Tarif kvotası

Tarif kvotası (ing. Tariff-rate quota) — beynəlxalq ticarətdə ölkələrin tətbiq etdiyi tənzimləmə vasitələrindən biri. Bu siyasət aləti müəyyən məhsulların idxalı və ya ixracı üçün həm miqdar, həm də tarif məhdudiyyətlərini birləşdirir. Tarif kvotası adətən malların müəyyən miqdarının güzəştli və ya aşağı tariflə idxalını nəzərdə tutur. Lakin bu həcmi keçdikdən sonra həmin məhsulun idxalı üçün daha yüksək tariflər tətbiq olunur. Bu mexanizm həm ticarətin tənzimlənməsi, həm də ölkədaxili bazarların qorunması üçün istifadə edilir.

Tarif kvotalarının əsas məqsədi ölkə iqtisadiyyatını xarici təsirlərdən qorumaq və daxili istehsalçıları dəstəkləməkdir. Aşağı tariflə idxal olunan məhsullar yerli bazarda qiymətlərin sabit qalmasına kömək edir. Bununla yanaşı, kvotanın xaricindəki məhsullar üçün yüksək tariflərin tətbiqi daxili istehsalçılara əlavə rəqabət üstünlüyü qazandırır. Bu yanaşma, xüsusilə kənd təsərrüfatı və sənaye sektorları kimi strateji sahələrin inkişafını dəstəkləmək üçün geniş istifadə olunur.

Tarif kvotaları beynəlxalq ticarət razılaşmalarında da mühüm rol oynayır. Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) üzvləri arasında ticarət axınlarının tənzimlənməsi üçün tarif kvotaları tez-tez müzakirə olunur və razılaşdırılır. Bu alət ticarət tərəfdaşları arasında balans yaratmağa və qoruyucu tədbirlərin effektivliyini təmin etməyə kömək edir. ÜTT-nin qaydalarına əsasən, tarif kvotaları şəffaf və proqnozlaşdırıla bilən şəkildə tətbiq olunmalıdır ki, bu da beynəlxalq ticarət münasibətlərini asanlaşdırır.

Lakin tarif kvotalarının tətbiqi müəyyən çətinliklər də yarada bilər. Belə ki, kvotaların təyin olunması zamanı düzgün planlaşdırma aparılmadıqda, ölkə bazarlarında malların çatışmazlığı və ya artıq təklifi yaranır. Bu vəziyyət həm istehlakçılara, həm də istehsalçılara mənfi təsir göstərə bilər. Eyni zamanda, tarif kvotaları bəzən proteksionizmə xidmət edir ki, bu da sərbəst ticarətin inkişafına mane ola bilər.

Nəticə olaraq, tarif kvotası milli iqtisadiyyatın qorunması və beynəlxalq ticarətin tənzimlənməsi üçün əhəmiyyətli bir vasitədir. Düzgün tətbiq edildiyi halda, bu mexanizm həm daxili bazarın sabitliyini təmin edir, həm də beynəlxalq ticarət münasibətlərində tarazlıq yaradır. Lakin bu siyasətin uğurlu olması üçün onun planlaşdırılması və həyata keçirilməsi zamanı şəffaflıq, ədalətlilik və balans prinsipləri nəzərə alınmalıdır.

ÜTT qanunu

Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) qanunvericiliyində tarif kvotası beynəlxalq ticarətin tənzimlənməsi üçün nəzərdə tutulan mühüm vasitələrdən biridir. Tarif kvotası ÜTT-yə üzv ölkələr arasında müəyyən malların idxalı üçün həm miqdar, həm də tarif məhdudiyyətlərini tənzimləyən mexanizmdir. Bu sistemə görə, müəyyən həcmdə məhsul idxal edildikdə aşağı tariflər tətbiq olunur, lakin bu hədd keçildikdə daha yüksək tariflər qüvvəyə minir. Bu yanaşma, bazara xarici məhsulların məhdud miqdarda güzəştli şərtlərlə daxil olmasını təmin edərək, yerli istehsalçıları qorumağa xidmət edir.

