Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Badımcan (lat. Solanum melongena) — bitkilər aləminin quşüzümüçiçəklilər dəstəsinin quşüzümükimilər fəsiləsinin quşüzümü cinsinə aid bitki növü.
| Badımcan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Badımcan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Tərkibində karotin, A vitamini, B qrupu vitaminlər, C vitamini, şəkər [3,2 %] olmaqla yanaşı, xeyli miqdarda kalium, fosfor, kalsium və dəmir duzları da vardır.
Badımcan istisevən birillik bitkidir. Əsasən Moldaviyada, Orta Asiya və Zaqafqaziya respublikalarında becərilir. Badımcan quruluşuna görə iri meyvə olub, qabıqla örtülmüşdür. Daxilində qalın ətli hissəsi və çoxlu toxumu vardır.
Badımcanın tərkibində 4,2% şəkər, 1,3% sellüloza, 0,2% üzvi turşu, 0,5% kül, 0,6% zülal, 0,5–0,7% pektin maddəsi, 0,0044–0,093%-ə qədər solanin qlükozidi vardır. Yetişib ötmüş badımcanın tərkibində solanin qlükozidi nisbətən çoxdur. Kal badımcanın tərkibində 0,8–3,7% nişasta olur.
Badımcan ölçüsünə və formasına görə qruplaşdırılır. Xırdameyvəli armudaoxşar badımcanların uzunluğu 8–10 sm, diametri 5–7 sm, irimeyvəli armudaoxşar badımcanda isə uyğun olaraq 10–18 və 8–13 sm, silindrformalı orta və iri ölçülü badımcanların uzunluğu 10–25 sm, diametri isə 5–8 sm-dir. Çəkisi 50 qr-dan 100 qr-a qədər (bəzən 2000 qr-a qədər) olur, lakin çox vaxt 100–300 qr irilikdə dərilir.
Yetişməsinə görə tezyetişən (120 günə), ortayetişən (120–140 günə) və gecyetişən (140 gündən çox) sortları olur. Açıq bənövşəyi və ya tünd bənövşəyi rəngdə olur. Ətli hissəsi zərif və toxum hissəsi daha cavan olanlar yüksək keyfiyyətli sayılır. Saxlanılacaq badımcan növlərini yetişməmiş dərirlər.
Həddindən artıq yetişmiş badımcanın lifləri kobudlaşdığından dadı pisləşir. Geniş yayılmış sortlarından Universal-6, Simferopol-105, Uzun bənövşəyi- 239, Konservlik-10, Don-14, Delikates, tezyetişən, Pekin, Silindr formalı misal göstərilə bilər. Bunlardan başqa Bolqar 0–14, Krım-714 və Şavqremani-9 sortları da vardır.
Azərbaycanda becərilən badımcan sortlarından Uzun bənövşəyi-239 və Yerli Abşeron sortunu göstərmək olar.
Badımcanın keyfiyyətinə aşağıdakı tələblər verilir. Meyvəsi tam yetişməmiş, təmiz, təzə, sağlam, forması və rəngi botaniki sortuna müvafiq, forması eybəcər və qabığı isə kobud olmamalıdır. Ətli hissəsi elastiki, toxum kamerası boşluqsuz və natamam yetişmiş ağ toxumları olmalıdır. Meyvəsinin uzunluğu 10 sm-dən, diametri 5 sm-dən az olmamalıdır.
Tam yetişmiş, içərisi boşluqlu və toxumu tam yetişmiş badımcanların miqdarı 5%-dən, qabığı büzüşmüşlərin miqdarı 15%-dən, əzilmiş və çatlamışların miqdarı 8%-dən çox olmamalıdır. Kənarlaşmanın ümumi miqdarı hər göstərici üzrə norma daxilində 15%-dən çox olmamalıdır. Badımcanın rəngi bənövşəyi rəngdə, müxtəlif çalarlı və saplaqlı olmalıdır.
Kulinariyada istifadəsi
Badımcandan kulinariyada geniş şəkildə istifadə olunur. Azərbaycan mətbəxində salatlar, mürəbbələr, turşular və müxtəlif yeməklər hazırlanır.
Səhiyyə
Şərq ölkələrində badımcanı "uzunömürlülük bitkisi" adlandırırlar. Badımcanın tərkibi kalium duzları ilə zəngin olduğundan ondan hazırlanan yeməklər yaşlı adamlarda duz balansının tənzimlənməsinə, qan-damar xəstəliklərinin aradan qaldırılmasına, həzm sisteminin yaxşılaşdırılmasına, mədə-bağırsaq xəstəlilərinin aradan qaldırılmasına müsbət təsir göstərir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 186.
