id=112 Arxivləşdirilib 2019-11-17 at the Wayback Machine
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1040.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gilemeyveli qaracohre lat Taxus baccata iyneyarpaqlilar fesilesine aid bitki novu IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve statusu Nesli kesilmeye hessas olanlar kateqoriyaslna aiddir VU A2c 3c Azerbaycanin nadir relikt novudur Gilemeyveli qaracohreElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad Ali bitkilerKlad Coxsporlu bitkilerKlad Borulu bitkilerKlad Toxumlu bitkilerKlad Sobe Sinif IyneyarpaqlilarYarimsinif Deste CupressalesFesile QaracohrekimilerCins Qaracohre Gilemeyveli qaracohreBeynelxalq elmi adiTaxus baccata L 1753Sekil axtarisiITIS 194883NCBI 25629EOL 1033691Umumi yayilmasiRusiya Gurcustan Ermenistan Simali Afrika Turkiye Kicik Asiya Baltikyani olkeleri Ukrayna Skandinaviya Avropanin Qerb hissesi ve Azor adalarinda yayilmisdir Azerbaycanda yayilmasiSamaxi Quba Zaqatala Qebele Xanlar Lenkeran ve Lerik rayonlari erazilerinde tebii halda rast gelinir Bitdiyi yerTek tek ve ya qrup seklinde quru dasli yamaclarda fistiq veles meselerinde 1900 2500 m yuksekliklerde rast gelinir Tebii ehtiyatiAzerbaycanda areali genis deyildir Bioloji xususiyyetleriTebietde 20 m e qeder boy hundurluyu olan six budaqli yuvarlaq tepeli bir agacdir Tumurcuqlari qehveyi ve yasilimtil rengde kut deyirmi ve ya ovalsekillidir Saplaqlarin uzunlugu 1 2 mm dir Bitkinin cavan zoglari yasil rengde ve elastikdir Iyneyarpaqlari 1 0 2 5 sm uzunlugunda olub tund yasil rengde ucu sivri ve alt hissesinde stoma zolagi yoxdur Yarpagin ust terefi tund alt terefi ise solgun yasil rengdedir Yarpaq saplaqlari qisadir Gilemeyveli qaracohre six cetirli hemiseyasil iyneyarpaqli ikievli agac ve ya koldur Azerbaycanda xalq arasinda bu bitkiye Avropa qaracohresi curumeyen agac ve ya qirmizi agac da deyilir Bitkinin cavan yaslarinda govdesinin qabigi nazik qirmizimtil boz hamar olur yaslasdiqca qalinlasib ve uzerinde catlar emele gelir Erkek hamasciceklerin uzunlugu 5 mm e qeder olub kurevaridir Toxumlari 6 8 mm uzunluqda 4 5 mm eninde qirmizi sireli gilesekilli yumurtasekillidir tepe hissesi sivridir letli qatla ortulur Yetismis toxumlari qaide hissesinde letli sirin qirmizi rengli toxumalti emele gelir Toxumlarinin ustu qirmizi sireli gileyebenzer letli qatla ortulur Buna gore de hemin nov gilemeyveli qaracohre adlanir Bitme ve iqlim seraitinden asili olaraq aprel may aylarinda tozlanir meyveleri oktyabr ayinda yetisir Bioloji ekoloji ve fitosenolojixususiyyetleri Mart aprel aylarinda yuxari dag qursaqlarinda bezen mayda tozlanir Toxumlari ele hemin il avqust sentyabr aylarinda bezen oktyabr ayinda yetisir Toxumla qelemlerle basdirmaqla ve calaq edilmekle coxaldilir kotuyunden pohre verir ve bu xusussiyyetini qocalana qeder muhafize edir Tozlanmasi entomofildr Toxumlari quslar ve gemirici heyvanlar terefinden yayilir Mezofitdir havanin rutubetliyine telebkardit Kolgeye saxtaya ve kuleye davamlidir Torpaga qarsi cox telebkardir curuntusu cox olan teze qalin ehengli torpaqlarda daha cox yayilmisdir Asagi dag qursagindan yuxari dag qursaginadek deniz seviyyesinden 1900 m e qeder yuksekliklerde bitir Adeten enliyarpaqli meselerde tek tek ve quruplarla daginiq halda yayilaraq ikinci ve ya ucuncu mertebe emle getirir Fistiq meselerinin bezi tiplerinde Fagetum taxosum kol seklini