Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Spektrometr fiziki hadisənin spektral elementlərini ayırmaq və onları ölçmək üçün istifadə olunan elmi cihazdır. Spektrometr tez-tez spektral komponentlərin bir formada qarışdırıldığı bir fenomenin davamlı dəyişənini ölçən cihazları xarakterizə etmək üçün istifadə olunan termindir. Gözlə görünə bilən işıqda spektrometr parlaq işığı ayıra bilər. Həmçinin, bu cihaz spektr kimi adlanan fərdi dar işıq lentlərini ayırmaq gücünə malikdir. Bir kütlə spektrometr qazda mövcud olan atomların və ya molekulların kütlələrinin spekrini ölçür. İlk spekrometrlər işığı fərdi rənglərə ayırmaq üçün istifadə edilmişdir. Spekrometrlər fizika, astronomiya və kimya üzrə ilk tədqiqatlarda hazırlanmışdır. Spektroskopiyanın kimyəvi tərkibi müəyyən etmək qabiliyyəti onun inkişafına təkan verdi və onun əsas istifadələrindən biri olaraq qalır. Spekrometrlər ulduzların və planetlərin kimyəvi tərkibini analiz etmək üçün astronomiyada istifadə olunur və spekrometrlər kainatın yaranması haqqında məlumat toplayırlar.
Spektromerlərə nümunə olaraq atomları, hissəcikləri və molekulları implus, kütlə və yaxud enerji ilə ayıran cihazları göstərmək mümkündür. Bu növ spekrometrlər kimyəvi analiz və hissəciklər fizikasında istifadə olunur.
Spektrometrin növləri
Optik spektrometrlər və ya optik emissiya spektrometrləri
Optik absorbsiya spektrometrləri
Xüsusilə optik spetrometrlər (sadəcə tez-tez “spektometrlər” adlandırılır) işığın intensivliyini dalğa uzunluğunu və yaxud tezlik funksiyası kimi göstərir. İşığın müxtəlif dalğa uzunluqları prizmada qırılma və yaxud difraksiya ilə ayrılır.Ultrabənövşəyi görünən spektroskopiya buna nümunə olaraq verilə bilər.
Bu spektrometrlər optik dispersiya hadisəsindən istifadə edirlər. Bir mənbədən gələn işıq davamlı spektrdən, emissiya spektrindən (parlaq xətlərdən) və yaxud absorbsiya (udma) spektrindən (tünd xətlərdən) mövcud ola bilər. Hər bir element müşahidə olunan xətlərin nümunəsində öz spektral izini buraxdığı üçün spektral analiz təhlil edilən obyektin tərkibini müəyyən edə bilər.
Optik emissiya spektrometrləri
Optik emissiya spektrometrləri (çox zaman EOS və yaxud qığılcım axıdılması spektrometrləri kimi adlanır) kimyəvi tərkibin çox yüksək dəqiqliklə müəyyən eedilməsi üçün metalların qiymətləndirməsi üçün istifadə olunur. Qığılcım, hissəcikləri plazmaya buxarlayan səthdə yüksək gərginlik vasitəsilə tətbiq olunur. Daha sonra həmin hissəciklər və ionlar müxtəlif xarakterik dalğa uzunluqlarında detektorlar tərəfindən ölçülən radiasiya yayırlar.
Elektron spektroskopiyası
Spektroskopiyanın bəzi formaları foton enerjisindən çox elektron enerjisinin təhlilini əhatə edir. X-şüalarının fotoelektron spektroskopiyası buna nümunədi.
Kütləvi spektrometr
Kütləvi spektrometr nümunədə olan qaz ionlarının kütlə-yük nisbətini və bolluğunu ölçməklə kimyəvi maddələrin miqdarını və növünü müəyyən etmək üçün istifadə olunan analtik cihazdır.