ÜTT-nin qaydalarına əsasən, tarif kvotaları şəffaf və diskriminasiyasız qaydada tətbiq edilməlidir. Hər bir üzv ölkə bu kvotaları təyin edərkən və həyata keçirərkən ÜTT-nin "Ticarət Maneələri və Gömrük Tarifləri üzrə Baş Sazişi" (GATT) çərçivəsində qəbul edilmiş prinsiplərə riayət etməlidir. Bu prinsiplər arasında bərabər rəftar və kvotaların tətbiqində proqnozlaşdırıla bilən yanaşma mühüm yer tutur. Həmçinin, kvotaya uyğun idxal icazəsi prosedurlarının sadə və aydın olması vacibdir ki, beynəlxalq ticarətdə iştirak edən tərəflər üçün əlavə maneələr yaranmasın.

ÜTT-nin tarif kvotaları ilə bağlı tələbləri, xüsusilə kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə ticarətdə geniş tətbiq olunur. ÜTT-nin "Kənd Təsərrüfatı Sazişi" çərçivəsində üzv ölkələr öz bazarlarını müəyyən həcmdə xarici məhsullara açmaq və tarif kvotalarını müəyyənləşdirmək öhdəliyi götürürlər. Bu mexanizm, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün bazarların tədricən liberallaşdırılmasını təmin edir. Lakin bu siyasətin həyata keçirilməsində hər bir ölkə həm yerli istehsalın maraqlarını, həm də beynəlxalq ticarət öhdəliklərini tarazlaşdırmalıdır.

İstinadlar

1. "Market Access Map - Glossary". ITC.
2. "Quota". Encyclopedia Britannica.
3. "Tariff rate quotas explained: A guide to answering consultation questions". Government of Canada.
4. Harry de Gorter and Erika Kliauga. "Reducing Tariffs versus Expanding Tariff Rate Quotas" (PDF). World Bank. 2019-06-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
5. "General Agreement on Tariffs and Trade" (PDF). WTO.
6. Van den Bossche, Peter. The Law and Policy of the World Trade Organization - Text, Cases and Materials. Cambridge University Press. 2018. 48. ISBN .
7. Appellate Body Reports, EC- Bananas III (Article 21.5 - Ecuador II) / EC- Bananas III (Article 21.5 - US) /. WTO. 2008. 335.
8. WT/DS202/R. "United States - Definitive Safeguard Measures on Imports of Circular Welded Carbon Quality Line Pipe from Korea - Report of the Panel". WTO Panel Report. 2001.
9. "Glossary". WTO.
10. "Swiss agriculture under fire at WTO". SwissInfo.
11. "Market access: tariffs and tariff quotas". WTO.
12. Skully, David. "Economics of Tariff-Rate Quota Administration" (PDF). United States Department of Agriculture, Economic Research Service. Technical Bulletins 33576. 2001.
13. "Market access: tariffs and tariff quotas". WTO.
14. "General Agreement on Tariffs and Trade" (PDF). WTO.
15. "Market Access II: Tariff Rate Quotas". FAO.
16. "Tariff Quotas — Non-Discriminatory Administration". WTO.
17. Hornig, Ellen. "Explanation of quota rents from US cheese exports" (PDF). The Australian Journal of Agricultural Economics. 34 (1). 1990. doi:10.1111/j.1467-8489.1990.tb00489.x. hdl:10.1111/j.1467-8489.1990.tb00489.x.
18. Suranovic, Steven. International Trade Theory and Policy. International Economics Study Center. 2004.
19. "An analysis of dairy policy reform and trade liberalization - trade and economic effects of milk quota systems" (PDF). OECD.
20. Merlinda D. Ingco & L. Alan Winters. Agriculture and the New Trade Agenda: Creating a Global Trading Environment for Development. Cambridge University Press. 2004. 215–218. ISBN .
21. Skully, David. "Economics of Tariff-Rate Quota Administration" (PDF). United States Department of Agriculture, Economic Research Service. Technical Bulletins 33576. 2001. İstifadə tarixi: 20 June 2019.
22. Shotton, Ross. Case studies on the allocation of transferable quota rights in fisheries. Rome: FAO. 2001. ISBN .

Xarici keçidlər

• WTO's Tariff Analysis Online
• ITC's Market Access Map
• WTO's Tariff Download Facility
• WTO's Tariff Profiles
• EU's database on tariff quotas
• Switzerland's tariff quotas
• ITC's Rules of Origin Facilitator