alir ve mesealti bitki rolunu oynayir Cox az hallarda edifikator olur qaracohre fistiq meseliyi Gobelek xesteliklerine qarsi davamlidir koklerinde endotrof mikoriza emele gelir Tebii ehtiyatin deyisilmesi sebebleriBaslica olaraq insan fealiyyetidir BecerilmesiMedeni seraitde Nebatat baglarinda ve parklarda becerilir Qebul edilmis qoruma tedbirleriAzerbaycanin Qirmizi Kitabi na daxil edilmisdir Zeruri qoruma tedbirleriYeni yasaqliqlarin yaradilmasi vacibdir Sinonimleri Cephalotaxus adpressa Beissn Cephalotaxus brevifolia Beissn Cephalotaxus tardiva Siebold ex Endl Taxus adpressa Carriere Taxus aurea K Koch Taxus baccata var adpressa aurea A Henry Taxus baccata f aurea J Nelson Pilg Taxus baccata var cavendishii Hornibr Taxus baccata var dovastoniana Leight Taxus baccata f dovastoniana Leight Rehder Taxus baccata var dovastonii aurea Senecl Taxus baccata var dovastonii aureovariegata Beissn Taxus baccata var dovastonii variegata Gordon Taxus baccata var elegantissima C Lawson Taxus baccata f elegantissima C Lawson Beissn Taxus baccata var erecta Loudon Taxus baccata f erecta Loudon Pilg Taxus baccata f ericoides Carriere Pilg Taxus baccata f expansa Carriere Rehder Taxus baccata var glauca Jacques ex Carriere Taxus baccata f glauca Jacques ex Carriere Beissn Taxus baccata f linearis Carriere Pilg Taxus baccata var lutea Endl Taxus baccata f lutea Rehder Taxus baccata var macrocarpa Lavallee Taxus baccata f pendula J Nelson Pilg Taxus baccata f pendula graciosa Overeynder Beissn Taxus baccata var pendula overeynderi Fitschen Taxus baccata var prostrata Bean Taxus baccata var pyramidalis C Lawson Taxus baccata f pyramidalis C Lawson Beissn Taxus baccata f repandens Parsons Rehder Taxus baccata f semperaurea Dallim Rehder Taxus baccata f stricta C Lawson Rehder Taxus baccata var variegata Weston Taxus baccata f variegata Weston Rehder Taxus baccata f xanthocarpa Kuntze Taxus baccifera Theophr ex Bubani Taxus columnaris K Koch Taxus communis J Nelson Illegitimate Taxus communis var pyramidalis hort ex Ravenscr C Lawson amp et al Nelson Taxus disticha Wender ex Henkel amp Hochst Invalid Taxus dovastonii Carriere Invalid Taxus elegantissima Carriere Invalid Taxus elvastonensis Beissn Taxus empetrifolia Gordon Invalid Taxus erecta Carriere Invalid Taxus ericoides Carriere Invalid Taxus expansa K Koch Taxus fastigiata Lindl Taxus foxii Carriere Invalid Taxus hibernica Hook ex Loudon Invalid Taxus horizontalis Carriere Invalid Taxus imperialis Gordon Invalid Taxus jacksonii K Koch Taxus lugubris Salisb Illegitimate Taxus marginata Carriere Invalid Taxus michelii Carriere Invalid Taxus microphylla Gordon Invalid Taxus mitchellii Carriere Invalid Taxus monstrosa Gordon Invalid Taxus nana Parl Invalid Taxus parvifolia Wender Taxus pectinata Gilib Invalid Taxus pendula Carriere Invalid Taxus pyramidalis Carriere Invalid Taxus pyramidalis hort ex Ravenscr C Lawson amp et al Severin Taxus recurvata C Lawson Taxus sparsifolia Loudon Invalid Taxus tardiva Siebold ex Endl C Lawson Taxus variegata Carriere Invalid Taxus virgata Wall ex Gordon Invalid Verataxus adpressa Carriere CarriereIstinadlarTofiq Memmedov Elman Isgender Tariyel Talibov Azerbaycanin nadir agac ve kol bitkileri Baki Elm 2014 380 seh http dendrologiya az page id 112 Arxivlesdirilib 2019 11 17 at the Wayback MachineLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 1040