Uçuş vaxtı spektrometri
Kütləsi məlum olan hissəciklərin enerji spektri, uçuş vaxtı spektrometrində iki detektor arasında uçuş vaxtını təyin etməklə də ölçülə bilər. Alternativ olaraq, sürət məlum olduqda, kütlələr uçuş vaxtı kütlə spektrometrində müəyyən edilə bilər.
Maqnit spektrometri
Sürətli yüklənmiş hissəcik (yük q, kütləsi m ) sabit bucaqlı B maqnit sahəsinə daxil olduğu zaman Lorents qüvvəsi hesabına r radiuslu dairəvi yola doğru əyilir . Hissəciyin impulsu p ilə verilir p=mv=qBr burada m və v hissəciyin kütləsi və sürətidir. JK Danisz tərəfindən icad edilmiş yarımdairəvi spektrometrin fokuslanma prinsipi solda göstərilmişdir. Sabit bir maqnit sahəsi səhifəyə perpendikulyardır. Yarıqdan keçən p impulslu yüklü hissəciklər r = p/qB radiuslu dairəvi formalı yollara doğru əyilir. Məlum oldu ki, onların hamısı üfüqi xətti təqribi eyni yerdə, fokusda vurdular, burada bir hissəcik sayğacı yerləşdirilməlidir. Dəyişən B, bir alfa hissəcik spektrometrdəki, bir beta spektrometrindəki beta hissəciklərinin, bir hissəcik spektrometrindəki hissəciklərin enerji spekrtmetrini ölçmək və yaxud bir kütlə spekrometrindəki müxtəlif nisbi tərkibini ölçməyi mümkündür. Danisz dövründən başlayaraq yarımdairəvi tipdən daha mürəkkəb olan çoxlu sayda maqnit spektrometrləri yaradılmışdır.
İstinadlar
- OpenStax, Astronomy. OpenStax. 13 October 2016. <http://cnx.org/content/col11992/latest/ 2021-03-06 at the Wayback Machine>
- (PDF) // IUPAC Compendium of Chemical Terminology. 2009. doi:10.1351/goldbook.M03732. ISBN . 2018-10-08 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-01.
- , Le Radium 9, 1 (1912); 10, 4 (1913)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Spektrometr fiziki hadisenin spektral elementlerini ayirmaq ve onlari olcmek ucun istifade olunan elmi cihazdir Spektrometr tez tez spektral komponentlerin bir formada qarisdirildigi bir fenomenin davamli deyisenini olcen cihazlari xarakterize etmek ucun istifade olunan termindir Gozle gorune bilen isiqda spektrometr parlaq isigi ayira biler Hemcinin bu cihaz spektr kimi adlanan ferdi dar isiq lentlerini ayirmaq gucune malikdir Bir kutle spektrometr qazda movcud olan atomlarin ve ya molekullarin kutlelerinin spekrini olcur Ilk spekrometrler isigi ferdi renglere ayirmaq ucun istifade edilmisdir Spekrometrler fizika astronomiya ve kimya uzre ilk tedqiqatlarda hazirlanmisdir Spektroskopiyanin kimyevi terkibi mueyyen etmek qabiliyyeti onun inkisafina tekan verdi ve onun esas istifadelerinden biri olaraq qalir Spekrometrler ulduzlarin ve planetlerin kimyevi terkibini analiz etmek ucun astronomiyada istifade olunur ve spekrometrler kainatin yaranmasi haqqinda melumat toplayirlar XPS spektrometri Spektromerlere numune olaraq atomlari hissecikleri ve molekullari implus kutle ve yaxud enerji ile ayiran cihazlari gostermek mumkundur Bu nov spekrometrler kimyevi analiz ve hissecikler fizikasinda istifade olunur Spektrometrin novleriUV de elektromaqnit spektrinin gorunen ve yaxin infraqirmizi hissesinde deyterium lampasi terefinden buraxilan isigin spektri Optik spektrometrler ve ya optik emissiya spektrometrleri Optik absorbsiya spektrometrleri Xususile