Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ümumi iqisadi göstəricilər
İstiqlaliyyətini 1943-cü ildə əldə etsə də, Suriya ancaq II Dünya müharibəsindən sonra müstəqil siyasi və iqtisadi inkişaf yoluna qədəm qoydu. Milli və iqtisadi müstəqilliyinin ilk illərində Suriya Yaxın və Orta Şərqdə kapitalizm münasibətləri hələ rüşeym halında olan aqrar-xammal ölkələrindən biri idi. O zaman ölkə iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi.
Suriya hökumətinin həyata keçirdiyi ilk tədbirlər sırasına yerli pulun xarici valyutadan asıllığının qarşısını almaqdır. Milli sənayeni inkişaf etdirmək məqsədilə dövlət bir sıra bankları, hərəsində 100 nəfərdən artıq fəhlə çalışan müəssisələri, habelə sığorta şirkətlərini milliləşdirdi. Ölkənin yeraltı sərvətləri ümumdövlət mülkiyyəti elan olundu, elektrik stansiyalarının üzərinə dövlət nəzarəti qoyuldu.
Suriya hökumətinin iqtisadiyyat sahəsində həyata keçirdiyi ən mühüm tədbirlərdən biri də dövlət bölmələrinin yaradılması idi. Bu prosesin ilk illərində dövlət keçmiş müstəmləkə inzibati idarəsinə mənsub olan mülkiyyəti, xarici şirkətlərə məxsus olan zavod və fabrikləri pul ilə onlardan satın alırdı. Artıq 1965-ci ilin əvvəlləri üçün İraq və Səudiyyə Ərəbistanından başlayıb Suriya ərazisindən keçən neft kəmərləri istisna olmaqla xarici kapital Suriyada öz mövqeyini, demək olar ki, tamamilə itirdi. Sonrakı illərdə dövlət bölmələrinin genişləndirilməsi işinə diqqət daha da artırıldı. Hazırda Suriya sənayesinin istehsal etdiyi ümumi məhsulun yarıdan çoxu dövlət bölmələrinin payına düşür.
Suriya hazırda çətin dövrünü yaşayır.
Suriya iqtisadiyyatı
İqtisadiyyatın aparıcı sahələrini ələ keçirən Suriya hökuməti planlı inkişaf yolunda ilk addımlarını atmağa başladı. İlk beşillik planın (1961-1965) yerinə yetirilməsi üçün iqtisadiyyata 2,7 mlrd. Suriya funtu məbləğində kapital qoyulmuşdu. Bu plana görə ölkənin ümumi sənaye artımı hər il 7 faizdən az olmamalı idi..
1966-1970-ci illəri əhatə edən II beşillik planın vəzifələrini həyata keçirmək üçün ölkə iqtisadiyyatına təqribən 5 mlrd. Suriya funtu məbləğində kapital qoyulur. İkinci beşillik plan sənaye və nəqliyyat tikintisinə, istilik-energetika bazasının möhkəmlənməsinə və sosial-ictimai məsələlərin inkişafına xüsusi diqqət verməli idi.
1967-ci ildə baş vermiş İsrail-Ərəb müharibəsi beşillik planların həyata keçirilməsinə maneçilik törətdi.
XX əsrin axırlarına yaxın Suriyanın sosial-iqtisadi vəziyyəti bir qədər ağırlaşdı. Bunun səbəbləri çoxdur. Bu səbəblər içərisində dünya bazarında neftin satış qiymətlərinin stabil olmaması, bəzi ərəb ölkələrinin Suriyaya göstərdikləri əvəzsiz köməkdən imtina etmələri, Livanda ekspedisiya korpusunun saxlanması, Fələstinin açıq-aşkar müdafiə etməsi ilə əlaqədar İsrail və Qərb ölkələri ilə münasibətlərindəki gərginlik və s. bu qəbildən olanlardır. Xarici mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, Suriyanın dövlət büdcəsinin 40-45 faizi hərbi xərclərə sərf olunur.
Region ölkələrinin əksəriyyətindən fərqli olaraq Suriya iqtisadiyyatında dövlət öz aparıcı rolunu saxlamaqdadır. Maliyyə, xarici ticarət, dəmir yolu, hava nəqliyyatı və s. tamamilə dövlətin nəzarətindədir. Bununla yanaşı son illərdə iqtisadiyyatda liberallaşdırma və şəxsi bölmənin genişləndirilməsi istiqamətində addımlar atmağa başlanılmışdır. Şəxsi bölmə kənd təsərrüfatı, parakəndə satış, turizm və mehmanxana biznesində, xidmətin müxtəlif sahələri, mənzil tikintisində özünə geniş yer tuta bilmişdir.
2000-ci ildə yeni prezident hakimiyyətə gəlməklə ölkəyə xarici kapitalın cəlb edilməsi üçün geniş işlər görməyə başlanılmış, bütün əsas fondların 30 faizdən çoxunun yer aldığı dövlət sektorunun yenidən qurulması proqramının icrası başlanılmışdır.
