Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tərif, definisiya (lat. definitio — "hədd, sərhəd") — sözün və ya ifadənin mənasını təsvir edən cümlə; onun müəyyən bir anlayışa (ümumi anlayış, cins, sinif) aid olduğunu vurğulamaq və adın müəyyən edildiyi sinifdəki fərqli xüsusiyyətini göstərməklə adın mahiyyətini açan (atributları) məntiqi əməliyyat. Beləliklə, tərif ümumi anlayışdan və xüsusi fərqdən və ya müəyyənedicidən ibarətdir.
V. Boçarov və V. Markinə görə, tərif linqvistik ifadələrə (dil terminlərinə) ciddi şəkildə sabit məna verməkdən ibarət olan məntiqi prosedurdur .
Növləri
İntensional tərif
Konnotativ təriflər də adlandırılan intensional təriflər, arzu olunan şeyi müəyyən şeylər toplusundan fərqləndirmək üçün zəruri və kifayət qədər şərtləri müəyyən edir. İntensional tərif aşağıdakıları ehtiva etməlidir:
- obyektin xassələrinin təsviri, eyni dəstdən başqa obyektlərlə müqayisədə təyin olunanı fərqləndirən xüsusiyyətləri;
- çoxluqdan seçim qaydalarını göstərməklə terminin mənasını izah etmək;
- digər anlayışların digər tərifləri ilə müqayisədə ən yaxın anlayışın və fərqləndirici xüsusiyyətlərin göstəricisi.
Ekstensional tərif
Ekstensional təriflər bu tərifin altına düşən bütün obyektlərin açıq siyahısına gəlir. Məsələn, "dünya müharibəsi"nin tərifini tarixçilərin "dünya müharibələri" olaraq təyin etdikləri bütün müharibələri sadalamaqla vermək olar.
Ekstensional təriflər birbaşa (bütün obyektlər açıq şəkildə göstərildikdə) və ya dolayı ola bilər. Birbaşa ekstensional tərif bəzən sadalanan tərif adlanır. Sadalanan təriflər yalnız sonlu çoxluqlar üçün mümkündür və yalnız nisbətən kiçik çoxluqlar üçün əlverişlidir.
Nümayiş xarakterli tərif
Nümayiş xarakterli təriflər ekstensional təriflərə bir qədər bənzəyir. Onlar bir və ya bir neçə misalla, tərifə düşən çoxluğun digər üzvləri isə "bənzər", "oxşar" və s. kimi terminlərlə verilir. Belə təriflər dəqiq elmlərdə (riyaziyyat, fizika) istifadə oluna bilməz, lakin praktiki həyatda geniş istifadə olunur. Məsələn, hüquqi təcrübədə çaşdırıcı oxşarlıq anlayışından istifadə olunur, yəni iki obyekt, simvol və ya işarə o qədər oxşardır ki, istehlakçı onları asanlıqla çaşdıra bilir və ya hətta ayırd edə bilmir.
Real və nominal təriflər
Tərifin ümumi ideyası onun bir şeyin varlığının mahiyyətini ifadə edən mühakimə kimi başa düşülməsinə əsaslanır. Aristotelə görə, obyektin əsas xüsusiyyətləri onun " mahiyyətini" (τò τí ėστι) təşkil edir və müvafiq olaraq onun tərifinin məzmununa daxil edilir.