optik spetrometrler sadece tez tez spektometrler adlandirilir isigin intensivliyini dalga uzunlugunu ve yaxud tezlik funksiyasi kimi gosterir Isigin muxtelif dalga uzunluqlari prizmada qirilma ve yaxud difraksiya ile ayrilir Ultrabenovseyi gorunen spektroskopiya buna numune olaraq verile biler Bu spektrometrler optik dispersiya hadisesinden istifade edirler Bir menbeden gelen isiq davamli spektrden emissiya spektrinden parlaq xetlerden ve yaxud absorbsiya udma spektrinden tund xetlerden movcud ola biler Her bir element musahide olunan xetlerin numunesinde oz spektral izini buraxdigi ucun spektral analiz tehlil edilen obyektin terkibini mueyyen ede biler Optik emissiya spektrometrleri Optik emissiya spektrometrleri cox zaman EOS ve yaxud qigilcim axidilmasi spektrometrleri kimi adlanir kimyevi terkibin cox yuksek deqiqlikle mueyyen eedilmesi ucun metallarin qiymetlendirmesi ucun istifade olunur Qigilcim hissecikleri plazmaya buxarlayan sethde yuksek gerginlik vasitesile tetbiq olunur Daha sonra hemin hissecikler ve ionlar muxtelif xarakterik dalga uzunluqlarinda detektorlar terefinden olculen radiasiya yayirlar Elektron spektroskopiyasi Spektroskopiyanin bezi formalari foton enerjisinden cox elektron enerjisinin tehlilini ehate edir X sualarinin fotoelektron spektroskopiyasi buna numunedi Kutlevi spektrometr Kutlevi spektrometr numunede olan qaz ionlarinin kutle yuk nisbetini ve bollugunu olcmekle kimyevi maddelerin miqdarini ve novunu mueyyen etmek ucun istifade olunan analtik cihazdir Ucus vaxti spektrometri Kutlesi melum olan hisseciklerin enerji spektri ucus vaxti spektrometrinde iki detektor arasinda ucus vaxtini teyin etmekle de olcule biler Alternativ olaraq suret melum olduqda kutleler ucus vaxti kutle spektrometrinde mueyyen edile biler Maqnit spektrometri Bir maqnit yarimdairevi spektrometrin fokusu Suretli yuklenmis hissecik yuk q kutlesi m sabit bucaqli B maqnit sahesine daxil oldugu zaman Lorents quvvesi hesabina r radiuslu dairevi yola dogru eyilir Hisseciyin impulsu p ile verilir p mv qBr burada m ve v hisseciyin kutlesi ve suretidir JK Danisz terefinden icad edilmis yarimdairevi spektrometrin fokuslanma prinsipi solda gosterilmisdir Sabit bir maqnit sahesi sehifeye perpendikulyardir Yariqdan kecen p impulslu yuklu hissecikler r p qB radiuslu dairevi formali yollara dogru eyilir Melum oldu ki onlarin hamisi ufuqi xetti teqribi eyni yerde fokusda vurdular burada bir hissecik saygaci yerlesdirilmelidir Deyisen B bir alfa hissecik spektrometrdeki bir beta spektrometrindeki beta hisseciklerinin bir hissecik spektrometrindeki hisseciklerin enerji spekrtmetrini olcmek ve yaxud bir kutle spekrometrindeki muxtelif nisbi terkibini olcmeyi mumkundur Danisz dovrunden baslayaraq yarimdairevi tipden daha murekkeb olan coxlu sayda maqnit spektrometrleri yaradilmisdir IstinadlarOpenStax Astronomy OpenStax 13 October 2016 lt http cnx org content col11992 latest 2021 03 06 at the Wayback Machine gt PDF IUPAC Compendium of Chemical Terminology 2009 doi 10 1351 goldbook M03732 ISBN 978 0 9678550 9 7 2018 10 08 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 05 01 Le Radium 9 1 1912 10 4 1913