2005-ci ildə ölkənin ümumdaxili məhsulunun həcmi 60 mlrd. ABŞ dollarına çatmışdır. Bu isə adambaşına 3500 dollar düşməsinə səbəb olmuşdur. İqtisadiyyatın inkişaf tempi 90-cı illərdə 5,6 faiz təşkil etsə də, 2005-ci ildə bu rəqəm 3,2 faiz həddinə enmişdir. İqtisadiyyatın sahələr üzrə strukturuna (2004-ci il) kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq Ümumdaxili məhsulun 27 faizini, sənaye sahələri 23 faizini, xidmət sahələri isə 50 faizini təşkil edirdi.
Sənayenin aparıcı sahələri. Sənaye Suriya iqtisadiyyatında sürətlə inkişaf edən sahələrdən biridir. Ölkə sənayesində hasilat, neft emalı, metal emalı, hərbi, energetika, kimya, tikinti, yüngül yeyinti sahələri nisbətən inkişaf etmişdir. Əmək qabiliyyətli əhalinin 30 faizə qədəri bu sahələrdə çalışır.
Hasilat sənayesi son illərdə iqtisadiyyatın nisbətən dinamik sahəsinə çevrilmişdir. Neft ehtiyatlarının təqribən 500 mln. tona yaxın olması məlumdur. İllik hasilat isə orta hesabla 30 mln. tondur. Suriyada bərk yanacağın az olması, təbii qaz və su resurslarından zəif istifadə ölkənin enerji balansında neft çıxarmanın rolunu qüvvətləndirmişdir.
Suriya ərazisində Rumelan, Cibis, Hələb, Cənubi Fərat və Tədmor adlanan 5 iri neft sənaye rayonu ayırmaq olar. 2005-ci ilə olan məlumata əsasən ölkədə 72 neft-qaz yatağı açılıb. Ancaq bu yataqların əksəriyyətinin nefti ağır, parafinli və kükürdlüdür. Hazırda ölkədə sənaye istismarında 7, təcrübə-sınaq istismarında isə 16 yataq fəaliyyət göstərir.
Suriya ərazisində əsas neft rayonu Rumelandır. Ölkədə olan neft ehtiyatının və çıxarılan neftin yarıdan çoxu bu yatağın payına düşür. Ölkə rəhbərliyi Suriyanın neftçıxarma sənayesinin gələcəyini dövlətə məxsus neft şirkətlərinin xarici partnyorlarla əməkdaşlığında görür. 1989-cu ildən bəri Suriyada ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Almaniya, Fransa, Norveç şirkətləri neft və qaz kəşfiyyatı işləri ilə məşğul olurlar. Suriyanın neft emalı müəssisələrinin illik gücü 12 mln. tondur. Hims və Bəniyasda yerləşən bu zavodlarda texniki yanacaq, müxtəlif sürtgü yağları və b. məhsullar istehsal olunur. Suriyada neftlə bərabər təbii qaz da çıxarılır. Ölkədə neft və qazla yanaşı dəmir filizi (ehtiyatı 450 mln. ton), fosfat (ehtiyatı 1,5 mlrd. ton), sement, daşduz da çıxarılır. Yerli fosforit əsasında ölkədə mineral gübrə istehsalına başlanılmışdır. Fosfat gübrələri daxili təlabatı ödəməklə yanaşı ixrac da olunurlar. Kimya sənayesi gübrə və yuyucu maddələrlə yanaşı, lak və boyalar, sintetik materiallar, əczaçılıq və kosmetika məhsulları istehsal edir.
Emaledici sənayenin payına Suriya milli sənayesinin təqribən 20 faizi düşür. Emaledici sənaye sahələri içərisində kapital qoyuluşuna, fəhlələrin sayına və ümumi məhsulunun dəyərinə görə ən inkişaf etmiş toxuculuq sənayesidir. Suriyanın toxuculuq sənayesinin əsasını pambıqtəmizləmə, əyirici, tikiş, trikotaj və corab istehsal edən müəssisələr təşkil edir. Suriyanın toxuculuq sənayesi yerli xammal əsasında inkişaf etməyə başlamışdır. Ölkədə 150 mindən artıq dəzgahı olan ondan artıq əyirici fabrik vardır. Bu fabriklərdə bir ildə təxminən 35 min ton pambıq parçaya olan daxili tələbatını tamamilə ödəyir və müəyyən hissəni ixrac etməyə imkan yaradır. Ölkədə toxuculuq məmulatı istehsalı ildən-ilə artır. Pambıq parça ilə yanaşı ölkədə yun və ipək parça toxuculuğu da inkişaf etdirilir. Suriyada hər il orta hesabla 2 min ton yun ipliyi hazırlanır.
