Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sultan Əsgər oğlu Sultanov (15 avqust 1927 – 17 iyul 2013) — Azərbaycan alimi, texnika üzrə elmlər doktoru, professor, 1983-2009-cu illər ərzində “Reaktiv və dizel yanacaqları laboratoriyasına rəhbərlik etmişdir.
| Sultan Sultanov | |
|---|---|
| Sultan Əsgər oğlu Sultanov | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Naxçıvan MR, Ordubad |
| Vəfat tarixi | (85 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bakı |
| Vətəndaşlığı |  Azərbaycan |
| Milliyyəti | Azərbaycanlı |
| Elm sahəsi | kimya |
| Elmi dərəcəsi | texnika elmləri doktoru |
| Elmi adı | Professor |
| İş yeri | Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu |
| Təhsili | Bakı Dövlət Universiteti |
| Mükafatları | Fəxri fərman, Əmək veteranı |
Həyatı
Sultan Sultanov 1927-ci il avqust ayının 15-də Ordubad şəhərində qulluqçu ailəsində anadan olmuşdur. Uşaqlıq və gənclik illəri Ordubad şəhərində keçmişdir. Uşaqlıqdan tibb elminə böyük həvəsi oldugu üçün o orta məktəbi bitirdikdən sonra tibb texnikumuna daxil olmuş və oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.
1947-ci ildə Bakıya gəldikdən sonra o, həkim və ya kimyaçı olmaq dileması qarşısında qalır. Çox düşündükdən sonra sənədlərini Bakı Dövlət Universitetinin verir və oranı 1952-ci ildə əlaçı diplomu ilə bitirir. 1950-1951-ci illərdə Universitetdə təhsil aldığı müddətdə fiziki-kimya fakültəsində baş laborant vəzifəsində çalışır.
1952-ci ildə Bakı Dövlət Universitetini bitirdikdən sonra Azərbaycan Elmlər Akademiyasının nəzdində olan Neft İnstitutunda kiçik elmi işçi vəzifəsində əmək fəaliyyətinə başlayır. İnstitutda işləyə-işləyə 1954-1958-ci illərdə aspiranturasına daxil olur.
1959-1982-ci illərdə S.Ə.Sultanov akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda böyük elmi işçi vəzifəsində çalışır.
O, ilk dəfə alkilləşmə sahəsində yeni reaksiya – alümosilikat katalizatorunun iştirakı ilə alkil qrupunun aromatik həlqədən naften həlqəsinə keçməsini müəyyən etmişdir.
1959-cu ildə o, “Qaynar katalizator layında benzolun olefinlərlə alkilləşməsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edir. Həmin ildə ona SSRİ AAK-ın qərarı ilə kimya elmləri namizədi elmi dərəcəsi verilmişdir.
Hava reaktiv mühərrikli aviasiyanın ilk illərində Azərbaycan alimləri tərəfindən keçmiş SSRİ-də yüksək istismar xassələrinə malik olan T-1 markalı reaktiv yanacağı yaradılmışdır. Bu sahədəki nailiyyətlər S.Ə.Sultanovu da yeni termiki sabit dünya standartlarına cavab verən reaktiv yanacaqlarının respublikamızda alınması istiqamətində elmi-tədqiqat işlərini aparmağa sövq edir.
1979-cu ildə S.Ə.Sultanov “Neft və sintetik raket və reaktiv yanacaqlarının alınması sahəsində Azərbaycan neftinin tədqiqi” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 1982-ci ildə ona SSRİ AAK-nın qərarı ilə texnika elmləri doktoru alimlik dərəcəsi verilmişdir.
S.Ə.Sultanov 1983-2009-cu illər ərzində “Reaktiv və dizel yanacaqları laboratoriyasına rəhbərlik etmişdir. 1991-ci ildə SSRİ AAK-nın qərarı ilə “Yanacağın və qazın kimyası və texnologiyası” ixtisası üzrə ona professor elmi adı verilmişdir.
