Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Gülüstan məlikliyi və ya Talış məlikliyi — XVIII-XIX əsrlərdə Qarabağın dağlıq ərazisində yerləşirdi. Mərkəzi əvvəllər İncəçayın yuxarı hövzəsindəki Talış kəndi, sonralar isə Gülüstan qalası olmuşdur.
Tarix
Səfəvilər dövründə Qarabağ bəylərbəyliyinin, sonralar isə Qarabağ xanlığının tərkibində olmuşdur. 1813-cü ildə Qarabağ xanlığının tərkibində Rusiya imperiyası ilhaq olundu. Bəzi mənbələrdə Talış mahalı, Talış məlikliyi kimi də adlanır. Məlikləri olub. Əsilləri Şirvandan gəlmədir.
Qarabağın tarixə adlarını “Xəmsə məlikləri” kimi yazdırmış beş məliklikdən biri Gülüstan Məlikliyi olmuşdur ki, digər dörd məlikliyin əsasını qoyan şəxslər kimi bu məlikliyin də əsasını Səfəvi ordusunda yüzbaşılıq edən, Şah Abassın Osmanlılara qarşı apardığı müharibələrdə fərqlənən bir şəxs olmuşdur.. Müsəlman türklər arasında “Qara Yüzbaşı”, xristian türklər, yəni albanlar arasında isə “Qara Abov” adı ilə məşhur olan bu adam əslən Qəbələ yaxınlığındakı Nic kəndindən idi və milliyyətcə udin idi. Yəni digərləri kimi alban-qıpçaq soyuna mənsub deyildi.
Qara Yüzbaşı, və ya başqa sözlə, Qara Abov XVII əsrin əvvəllərində cəmi yeddi udin ailəsi ilə birlikdə, müflis vəziyyətdə hansısa naməlum səbəbdən Qarabağa köçməli olur. Gələrkən yanlarında sadəcə bir neçə baş heyvan olduğu söylənilir. İlk dövrlərdə yaşamağa belə yeri olmayan, Tərtər çayı sahilində, hazırkı Talış kəndi yaxınlığında çadır qurub yaşamağa məhkum olan bu yeddi udin ailələsi əl – ələ verərək, bir müddət səfil həyat tərzi sürdükdən sonra heyvanlarının sayını artırmağı bacarırlar. Lakin günlərin birində necə olursa, bir quldur dəstəsi hücum edib, onların sürüsünü oğurlayır. Vəziyyəti belə görən Qara Yüzbaşı və yanındak gənclər heyvanları qaytarmaq məqsədi ilə quldurları təqib etməyə başlayırlar və onlara çatıb, nəinki heyvanları qaytarırlar, üstəlik quldurları da əsir tuturlar.
Əsir götürülən quldurlar ətraf kəndlərə çox böyük ziyan vurduğundan Qarabağ bəylərbəyisinin adamları tərəfindən çoxdan idi ki, axtarışda idilər və bəylərbəyi onların zərərsizləşdirilməsi üçün böyük mükafat təyin etmişdi. Odur ki, xəbər Bərdəyə, Qarabağ bəylərbəyisinə çatar-çatmaz, o, Qara Yüzbaşını yanına çağırtdırır və Talış kəndini yaxınlıqdakı Örük vəngi (monastrı) ilə birlikdə əbədi olaraq, ona və soyuna hədiyyə edir. Beləcə, Qara Yüzbaşı mülkədara çevrilir. Qarabağ bəylərbəyisinə minnətdarlıq əlaməti olaraq, yenicə doğulan oğlunun adını onun şərəfinə Bəylər qoyur.
Etnonim
Böyük ehtimalla, bu ərazilərdə o zamanlar talışların sakin olmasıdır ki, yerli əhali tərəfindən kəndin adı talış adlanmışdır. Bunu isbat edən yeganə dəlil Gülüstani-İrəm əsəridir.
