Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sahəsi və sərhədləri
Ərazisi 143 min km², əhalisi 7,1 mln. (2007) nəfərdir. Tacikistan Dənizə çıxışı olmayan dövlətlərdən biridir və ərazisi Pamir dağlarının ətəklərində yerləşir. Qərb və şimal-qərb tərəfdən Özbəkistanla, şimal tərəfdən Qırğızıstanla, şərq tərəfdən Çinlə və cənub tərəfdə isə Əfqanıstanla həmsərhəddir. Paytaxtı Düşənbə şəhəridir. MDB-nin iqtisadi cəhətdən ən zəif inkişaf etmiş ölkəsidir.
Tacikistanın relyefi
Tacikistanın ərazisi əsasən dağlıqdır. Şimalda Fərqanə vadisi, şimal-qərbdə və ölkənin mərkəzində Türküstan, Zərəfşan, Hissar, Alay sıra dağları. Cənub-Şərqdə İsmayıl Səməni piki olan Pamir dağları yerləşir.
Təbii ehtiyatları
Pamir dağları ərazisinin böyük hissəsini tutur. Dağarası və dağətəyi düzənliklərinin (Fərqanə vadisinin bir hissəsi) təsərrüfat əhəmiyyəti böyükdür. Çox böyük hidroenerji və su ehtiyatlarına malikdir. Əsas faydalı qazıntılar polimetal filizləri, sürmə, qızıl, gümüş, volfram, molibden, civə, xörək duzları, çöl şpatı. Az miqdarda neft və qaz ehtiyatları vardır.
Sovet dönəmində külli miqdarda uranium istehsal edilirdi. Amma müstəqillik dönəmində iqtisadi çətinliklərə görə uranium istehsalı dayandırıldı. Qazaxıstanın ekstensiv alüminium sənayesi tamamilə gətirilmə filizlə işləyir.
İqlimi və hidroqrafiyası
Tacikistanın iqlimi kontinentaldır. Yanvar ayında havanın orta temperaturu müsbət 2 dərəcə C-dən mənfi 2 dərəcə C-dək, Pamirdə mənfi 20 dərəcə C və daha aşağı olur (mütləq minimum temperatur mənfi 63 dərəcə C). İyulda temperatur 30 dərəcə C (maksimum 48 dərəcə C), Pamirdə 0 dərəcə C olur.
Tacikistanın əsas çayları Amudərya, Sırdərya və Zərəfşandır. Ölkə hidroenerji ehtiyatlarına görə keçmiş SSRİ-də Rusiya Federasiyasından sonra ikinci yeri tuturdu.
Su və enerji problemi, daha dəqiq desək, sərhədyanı su hövzəsindən enerji və kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün istifadə zamanı meydana gələn ziddiyyətlər Mərkəzi Asiya bölgəsində regional əməkdaşlığın əsas münaqişə istiqamətlərindən birini təşkil edir. Bu ziddiyyətin episentrində Mərkəzi Asiyada su istehlakında əsas paya malik olan Özbəkistanın Tacikistan və Qırğızıstan ilə münasibətləri dayanır. Belə ki, qeyd edilən ölkələr enerji üzrə istehsal gücünü artırmağa və onun regionun hüdudlarından kənara ixracı üçün münbit şəraitin yaradılmasına çalışırlar. 1990-cı ilin ortalarından başlayaraq Tacikistan və Qırğızıstan kimi "dağlıq" ölkələr və onların "düzənlik" qonşusu olan Özbəkistan, Türkmənistan və Qazaxıstan arasında maraq münaqişəsi davamlı formada artmağa başlamışdır. Bu münaqişəni nə özbək karbohidrogen ehtiyatlarının güzəşt əsasında tədarükü, nə DSTKK-nın (Dövlətlərarası su təsərrüfatının koordinasiyası komissiyası) vasitəsilə illik su istehlakı balansının optimallaşdırılması, nə də ötən onilliyin ortalarında regional su və enerji konsorsiumunun yaradılmasına edilən cəhdlər hesabına hələ ki, həll etmək mümkün olmamışdır. Başqa sözlə, Mərkəzi Asiyada sərhədyanı su ehtiyatlarından enerji və aqrar məqsədlərlə istifadə zamanı yaranan ziddiyyətlərin kompleks tənzimlənməsinin Avrasiya İqtisadi Birliyinin xətti ilə ikitərəfli əsasda qəbul edilmiş və regiondan kənar strukturların cəlb edilməsi hesabına 2002-ci ildən onun genişləndirilməsi kontekstində bütün formatlar qapanmışdır.