Suriya toxuculuq sənayesinin ixrac üçün istehsal etdiyi hazır məmulatı ilk növbədə Ərəb ölkələrinə, pambıq ipliyi isə Rusiya, Rumıniya, Almaniya, İtaliya və başqa ölkələrə göndərir. Yeyinti sənayesi əhəmiyyətinə görə toxuculuq sənayesindən sonra ikinci yeri tutur. Yeyinti sənayesinin əsasını şəkər, bitki yağı, konserv, içki, tütün məmulatı istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr təşkil edir.
Suriyanın təbii şəraiti şəkər istehsalı üçün əlverişli hesab olunur. Son illərdə şəkər çuğunduru əkin sahələri 13,5 min hektardan 36,0 min hektara qədər, məhsul toplanması 201,6 min tondan 1,3 mln. tona qədər, bir hektardan orta məhsuldarlıq isə 15 tondan 36 tona qədər artmışdır. Ölkədə olan 7 şəkərçuğunduru emalı zavodlarının (Hims, Əzra, Raqqa, Deyr-əz-Zur, əl-Tab, Miskin və Təəl-Sabah) birgünlük istehsal qüvvəsi 750 tondan 4000 tona qədər artmışdır. Ölkədə bitki yağı istehsal edən irili-xırdalı yüzlərcə kiçik müəssisə var. Konserv zavodlarının sayı ondan çoxdur. Bir neçə dövlət tütün fabriki bir ildə 5 min ton tütün məmulatı istehsal edir.
Suriyada böyük tikintilər başlandığından tikinti materialları sənayesinin, xüsusilə sement istehsalının əhəmiyyəti xeyli artmışdır. Köhnə müəssisələrinin modernləşdirilməsi və yeni zavodların tikintisi hesabına sement istehsalı ilə «Ceneral sement kompani» şirkəti məşğul olur. Bu şirkətin yeddi şəhərdə (Dəməşq, Hələb, Həmət, Laziqiyyə və s.) iri müəssisələri var. İstehsal olunan sementin böyük hissəsi ölkə daxilində istifadə olunur. Bununla belə qonşu ölkələrə hər il 500-600 min ton sement ixrac edilir.
Sement zavodlarından başqa ölkədə dəmir-beton şpalları hazırlayan zavod, şüşə zavodu, ağac emalı zavodları və tikinti sənayesinə lazım olan başqa müəssisələr var. Suriyada kağız və karton istehsal edən bir neçə müəssisə var. Bu müəssisələr bir ildə 35 min ton məhsul istehsal etmək qüvvəsinə malikdirlər. Yerli müəssisələrin istehsal etdikləri kağız və karton məmulatı ölkə ehtiyacını ödəyə bilmir.
Metallurgiya, metal emalı və maşınqayırma sənayesi 400-dən artıq müxtəlif təmir, mexaniki və metalemaledici müəssisələrdə cəmlənmişdir. Ölkədə idxal olunan hissələrdən soyuducu, paltaryuyan maşın, televizor, elektrik və su sayğacları istehsal edən müəssisələr var.
Kənd təsərrüfatının aparıcı sahələri. Əmək qabiliyyəti olan adamların təqribən yarısını özündə birləşdirən kənd təsərrüfatı ölkə milli gəlirinin ancaq 20 faizini yarada bilir, kənd təsərrüfatında üç bölmə: dövlət, kooperativ və kiçik kəndli təsərrüfatları fəaliyyət göstərir. 1958-ci ildə icarə münasibətləri və aqrar islahatlar haqqındı ilk qanun qəbul olunur. 1963 və 1970-ci ildə aqrar islahat qanunlarına mühüm əlavələr edildikdən sonra torpaq sahibkarlarının mülkiyyəti bir qədər məhdudlaşdırılmışdır.
Aqrar islahatlardan sonra dövlətdən torpaq almış kəndlilər arasında kooperativ hərəkat genişlənməyə başlayır. Hazırda Suriyada 1,8 mln. hektar sahəsi olan 4500-dən artıq kooperativ təsərrüfat var. Ölkə kənd təsərrüfat məhsulları istehsalının 45 faizi bu kooperativlərin payına düşür.
Ümumi sahəsi 18,4 mln. hektar olan Suriya torpaqlarının 8,7 mln.-u kənd təsərrüfatı üçün əlverişlidir, bunun isə təqribən 6,0 mln. hektarından istifadə olunur. Fərat vadisində və oazislərdə suvarılan əkinçilik üstünlük təşkil edir. Becərilən torpaqlarda əsasən dənli (buğda, arpa, qarğıdalı), texniki (pambıq, tütün, şəkər çuğunduru) bitkilər yetişdirilir. Suriyada bostan və tərəvəz bitkiləri, üzüm və meyvə bağları da geniş ərazi tutur. Kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının qeyri-sabit və aşağı səviyyədə olması onun texniki-iqtisadi geriliyi ilə bağlıdır. Suriyada əl əməyindən və qoşqu heyvanlarının gücündən hələ çox istifadə olunur. Yem çatışmazlığı üzündən heyvandarlıq lazımi səviyyədə inkişaf edə bilməmişdir. Ölkədə ət, yağ, yun, dəri və bağırsağa (kolbasa istehsalı üçün) olan tələbatın müəyyən hissəsi yerli imkanlar hesabına ödənilir.