Tərifin bir şeyin mahiyyətini ifadə etməsi fikri sonradan nominal və real mahiyyətə bölünməyə səbəb olur. "İkinci Analitika"da bununla bağlı Aristotel bir tərifin ya bir şeyin varlığını, ya da mahiyyətini izah edə biləcəyini nümayiş etdirən bir arqument irəli sürür: bir şeyin adının mənası (Aristotel misal verir — "keçimaral") bu şeyin "mahiyyətini" bilmədən də bizim anlayışımıza əlçatandır, bu termin belə bir şeyin mövcud olub-olmadığını ifadə edirdi. Bu, orta əsr sxolastiklərinin quid nominis və ya "adın nə olması" ilə hər şeyin altında yatan təbiəti, quid rei və ya "şeylərin nə olması" arasındakı fərqi izah edir (Lokk kimi erkən müasir filosoflar müvafiq olaraq istifadə edirdilər). İngilis dilində "nominal mahiyyət" və ya "real varlıq" təyinatları) "Hobbit" sözü bu mövzuda olduqca əhəmiyyətli bir nümunədir. Onun bir quid nominis var, lakin heç kim hobbitlərin əsl təbiətini, onların quid rei-ni bilmir. Bunun əksinə olaraq, "insan" adı real obyekti (şəxsi) ifadə edir və müəyyən bir quid rei- yə malikdir. Beləliklə, adın mənası bir şeyin həqiqi mahiyyətindən fərqlidir, onun adına uyğun gəlmək üçün sonuncunun malik olması lazımdır. Bu fərq nominal və real təriflərə uyğun bölünməyə gətirib çıxarır. Nominal tərif adın mənasını izah edən, yəni "nominal mahiyyətin" olduğunu bildirən tərifdir. Həqiqi tərif, əksinə, bir şeyin həqiqi mahiyyətini — onun (bu şeyin) nə olduğunu ifadə edir.
Məntiqdə nominal tərif müəyyən işarə ifadəsinin (Dfd) mənasının formalaşdırıldığı tərifdir ("Beşbucaq" termini beş tərəfi olan çoxbucaqlıları ifadə edəcək"). Həqiqi tərif bir obyektin (Dfd) (real və ya mücərrəd) ona bitişik olan digər obyektlərdən bəzi fərqli xüsusiyyəti ilə fərqləndiyi tərifdir ("Beşbucaq beş tərəfi olan çoxbucaqlıdır"). Nominal və real təriflər qarşılıqlı tərcümə edilə bilər; eyni zamanda hər bir tərifdəki mənalı məlumat dəyişmir, yəni anlayışın müəyyən edildiyi əsas xüsusiyyətlər dəyişmir.
İstinadlar
- Бочаров В. А., Маркин В. И. Введение в логику: Учебник. — М.: ФОРУМ; , 2010. — 560 с. — (ФОРУМ); (Инфра-М)
- Аристотель. Вторая Аналитика. Гл. 4.
- Аристотель. Вторая Аналитика. Гл. 7.
- Горский Д. П., Ивин А. А., Никифоров А. Л. Краткий словарь по логике. М.: Просвещение. Под ред. Д. П. Горского. 1991. 132–133. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Terif definisiya lat definitio hedd serhed sozun ve ya ifadenin menasini tesvir eden cumle onun mueyyen bir anlayisa umumi anlayis cins sinif aid oldugunu vurgulamaq ve adin mueyyen edildiyi sinifdeki ferqli xususiyyetini gostermekle adin mahiyyetini acan atributlari mentiqi emeliyyat Belelikle terif umumi anlayisdan ve xususi ferqden ve ya mueyyenediciden ibaretdir Bu adin diger istifade formalari ucun bax V Bocarov ve V Markine gore terif linqvistik ifadelere dil terminlerine ciddi sekilde sabit mena vermekden ibaret olan mentiqi prosedurdur NovleriIntensional terif Konnotativ terifler de adlandirilan intensional terifler arzu olunan seyi mueyyen seyler toplusundan ferqlendirmek ucun zeruri ve kifayet qeder sertleri mueyyen edir Intensional terif asagidakilari ehtiva etmelidir obyektin xasselerinin tesviri eyni destden basqa obyektlerle muqayisede teyin olunani ferqlendiren xususiyyetleri coxluqdan secim qaydalarini gostermekle terminin menasini izah etmek diger anlayislarin diger terifleri ile muqayisede en yaxin anlayisin ve ferqlendirici xususiyyetlerin gostericisi Ekstensional terif Ekstensional terifler bu terifin