Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tükcüklü üskükotu (lat. Digitalis lanata) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin bağayarpağıkimilər fəsiləsinin üskükotu cinsinə aid bitki növü.
| Tükcüklü üskükotu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Triba: Cins: Növ: Tükcüklü üskükotu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Çoxillik və ya ikiillik ot bitkisi olub, hündürlüyü 50–80 sm-ə bərabərdir. Birinci il çətiri, kökətrafı neştərşəkilli yarpaqları, ikinci il isə düzqalxan gövdəsi – aşağı hissəsindəki çılpaq, yuxarı hissəsində isə sıx, qalın tükcüklü budaqları inkişaf edir. Kökətrafı və gövdənin neştərşəkilli aşağı yarpaqları, tükcüklü bütövkənarlı, uzunluğu 6–12 sm, eni isə 1,5–3,5 sm olub, yuxarı yarpaqları oturaq, neştərşəkilli, zirvəsi itiuclu, tədricən azalaraq çiçək altlığına keçir. Zirvədəki çiçək fırçası uzun, çoxtərəfli, çox qalın və sıxdır. Çiçək tacının uzunluğu 20–30 mm, şarşəkilli, orta ölçülü qanadlı, aşağı dodağı kürəyəbənzərdir. Çiçəyi qonur-sarı rəngdən, göyümtül rəngə qədər olmaqla, damarlıdır. Kasacığı zəngşəkilli və 5 bölümlüdür.
Yarpaqları kip, dolğun, azacıq dəricikli, uzunsov-neştərşəkilli, küt və ya itiuclu, adətən kənarlı, az tükcüklü və ya xırda dişcikli, aydın görünən iri damarının uzunluğu 6–12(20) sm, eni isə 1,5–3,5 sm-dir. Yarpaqların yuxarı hissəsi çılpaq, parlaq, yaşıl rəngli, aşağı hissəsi isə açıq-yaşıl, sarımtıl-qonur damarlı, əsası isə qırmızımtıl-bənövşəyi rənglidir. Özünəməxsus zəif iylidir.
İnkişafının birinci ilində yarpaqları və çətiri, ikinci ilində isə çiçəkləmə dövrünə qədər 2–3 dəfə toplanılır. Toplanılmış xammalın qurudulması quruducu şkafda 50–60оС temperaturda aparılır.
Tibbi məqsədlə Şimalı Qafqaz, Ukrayna vəMoldaviya ölkələrində becərilir.
Tərkibi və təsiri
Yarpaqlarının tərkibindəürək qlükozidləri: başlıca olaraq lantozid A, B, C olur. Ən çox rast gəlinən təbii qlükozid – lantozid (digilanidlər), qlükoza və asetil qrupu, ikinci rast gəlinən qlükozidlər digitoksin, gitoksin və diqoksindir. Az miqdarda qlükozid lantozid D, lantozid E və strospezidə rast gəlinir. Toxum və yarpaqlarında steroid tərkibli saponinlər də vardır. Ürək xəstəliklərində təyin edilir.
Bütün orqanları istifadə olunur. Xammalı yarpaq və çiçəkləri hesab olunur. Inkişafinın birinci ilində çoxillik mədəni bitki olan tüklü üskükotunun yarpaqlarının tərkibində selanid, abisin və lantozid vardır.
Diqoksin (Lanikor, Novodigal), inyeksiya üçün 0,025%; həbləri 0,00025 və 0,0001q. Kardiotonik qlükoziddir.
Selanid (İzolanid, Lantozid C), həbləri 0,00025q, inyeksiya üçün 0,02%. Kardiotonik qlükoziddir.
Lantozid C, damcı. Kardiotonik qlükoziddir.
Medilazid həbləri 0,0001q. Sintetik yolla alınır. Kardiotonik qlükoziddir.