Lakin ötən beş-altı ildə Özbəkistan və onun "dağlıq" qonşuları (xüsusilə Tacikistan) tərəfindən "su problemi" qabardılaraq silahlı qarşıdurma həddinə çatdırılsa da, real hərbi münaqişədən qaçmaq mümkün olmuşdur. İndiki mərhələdə isə münaqişəli vəziyyət müxtəlif regional və regiondan kənar qüvvələrin qarşılıqlı əməkdaşlığı xüsusiyyətini almışdır. Bu qüvvələr əksər hallarda gərginliyin kortəbii idarə olunmasından qaçmağa çalışırlar.
Bütövlükdə müasir mərhələdə Mərkəzi Asiya dövlətləri arasında su və enerji münasibətlərində potensial münaqişələrin konservasiyası baş verdi. Belə vəziyyətlər üçün isə adətən "dağlıq" və "düzənlik" ölkələr arasında xarakterik olan ənənəvi qarşıdurmanın "çiçəklənməsi" halı xarakterik olur. Xarici investisiyaların cəlb edilməsi məqsədilə Tacikistan artıq iki ildən çoxdur ki, Dünya Bankının xətti ilə Roqun layihəsinin ekspertizasının nəticələrini gözləyir. Özbəkistan isə xarici ekspertləri cəlb etməklə sudan aqrar məqsədlərlə istifadə edilməsinin modernizasiyası və öz qonşularının yürütdüyü siyasətin ekoloji nəticələrinin kütləvi tənqidi taktikasını seçmişdir. Ona görə də, özbək-tacik və özbək-qırğız münasibətlərində yüksək səviyyədə təzadların mövcud olaraq qalmasına baxmayaraq, bu münasibətlərin inkişafı beynəlxalq vasitələrin iştirakına mütəmadi razılığın verilməsi yolu ilə öz məcrasına yönəlməyə başladı.
Cəlb edilmiş beynəlxalq iştirakçıların əhatə dairəsinin genişləndirilməsi fonunda Mərkəzi Asiyada su və enerji münasibətlərində yeni formatın axtarışı baş verir. Bu tendensiya yalnız Tacikistan və Özbəkistanın ATƏT, Aİ və BMT-də özlərinin rəqabətli mövqelərinin qorunub saxlanması ilə deyil, həm də ABŞ və ÇXR-in aktivliyinin artmasını şərtləndirmişdir. Amerika tərəfi üçün isə bir neçə məsələ xarakterikdir:
- I) Su münaqişəsinin tezliklə zəruri olaraq güc fazasına daxil olmasına dair ictimai həyəcanın verilməsi;
- II) Taciklərin Roqun SES-nin tikintisi və Əfqanıstan istiqamətində ixracı planına siyasi dəstək;
- III) Tacikistanın su və enerji məsələlərinin Mərkəzi Asiya regionunun parçalanması strategiyası ("Böyük Mərkəzi Asiya" planı) kontekstinə daxil edilməsi.
Torpaq, bitki örtüyü
Ədəbiyyat
- Красная книга Таджикской ССР. Душанбе, 1988.
- Кутеминский В.Я., Леонтьева P.C. Почвы Таджикистана. Вып. I, Душанбе, "Ирфон", 1966.
- Мухаббатов X. Ресурсный потенциал гор. Душанбе, "Ирфон", 1990.
- Нарзикулов И.К. Проблемы развития производительных сил Таджикистана и формирования южно-таджикского комплекса. Душанбе, 1975.
İstinadlar
- Баратов Р.Б. Горы открывают свои тайны. Душанбе, "Ирфон", 1981.
- Ахророва А. Интенсификация энергетики Таджикистана. Душанбе, "Ирфон", 1988.