O, hicri 945-ci (=1538) ildə, öz qardaşı Əlqas mirzəni, Məntəşa sultan, bir dəstə Qacar əmirləri, Qarabağ talışlarından mürəkkəb 20 000 nəfərlik bir qüvvə ilə Qorçibaşı Padarla birlikdə Şirvanı almağa göndərdi. Onlar Şirvana gəldilər. Şirvanlılar onlara boyun əyməyib, qalaları təcrübəli adamlarla möhkəmləndirib, müdafiəyə başladılar.
Gülüstan məlikləri
| № | Adı | Hakimiyyət illəri |
|---|---|---|
| 1 | Qara Yüzbaşı | 1632 |
| 2 | I Məlik Bəylər | 1632 |
| 3 | II Məlik Abov | 1728 |
| 4 | Məlik Təmraz | 1728-1760 |
| 5 | I Yusif | 1728-1775 |
| 6 | Bəylər Ağa Yusif | 1775-1776 |
| 7 | Abov III Ağa | 1776-1808 |
| 8 | Bəylər II | 1808-1808 |
| 9 | Mines Bəy, fill d'Abov III | 1808-1808 |
| 10 | Yusif III, fill de Pridon | 1808-1826 |
1632-ci ildə Qara Yüzbaşı öldükdən sonra bütün mülkü miras olaraq oğluna, yəni Bəylərə keçir. Gülüstan Məlikliyinin əsasını qoyan da, əslində o olub və Məlikbəylər kimi tanınan Gülüstan məliklərinin soyadı onun adı ilə bağlıdır. Məlik tituluna ilk qəbul edən o olub, bu üzdən də rəsmən məlikliyin qurucusu o hesab edilir. Məhz onun dövründə Məlikbəylər nəsli sayılıb-seçilən feodal nəsillərindən birinə çevrilmişdir.
Məlik Bəylər çox cəsur adam idi və soyunun başına keçər-keçməz, hələ atasının sağlığnda onlarla düşmənçilik edən və ətraf alban kəndlərinin və Gülüstan qalasının sahibi olan Gavur İbrahimə qarşı döyüşə girir, onu öldürərək, Erkəc və Gülüstan başda olmaqla, bütün kəndlərini, eləcə də Gülüstan qalasını öz mülkünə çevirir. Bu həmin Gülüstan qalası idi ki, Azərbaycanın parçalanmasının əsasını qoyan məşhur Gülüstan Sülh Müqaviləsi burada imzalanmışdır. Həzırda onun yalnız xarabalıqları qalmaqdadır.
Məlik Bəylərin iki oğlu vardı. Böyüyünün adını atasının şərəfinə Abov qoymuşdu. İkincisinin adı isə Təmraz idi. Bəylərdən sonra onun yerini böyük oğlu Abov (II Abov) tutur. O, döyüşlərin birində ayağından güllə yarası aldığından axsayırdı, bu üzdən də ona Axsaq Abov deyirdilər. Əsas peşəsi ətraf kəndlərə hücum edib, qarətçiliklə məşğul olmaq idi. Bir gün o, qarət məqsədi ilə Gəncə ətrafındakı kəndlərə basqın edir. Duluslu kəndində qarətçiliklə məşğul olarkən təsadüfən həmin vaxt orada olan Məhəmməd xanın qızı Qəmər Soltanı görür. Qıza elə vurulur ki, onu qaçırmaq qərarına gəlir. Görünür qızın da buna könlü olubmuş, çünki könlü olmasa idi, Abovla ailə həyatı qurmaq naminə İslamdan üz döndərərək xristianlığı qbul etməzdi. Hər halda, Qəmər Soltanın xristianlığı qəbul etdiyi faktdır və bu faktı tarixi qaynaqlar da təsdiq edir.
Bu hadisə Məhəmməd xanla Axsaq Abov arasında düşmənçiliyə səbəb olur. Məhəmməd xan bir neçə dəfə onun üstünə qoşun çəksə də, bir şeyə nail ola bilmir. Sonda qədəri ilə barışmalı olur. Onun oğlu yox idi. Qəmər Soltan onun yeganə övladı idi. Odur ki, əlində olan bütün kəndləri cehiz qismində yeganə varisi olan qızına bağışlayır. Beləcə, Abov arvadının sayəsində bölgənin ən böyük feodallarından birinə çevrildi.