Elmi fəaliyyəti
Perspektiv reaktiv yanacaqlara olan tələbatlar istiqamətində tədqiqatları davam etdirən S.Ə.Sultanov, Azərbaycan neftlərinin orta fraksiyalarının fiziki-kimyəvi xassələrini və karbohidrogen tərkibini tədqiq edərək, azparafinli neftlərdən ayrılan fraksiyalar əsasında səs sürətindən iti sürətli təyyarələr üçün T-6 markalı yüksək termiki sabit yanacağın alınma texnologiyasını yaratmışdır. Bu yanacaq Başqırdıstanın Salavat Neft Kimya Kombinatında istehsal olunub, sənaye təcrübi nümunəsi ixtisaslaşdırılmış üsullarla sınaqdan müvəffəqiyyətlə keçmiş və aviasiyada istifadəsinə vəsadət verilmişdir.
Sonralar “Neft Daşları” neftindən T-8B markalı termiki sabit aviasiya yanacağının alınma texnologiyası işlənib hazırlanmışdır. Bu yanacaq Rusiyanın Novokuybışev şəhərindəki Neft-kimya kombinatında istehsal olunub, ixtisaslaşdırılmış üsullarla sınaqdan keçirilmişdir. Professor S.Ə.Sultanov əməkdaşları ilə birlikdə Azərbaycan neftləri ilə digər regionların kükürdlü neftlərinin qarışığından istifadə etməklə, reaktiv yanacaqlarının termiki sabitliyini artırmaq istiqamətində bir sıra tədqiqatlar apararaq, yüksək termoksidləşməyə malik RT və RQ-1 markalı yanacaqların alınma texnologiyasını işləyib hazırlamışdır.
Professor S.Ə.Sultanovun rəhbərliyi ilə reaktiv yanacaqlarının xammal ehtiyatlarının parafinli neftlər əsasında genişləndirilməsi istiqamətində elmi təqqiqat işləri aparılmış və bu neftlərdən alınan yanacaqların mənfi temperatur xassələrini yaxşılaşdırmaq üçün yüksək silisiumlu seolit katalizatorlarla selektiv hidrokrekinq prosesi ilə alınma texnologiyası işləyib hazırlamışdır. Professor S.Ə.Sultanovun rəhbərliyi ilə Azərbaycanın parafinli neftlərinin qarışığından alınan fraksiyalar və ikinci emal məhsulları əsasında ilk dəfə olaraq PT, JET A-1, JP-5, T-6, T-8B və PT-1 markalı reaktiv yanacaqlarının alınma texnologiyası işlənib hazırlanmışdır.
Yeni yanacaq növlərinin yaradılması sahəsində tədqiqatları davam etdirən S.Ə.Sultanov öz əməkdaşları ilə birlikdə tsiklopentadien və metiltsiklopentadien əsasında yüksək enerji tutumlu karkas və spiran karbohidrogenlərini sintez etməyə nail olmuşdur. Penta- və dekaboranlar, eləcədə tsiklik boranların alkil törəmələri əsasında yüksək enerji tutumlu yanacaqların alınma texnologiyasını yaratmışdır.
Tsiklopentadienin stirol ilə sooliqomerləşmə məhsullarından raket yanacaqlarına əlavə komponent kimi istifadə olunmuşdur.
Professor S.Ə.Sultanovun rəhbərliyi ilə reaktiv və raket yanacaqlarının komponentlərinin alınması üzrə çox saylı elmi tədqiqat işləri aparmış və kondensasiya olunmuş politsiklik karbohidrogenlərin maksimal sıxlığa, yüksək yanma istiliyinə malik olduğu göstərilmişdir. Eksperimental tədqiqatların nəticələrinə, alınmış yanacaq kompozisiyalarının əsas göstəricilərinə görə “desilen” tipli yüksək sıxlıqlı yanacaqlara qoyulan tələblərdən də daha üstün olduğu göstərilmişdir.