Əsasən ekstensiv istiqamətdə (yəni kəmiyyətə üstünlük verməklə inkişaf edən) heyvandarlığın məhsuldarlıq səviyyəsi aşağıdır. Baytarlıq mədəniyyətinin zəif inkişafı, otlaqların çatışmazlığı, müharibələr və başqa səbəblər üzündən son illərdə ev heyvanlarının sayı bir qədər azalmış, təbii artım isə çox zəif olmuşdur.
Suriya hökuməti heyvandarlıqdakı geriliyi aradan qaldırmaq üçün nümunəvi fermalar, elmi-tədqiqat mərkəzləri yaratmışdır.
Ölkədə əhalinin ət məhsullarına olan tələbatını ödəmək üçün böyük şəhərlərin ətrafında broyler təsərrüfatları yaradılır. Suriyanın sahil sularında balıq ovu inkişaf etdirilir (ildə orta hesabla 12-13 min ton balıq ovlanır).
Nəqliyyatı. Suriyanın nəqliyyat şəbəkəsi o qədər də yaxşı inkişaf edə bilməmişdir. Burada hər min kv. km əraziyə təqribən 6 km uzunluğunda dəmir və 65 km uzunluğunda şose yolu düşür. Bu göstəriciyə görə Suriya qonşuları Türkiyə və İraqdan geri qalır. Ölkə daxili yük və sərnişin daşımalarının 80 faizə qədəri avtomobil yollarının payına düşür. Suriyanın bərk örtüklü avtomobil yollarının uzunluğu 40, dəmir yollarınınkı isə 3,1 min kmdir. Boru kəməri nəqliyyatı neftin İraq və Səudiyyə Ərəbistanından tranzit axınına, həmçinin ölkə neftinin nəqlinə hesablanmışdır.
Ölkənin avtomobil yollarının 5 min km-i iqtisadi və strateji əhəmiyyətinə görə beynəlxalq dərəcəlidir. Suriyadan avtomobillə Livana, Ürdünə, İraqa, Türkiyəyə getmək olar. Ölkə daxili ən mühüm dəmir yolu Qamışlı-Laziqiyyə (uz. 758 km) xəttidir.
Dəniz nəqliyyatı lazımi səviyyədə inkişaf edə bilməmişdir. Laziqiyyə, Tartus və Bəniyas ölkənin ən böyük dəniz portlarıdır. Dəməşq və Hələb şəhərlərinin yaxınlığında beynəlxalq dərəcəli təyyarə portları fəaliyyət göstərir.
Suriyanın xarici iqtisadi əlaqələri
Xarici ticarət. Ölkə iqtisadiyyatında xarici ticarət xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xarici iqtisadi siyasət sahəsində Suriya hökuməti balanslaşdırılmış yanaşma nümayiş etdirir. Ərəb həmrəyliyinə meyllidir və invistisiya ab-havasının yaxşılaşdırılmasına çalışır. Suriya ixracatının əsasını neft, pambıq, sement, arpa, diri heyvan, müxtəlif meyvələr, yun, gön-dəri və s. təşkil edir. Ölkə ixracatından gələn gəlirin təqribən 40 faizi neft və neft məhsullarının, 30 faizi toxuculuq və gön-dəri məmulatının, 10 faizi kimyəvi məhsulların payına düşür. Suriya maşın və avadanlığa, nəqliyyat vasitələrinə, qara və əlvan metallara olan tələbatının təqribən 90, qənd, çay, qəhvə, çəltik, ət məhsullarına olan tələbatının 40 faizini idxal hesabına ödəyir. Bunlardan başqa böyük həcmdə meşə materialları, əhali tərəfindən çox işlənən məmulatlar da idxal olunur.
2005-ci ildə xarici ixracatının dəyəri 6,0 mlrd. dollar həcmində olmuşdur. Əsas alıcıları Qərbi Avropa ölkələri, Türkiyə və Livandır. Elə həmin il idxalın həcmi 5,0 mlrd. dollara bərabər olmuşdur. Ukrayna satıcı dövlətlər sırasında liderdir. Ölkənin pul vahidi – Suriya funtudur. Son illərdə Dəməşq, Tartus, Hələb və Laziqiyyədə Azad ticarət zonaları təsis olunmuşdur. Lakin onlar hələlik lazımınca təşəkkül tapmamışlar.
2005-ci ildə ölkənin xarici borcu 30,0 mlrd. dollardan bir qədər artıq olmuşdur. Suriya Asiya ölkələri ilə əlaqələrinə xüsusi fikir verir. Rusiya ölkədə 40-dan artıq obyekti inşa etməklə yanaşı, ölkə ordusunu müasir silahlarla da təchiz edir. Rusiyaya borcu 12 mlrd. dollardır.