Məlik Abov 1701-ci ildə Rusiya çarı I Pyotra məktub göndərərək, Azərbaycanın müsəlman hökmdarlarından şikayət edən və ondan kömək istəyən alban məliklərindən biri olmuşdur. Məlumat üçün bildirək ki, xristian albanların, təbii ki, həm də alban məliklərinin Azərbaycanın müsəlman əhalisinə, o cümlədən İslamı qəbul etmiş albanlara münasibəti bu gün “erməni” adı ilə tandığımız haylarınkindən qətiyyən fərqlənməmiş, onlar bu məsələdə həmdinləri və həmməzhəbləri (monofizit-qriqotyan) olan haylarla eyni platformadan çıxış etmişlər. Münasibətlərdəki bu eyniliyi Rusiyaya münasibətdə də görməkdəyik. Həmin dövrdə “erməni” kəlməsi “monofizit-xristian” anlamında işlənirdi və müsəlmanlar bu adı həm haylara, həm də albanlara şamil edirdilər. Yəni azərbaycanlılarla qaynayıb-qarışan, Azərbaycan xalqının ernogenezində əsas rollardan birini oynayan müsəlman albanlardan fərqli olaraq, xristian albanlar üçün məzhəb etnik mənsubiyyətdən daha irəli idi və onlar Osmanlı sınırı içərisində yaşayan və hələ Qafqaza ayaq açmayan haylarla ümumi “ermənilik” (monofizitlik) platformasında birləşirdilər. Elə bu səbəbdən də onlar XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq ruslar tərəfindən Qafqaza, o cümlədən Qarabağa köçürülməyə başlayan haylarla qaynayıb-qarışdılar və asanlıqla assimilyasiyaya uğradılar. Bu işdə ruslar tərəfindən alban katalikosluğunun ləğv edilməsi də az rol oynamamışdır.
Maraqlıdır ki, Məlik Abovun I Pyotra göndərdiyi məktubda o, mənsub olduğu xalqı “biz-udin millətindən olan albanlar” deyə təqdim edir və belə etməklə də özünü qıpçaqdilli, yəni əsil albanlardan fərqləndirməyə çalışır.
1728-ci ildə, II Abovun ölümündən sonra Məlikliyə Təmraz başçılıq etməyə başlayır. Qardaşından fərqli olaraq qəddarlığı və rəhmsizliyi ilə fərqlənən Məlik Təmraz qardaşı oğlu Yusufu özünə rəqib görürdü. Odur ki, öncə onu öldürmək qərarına gəlir, lakin sonra qohum-əqrabann qınağına tuş gələ biləcəyindən qorxaraq, onun bütün varidatını əlindən almaqla yetinir. Anası ilə birlikdə güzəranını birtəhər təmin edə bilməsi üçün yalnız Gülüstan qalasına toxunmur. Beləcə, Yusuf Qəmər Soltanla birlikdə Gülüstan qalasında kasıb bir vəziyyətdə yaşamağa başlayır. Lakin bu uzun sürmür, günlərin birində Dərbənddən Gəncəyə gələn Azərbaycan hökmdarı Sultan Hüseynin vəziri Mizə Tahir oradan da Qarabağa təşrif gətirir.
Vəzirin bu səfərində məqsəd Azərbaycan səltənətinin bütün vilayətlərindəki maliyyə-təsərrüfat işlərini yoxlayıb, qaydaya salmaq idi. Qarabağa da bu məqsədlə gəlmişdi. Qrabağda o, Məlik Təmrazın qonağı olur. Məlik Təmraz üzərinə düşən verginin hesabını ödədikdən sonra vəzirin gözündə şirin olmaq üçün ona qardaşından qalan və qundağı qızıl və gümüşlə işlənmiş tüfəngi hədiyyə edir. Bunu üçün o, Yusufu aldarmalı olur.