- Баденков Ю.П. Устойчивое развитие горных территорий. Известия РАН. Серия географическая, № 6, 1998.
- Голубчиков Ю.Н. География горных и полярных стран. М., изд. МГУ, 1996.
- Джураев К.Ш. Экономическое значение водных ресурсов Таджикистана. Душанбе, "Ирфон", 1974.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahesi ve serhedleriErazisi 143 min km ehalisi 7 1 mln 2007 neferdir Tacikistan Denize cixisi olmayan dovletlerden biridir ve erazisi Pamir daglarinin eteklerinde yerlesir Qerb ve simal qerb terefden Ozbekistanla simal terefden Qirgizistanla serq terefden Cinle ve cenub terefde ise Efqanistanla hemserheddir Paytaxti Dusenbe seheridir MDB nin iqtisadi cehetden en zeif inkisaf etmis olkesidir Tacikistanin relyefiTasikistanda dag silsilesi Tacikistanin erazisi esasen dagliqdir Simalda Ferqane vadisi simal qerbde ve olkenin merkezinde Turkustan Zerefsan Hissar Alay sira daglari Cenub Serqde Ismayil Semeni piki olan Pamir daglari yerlesir Tebii ehtiyatlariPamir daglari erazisinin boyuk hissesini tutur Dagarasi ve dageteyi duzenliklerinin Ferqane vadisinin bir hissesi teserrufat ehemiyyeti boyukdur Cox boyuk hidroenerji ve su ehtiyatlarina malikdir Esas faydali qazintilar polimetal filizleri surme qizil gumus volfram molibden cive xorek duzlari col spati Az miqdarda neft ve qaz ehtiyatlari vardir Sovet doneminde kulli miqdarda uranium istehsal edilirdi Amma musteqillik doneminde iqtisadi cetinliklere gore uranium istehsali dayandirildi Qazaxistanin ekstensiv aluminium senayesi tamamile getirilme filizle isleyir Iqlimi ve hidroqrafiyasiTacikistanin iqlimi kontinentaldir Yanvar ayinda havanin orta temperaturu musbet 2 derece C den menfi 2 derece C dek Pamirde menfi 20 derece C ve daha asagi olur mutleq minimum temperatur menfi 63 derece C Iyulda temperatur 30 derece C maksimum 48 derece C Pamirde 0 derece C olur Tacikistanin esas caylari Amuderya Sirderya ve Zerefsandir Olke hidroenerji ehtiyatlarina gore kecmis SSRI de Rusiya Federasiyasindan sonra ikinci yeri tuturdu Su ve enerji problemi daha deqiq desek serhedyani su hovzesinden enerji ve kend teserrufati meqsedleri ucun istifade zamani meydana gelen ziddiyyetler Merkezi Asiya bolgesinde regional emekdasligin esas munaqise istiqametlerinden birini teskil edir Bu ziddiyyetin episentrinde Merkezi Asiyada su istehlakinda esas paya malik olan Ozbekistanin Tacikistan ve Qirgizistan ile munasibetleri dayanir Bele ki qeyd edilen olkeler enerji uzre istehsal gucunu artirmaga ve onun regionun hududlarindan kenara ixraci ucun munbit seraitin yaradilmasina calisirlar 1990 ci ilin ortalarindan baslayaraq Tacikistan ve Qirgizistan kimi dagliq olkeler ve onlarin duzenlik qonsusu olan Ozbekistan Turkmenistan ve Qazaxistan arasinda maraq munaqisesi davamli formada artmaga baslamisdir Bu munaqiseni ne ozbek karbohidrogen ehtiyatlarinin guzest esasinda tedaruku ne DSTKK nin Dovletlerarasi su teserrufatinin koordinasiyasi komissiyasi vasitesile illik su istehlaki balansinin optimallasdirilmasi ne de oten onilliyin ortalarinda regional su ve enerji konsorsiumunun yaradilmasina edilen cehdler hesabina hele ki hell etmek mumkun olmamisdir Basqa sozle Merkezi Asiyada