altina dusen butun obyektlerin aciq siyahisina gelir Meselen dunya muharibesi nin terifini tarixcilerin dunya muharibeleri olaraq teyin etdikleri butun muharibeleri sadalamaqla vermek olar Ekstensional terifler birbasa butun obyektler aciq sekilde gosterildikde ve ya dolayi ola biler Birbasa ekstensional terif bezen sadalanan terif adlanir Sadalanan terifler yalniz sonlu coxluqlar ucun mumkundur ve yalniz nisbeten kicik coxluqlar ucun elverislidir Numayis xarakterli terif Numayis xarakterli terifler ekstensional teriflere bir qeder benzeyir Onlar bir ve ya bir nece misalla terife dusen coxlugun diger uzvleri ise benzer oxsar ve s kimi terminlerle verilir Bele terifler deqiq elmlerde riyaziyyat fizika istifade oluna bilmez lakin praktiki heyatda genis istifade olunur Meselen huquqi tecrubede casdirici oxsarliq anlayisindan istifade olunur yeni iki obyekt simvol ve ya isare o qeder oxsardir ki istehlakci onlari asanliqla casdira bilir ve ya hetta ayird ede bilmir Real ve nominal terifler Terifin umumi ideyasi onun bir seyin varliginin mahiyyetini ifade eden muhakime kimi basa dusulmesine esaslanir Aristotele gore obyektin esas xususiyyetleri onun mahiyyetini to ti esti teskil edir ve muvafiq olaraq onun terifinin mezmununa daxil edilir Terifin bir seyin mahiyyetini ifade etmesi fikri sonradan nominal ve real mahiyyete bolunmeye sebeb olur Ikinci Analitika da bununla bagli Aristotel bir terifin ya bir seyin varligini ya da mahiyyetini izah ede bileceyini numayis etdiren bir arqument ireli surur bir seyin adinin menasi Aristotel misal verir kecimaral bu seyin mahiyyetini bilmeden de bizim anlayisimiza elcatandir bu termin bele bir seyin movcud olub olmadigini ifade edirdi Bu orta esr sxolastiklerinin quid nominis ve ya adin ne olmasi ile her seyin altinda yatan tebieti quid rei ve ya seylerin ne olmasi arasindaki ferqi izah edir Lokk kimi erken muasir filosoflar muvafiq olaraq istifade edirdiler Ingilis dilinde nominal mahiyyet ve ya real varliq teyinatlari Hobbit sozu bu movzuda olduqca ehemiyyetli bir numunedir Onun bir quid nominis var lakin hec kim hobbitlerin esl tebietini onlarin quid rei ni bilmir Bunun eksine olaraq insan adi real obyekti sexsi ifade edir ve mueyyen bir quid rei ye malikdir Belelikle adin menasi bir seyin heqiqi mahiyyetinden ferqlidir onun adina uygun gelmek ucun sonuncunun malik olmasi lazimdir Bu ferq nominal ve real teriflere uygun bolunmeye getirib cixarir Nominal terif adin menasini izah eden yeni nominal mahiyyetin oldugunu bildiren terifdir Heqiqi terif eksine bir seyin heqiqi mahiyyetini onun bu seyin ne oldugunu ifade edir Mentiqde nominal terif mueyyen isare ifadesinin Dfd menasinin formalasdirildigi terifdir Besbucaq termini bes terefi olan coxbucaqlilari ifade edecek Heqiqi terif bir obyektin Dfd real ve ya mucerred ona bitisik olan diger obyektlerden bezi ferqli xususiyyeti ile ferqlendiyi terifdir Besbucaq bes terefi olan coxbucaqlidir Nominal ve real terifler qarsiliqli tercume edile biler eyni zamanda her bir terifdeki menali melumat deyismir yeni anlayisin mueyyen edildiyi esas xususiyyetler deyismir IstinadlarBocharov V A Markin V I Vvedenie v logiku Uchebnik M FORUM 2010 560 s ISBN 978 5 8199 0365 0 FORUM ISBN 978 5 16 003360 0 Infra M Aristotel Vtoraya Analitika Gl 4 Aristotel Vtoraya Analitika Gl 7 Gorskij D P Ivin A A Nikiforov A L Kratkij slovar po logike M Prosveshenie Pod red D P Gorskogo 1991 132 133 ISBN 5 09 001060 9