Yusuf eşidəndə ki, ondan icazəsiz atasının yadigarı olan tüfəng vəzirə hədiyyə edilib, bərk qəzəblənir, dərhal dostlarını da başına toplayıb, vəziri və adamlarını təqib etməyə başlayır, Onları Tərtər yaxınlığındakı dar bir keçiddə yaxalayır. Gözlənilmədən üsrlərinə hücum edib, hamısını qırır, Dərbənddən, Gəncəyə, Gəncədən Qarabağa qədər bütün əyalət və vilayətlərdən toplanmış vergini də qarət edib, Gülüstan qalasına çəkilir. Onun bu əməli cəzasız qalır. Çünki təqribən elə həmin vaxtlarda əfqanlar Səfəvi sarayının yerləşdiyi İsfahanı ələ keçirirlər və şah Sultan Hüseyn taxt-tacından məhrum olur.
Beləcə, Yusuf gözlənilmədən böyük var-dövlət sahibinə çevrilir. Dərhal da əmisi ilə düşmən olan Çerəbürd məliyi Məlik Hətəmlə birləşib, ona hücuma keçir, əmisini məğlub edib, atasının bütün mirasını geri qaytarır. Əmisini dar ağacından asdırdırır, özü isə hüquqən ona çatmalı olan Gülüstan məliyi titulunu qəbul edir. Məlik Təmrazın oğlu Sərxanı öz qoşununa başçı təyin edir.
Məlik Yusuf da atasının yolunu davam etdirərərək, Rusiya ilə əlaqələr qurmaq, rus qoşunlarının Qafqaza dəvət etmək, bu yolla müsəlmanların hökmranlığından qurtulmaq və “öz dövlətlərini (Arran // Albaniya) bərpa etməkdə” ruslara arxalanmaq xəttini davam etdirmişdir. Əslində, bu xətt Qarabağın, eləcə də Qafan, Loru və Şirvanın bütün alban məliklərinin izlədikləri ortaq xətt idi və sözügedən siyasi kursa bilavasitə alban katalikosları Əsən Cəlal Esayi və Nerses başçılıq etmişlər. Maraqlıdır ki, erməni-hay tarixçiləri həmin hadisələri “Qarabağın erməni əhalisinin perslərə qarşı milli azadlıq hərəkatı” kimi qələmə verməyə çalışırlar. Fakt isə budur ki, vaxtı ilə Qarabağda yaşayan xristian əhalinin I Pyotra yazdıqları məktub ortadadır və həmin məktubun sahibləri özlərini “erməni-hay” yox, məhz “alban” adlandırırlar.
1753-cü ildə Qəmər Soltan vəfat etdi. Məlik Yusuf onu Örük vənginin (monastırının həyətində dəfn etdirir. Qəmər Soltanın qəbrin üzərindəki xaç daşı bu yaxın zamanlara qədər durmaqda idi. Qarabağ müharibəsi zamanı ermənilər tərəfindən məhv edilmişdir.
İstinadlar
- Azərbaycanın Tarixi-Siyasi Coğrafiyası 2017-11-16 at the Wayback Machine səh. 44, Vaqif Piriyev
- . 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-09.