serhedyani su ehtiyatlarindan enerji ve aqrar meqsedlerle istifade zamani yaranan ziddiyyetlerin kompleks tenzimlenmesinin Avrasiya Iqtisadi Birliyinin xetti ile ikiterefli esasda qebul edilmis ve regiondan kenar strukturlarin celb edilmesi hesabina 2002 ci ilden onun genislendirilmesi kontekstinde butun formatlar qapanmisdir Lakin oten bes alti ilde Ozbekistan ve onun dagliq qonsulari xususile Tacikistan terefinden su problemi qabardilaraq silahli qarsidurma heddine catdirilsa da real herbi munaqiseden qacmaq mumkun olmusdur Indiki merhelede ise munaqiseli veziyyet muxtelif regional ve regiondan kenar quvvelerin qarsiliqli emekdasligi xususiyyetini almisdir Bu quvveler ekser hallarda gerginliyin kortebii idare olunmasindan qacmaga calisirlar Butovlukde muasir merhelede Merkezi Asiya dovletleri arasinda su ve enerji munasibetlerinde potensial munaqiselerin konservasiyasi bas verdi Bele veziyyetler ucun ise adeten dagliq ve duzenlik olkeler arasinda xarakterik olan enenevi qarsidurmanin ciceklenmesi hali xarakterik olur Xarici investisiyalarin celb edilmesi meqsedile Tacikistan artiq iki ilden coxdur ki Dunya Bankinin xetti ile Roqun layihesinin ekspertizasinin neticelerini gozleyir Ozbekistan ise xarici ekspertleri celb etmekle sudan aqrar meqsedlerle istifade edilmesinin modernizasiyasi ve oz qonsularinin yurutduyu siyasetin ekoloji neticelerinin kutlevi tenqidi taktikasini secmisdir Ona gore de ozbek tacik ve ozbek qirgiz munasibetlerinde yuksek seviyyede tezadlarin movcud olaraq qalmasina baxmayaraq bu munasibetlerin inkisafi beynelxalq vasitelerin istirakina mutemadi raziligin verilmesi yolu ile oz mecrasina yonelmeye basladi Celb edilmis beynelxalq istirakcilarin ehate dairesinin genislendirilmesi fonunda Merkezi Asiyada su ve enerji munasibetlerinde yeni formatin axtarisi bas verir Bu tendensiya yalniz Tacikistan ve Ozbekistanin ATET AI ve BMT de ozlerinin reqabetli movqelerinin qorunub saxlanmasi ile deyil hem de ABS ve CXR in aktivliyinin artmasini sertlendirmisdir Amerika terefi ucun ise bir nece mesele xarakterikdir I Su munaqisesinin tezlikle zeruri olaraq guc fazasina daxil olmasina dair ictimai heyecanin verilmesi II Taciklerin Roqun SES nin tikintisi ve Efqanistan istiqametinde ixraci planina siyasi destek III Tacikistanin su ve enerji meselelerinin Merkezi Asiya regionunun parcalanmasi strategiyasi Boyuk Merkezi Asiya plani kontekstine daxil edilmesi Torpaq bitki ortuyuEdebiyyatKrasnaya kniga Tadzhikskoj SSR Dushanbe 1988 Kuteminskij V Ya Leonteva P C Pochvy Tadzhikistana Vyp I Dushanbe Irfon 1966 Muhabbatov X Resursnyj potencial gor Dushanbe Irfon 1990 Narzikulov I K Problemy razvitiya proizvoditelnyh sil Tadzhikistana i formirovaniya yuzhno tadzhikskogo kompleksa Dushanbe 1975 IstinadlarBaratov R B Gory otkryvayut svoi tajny Dushanbe Irfon 1981 Ahrorova A Intensifikaciya energetiki Tadzhikistana Dushanbe Irfon 1988 Badenkov Yu P Ustojchivoe razvitie gornyh territorij Izvestiya RAN Seriya geograficheskaya 6 1998 Golubchikov Yu N Geografiya gornyh i polyarnyh stran M izd MGU 1996 Dzhuraev K Sh Ekonomicheskoe znachenie vodnyh resursov Tadzhikistana Dushanbe Irfon 1974 Xarici kecidler