Təyyarələrin hidravlik sistemlərində istifadə olunan AMQ-10 markalı hidravlik yağın baza məhsulunun təkmilləşdirilmiş texnologiya əsasında alınması və bu məqsədlə perspektiv xammal ehtiyatlarının artırılması sahəsində də S.Ə.Sultanov geniş tədqiqat işləri aparmışdır. O, əməkdaşları ilə birlikdə AMQ-10 hidravlik mayesinin baza məhsulunun parafinli neftlərindən alınmasının ekoloji cəhətdən zərərsiz texnoloji prosesini işləyib hazırlamış və proses Respublika Patenti ilə təsdiq olunmuşdur.
Sultan müəllimin rəhbərliyi ilə “Azdövrlü və ortadövrlü dizel mühərrikləri ücün DT markalı dizel yanacağının alınma texnologiyası” “Azərneftyağ” NEZ-də tətbiq olunmuş və bugünə kimi bu yanacaq həmin texnologiya ilə alınır.
Elmi Tədqiqatları
Professor S.Ə.Sultanov yanacaqlar sahəsində ixtisaslı kadrların hazırlanmasına böyük diqqət yetirirdi. Onun bilavasitə rəhbərliyi altında 1 elmlər doktoru və 8 elmlər namizədi yetişmişdir.
Professor S.Ə.Sultanovun apardığı elmi tədqiqatların nəticələri 230-dan artıq elmi məqalədə və 20-də çox müəlliflik şəhadətnaməsində öz əksini tapmışdır.
Təltif və mükafatları
Elmin inkişafındakı roluna və yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması sahəsindəki xidmətlərinə görə 2000-ci ildə o, AMEA-nın “Fəxri fərmanı”, “Əmək veteranı” medalı, “Böyük Vətən mühari-bəsinin 30 illik Qələbə Medalı” ilə təltif olunmuş, 2005-ci ildə isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdünə layiq görülmüşdür.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2020-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-04.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-04.
- http://www.nkpi.az/?page=read&id=687[ölü keçid]
Mənbə
- Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun alimləri: bioqrafik portret, elmə və təhsilə töhfələr. “Müəllim” nəşriyyatı. Bakı 2019. s.129-132.
- M.İ.Rütəmov, A.H.Həsənov, S.Ə.Sultanov. Raket və reaktiv yanacaqları. Bakı. "Elm". 2005
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu ad soyadli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Sultan Sultanov Sultan Esger oglu Sultanov 15 avqust 1927 17 iyul 2013 Azerbaycan alimi texnika uzre elmler doktoru professor 1983 2009 cu iller erzinde Reaktiv ve dizel yanacaqlari laboratoriyasina rehberlik etmisdir Sultan SultanovSultan Esger oglu SultanovDogum tarixi 15 avqust 1927Dogum yeri Naxcivan MR OrdubadVefat tarixi 17 iyun 2013 85 yasinda Vefat yeri BakiVetendasligi AzerbaycanMilliyyeti AzerbaycanliElm sahesi kimyaElmi derecesi texnika elmleri doktoruElmi adi ProfessorIs yeri Neft Kimya Prosesleri InstitutuTehsili Baki Dovlet UniversitetiMukafatlari Fexri ferman Emek veteraniHeyatiSultan Sultanov 1927 ci il avqust ayinin 15 de Ordubad seherinde qulluqcu ailesinde anadan olmusdur Usaqliq ve genclik illeri Ordubad seherinde kecmisdir Usaqliqdan tibb elmine boyuk hevesi oldugu ucun o orta mektebi bitirdikden sonra tibb texnikumuna daxil olmus ve orani ferqlenme diplomu ile bitirmisdir 1947 ci ilde Bakiya geldikden sonra o hekim ve ya kimyaci olmaq dilemasi qarsisinda qalir Cox dusundukden sonra senedlerini Baki Dovlet Universitetinin verir ve orani 1952 ci ilde elaci diplomu ile bitirir 1950 1951 ci illerde Universitetde tehsil aldigi