- Abbasqolu Ağa Bakıxanov “Gülüstani-İrəm” Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası nəşriyyatı (Bakı - 1951)
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Gulustan melikliyi ve ya Talis melikliyi XVIII XIX esrlerde Qarabagin dagliq erazisinde yerlesirdi Merkezi evveller Incecayin yuxari hovzesindeki Talis kendi sonralar ise Gulustan qalasi olmusdur TarixSefeviler dovrunde Qarabag beylerbeyliyinin sonralar ise Qarabag xanliginin terkibinde olmusdur 1813 cu ilde Qarabag xanliginin terkibinde Rusiya imperiyasi ilhaq olundu Bezi menbelerde Talis mahali Talis melikliyi kimi de adlanir Melikleri olub Esilleri Sirvandan gelmedir Qarabagin tarixe adlarini Xemse melikleri kimi yazdirmis bes meliklikden biri Gulustan Melikliyi olmusdur ki diger dord melikliyin esasini qoyan sexsler kimi bu melikliyin de esasini Sefevi ordusunda yuzbasiliq eden Sah Abassin Osmanlilara qarsi apardigi muharibelerde ferqlenen bir sexs olmusdur Muselman turkler arasinda Qara Yuzbasi xristian turkler yeni albanlar arasinda ise Qara Abov adi ile meshur olan bu adam eslen Qebele yaxinligindaki Nic kendinden idi ve milliyyetce udin idi Yeni digerleri kimi alban qipcaq soyuna mensub deyildi Qara Yuzbasi ve ya basqa sozle Qara Abov XVII esrin evvellerinde cemi yeddi udin ailesi ile birlikde muflis veziyyetde hansisa namelum sebebden Qarabaga kocmeli olur Gelerken yanlarinda sadece bir nece bas heyvan oldugu soylenilir Ilk dovrlerde yasamaga bele yeri olmayan Terter cayi sahilinde hazirki Talis kendi yaxinliginda cadir qurub yasamaga mehkum olan bu yeddi udin ailelesi el ele vererek bir muddet sefil heyat terzi surdukden sonra heyvanlarinin sayini artirmagi bacarirlar Lakin gunlerin birinde nece olursa bir quldur destesi hucum edib onlarin surusunu ogurlayir Veziyyeti bele goren Qara Yuzbasi ve yanindak gencler heyvanlari qaytarmaq meqsedi ile quldurlari teqib etmeye baslayirlar ve onlara catib neinki heyvanlari qaytarirlar ustelik quldurlari da esir tuturlar Esir goturulen quldurlar etraf kendlere cox boyuk ziyan vurdugundan Qarabag beylerbeyisinin adamlari terefinden coxdan idi ki axtarisda idiler ve beylerbeyi onlarin zerersizlesdirilmesi ucun boyuk mukafat teyin etmisdi Odur ki xeber Berdeye Qarabag beylerbeyisine catar catmaz o Qara Yuzbasini yanina cagirtdirir ve Talis kendini yaxinliqdaki Oruk vengi monastri ile birlikde ebedi olaraq ona ve soyuna hediyye edir Belece Qara Yuzbasi mulkedara cevrilir Qarabag beylerbeyisine minnetdarliq elameti olaraq yenice dogulan oglunun adini onun serefine Beyler qoyur EtnonimBoyuk ehtimalla bu erazilerde o zamanlar talislarin sakin olmasidir ki yerli ehali terefinden kendin adi talis adlanmisdir Bunu isbat eden yegane delil Gulustani Irem eseridir O hicri 945 ci 1538 ilde oz qardasi Elqas mirzeni Mentesa sultan bir deste Qacar emirleri Qarabag talislarindan murekkeb 20 000 neferlik bir quvve ile Qorcibasi Padarla birlikde Sirvani almaga gonderdi Onlar Sirvana geldiler Sirvanlilar onlara boyun eymeyib qalalari tecrubeli adamlarla mohkemlendirib mudafieye basladilar Gulustan melikleri Adi Hakimiyyet illeri1 Qara Yuzbasi 16322 I Melik Beyler 16323 II Melik Abov 17284 Melik Temraz 1728 17605 I Yusif 1728 17756 Beyler Aga Yusif 1775 17767 Abov III Aga 1776 18088 Beyler II 1808 18089 Mines Bey fill d Abov III 1808 180810 Yusif III fill de Pridon 1808 1826 1632 ci ilde Qara Yuzbasi oldukden sonra butun mulku miras olaraq ogluna yeni Beylere kecir Gulustan Melikliyinin esasini qoyan da