Ədəbiyyat
- Soltanova H.B., Məmmədov C.A. Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası (dərslik). Bakı , Bakı Universiteti, 2008.
İstinadlar
- Экономическая география стран Ближнего и Среднего Востока, М.П.Победина, В.П.Смирнов, В.В.Цыбульский. Москва, издат. "Просвещение", 1970 г.
- Арабские страны. История. Экономика. Издательство "Наука", Главная редакция восточной литературы, под ред. Е.А Лебедева, Москва 1970 г.
- Сирия посчитала убытки от международных санкций 2022-03-04 at the Wayback Machine // LENTA.RU от 24 мая 2012
- "Рейтинг стран мира по уровню валового национального дохода на душу населения". 2018-12-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-16.
- Страны мира: Краткий полит.-экон. справочник, Москва издательство "Республика", 1997 г., под общ. ред. И.С.Иванова.
- Сирийская Арабская Республика, Институт изучения Израиля и Ближнего Востока, под ред. М.И.Штемпель, Москва, 1997 г.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Umumi iqisadi gostericilerIstiqlaliyyetini 1943 cu ilde elde etse de Suriya ancaq II Dunya muharibesinden sonra musteqil siyasi ve iqtisadi inkisaf yoluna qedem qoydu Milli ve iqtisadi musteqilliyinin ilk illerinde Suriya Yaxin ve Orta Serqde kapitalizm munasibetleri hele ruseym halinda olan aqrar xammal olkelerinden biri idi O zaman olke iqtisadiyyatinin esasini kend teserrufati teskil edirdi Suriya hokumetinin heyata kecirdiyi ilk tedbirler sirasina yerli pulun xarici valyutadan asilliginin qarsisini almaqdir Milli senayeni inkisaf etdirmek meqsedile dovlet bir sira banklari heresinde 100 neferden artiq fehle calisan muessiseleri habele sigorta sirketlerini millilesdirdi Olkenin yeralti servetleri umumdovlet mulkiyyeti elan olundu elektrik stansiyalarinin uzerine dovlet nezareti qoyuldu Suriya hokumetinin iqtisadiyyat sahesinde heyata kecirdiyi en muhum tedbirlerden biri de dovlet bolmelerinin yaradilmasi idi Bu prosesin ilk illerinde dovlet kecmis mustemleke inzibati idaresine mensub olan mulkiyyeti xarici sirketlere mexsus olan zavod ve fabrikleri pul ile onlardan satin alirdi Artiq 1965 ci ilin evvelleri ucun Iraq ve Seudiyye Erebistanindan baslayib Suriya erazisinden kecen neft kemerleri istisna olmaqla xarici kapital Suriyada oz movqeyini demek olar ki tamamile itirdi Sonraki illerde dovlet bolmelerinin genislendirilmesi isine diqqet daha da artirildi Hazirda Suriya senayesinin istehsal etdiyi umumi mehsulun yaridan coxu dovlet bolmelerinin payina dusur Suriya hazirda cetin dovrunu yasayir Suriya iqtisadiyyatiIqtisadiyyatin aparici sahelerini ele keciren Suriya hokumeti planli inkisaf yolunda ilk addimlarini atmaga basladi Ilk besillik planin 1961 1965 yerine yetirilmesi ucun iqtisadiyyata 2 7 mlrd Suriya funtu mebleginde kapital qoyulmusdu Bu plana gore olkenin umumi senaye artimi her il 7 faizden az olmamali idi 1966 1970 ci illeri ehate eden II besillik planin vezifelerini heyata kecirmek ucun olke iqtisadiyyatina teqriben 5 mlrd Suriya funtu mebleginde kapital qoyulur Ikinci besillik plan senaye ve neqliyyat tikintisine istilik energetika bazasinin mohkemlenmesine ve sosial ictimai meselelerin inkisafina xususi diqqet vermeli idi 1967 ci ilde bas vermis Israil Ereb muharibesi besillik planlarin heyata kecirilmesine manecilik toretdi XX esrin axirlarina yaxin Suriyanin sosial iqtisadi veziyyeti bir qeder agirlasdi Bunun sebebleri coxdur Bu sebebler icerisinde dunya bazarinda neftin satis qiymetlerinin stabil olmamasi bezi ereb olkelerinin Suriyaya gosterdikleri evezsiz komekden imtina etmeleri Livanda ekspedisiya korpusunun saxlanmasi Felestinin aciq askar mudafie etmesi ile elaqedar Israil ve Qerb olkeleri ile munasibetlerindeki gerginlik ve s bu qebilden olanlardir Xarici mutexessisler bele hesab edirler ki Suriyanin dovlet budcesinin 40 45 faizi herbi xerclere serf olunur Region olkelerinin ekseriyyetinden ferqli olaraq Suriya iqtisadiyyatinda dovlet oz aparici rolunu saxlamaqdadir