muddetde fiziki kimya fakultesinde bas laborant vezifesinde calisir 1952 ci ilde Baki Dovlet Universitetini bitirdikden sonra Azerbaycan Elmler Akademiyasinin nezdinde olan Neft Institutunda kicik elmi isci vezifesinde emek fealiyyetine baslayir Institutda isleye isleye 1954 1958 ci illerde aspiranturasina daxil olur 1959 1982 ci illerde S E Sultanov akademik Y H Memmedeliyev adina Neft Kimya Prosesleri Institutunda boyuk elmi isci vezifesinde calisir O ilk defe alkillesme sahesinde yeni reaksiya alumosilikat katalizatorunun istiraki ile alkil qrupunun aromatik helqeden naften helqesine kecmesini mueyyen etmisdir 1959 cu ilde o Qaynar katalizator layinda benzolun olefinlerle alkillesmesi movzusunda namizedlik dissertasiyasini mudafie edir Hemin ilde ona SSRI AAK in qerari ile kimya elmleri namizedi elmi derecesi verilmisdir Hava reaktiv muherrikli aviasiyanin ilk illerinde Azerbaycan alimleri terefinden kecmis SSRI de yuksek istismar xasselerine malik olan T 1 markali reaktiv yanacagi yaradilmisdir Bu sahedeki nailiyyetler S E Sultanovu da yeni termiki sabit dunya standartlarina cavab veren reaktiv yanacaqlarinin respublikamizda alinmasi istiqametinde elmi tedqiqat islerini aparmaga sovq edir 1979 cu ilde S E Sultanov Neft ve sintetik raket ve reaktiv yanacaqlarinin alinmasi sahesinde Azerbaycan neftinin tedqiqi movzusunda doktorluq dissertasiyasini mudafie etmisdir 1982 ci ilde ona SSRI AAK nin qerari ile texnika elmleri doktoru alimlik derecesi verilmisdir S E Sultanov 1983 2009 cu iller erzinde Reaktiv ve dizel yanacaqlari laboratoriyasina rehberlik etmisdir 1991 ci ilde SSRI AAK nin qerari ile Yanacagin ve qazin kimyasi ve texnologiyasi ixtisasi uzre ona professor elmi adi verilmisdir Elmi fealiyyetiPerspektiv reaktiv yanacaqlara olan telebatlar istiqametinde tedqiqatlari davam etdiren S E Sultanov Azerbaycan neftlerinin orta fraksiyalarinin fiziki kimyevi xasselerini ve karbohidrogen terkibini tedqiq ederek azparafinli neftlerden ayrilan fraksiyalar esasinda ses suretinden iti suretli teyyareler ucun T 6 markali yuksek termiki sabit yanacagin alinma texnologiyasini yaratmisdir Bu yanacaq Basqirdistanin Salavat Neft Kimya Kombinatinda istehsal olunub senaye tecrubi numunesi ixtisaslasdirilmis usullarla sinaqdan muveffeqiyyetle kecmis ve aviasiyada istifadesine vesadet verilmisdir Sonralar Neft Daslari neftinden T 8B markali termiki sabit aviasiya yanacaginin alinma texnologiyasi islenib hazirlanmisdir Bu yanacaq Rusiyanin Novokuybisev seherindeki Neft kimya kombinatinda istehsal olunub ixtisaslasdirilmis usullarla sinaqdan kecirilmisdir Professor S E Sultanov emekdaslari ile birlikde Azerbaycan neftleri ile diger regionlarin kukurdlu neftlerinin qarisigindan istifade etmekle reaktiv yanacaqlarinin termiki sabitliyini artirmaq istiqametinde bir sira tedqiqatlar apararaq yuksek termoksidlesmeye malik RT ve RQ 1 markali yanacaqlarin alinma texnologiyasini isleyib hazirlamisdir Professor S E Sultanovun rehberliyi ile reaktiv yanacaqlarinin xammal ehtiyatlarinin parafinli neftler esasinda genislendirilmesi istiqametinde elmi teqqiqat isleri aparilmis ve bu neftlerden alinan yanacaqlarin menfi temperatur xasselerini yaxsilasdirmaq ucun yuksek