eslinde o olub ve Melikbeyler kimi taninan Gulustan meliklerinin soyadi onun adi ile baglidir Melik tituluna ilk qebul eden o olub bu uzden de resmen melikliyin qurucusu o hesab edilir Mehz onun dovrunde Melikbeyler nesli sayilib secilen feodal nesillerinden birine cevrilmisdir Melik Beyler cox cesur adam idi ve soyunun basina kecer kecmez hele atasinin saglignda onlarla dusmencilik eden ve etraf alban kendlerinin ve Gulustan qalasinin sahibi olan Gavur Ibrahime qarsi doyuse girir onu oldurerek Erkec ve Gulustan basda olmaqla butun kendlerini elece de Gulustan qalasini oz mulkune cevirir Bu hemin Gulustan qalasi idi ki Azerbaycanin parcalanmasinin esasini qoyan meshur Gulustan Sulh Muqavilesi burada imzalanmisdir Hezirda onun yalniz xarabaliqlari qalmaqdadir Melik Beylerin iki oglu vardi Boyuyunun adini atasinin serefine Abov qoymusdu Ikincisinin adi ise Temraz idi Beylerden sonra onun yerini boyuk oglu Abov II Abov tutur O doyuslerin birinde ayagindan gulle yarasi aldigindan axsayirdi bu uzden de ona Axsaq Abov deyirdiler Esas pesesi etraf kendlere hucum edib qaretcilikle mesgul olmaq idi Bir gun o qaret meqsedi ile Gence etrafindaki kendlere basqin edir Duluslu kendinde qaretcilikle mesgul olarken tesadufen hemin vaxt orada olan Mehemmed xanin qizi Qemer Soltani gorur Qiza ele vurulur ki onu qacirmaq qerarina gelir Gorunur qizin da buna konlu olubmus cunki konlu olmasa idi Abovla aile heyati qurmaq namine Islamdan uz dondererek xristianligi qbul etmezdi Her halda Qemer Soltanin xristianligi qebul etdiyi faktdir ve bu fakti tarixi qaynaqlar da tesdiq edir Bu hadise Mehemmed xanla Axsaq Abov arasinda dusmenciliye sebeb olur Mehemmed xan bir nece defe onun ustune qosun cekse de bir seye nail ola bilmir Sonda qederi ile barismali olur Onun oglu yox idi Qemer Soltan onun yegane ovladi idi Odur ki elinde olan butun kendleri cehiz qisminde yegane varisi olan qizina bagislayir Belece Abov arvadinin sayesinde bolgenin en boyuk feodallarindan birine cevrildi Melik Abov 1701 ci ilde Rusiya cari I Pyotra mektub gondererek Azerbaycanin muselman hokmdarlarindan sikayet eden ve ondan komek isteyen alban meliklerinden biri olmusdur Melumat ucun bildirek ki xristian albanlarin tebii ki hem de alban meliklerinin Azerbaycanin muselman ehalisine o cumleden Islami qebul etmis albanlara munasibeti bu gun ermeni adi ile tandigimiz haylarinkinden qetiyyen ferqlenmemis onlar bu meselede hemdinleri ve hemmezhebleri monofizit qriqotyan olan haylarla eyni platformadan cixis etmisler Munasibetlerdeki bu eyniliyi Rusiyaya munasibetde de gormekdeyik Hemin dovrde ermeni kelmesi monofizit xristian anlaminda islenirdi ve muselmanlar bu adi hem haylara hem de albanlara samil edirdiler Yeni azerbaycanlilarla qaynayib qarisan Azerbaycan xalqinin ernogenezinde esas rollardan birini oynayan muselman albanlardan ferqli olaraq xristian albanlar ucun mezheb etnik mensubiyyetden daha ireli idi ve onlar Osmanli siniri icerisinde yasayan ve hele Qafqaza ayaq acmayan haylarla umumi ermenilik monofizitlik platformasinda birlesirdiler Ele bu sebebden de onlar XIX esrin evvellerinden baslayaraq ruslar terefinden Qafqaza o cumleden Qarabaga kocurulmeye baslayan haylarla qaynayib qarisdilar ve asanliqla assimilyasiyaya ugradilar Bu isde ruslar terefinden alban katalikoslugunun legv edilmesi de az rol oynamamisdir Maraqlidir ki Melik Abovun I Pyotra gonderdiyi mektubda o mensub oldugu xalqi biz udin milletinden olan albanlar deye teqdim edir ve bele etmekle de