Zəhərli bitkidir. Bütün orqanlarında ürək qlükozidləri vardır. Yarpaqlarında purpurea A qlükozidi, digilanid A, digilanid B, a və b asetildigitoksin, digitoksin, lantozid, gitozid, gitorin, qlükoza, aqlikon, yarpaq və toxumlarında steroid saroninlər (digitonin, digitonin, tigonin), flavonoidlər (lyuteolin və onun qlükozidi), kofein, xolin maddələri tapılmışdır. II və III dərəcəli qan dövranı pozğünluqlarında və hipertoniya xəstəliyində işlədilir. Ödemlərdə diurezi artırır, ürək əzələsini möhkəmləndirir. Artıq qəbul etdikdə kumulyasiya törədir, qusma, ürəkdöyünmə (aritmiya) yaradır. Hətta ürək dayanmasına və ölümə səbəb ola bilər. Yarpaqları keyfiyyətli ürək (kardiotonik) dərmanlarıdır. Xammaldan aşağıdakı preparatlar – selanid, digitoksin, gitoksin, asetil diqoksin, yeni Qalen preparatı olan lantozid alınır. Bu preparatlar xroniki ürək-damar çatmamazlığının I dərəcəsində aritmiya, paroksizmal taxikardiyalarda və ürək ritminin digər pozğunluqlarında müvəffəqiyyətlə işlədilir. Bu bitkinin kumulyativ təsiri olduğundan müalicə ixtisaslı həkim nəzarəti altinda aparılmalıdır.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tukcuklu uskukotu lat Digitalis lanata bitkiler aleminin dalamazcicekliler destesinin bagayarpagikimiler fesilesinin uskukotu cinsine aid bitki novu Tukcuklu uskukotuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste DalamazciceklilerFesile BagayarpagikimilerTriba Cins UskukotuNov Tukcuklu uskukotuBeynelxalq elmi adiDigitalis lanata Ehrh 1792Sekil axtarisiITIS 33583NCBI 49450EOL 578390Botaniki xarakteristikasiCoxillik ve ya ikiillik ot bitkisi olub hundurluyu 50 80 sm e beraberdir Birinci il cetiri koketrafi nestersekilli yarpaqlari ikinci il ise duzqalxan govdesi asagi hissesindeki cilpaq yuxari hissesinde ise six qalin tukcuklu budaqlari inkisaf edir Koketrafi ve govdenin nestersekilli asagi yarpaqlari tukcuklu butovkenarli uzunlugu 6 12 sm eni ise 1 5 3 5 sm olub yuxari yarpaqlari oturaq nestersekilli zirvesi itiuclu tedricen azalaraq cicek altligina kecir Zirvedeki cicek fircasi uzun coxterefli cox qalin ve sixdir Cicek tacinin uzunlugu 20 30 mm sarsekilli orta olculu qanadli asagi dodagi kureyebenzerdir Ciceyi qonur sari rengden goyumtul renge qeder olmaqla damarlidir Kasacigi zengsekilli ve 5 bolumludur Yarpaqlari kip dolgun azaciq dericikli uzunsov nestersekilli kut ve ya itiuclu adeten kenarli az tukcuklu ve ya xirda discikli aydin gorunen iri damarinin uzunlugu 6 12 20 sm eni ise 1 5 3 5 sm dir Yarpaqlarin yuxari hissesi cilpaq parlaq yasil rengli asagi hissesi ise aciq yasil sarimtil qonur damarli esasi ise qirmizimtil benovseyi renglidir Ozunemexsus zeif iylidir Inkisafinin birinci ilinde yarpaqlari ve cetiri ikinci ilinde ise cicekleme dovrune qeder 2 3 defe toplanilir Toplanilmis xammalin qurudulmasi quruducu skafda 50 60oS temperaturda aparilir Tibbi meqsedle Simali Qafqaz Ukrayna veMoldaviya olkelerinde becerilir Terkibi ve tesiriYarpaqlarinin terkibindeurek qlukozidleri baslica olaraq lantozid A B C olur En cox rast gelinen tebii qlukozid lantozid digilanidler qlukoza ve asetil qrupu ikinci rast gelinen qlukozidler digitoksin gitoksin ve diqoksindir Az miqdarda qlukozid lantozid D lantozid E ve strospezide rast gelinir Toxum ve yarpaqlarinda steroid terkibli saponinler de vardir Urek xesteliklerinde teyin edilir Butun orqanlari istifade olunur Xammali yarpaq ve cicekleri hesab olunur Inkisafinin birinci ilinde coxillik medeni bitki olan tuklu uskukotunun yarpaqlarinin terkibinde selanid abisin ve lantozid vardir Diqoksin Lanikor Novodigal inyeksiya ucun 0 025 hebleri 0 00025 ve 0 0001q Kardiotonik qlukoziddir Selanid Izolanid Lantozid C hebleri 0 00025q inyeksiya ucun 0 02 Kardiotonik qlukoziddir Lantozid C damci Kardiotonik qlukoziddir Medilazid hebleri 0 0001q Sintetik yolla alinir Kardiotonik qlukoziddir Zeherli bitkidir Butun orqanlarinda urek qlukozidleri vardir Yarpaqlarinda purpurea A qlukozidi digilanid A digilanid B a ve b asetildigitoksin digitoksin lantozid gitozid gitorin qlukoza aqlikon yarpaq ve toxumlarinda steroid saroninler digitonin digitonin tigonin flavonoidler lyuteolin ve onun qlukozidi kofein xolin maddeleri tapilmisdir II ve III dereceli qan dovrani pozgunluqlarinda ve hipertoniya xesteliyinde isledilir Odemlerde diurezi artirir urek ezelesini mohkemlendirir Artiq qebul etdikde kumulyasiya toredir qusma urekdoyunme aritmiya yaradir Hetta urek dayanmasina ve olume sebeb ola biler Yarpaqlari keyfiyyetli urek kardiotonik dermanlaridir Xammaldan asagidaki preparatlar selanid digitoksin gitoksin asetil diqoksin yeni Qalen preparati olan lantozid alinir Bu preparatlar xroniki urek damar catmamazliginin I derecesinde aritmiya paroksizmal taxikardiyalarda ve urek ritminin diger pozgunluqlarinda muveffeqiyyetle isledilir Bu bitkinin kumulyativ tesiri oldugundan mualice ixtisasli hekim nezareti altinda aparilmalidir IstinadlarHemcinin bax