Maliyye xarici ticaret demir yolu hava neqliyyati ve s tamamile dovletin nezaretindedir Bununla yanasi son illerde iqtisadiyyatda liberallasdirma ve sexsi bolmenin genislendirilmesi istiqametinde addimlar atmaga baslanilmisdir Sexsi bolme kend teserrufati parakende satis turizm ve mehmanxana biznesinde xidmetin muxtelif saheleri menzil tikintisinde ozune genis yer tuta bilmisdir 2000 ci ilde yeni prezident hakimiyyete gelmekle olkeye xarici kapitalin celb edilmesi ucun genis isler gormeye baslanilmis butun esas fondlarin 30 faizden coxunun yer aldigi dovlet sektorunun yeniden qurulmasi proqraminin icrasi baslanilmisdir 2005 ci ilde olkenin umumdaxili mehsulunun hecmi 60 mlrd ABS dollarina catmisdir Bu ise adambasina 3500 dollar dusmesine sebeb olmusdur Iqtisadiyyatin inkisaf tempi 90 ci illerde 5 6 faiz teskil etse de 2005 ci ilde bu reqem 3 2 faiz heddine enmisdir Iqtisadiyyatin saheler uzre strukturuna 2004 ci il kend teserrufati mese teserrufati ve baliqciliq Umumdaxili mehsulun 27 faizini senaye saheleri 23 faizini xidmet saheleri ise 50 faizini teskil edirdi Senayenin aparici saheleri Senaye Suriya iqtisadiyyatinda suretle inkisaf eden sahelerden biridir Olke senayesinde hasilat neft emali metal emali herbi energetika kimya tikinti yungul yeyinti saheleri nisbeten inkisaf etmisdir Emek qabiliyyetli ehalinin 30 faize qederi bu sahelerde calisir Hasilat senayesi son illerde iqtisadiyyatin nisbeten dinamik sahesine cevrilmisdir Neft ehtiyatlarinin teqriben 500 mln tona yaxin olmasi melumdur Illik hasilat ise orta hesabla 30 mln tondur Suriyada berk yanacagin az olmasi tebii qaz ve su resurslarindan zeif istifade olkenin enerji balansinda neft cixarmanin rolunu quvvetlendirmisdir Suriya erazisinde Rumelan Cibis Heleb Cenubi Ferat ve Tedmor adlanan 5 iri neft senaye rayonu ayirmaq olar 2005 ci ile olan melumata esasen olkede 72 neft qaz yatagi acilib Ancaq bu yataqlarin ekseriyyetinin nefti agir parafinli ve kukurdludur Hazirda olkede senaye istismarinda 7 tecrube sinaq istismarinda ise 16 yataq fealiyyet gosterir Suriya erazisinde esas neft rayonu Rumelandir Olkede olan neft ehtiyatinin ve cixarilan neftin yaridan coxu bu yatagin payina dusur Olke rehberliyi Suriyanin neftcixarma senayesinin geleceyini dovlete mexsus neft sirketlerinin xarici partnyorlarla emekdasliginda gorur 1989 cu ilden beri Suriyada ABS Boyuk Britaniya Rusiya Almaniya Fransa Norvec sirketleri neft ve qaz kesfiyyati isleri ile mesgul olurlar Suriyanin neft emali muessiselerinin illik gucu 12 mln tondur Hims ve Beniyasda yerlesen bu zavodlarda texniki yanacaq muxtelif surtgu yaglari ve b mehsullar istehsal olunur Suriyada neftle beraber tebii qaz da cixarilir Olkede neft ve qazla yanasi demir filizi ehtiyati 450 mln ton fosfat ehtiyati 1 5 mlrd ton sement dasduz da cixarilir Yerli fosforit esasinda olkede mineral gubre istehsalina baslanilmisdir Fosfat gubreleri daxili telabati odemekle yanasi ixrac da olunurlar Kimya senayesi gubre ve yuyucu maddelerle yanasi lak ve boyalar sintetik materiallar eczaciliq ve kosmetika mehsullari istehsal edir Emaledici senayenin payina Suriya milli senayesinin teqriben 20 faizi dusur Emaledici senaye saheleri icerisinde kapital qoyulusuna fehlelerin sayina ve umumi mehsulunun deyerine gore en inkisaf etmis toxuculuq senayesidir Suriyanin toxuculuq senayesinin esasini pambiqtemizleme eyirici tikis trikotaj ve corab istehsal eden muessiseler teskil edir Suriyanin toxuculuq senayesi yerli xammal esasinda inkisaf etmeye baslamisdir Olkede 150 minden artiq dezgahi olan ondan artiq eyirici fabrik vardir Bu fabriklerde bir ilde texminen 35 min ton pambiq parcaya olan daxili telebatini tamamile odeyir ve mueyyen hisseni ixrac etmeye imkan yaradir Olkede toxuculuq memulati istehsali ilden ile artir Pambiq parca ile yanasi olkede yun ve ipek parca toxuculugu da inkisaf etdirilir Suriyada her il orta hesabla 2 min ton yun ipliyi hazirlanir Suriya toxuculuq senayesinin