silisiumlu seolit katalizatorlarla selektiv hidrokrekinq prosesi ile alinma texnologiyasi isleyib hazirlamisdir Professor S E Sultanovun rehberliyi ile Azerbaycanin parafinli neftlerinin qarisigindan alinan fraksiyalar ve ikinci emal mehsullari esasinda ilk defe olaraq PT JET A 1 JP 5 T 6 T 8B ve PT 1 markali reaktiv yanacaqlarinin alinma texnologiyasi islenib hazirlanmisdir Yeni yanacaq novlerinin yaradilmasi sahesinde tedqiqatlari davam etdiren S E Sultanov oz emekdaslari ile birlikde tsiklopentadien ve metiltsiklopentadien esasinda yuksek enerji tutumlu karkas ve spiran karbohidrogenlerini sintez etmeye nail olmusdur Penta ve dekaboranlar elecede tsiklik boranlarin alkil toremeleri esasinda yuksek enerji tutumlu yanacaqlarin alinma texnologiyasini yaratmisdir Tsiklopentadienin stirol ile sooliqomerlesme mehsullarindan raket yanacaqlarina elave komponent kimi istifade olunmusdur Professor S E Sultanovun rehberliyi ile reaktiv ve raket yanacaqlarinin komponentlerinin alinmasi uzre cox sayli elmi tedqiqat isleri aparmis ve kondensasiya olunmus politsiklik karbohidrogenlerin maksimal sixliga yuksek yanma istiliyine malik oldugu gosterilmisdir Eksperimental tedqiqatlarin neticelerine alinmis yanacaq kompozisiyalarinin esas gostericilerine gore desilen tipli yuksek sixliqli yanacaqlara qoyulan teleblerden de daha ustun oldugu gosterilmisdir Teyyarelerin hidravlik sistemlerinde istifade olunan AMQ 10 markali hidravlik yagin baza mehsulunun tekmillesdirilmis texnologiya esasinda alinmasi ve bu meqsedle perspektiv xammal ehtiyatlarinin artirilmasi sahesinde de S E Sultanov genis tedqiqat isleri aparmisdir O emekdaslari ile birlikde AMQ 10 hidravlik mayesinin baza mehsulunun parafinli neftlerinden alinmasinin ekoloji cehetden zerersiz texnoloji prosesini isleyib hazirlamis ve proses Respublika Patenti ile tesdiq olunmusdur Sultan muellimin rehberliyi ile Azdovrlu ve ortadovrlu dizel muherrikleri ucun DT markali dizel yanacaginin alinma texnologiyasi Azerneftyag NEZ de tetbiq olunmus ve bugune kimi bu yanacaq hemin texnologiya ile alinir Elmi TedqiqatlariProfessor S E Sultanov yanacaqlar sahesinde ixtisasli kadrlarin hazirlanmasina boyuk diqqet yetirirdi Onun bilavasite rehberliyi altinda 1 elmler doktoru ve 8 elmler namizedi yetismisdir Professor S E Sultanovun apardigi elmi tedqiqatlarin neticeleri 230 dan artiq elmi meqalede ve 20 de cox muelliflik sehadetnamesinde oz eksini tapmisdir Teltif ve mukafatlariElmin inkisafindaki roluna ve yuksek ixtisasli kadrlarin hazirlanmasi sahesindeki xidmetlerine gore 2000 ci ilde o AMEA nin Fexri fermani Emek veterani medali Boyuk Veten muhari besinin 30 illik Qelebe Medali ile teltif olunmus 2005 ci ilde ise Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin teqaudune layiq gorulmusdur Istinadlar Arxivlenmis suret 2020 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 04 Arxivlenmis suret 2020 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 04 http www nkpi az page read amp id 687 olu kecid MenbeNeft Kimya Prosesleri Institutunun alimleri bioqrafik portret elme ve tehsile tohfeler Muellim nesriyyati Baki 2019 s 129 132 M I Rutemov A H Hesenov S E Sultanov Raket ve reaktiv yanacaqlari Baki Elm 2005