ozunu qipcaqdilli yeni esil albanlardan ferqlendirmeye calisir 1728 ci ilde II Abovun olumunden sonra Melikliye Temraz basciliq etmeye baslayir Qardasindan ferqli olaraq qeddarligi ve rehmsizliyi ile ferqlenen Melik Temraz qardasi oglu Yusufu ozune reqib gorurdu Odur ki once onu oldurmek qerarina gelir lakin sonra qohum eqrabann qinagina tus gele bileceyinden qorxaraq onun butun varidatini elinden almaqla yetinir Anasi ile birlikde guzeranini birteher temin ede bilmesi ucun yalniz Gulustan qalasina toxunmur Belece Yusuf Qemer Soltanla birlikde Gulustan qalasinda kasib bir veziyyetde yasamaga baslayir Lakin bu uzun surmur gunlerin birinde Derbendden Genceye gelen Azerbaycan hokmdari Sultan Huseynin veziri Mize Tahir oradan da Qarabaga tesrif getirir Vezirin bu seferinde meqsed Azerbaycan seltenetinin butun vilayetlerindeki maliyye teserrufat islerini yoxlayib qaydaya salmaq idi Qarabaga da bu meqsedle gelmisdi Qrabagda o Melik Temrazin qonagi olur Melik Temraz uzerine dusen verginin hesabini odedikden sonra vezirin gozunde sirin olmaq ucun ona qardasindan qalan ve qundagi qizil ve gumusle islenmis tufengi hediyye edir Bunu ucun o Yusufu aldarmali olur Yusuf esidende ki ondan icazesiz atasinin yadigari olan tufeng vezire hediyye edilib berk qezeblenir derhal dostlarini da basina toplayib veziri ve adamlarini teqib etmeye baslayir Onlari Terter yaxinligindaki dar bir kecidde yaxalayir Gozlenilmeden usrlerine hucum edib hamisini qirir Derbendden Genceye Genceden Qarabaga qeder butun eyalet ve vilayetlerden toplanmis vergini de qaret edib Gulustan qalasina cekilir Onun bu emeli cezasiz qalir Cunki teqriben ele hemin vaxtlarda efqanlar Sefevi sarayinin yerlesdiyi Isfahani ele kecirirler ve sah Sultan Huseyn taxt tacindan mehrum olur Belece Yusuf gozlenilmeden boyuk var dovlet sahibine cevrilir Derhal da emisi ile dusmen olan Cereburd meliyi Melik Hetemle birlesib ona hucuma kecir emisini meglub edib atasinin butun mirasini geri qaytarir Emisini dar agacindan asdirdirir ozu ise huquqen ona catmali olan Gulustan meliyi titulunu qebul edir Melik Temrazin oglu Serxani oz qosununa basci teyin edir Melik Yusuf da atasinin yolunu davam etdirererek Rusiya ile elaqeler qurmaq rus qosunlarinin Qafqaza devet etmek bu yolla muselmanlarin hokmranligindan qurtulmaq ve oz dovletlerini Arran Albaniya berpa etmekde ruslara arxalanmaq xettini davam etdirmisdir Eslinde bu xett Qarabagin elece de Qafan Loru ve Sirvanin butun alban meliklerinin izledikleri ortaq xett idi ve sozugeden siyasi kursa bilavasite alban katalikoslari Esen Celal Esayi ve Nerses basciliq etmisler Maraqlidir ki ermeni hay tarixcileri hemin hadiseleri Qarabagin ermeni ehalisinin perslere qarsi milli azadliq herekati kimi qeleme vermeye calisirlar Fakt ise budur ki vaxti ile Qarabagda yasayan xristian ehalinin I Pyotra yazdiqlari mektub ortadadir ve hemin mektubun sahibleri ozlerini ermeni hay yox mehz alban adlandirirlar 1753 cu ilde Qemer Soltan vefat etdi Melik Yusuf onu Oruk venginin monastirinin heyetinde defn etdirir Qemer Soltanin qebrin uzerindeki xac dasi bu yaxin zamanlara qeder durmaqda idi Qarabag muharibesi zamani ermeniler terefinden mehv edilmisdir IstinadlarAzerbaycanin Tarixi Siyasi Cografiyasi 2017 11 16 at the Wayback Machine seh 44 Vaqif Piriyev 2016 03 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 01 09 Abbasqolu Aga Bakixanov Gulustani Irem Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasi nesriyyati Baki 1951 Xarici kecidler