- https://inpn.mnhn.fr/espece/cd_nom/124075/tab/taxo.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Badimcan lat Solanum melongena bitkiler aleminin qusuzumucicekliler destesinin qusuzumukimiler fesilesinin qusuzumu cinsine aid bitki novu BadimcanElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste QusuzumuciceklilerFesile QusuzumukimilerYarimfesile Triba Cins QusuzumuNov BadimcanBeynelxalq elmi adiSolanum melongena L 1753 Sekil axtarisiITIS 30446NCBI 4111EOL 581188 Terkibinde karotin A vitamini B qrupu vitaminler C vitamini seker 3 2 olmaqla yanasi xeyli miqdarda kalium fosfor kalsium ve demir duzlari da vardir Badimcan istiseven birillik bitkidir Esasen Moldaviyada Orta Asiya ve Zaqafqaziya respublikalarinda becerilir Badimcan qurulusuna gore iri meyve olub qabiqla ortulmusdur Daxilinde qalin etli hissesi ve coxlu toxumu vardir Badimcanin terkibinde 4 2 seker 1 3 selluloza 0 2 uzvi tursu 0 5 kul 0 6 zulal 0 5 0 7 pektin maddesi 0 0044 0 093 e qeder solanin qlukozidi vardir Yetisib otmus badimcanin terkibinde solanin qlukozidi nisbeten coxdur Kal badimcanin terkibinde 0 8 3 7 nisasta olur Badimcan olcusune ve formasina gore qruplasdirilir Xirdameyveli armudaoxsar badimcanlarin uzunlugu 8 10 sm diametri 5 7 sm irimeyveli armudaoxsar badimcanda ise uygun olaraq 10 18 ve 8 13 sm silindrformali orta ve iri olculu badimcanlarin uzunlugu 10 25 sm diametri ise 5 8 sm dir Cekisi 50 qr dan 100 qr a qeder bezen 2000 qr a qeder olur lakin cox vaxt 100 300 qr irilikde derilir Yetismesine gore tezyetisen 120 gune ortayetisen 120 140 gune ve gecyetisen 140 gunden cox sortlari olur Aciq benovseyi ve ya tund benovseyi rengde olur Etli hissesi zerif ve toxum hissesi daha cavan olanlar yuksek keyfiyyetli sayilir Saxlanilacaq badimcan novlerini yetismemis derirler Heddinden artiq yetismis badimcanin lifleri kobudlasdigindan dadi pislesir Genis yayilmis sortlarindan Universal 6 Simferopol 105 Uzun benovseyi 239 Konservlik 10 Don 14 Delikates tezyetisen Pekin Silindr formali misal gosterile biler Bunlardan basqa Bolqar 0 14 Krim 714 ve Savqremani 9 sortlari da vardir Azerbaycanda becerilen badimcan sortlarindan Uzun benovseyi 239 ve Yerli Abseron sortunu gostermek olar Badimcanin keyfiyyetine asagidaki telebler verilir Meyvesi tam yetismemis temiz teze saglam formasi ve rengi botaniki sortuna muvafiq formasi eybecer ve qabigi ise kobud olmamalidir Etli hissesi elastiki toxum kamerasi bosluqsuz ve natamam yetismis ag toxumlari olmalidir Meyvesinin uzunlugu 10 sm den diametri 5 sm den az olmamalidir Tam yetismis icerisi bosluqlu ve toxumu tam yetismis badimcanlarin miqdari 5 den qabigi buzusmuslerin miqdari 15 den ezilmis ve catlamislarin miqdari 8 den cox olmamalidir Kenarlasmanin umumi miqdari her gosterici uzre norma daxilinde 15 den cox olmamalidir Badimcanin rengi benovseyi rengde muxtelif calarli ve saplaqli olmalidir Kulinariyada istifadesiBadimcandan kulinariyada genis sekilde istifade olunur Azerbaycan metbexinde salatlar murebbeler tursular ve muxtelif yemekler hazirlanir SehiyyeSerq olkelerinde badimcani uzunomurluluk bitkisi adlandirirlar Badimcanin terkibi kalium duzlari ile zengin oldugundan ondan hazirlanan yemekler yasli adamlarda duz balansinin tenzimlenmesine qan damar xesteliklerinin aradan qaldirilmasina hezm sisteminin yaxsilasdirilmasina mede bagirsaq xestelilerinin aradan qaldirilmasina musbet tesir gosterir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 186 https inpn mnhn fr espece cd nom 124075 tab taxo Hemcinin bax