ixrac ucun istehsal etdiyi hazir memulati ilk novbede Ereb olkelerine pambiq ipliyi ise Rusiya Ruminiya Almaniya Italiya ve basqa olkelere gonderir Yeyinti senayesi ehemiyyetine gore toxuculuq senayesinden sonra ikinci yeri tutur Yeyinti senayesinin esasini seker bitki yagi konserv icki tutun memulati istehsali ile mesgul olan muessiseler teskil edir Suriyanin tebii seraiti seker istehsali ucun elverisli hesab olunur Son illerde seker cugunduru ekin saheleri 13 5 min hektardan 36 0 min hektara qeder mehsul toplanmasi 201 6 min tondan 1 3 mln tona qeder bir hektardan orta mehsuldarliq ise 15 tondan 36 tona qeder artmisdir Olkede olan 7 sekercugunduru emali zavodlarinin Hims Ezra Raqqa Deyr ez Zur el Tab Miskin ve Teel Sabah birgunluk istehsal quvvesi 750 tondan 4000 tona qeder artmisdir Olkede bitki yagi istehsal eden irili xirdali yuzlerce kicik muessise var Konserv zavodlarinin sayi ondan coxdur Bir nece dovlet tutun fabriki bir ilde 5 min ton tutun memulati istehsal edir Suriyada boyuk tikintiler baslandigindan tikinti materiallari senayesinin xususile sement istehsalinin ehemiyyeti xeyli artmisdir Kohne muessiselerinin modernlesdirilmesi ve yeni zavodlarin tikintisi hesabina sement istehsali ile Ceneral sement kompani sirketi mesgul olur Bu sirketin yeddi seherde Demesq Heleb Hemet Laziqiyye ve s iri muessiseleri var Istehsal olunan sementin boyuk hissesi olke daxilinde istifade olunur Bununla bele qonsu olkelere her il 500 600 min ton sement ixrac edilir Sement zavodlarindan basqa olkede demir beton spallari hazirlayan zavod suse zavodu agac emali zavodlari ve tikinti senayesine lazim olan basqa muessiseler var Suriyada kagiz ve karton istehsal eden bir nece muessise var Bu muessiseler bir ilde 35 min ton mehsul istehsal etmek quvvesine malikdirler Yerli muessiselerin istehsal etdikleri kagiz ve karton memulati olke ehtiyacini odeye bilmir Metallurgiya metal emali ve masinqayirma senayesi 400 den artiq muxtelif temir mexaniki ve metalemaledici muessiselerde cemlenmisdir Olkede idxal olunan hisselerden soyuducu paltaryuyan masin televizor elektrik ve su saygaclari istehsal eden muessiseler var Qerbi Suriyada zeytunluq Hims muhafazasi Kend teserrufatinin aparici saheleri Emek qabiliyyeti olan adamlarin teqriben yarisini ozunde birlesdiren kend teserrufati olke milli gelirinin ancaq 20 faizini yarada bilir kend teserrufatinda uc bolme dovlet kooperativ ve kicik kendli teserrufatlari fealiyyet gosterir 1958 ci ilde icare munasibetleri ve aqrar islahatlar haqqindi ilk qanun qebul olunur 1963 ve 1970 ci ilde aqrar islahat qanunlarina muhum elaveler edildikden sonra torpaq sahibkarlarinin mulkiyyeti bir qeder mehdudlasdirilmisdir Aqrar islahatlardan sonra dovletden torpaq almis kendliler arasinda kooperativ herekat genislenmeye baslayir Hazirda Suriyada 1 8 mln hektar sahesi olan 4500 den artiq kooperativ teserrufat var Olke kend teserrufat mehsullari istehsalinin 45 faizi bu kooperativlerin payina dusur Umumi sahesi 18 4 mln hektar olan Suriya torpaqlarinin 8 7 mln u kend teserrufati ucun elverislidir bunun ise teqriben 6 0 mln hektarindan istifade olunur Ferat vadisinde ve oazislerde suvarilan ekincilik ustunluk teskil edir Becerilen torpaqlarda esasen denli bugda arpa qargidali texniki pambiq tutun seker cugunduru bitkiler yetisdirilir Suriyada bostan ve terevez bitkileri uzum ve meyve baglari da genis erazi tutur Kend teserrufati mehsuldarliginin qeyri sabit ve asagi seviyyede olmasi onun texniki iqtisadi geriliyi ile baglidir Suriyada el emeyinden ve qosqu heyvanlarinin gucunden hele cox istifade olunur Yem catismazligi uzunden heyvandarliq lazimi seviyyede inkisaf ede bilmemisdir Olkede et yag yun deri ve bagirsaga kolbasa istehsali ucun olan telebatin mueyyen hissesi yerli imkanlar hesabina odenilir Esasen ekstensiv istiqametde yeni kemiyyete ustunluk vermekle inkisaf eden heyvandarligin mehsuldarliq seviyyesi asagidir Baytarliq medeniyyetinin zeif inkisafi otlaqlarin catismazligi muharibeler ve basqa sebebler uzunden son illerde ev heyvanlarinin sayi bir qeder azalmis tebii artim ise cox zeif olmusdur Suriya hokumeti heyvandarliqdaki geriliyi aradan qaldirmaq ucun numunevi fermalar elmi tedqiqat merkezleri yaratmisdir Olkede ehalinin et mehsullarina olan telebatini odemek ucun boyuk seherlerin etrafinda broyler teserrufatlari yaradilir Suriyanin sahil sularinda baliq ovu inkisaf etdirilir ilde orta hesabla 12 13 min ton baliq ovlanir Neqliyyati Suriyanin neqliyyat sebekesi o qeder de yaxsi inkisaf ede bilmemisdir Burada her min kv km eraziye teqriben 6 km uzunlugunda demir ve 65 km uzunlugunda sose yolu dusur Bu gostericiye gore Suriya qonsulari Turkiye ve Iraqdan geri qalir Olke daxili yuk ve sernisin dasimalarinin 80 faize qederi avtomobil yollarinin payina dusur Suriyanin berk ortuklu avtomobil yollarinin uzunlugu 40 demir yollarininki ise 3 1 min kmdir Boru kemeri neqliyyati neftin Iraq ve Seudiyye Erebistanindan tranzit axinina hemcinin olke neftinin neqline hesablanmisdir Olkenin avtomobil yollarinin 5 min km i iqtisadi ve strateji ehemiyyetine gore beynelxalq derecelidir Suriyadan avtomobille Livana Urdune Iraqa Turkiyeye getmek olar Olke daxili en muhum demir yolu Qamisli Laziqiyye uz 758 km xettidir Deniz neqliyyati lazimi seviyyede inkisaf ede bilmemisdir Laziqiyye Tartus ve Beniyas olkenin en boyuk deniz portlaridir Demesq ve Heleb seherlerinin yaxinliginda beynelxalq dereceli teyyare portlari fealiyyet gosterir Suriyanin xarici iqtisadi elaqeleriXarici ticaret Olke iqtisadiyyatinda xarici ticaret xususi ehemiyyet kesb edir Xarici iqtisadi siyaset sahesinde Suriya hokumeti balanslasdirilmis yanasma numayis etdirir Ereb hemreyliyine meyllidir ve invistisiya ab havasinin yaxsilasdirilmasina calisir Suriya ixracatinin esasini neft pambiq sement arpa diri heyvan muxtelif meyveler yun gon deri ve s teskil edir Olke ixracatindan gelen gelirin teqriben 40 faizi neft ve neft mehsullarinin 30 faizi toxuculuq ve gon deri memulatinin 10 faizi kimyevi mehsullarin payina dusur Suriya masin ve avadanliga neqliyyat vasitelerine qara ve elvan metallara olan telebatinin teqriben 90 qend cay qehve celtik et mehsullarina olan telebatinin 40 faizini idxal hesabina odeyir Bunlardan basqa boyuk hecmde mese materiallari ehali terefinden cox islenen memulatlar da idxal olunur 2005 ci ilde xarici ixracatinin deyeri 6 0 mlrd dollar hecminde olmusdur Esas alicilari Qerbi Avropa olkeleri Turkiye ve Livandir Ele hemin il idxalin hecmi 5 0 mlrd dollara beraber olmusdur Ukrayna satici dovletler sirasinda liderdir Olkenin pul vahidi Suriya funtudur Son illerde Demesq Tartus Heleb ve Laziqiyyede Azad ticaret zonalari tesis olunmusdur Lakin onlar helelik laziminca tesekkul tapmamislar 2005 ci ilde olkenin xarici borcu 30 0 mlrd dollardan bir qeder artiq olmusdur Suriya Asiya olkeleri ile elaqelerine xususi fikir verir Rusiya olkede 40 dan artiq obyekti insa etmekle yanasi olke ordusunu muasir silahlarla da techiz edir Rusiyaya borcu 12 mlrd dollardir EdebiyyatSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008 IstinadlarEkonomicheskaya geografiya stran Blizhnego i Srednego Vostoka M P Pobedina V P Smirnov V V Cybulskij Moskva izdat Prosveshenie 1970 g Arabskie strany Istoriya Ekonomika Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury pod red E A Lebedeva Moskva 1970 g Siriya poschitala ubytki ot mezhdunarodnyh sankcij 2022 03 04 at the Wayback Machine LENTA RU ot 24 maya 2012 Rejting stran mira po urovnyu valovogo nacionalnogo dohoda na dushu naseleniya 2018 12 29 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 16 Strany mira Kratkij polit ekon spravochnik Moskva izdatelstvo Respublika 1997 g pod obsh red I S Ivanova Sirijskaya Arabskaya Respublika Institut izucheniya Izrailya i Blizhnego Vostoka pod red M I Shtempel Moskva 1997 g Xarici kecidlerVikianbarda Suriya iqtisadiyyati ile elaqeli mediafayllar var